Прагляд зыходнага тэксту старонкі Паўночнае мора

{{Мора
 |Назва   = Паўночнае мора
 |Выява   = NASA NorthSea1 2.jpg
  |Подпіс = Касмічны здымак мора
 |lat_dir = N |lat_deg = 55.8631 |lat_min = |lat_sec = 
 |lon_dir = E |lon_deg = 3.3397 |lon_min = |lon_sec = 
 |CoordScale  = 10000000
 |Размяшчэнне = Еўропа
  |Даўжыня    = 800
  |Шырыня     = 500
  |Плошча     = 565 тыс.
 |Аб'ём       = 94 тыс.
 |Даўжыня берагавой лініі   = 6 тыс.
 |Найбольшая глыбіня        = 725
 |Сярэдняя глыбіня          = 95
 |Плошча вадазбору          = 850 тыс.
  |Упадаюць                 = 
 |Катэгорыя на Вікісховішчы = North Sea
}}
'''Паўночнае мора''' (раней таксама ''Нямецкае мора'') — [[мора]] ў паўночнай [[Еўропа|Еўропе]], частка [[Атлантычны акіян|Атлантычнага акіяна]], абмежавана з усходу ўзбярэжжамі [[Нарвегія|Нарвегіі]] і [[Данія|Даніі]], з захаду ўзбярэжжам [[Брытанскія астравы|Брытанскіх астравоў]] і з поўдня ўзбярэжжамі [[Германія|Германіі]], [[Нідэрланды|Нідэрландаў]], [[Бельгія|Бельгіі]] і [[Францыя|Францыі]].

== Агульныя звесткі ==
Мяжуе з [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морам]] (аддзеленае ад яго пралівамі [[Скагерак]], [[Праліў Катэгат|Катэгат]], [[Эрэсун]], [[Вялікі Бельт]], [[Малы Бельт]]), [[Нарвежскае мора|Нарвежскім морам]] і пралівам [[Ла-Манш]].

Рэльеф дна моцна расчлянёны. Больш за 2/3 дна мора на глыбіні да 100 м. У паўднёвай частцы шматлікія водмелі (напрыклад, {{нп5|Догер-банка|Догер-банка|ru|Доггер-банка}} з найменшай глыбінёй 13 м). Найбольшая глыбіня 725 м. Паўночна-ўсходнія берагі [[фіёрд]]авыя, са шматлікімі дробнымі астравамі, паўднёва-ўсходнія — выраўнаваныя, нізкія, пясчаныя, [[Вадэнскае мора|паўднёвыя — лагунныя, месцамі трапляюцца ваты]], заходнія — бухтавыя, месцамі з эстуарыямі (р. [[Тэмза]]), усходні бераг Нідэрландаў акаймаваны дамбамі ў сувязі з частымі навадненнямі. Каля паўднёва-ўсходняга ўзбярэжжа ланцуг [[Фрызскія астравы|Фрызскіх астравоў]], на поўнач ад іх востраў [[Гельгаланд]].

Упадаюць рэкі [[Эльба]], [[Везер]], [[Тэмза]], [[Рэйн]], [[Маас (рака)|Маас]], [[Глома]], Утра, [[Шэльда]] і інш.

Клімат умераны марскі. Сярэдняя тэмпература вады зімой 2—5&nbsp;°C, летам 12—17&nbsp;°C. Салёнасць 31—35 праміле. Ільды трапляюцца каля берагоў са снежня па сакавік. Прылівы паўсутачныя, у розных раёнах ад 0,1 да 7,6 м. Сукупны ўплыў прыліваў і вятроў прыводзіць да навадненняў на берагах.

Багатая фаўна (120 відаў рыб).

== Геалогія ==
[[Файл:Mediterranean Rupelian.jpg|thumb|Папярэднік Паўночнага мора між 34 і 28 мільёнаў гадоў таму]]
[[Файл:Doggerland.svg|thumb|Карта гіпатэтычнага Догерланда (блізу 8 тысяч гадоў да н.э.) — сухадолу між Вялікабрытаніяй і Кантынентальнай Еўропай]]
[[Рыфтагенез]], які ўтварыў паўночную частку Атлантычнага акіяна цягам [[юрскі перыяд|юрскага]] і [[мелавы перыяд|мелавага]] перыядаў блізу 150 мільёнаў гадоў таму, выклікаў [[тэктанічнае падняцце]] на месцы цяперашніх Брвытанскіх астравоў.<ref name=Ziegler1975>{{cite journal
|last = Ziegler
|first = P. A.
|title = Geologic Evolution of North Sea and Its Tectonic Framework
|journal=AAPG Bulletin
|volume =59
|year=1975
|doi = 10.1306/83D91F2E-16C7-11D7-8645000102C1865D |issn = 0149-1423}}</ref> З таго часу, мелкаводныя [[эпікантынентальнае мора|эпікантынентальныя моры]] амаль беспарыўна існавалі між сухадолам [[Балтыйскі шчыт|Фенаскандыі]] і Брытанскімі астравамі.<ref name=Glennie1998>{{Cite book
|last =Glennie
|first = K. W.
|year = 1998
|title = Petroleum Geology of the North Sea: Basic Concepts and Recent Advances
|publisher =Blackwell Publishing
|pages =11–12
|url = https://books.google.com/?id=BRoJwOzO3NUC&pg=PA11|isbn=978-0-632-03845-9}}</ref><ref name=Ziegler1990>{{cite book
|last1 = Ziegler
|first1 = Peter A.
|author2 = Shell International Petroleum Company
|title = Geological Atlas of Western and Central Europe: 1990
|url = http://books.google.com/books?id=D3kSAQAAIAAJ&q=9789066441255&dq=9789066441255&hl=en&sa=X&ei=oz3LUufMFJHOkQfkw4CQAg&ved=0CEoQ6AEwAA
|access-date=6 студзеня 2014
|year=1990
|publisher = Geological Society
|isbn=978 9066441255
|pages=150–156
|chapter=Cenozoic Northwest European Basin, North Sea Basin}}</ref>
Папярэднікі цяперашняга Паўночнага мора зазнавалі [[трансгрэсія (геалогія)|трансгрэсіі]] і [[рэгрэсія (геалогія)|рэгрэсіі]] цягам геалагічнага часу. Калі-нікалі мора было аб’яднана з іншымі мелкаводнымі морамі, такімі, як море [[Парыжскі басейн]] на паўднёвым захадзе, з [[Паратэціс]]ам на паўднёвым усходзе, або [[Тэціс (акіян)|акіянам Тэціс]] на поўдні<ref name="Torsvik">{{cite web
|last = Torsvik
|first = Trond H.
|author2=Daniel Carlos |author3=Jon L. Mosar |author4=Robin M. Cocks |author5=Tarjei N. Malme
 |title = Global reconstructions and North Atlantic paleogeography 440 Ma to Recen
|date=November 2004
|url = http://www.earthdynamics.org/torsvik/torsvik-papers/2002/2002-Torsvik-etal-BATLAS.pdf
|format = PDF
|access-date =19 лістапада 2008 }}
</ref>

Падчас позняга мелу, блізу 85 мільёнаў гадоў таму, увесь абшар цяперашняй Кантынентальнай Еўропы, за выняткам Скандынавіі, быў архіпелагам.{{r|Glennie1998}} Да пачатку [[алігацэн]]у, 34—28 мільёнаў гадоў таму, сухадол, які цяпер з’яўляецца Заходняй і Цэнтральнай Еўропай, амаль поўнасацю аддзяліў Паўночнае мора ад Тэціса, які, ў сваю чаргу, паступова скараціўся да памераў Міжземнамор’я, тады як Паўднёвая Еўропа і Паўднёва-Заходняя Азія сталі сушаю.<ref>{{cite book
|last=Smith |first= A. G.| title=Atlas of Mesozoic and Cenozoic Coastlines
|publisher=Cambridge University Press| year=2004 | isbn=0-521-60287-4 | pages=27–38
|url=https://books.google.com/?id=ZSuuvlMuQaEC&pg=PA66&dq=%22north+sea%22+paleogeography
|access-date=24 листопада 2008 |format=Digitized by Google Books online
}}</ref> Паўночнае мора было ад’яднана ад Англійскага канала вузкім сухапутным мастом, пакуль той не быў зруйнаваны не менш за дзвюма катастрафічнымі паводкамі паміж 450 і 180 тыс. гадоў таму.<ref>{{cite journal
|last=Gibbard |first= P.| title=Palaeogeography: Europe cut adrift
|url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2007-07-19_448_7151/page/259 |journal=Nature | volume=448| pages=259–60| date=19 July 2007 | doi=10.1038/448259a
|pmid=17637645
|issue=7151
|bibcode = 2007Natur.448..259G }} (Registration is required)</ref><ref>{{Cite journal
|last1=Gupta
|first1=Sanjeev
|last2=Collier
|first2=Jenny S.
|last3=Palmer-Felgate
|first3=Andy
|last4=Potter
|first4=Graeme
|title=Catastrophic flooding origin of shelf valley systems in the English Channel
|journal=Nature
|volume=448
|year=2007
|pages=342–5
|doi=10.1038/nature06018
|pmid=17637667
|issue=7151
|bibcode=2007Natur.448..342G
}}</ref> З пачаткам [[чацвярцічны перыяд|чацвярцічнага перыяду]] блізу 2,6 мільёнаў гадоў таму, узровень мора падаў падчас кожнага ледавіковага перыяду, а потым збольшваўся. Сучасная берагавая лінія фарміруецца пасля [[Апошні ледавіковы максімум|апошняга ледавіковага максімуму]], калі мора пачало затапляць еўрапейскі кантынентальны шэльф.<ref name="Plant">{{cite book
|last = Sola
|first = M. A.
|author2 = D. Worsley
|author3= Muʼassasah al-Waṭanīyah lil-Nafṭ
|title =Geological Exploration in Murzuq Basin
|work = A contribution to IUGS/IAGC Global Geochemical Baselines
|publisher = Elsevier Science B.V.
|year =2000
|isbn=9780080532462
|url =https://books.google.com/?id=WX2iJQmKTvcC&pg=PA18&lpg=PA18&dq=%22intracratonic+basin%22+%22north+sea%22
|format=Digitized by Google Books online
|access-date =19 лістапада 2008 }}
</ref>

== Клімат ==
Акваторыя мора палягае ва [[умераны клімат|ўмераным кліматычным поясе]]. Пераважае заходні перанос. Значныя сезонныя ваганні тэмпературы паветра. Увільгатненне ад дастатковага да залішняга. Круглы год пераважае [[цыклон|цыкланічная дзейнасць]], надвор’е зменлівае, нарэдкія [[шторм]]ы. Адносна цёплая зіма з няўстойлівым надвор’ем і моцнымі вятрамі; прахалоднае лета з больш спакойным надвор’ем.<ref name="ФГАМ1964">Физико-географический атлас мира. — {{М.}} : Академия наук СССР и главное управление геодезии и картографии ГГК СССР, 1964. — 298 с. {{ref-ru}}</ref>.

== Гідраграфія і гідралогія ==
Паўночнае мора размешчана ў паўночна-ўсходняй частцы [[Атлантычны акіян|Атлантычнага акіяна]], з’яўляючыся ўскраінным морам апошняга. Працягнуўшыся паміж Паўночна-Заходняй Еўропай і [[Вялікабрытанія (востраў)|Вялікабрытаніяй]], [[Аркнейскія астравы|Аркнейскімі]] і [[Шэтландскія астравы|Шэтландскімі астравамі]], на поўначы яно злучаецца з [[Нарвежскае мора|Нарвежскім морам]], на ўсходзе — праз пралівы [[Скагерак]], [[Катэгат]] і [[Дацкія пралівы]] ([[Вялікі Бельт]], [[Малы Бельт]] і [[Эрэсун]]), а таксама [[Кільскі канал]] — з [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морам]], а на паўднёвым захадзе праз пралівы [[Па-дэ-Кале]] і [[Ла-Манш]] злучаецца з Атлантыкай. У вельмі даўнія часы гэты марскі басейн быў часткай шырокіх раўнін Паўночнай Еўропы, якую ў канцы ледавіковага перыяду затапілі воды Атлантычнага акіяна.

Разам з залівам Скагерак плошча Паўночнага мора складае 565 тыс. км². Ізабаты паказваюць, што Паўночнае мора — адносна плыткае: яго сярэдняя глыбіня складае 95 м. У паўднёвай частцы мора сустракаюцца водмелі, пласт вады над якімі не перавышае 40 м; пад уздзеяннем вятроў і моцных марскіх плыняў яны ўвесь час перамяшчаюцца, што вельмі ўскладняе навігацыю. Самыя вялікія глыбіні (у тым ліку і максімальная — 725<ref name="BES_2000">Северное море // Большой энциклопедический словарь. 2000</ref>) знаходзяцца ў глыбакаводным Нарвежскім жолабе, які працягнуўся ўздоўж паўднёвага ўзбярэжжа Нарвегіі ад праліва Скагерак да Нарвежскага мора; глыбакаводныя — звыш 450 метраў — разломы выяўлены і ў заходняй частцы мора, напрыклад, на ўсход ад [[Эдынбург]]а.

Характэрная рыса доннага рэльефу Паўночнага мора — рэзкая змена глыбінь і шырокія водмелі, званыя тут [[Падводная банка|банкамі]]. Над найбуйнейшай з іх, Догер-банкай ля ўсходніх берагоў, глыбіня складае ўсяго 15—30 метраў. Калісьці тут знаходзілася пласкагор’е, якое ўзвышалася над раўнінай, а зараз у багатых кормам і сонечным святлом водах назапашваюцца велізарныя вушакі рыбы. Іншая знакамітая мель — Гудвін-Санд ля берагоў графства Кент на паўднёвым усходзе Англіі.

Тэмпература паверхневых вод у лютым (мінімум) вагаецца ад 2&nbsp;°C у праліве Скагерак да 7,5&nbsp;°C на паўночным захадзе, а ў жніўні (максімум) — ад 12,5&nbsp;°C да 18&nbsp;°C адпаведна; гэта, у прыватнасці, абумоўлена ўздзеяннем цёплага [[Паўночна-Атлантычнае цячэнне|Паўночна-Атлантычнага цячэння]], якое трапляе сюды з Нарвежскага мора. На мяжы з Балтыкай прыкметна халадней. [[Салёнасць]] вады складае 32-34,5 ‰ у прыбярэжных водах і дасягае 35 ‰ у адкрытым моры. На ўсходзе салёнасць Паўночнага мора прыкметна ніжэй з-за прытоку халодных і менш салёных вод Балтыкі, а таксама ўпадзення ў яго такіх буйных рэк, як Рэйн, Эльба, [[Везер]], [[Шэльда]] і [[Тэмза]]<ref>{{БСЭ3|назва=Паўночнае мора}}</ref>.

На працягу ўсяго года пераважаюць заходнія, паўднёва-заходнія і паўночна-заходнія марскія вятры, якія прыносяць частыя туманы і дажджы, і тады ўзнятыя парывамі ветру хвалі дасягаюць 6-7 метраў, а ля ўзбярэжжа Шатландыі — 11 метраў, што моцна ўскладняе суднаходства. Вышыня прыліваў вагаецца ад 0,2 м ля берагоў Нарвегіі да 7,6 м ля ўзбярэжжа Англіі; [[марскія цячэнні]] арыентаваны супраць гадзіннікавай стрэлкі і рухаюцца са скорасцю каля 1 км/г.

== Прырода ==

=== Рыба і малюскі ===
[[File:Bank met ondermeer kokkels mosselen en Japanse oesters in de Waddenzee bij Schiermonnikoog.jpg|thumb|{{нп5|Crassostrea gigas|Crassostrea gigas|ru|Crassostrea gigas}}, {{нп5|Ядомая мідыя|ядомыя мідыі|ru|Съедобная мидия}} і [[сэрцападобнікі]] ў [[Вадэнскае мора|Вадэнскім моры]] ў [[Нідэрланды|Нідэрландах]]]]
У Паўночным моры багата [[Весланогія ракападобныя|весланогіх ракападобных]] і іншага [[заапланктон]]у. Гэтыя малюсенькія арганізмы з’яўляюцца важнымі элементамі {{нп5|харчовы ланцуг|харчовага ланцугу|ru|пищевая цепь}}, які падтрымлівае многія віды рыб.<ref name="Ecoserve"/> [[Траска атлантычная]], [[пікша]], [[бялуга]], [[сайда]], [[камбала]], [[салеевыя]], [[скумбрыя]], [[селядзец]], [[шпроты]] — усе вельмі распаўсюджаныя і ловяцца камерцыйна.<ref name="Ecoserve"/><ref name="OSPAR">{{cite web
|title = Quality Status Report for the Greater North Sea
|publisher=[[Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic]] (OSPAR)
|year = 2010
|url =http://qsr2010.ospar.org/en/ch12_02.html
|access-date = 23 June 2013}}</ref> З-за рознай глыбіні Паўночнага мора і розніцы ў салёнасці, тэмпературы і руху вады, некаторыя рыбы, такія як сінероты чырвоны акунь, жывуць толькі ў невялікіх раёнах Паўночнага мора.<ref>{{cite journal |author1=Piet, G. J. |author2=van Hal, R. |author3=Greenstreet, S. P. R. |year=2009 |title=Modelling the direct impact of bottom trawling on the North Sea fish community to derive estimates of fishing mortality for non-target fish species |journal=ICES Journal of Marine Science |volume=66 |issue=9 |pages=1985–1998 |doi=10.1093/icesjms/fsp162 |doi-access=free }}</ref> Усяго ў моры жывуць каля 230 відаў рыб.

[[Ракападобныя]] таксама звычайна сустракаюцца па ўсім моры. [[Нарвежскі амар]], {{нп5|паўночная крэветка|паўночная крэветка|ru|Северная креветка}} і {{нп5|звычайная крэветка|звычайная крэветка|ru|обыкновенная креветка}} — усе камерцыйна вылоўліваюцца, але ў моры жывуць і іншыя віды [[амары|амараў]], [[крэветкі|крэветак]], [[вустрыцы|вустрыц]], [[мідыі|мідый]] і [[малюскі|малюскаў]].<ref name="Ecoserve"/>

=== Птушкі ===
На ўзбярэжжах Паўночнага мора знаходзяцца прыродныя [[запаведнік]]і, уключаючы эстуарый Ітана, Астравы Фарн у Вялікабрытаніі і Нацыянальны парк Вадэнскае мора ў Даніі, Германіі і Нідэрландах.<ref name="Ecoserve">{{cite web
| title = MarBEF Educational Pullout: The North Sea
| work = Ecoserve
| publisher = [[MarBEF]] Educational Pullout Issue 4
| url = http://www.marbef.org/outreach/downloads/North%20sea%20pullout.pdf
| access-date = 7 чэрвеня 2022
| archive-url = https://web.archive.org/web/20090205005633/http://www.marbef.org/outreach/downloads/North%20sea%20pullout.pdf
| archive-date = 5 лютага 2009
| url-status = dead}}</ref> Гэтыя месцы забяспечваюць [[месцапражыванне|асяроддзе пражывання і размнажэння]] для дзясяткаў відаў птушак. Штогод дзясяткі мільёнаў птушак выкарыстоўваюць Паўночнае мора для размнажэння, кармлення або міграцыйных прыпынкаў. Папуляцыі [[Чайка трохпальцая|трохпальцых чаек]], [[тупікі|атлантычных тупікоў]], [[олуша паўночная|паўночных олуш]], {{нп5|глупыш|глупышоў|ru|глупыш}}, а таксама [[буравеснікападобныя|буравеснікападобных]], [[качка|качак]], [[гагаравыя|гагаравых]], [[бакланы|бакланаў]], [[чайка|чаек]], {{нп5|чысцікавыя|чысцікавых|ru|чистиковые}} і [[крачкавыя|крачкавых]], а таксама многія іншыя марскія птушкі робяць гэтыя ўзбярэжжы папулярнымі для назірання за птушкамі.<ref name="Ecoserve"/><ref name="OSPAR"/>
[[File:European seagull on the coast of North Sea.jpg|thumb|alt=European seagull on the coast of North Sea|Еўрапейская чайка на ўзбярэжжы Паўночнага мора]]

=== Марскія млекакормячыя ===
[[File:Bottlenose dolphin with young.JPG|thumb|Самка [[афаліна|афаліны]] з дзіцёнкам каля Морэй Фірт, Шатландыя]]
Паўночнае мора таксама з’яўляецца домам і для марскіх млекакормячых. [[Сапраўдныя цюлені]] і {{нп5|звычайныя марскія свінні|звычайныя марскія свінні|ru|Морская свинья}} водзяцца ўздоўж узбярэжжа, на марскіх аб’ектах і на астравах. Самыя паўночныя астравы Паўночнага мора, такія як Шэтландскія астравы, з’яўляюцца домам для вялікай разнастайнасці [[ластаногія|ластаногіх]], у тым ліку [[лахтак]]оў, {{нп5|грэнландскі цюлень|грэнландскіх цюленяў|ru|Гренландский тюлень}}, [[хахлач]]оў, [[кольчатая нерпа|кольчатых нерп]], і нават [[морж|маржоў]].<ref>{{cite web |url=http://www.ecomare.nl/index.php?id=4184&L=2 |title=Walrus |work=Ecomare |access-date=23 June 2013}}</ref> [[Кітападобныя]] уключаюць розныя віды [[марскія свінні|марскіх свінняў]], [[дэльфіны|дэльфінаў]] і [[кіты|кітоў]].<ref name="OSPAR"/><ref>{{Cite book |title = Whales and dolphins in the North Sea 'on the increase' |publisher = Newcastle University Press Release |date = 2 April 2005 |url = http://www.ncl.ac.uk/press.office/press.release/item/?ref=1112607082 |access-date = 21 December 2007 |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20090101213218/http://www.ncl.ac.uk/press.office/press.release/item/?ref=1112607082 |archive-date = 1 January 2009 }} {{Cite web |title=Архіўная копія |url=http://www.ncl.ac.uk/press.office/press.release/item/?ref=1112607082 |access-date=7 чэрвеня 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090101213218/http://www.ncl.ac.uk/press.office/press.release/item/?ref=1112607082 |archive-date=1 студзеня 2009 |url-status=dead }}{{Cite web |title=Архіўная копія |url=http://www.ncl.ac.uk/press.office/press.release/item/?ref=1112607082 |access-date=7 чэрвеня 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090101213218/http://www.ncl.ac.uk/press.office/press.release/item/?ref=1112607082 |archive-date=1 студзеня 2009 |url-status=dead }}</ref>

=== Флора ===
[[File:Phytoplankton Bloom in the North Sea.jpg|thumb|Цвіценне [[фітапланктон]]у ў Паўночным моры]]
Пашыраны [[бурыя водарасці]], макраводарасці, [[ламінарыя|ламінарыі]] і [[чырвоныя водарасці]].<ref name="OSPAR"/> {{нп5|Узморнік|Узморнік|ru|Взморник}}, некалі пашыраны ў Вадэнскім моры, праз хваробы ў ХХ стагоддзі амаль знік.<ref>{{cite journal
|last=Nienhuis
|first=P.H.
|s2cid=37221865
|title =Causes of the eelgrass wasting disease: Van der Werff's changing theories
|journal=Aquatic Ecology
|issue=1
|volume=28
|year = 2008
|doi=10.1007/BF02334245
|pages=55–61}}
</ref> Увогуле, [[марскія травы]], што растуць на дне мора, былі пашкоджана траленнем і днозаглубляльнымі работамі, што паменшылі іх месцапражыванне і перашкодзілі вяртанню.<ref>{{cite book
|title =Effects of Trawling and Dredging on Seafloor Habitat
|work = Ocean Studies Board (OSB)
|publisher = [[United States National Academy of Sciences|National Academy of Sciences]]
|year = 2008
|url = http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=10323&page=27
|access-date = 2 November 2008|doi = 10.17226/10323
|isbn = 978-0-309-08340-9
}}
</ref> Інвазіўны від {{нп5|Sargassum muticum|Sargassum muticum|en|Sargassum muticum}} распаўсюдзіўся ўздоўж берагоў мора, забіваючы гавані і затокі, і стаў непрыемнасцю.<ref>{{cite book
|last=Tait
|first= Ronald Victor
|author2=Frances Dipper
 |title=Elements of Marine Ecology
|url=https://books.google.com/books?id=gHrXsKJ89rEC&pg=PA432
|year=1998
|publisher=Butterworth-Heinemann
|isbn=9780750620888
|page=432}}</ref>

=== Біяразнастайнасць і яе захаванне ===
З-за вялікай колькасці людзей і высокага ўзроўню індустрыялізацыі ўздоўж берагоў дзікая прырода Паўночнага мора пацярпела ад забруджвання, празмернага палявання і празмернага вылаву рыбы. [[Фламінга]] і [[пеліканы]] калісьці жылі ўздоўж паўднёвых берагоў Паўночнага мора, але вымерлі на працягу другога тысячагоддзя.<ref>{{cite web
 |title        = Extinct / extirpated species
 |work         = Dr.&nbsp;Ransom A. Myers – Research group website
 |publisher    = Future of Marine Animal Populations / Census of Marine Life
 |date         = 27 October 2006
 |url          = http://www.fmap.ca/ramweb/media/biodiversity_loss/downloads/Examples_regional_extinctions.doc
 |format       = doc
 |access-date   = 7 чэрвеня 2022
 |archive-url   = https://wayback.archive-it.org/all/20081217143715/http://www.fmap.ca/ramweb/media/biodiversity_loss/downloads/Examples_regional_extinctions.doc
 |archive-date  = 17 снежня 2008
 |url-status      = dead}}</ref> Маржы часта наведвалі Аркнейскія астравы да сярэдзіны XVI стагоддзя, бо і астравы Сэйбл, і Аркнейскія астравы знаходзіліся ў межах іх нармальнага арэала.<ref>
{{cite journal
 |last = Ray  |first = C.E.
 |year = 1960
 |title = ''Trichecodon huxlei'' (Mammalia: Odobenidae) in the Pleaistocene of southeastern United States
 |journal= Bulletin of the Museum of Comparative Zoology
 |volume = 122   |pages = 129–142
}}
</ref> {{нп5|Шэры кіт|Шэры кіт|ru|Серый кит}} таксама пражываў у Паўночным моры, але быў у XVII стагоддзі даведзены да вымірання ва ўсёй Атлантыцы.<ref>{{cite web
 |website      = The Extinction Website
 |series       = Species Info
 |title        = Atlantic Grey Whale
 |date         = 19 January 2008
 |url          = http://www.petermaas.nl/extinct/speciesinfo/atlanticgreywhale.htm
 |access-date   = 7 чэрвеня 2022
 |archive-url   = https://web.archive.org/web/20090104224507/http://www.petermaas.nl/extinct/speciesinfo/atlanticgreywhale.htm
 |archive-date  = 4 студзеня 2009
 |url-status      = dead}}</ref> Папуляцыя іншых відаў рэзка скарацілася, хоць яны ўсё яшчэ сустракаюцца. {{нп5|Паўночны гладкі кіт|Паўночны гладкі кіт|ru|Северный гладкий кит}}, [[асётр]], [[скаты]], [[ромбавыя]], [[ласось]] і іншыя віды былі распаўсюджаны ў Паўночным моры да XX стагоддзя, калі іх колькасць скарацілася з-за празмернай лоўлі.<ref>
{{cite news
 |last = Brown  |first = Paul
 |date = 21 March 2002
 |title = North Sea in crisis as skate dies out: Ban placed on large areas to stave off risk of species being destroyed
 |newspaper = [[The Guardian]]
 |location = London, UK
 |publisher = Guardian Unlimited, Guardian News and Media Limited
 |url = https://www.theguardian.com/Archive/Article/0,4273,4378387,00.html
 |access-date = 3 December 2008
}}
</ref><ref>{{cite news
 |last1        = Williot
 |first1       = Patrick
 |last2        = Rochard
 |first2       = Éric
 |series       = Ecosystems and territories
 |title        = Sturgeon: Restoring an endangered species
 |publisher    = Cemagref
 |url          = http://www.cemagref.fr/english/seven/News/07/25ans/ETsturgeon.pdf
 |access-date  = 3 December 2008
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20081217143716/http://www.cemagref.fr/english/seven/News/07/25ans/ETsturgeon.pdf
 |archive-date = 17 December 2008
}} {{Cite web |title=Архіўная копія |url=http://www.cemagref.fr/english/seven/News/07/25ans/ETsturgeon.pdf |access-date=7 чэрвеня 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081217143716/http://www.cemagref.fr/english/seven/News/07/25ans/ETsturgeon.pdf |archive-date=17 снежня 2008 |url-status=dead }}{{Cite web |title=Архіўная копія |url=http://www.cemagref.fr/english/seven/News/07/25ans/ETsturgeon.pdf |access-date=7 чэрвеня 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081217143716/http://www.cemagref.fr/english/seven/News/07/25ans/ETsturgeon.pdf |archive-date=17 снежня 2008 |url-status=dead }}</ref>

Іншыя фактары, такія як інтрадукцыя некарэнных відаў, прамысловае і сельскагаспадарчае забруджванне, [[траленне]] і днопаглыбляльныя работы, выкліканая чалавекам [[эўтрафікацыя]], будаўніцтва на прыбярэжных гадавальніках і кармавых угоддзях, здабыча пяску і жвіру, марское будаўніцтва і інтэнсіўныя перавозкі таксама спрыялі зніжэнню.<ref name="OSPAR"/> Напрыклад, экземпляры [[касатка|касатак]], што вадзіліся, былі страчаны ў 1960-я праз выкіды {{нп5|паліхрараваныя дыфенілы|паліхлараваных дыфенілаў|ru|Полихлорированные дифенилы}}.<ref>
{{cite news
 |last=Carrington  |first=Damian
 |date=14 January 2016
 |title=UK's last resident killer whales 'doomed to extinction'
 |newspaper=[[The Guardian]]
 |place=London, UK
 |url=https://www.theguardian.com/environment/2016/jan/14/uks-last-resident-killer-whales-doomed-to-extinction
 |access-date=17 February 2019
}}
</ref>

Камісія OSPAR кіруе канвенцыяй [[OSPAR]] для супрацьдзеяння шкодным уплывам чалавечай дзейнасці на дзікую прыроду ў Паўночным моры, захавання відаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення і забеспячэння аховы навакольнага асяроддзя.<ref>{{cite web
 |title=OSPAR Convention
 |publisher=European Union
 |year=2000
 |url=http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l28061.htm
 |access-date=7 чэрвеня 2022
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090108222855/http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l28061.htm
 |archive-date=8 студзеня 2009
 |url-status=dead}}</ref> Усе прыгранічныя дзяржавы Паўночнага мора падпісалі пагадненні [[MARPOL 73/78]], якія захоўваюць марское асяроддзе, прадухіляючы забруджванне з суднаў.<ref>
{{cite journal
 | title = Directive 2000/59/EC of the European Parliament and of the Council of 27&nbsp;November 2000 on port reception facilities for ship-generated waste and cargo residues
 | date = 28 Dec 2000 
 | journal = Official Journal of the European Communities
 | id = 28.12.2000 L 332/81
 | url = http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2000:332:0081:0089:EN:PDF
 | access-date = 12 January 2009
}} «Member States have ratified Marpol 73/78».
</ref> Германія, Данія і Нідэрланды таксама маюць трохбаковае пагадненне аб ахове Вадэнскага мора, якое знаходзіцца уздоўж узбярэжжа трох краін на паўднёвай ускраіне Паўночнага мора.<ref>[https://web.archive.org/web/20081217143713/http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/CMNP/Case%20Study/Wadden%20Sea%20Region%20Final.pdf "Wadden Sea region case study"]. Scottish Natural Heritage: A review of relevant experience in sustainable tourism in the coastal and marine environment, case studies, level 1, Wadden Sea region (Report). Stevens & Associates. 1 June 2006. Archived from [http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/CMNP/Case%20Study/Wadden%20Sea%20Region%20Final.pdf the original] on 17 December 2008. Retrieved 1 December 2008.
</ref>

== Эканамічнае значэнне ==
Паўночнае мора валодае значнымі рыбнымі запасамі. У моры здабываюць [[траска|траску]], селядзец атлантычны, крэветак, [[палтус]] і іншыя віды рыб.

[[Выява:North Sea oil platform.jpg|thumb|250px|left|Нафтавая платформа ў Паўночным моры]]
Паўночнае мора — адзін з найважных у міры нафтагазаносных раёнаў. Запасы нафты ў Паўночным моры былі адчыненыя ў 50-х гадах [[XX стагоддзе|XX]] стагоддзя<ref>{{Cite web |url=http://www.oilru.com/nr/56/186/ |title=Шкура неубитого медведя. Нефть России, № 8, август 1999 |access-date=4 чэрвеня 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070922171219/http://www.oilru.com/nr/56/186/ |archive-date=22 верасня 2007 |url-status=dead }}</ref>. Дагэтуль застаецца адной з важнейшых крыніц энергарэсурсаў для Нарвегіі, а таксама [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], Нідэрландаў і шэрагу іншых краін [[Еўрапейскі саюз|Еўрапейскага Саюза]].

Акрамя гэтага Паўночнае мора — важная транспартная артэрыя, яно злучана з Балтыйскім морам [[Кільскі канал|Кільскім каналам]] (адным з самых загружаных суднаходных шляхаў Еўропы). Буйныя парты: [[Гамбург]], [[Эсб’ерг]], [[Ротэрдам]], [[Лондан]].

== Гл. таксама ==
* [[Паводка ў краінах Паўночнага мора (2007)|Паводка ў краінах Паўночнага мора, 2007]]
* [[Букна-фіёрд]]

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* {{БелЭн|12}}
* {{cite book |last=Ilyina |first=Tatjana P. |title=The fate of persistent organic pollutants in the North Sea multiple year model simulations of [gamma]-HCH, [alpha]-HCH and PCB 153Tatjana P Ilyina;|publisher=Springer |location=Berlin; New York|year=2007 |isbn=978-3-540-68163-2 }}
* {{cite book |last=Karlsdóttir |first=Hrefna M. |title=Fishing on common grounds: the consequences of unregulated fisheries of North Sea Herring in the postwar period|publisher=Ekonomisk-Historiska Inst., Göteborg Univ. |location=Göteborg |year=2005|isbn=978-91-85196-62-3 }}
* {{cite book |last=Quante |first=Markus |author2=Franciscus Colijn |s2cid=132967560 |title=North Sea Region Climate Change Assessment |publisher=Springer |year=2016 |isbn= 978-3-319-39745-0 |doi=10.1007/978-3-319-39745-0 |series=Regional Climate Studies }} ''Open Access''.
* {{cite book |last=Starkey |first=David J.|author2=Morten Hahn-Pedersen |title=Bridging troubled waters: Conflict and co-operation in the North Sea Region since 1550|publisher=Fiskeri-og Søfartsmuseets|location=Esbjerg [Denmark] |year=2005 |isbn=978-87-90982-30-0}}
* {{cite book |editor-last=Thoen |editor-first=Erik|title=Rural history in the North Sea area: a state of the art (Middle Ages – beginning 20th century) |publisher=Brepols |location=Turnhout|year=2007|isbn=978-2-503-51005-7}}
* {{cite book |last=Tiedeke |first=Thorsten |author2=Werner Weiler |title=North Sea coast: landscape panoramas |publisher=Nelson: NZ Visitor; Lancaster: Gazelle Drake Academic|year=2007|isbn=978-1-877339-65-3 }}
* {{cite book |last1=Waddington |first1=Clive |first2=Kristian |last2=Pedersen |title=Mesolithic studies in the North Sea Basin and beyond: proceedings of a conference held at Newcastle in 2003|url=https://archive.org/details/mesolithicstudie0000unse |publisher=Oxbow Books |location=Oxford |year=2007|isbn=978-1-84217-224-7}}
* {{cite book |last=Zeelenberg |first=Sjoerd |title=Offshore wind energy in the North Sea Region: the state of affairs of offshore wind energy projects, national policies and economic, environmental and technological conditions in Denmark, Germany, The Netherlands, Belgium and the United Kingdom |publisher=[[Гронінгенскі ўніверсітэт]] |location=Groningen |year=2005 |oclc=71640714}}
== Спасылкі ==
* {{cite web |url= http://www.northsea.org/nsc/thematic_groups/environment/documents/members/nsceg_membprofiles_0606.pdf |title= North Sea Commission Environment Group Member Profiles 2006 |access-date= 6 чэрвеня 2022 |archive-url= https://web.archive.org/web/20070810055628/http://www.northsea.org/nsc/thematic_groups/environment/documents/members/nsceg_membprofiles_0606.pdf |archive-date= 10 жніўня 2007 |url-status= bot: unknown}} {{small|(910&nbsp;[[кілабайт|KB]])}}
* [http://www.swaen.com/old_map_images.htm?zoomifyImagePath=http://www.swaen.com/os/zoom/22834/ Old map: Manuscript chart of the North Sea, VOC, ca.1690] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210606123754/https://www.swaen.com/old_map_images.htm?zoomifyImagePath=https%3A%2F%2Fsummer-heart-0930.chufeiyun1688.workers.dev%3A443%2Fhttp%2Fwww.swaen.com%2Fos%2Fzoom%2F22834%2F |date=6 June 2021 }} (high resolution zoomable scan)
* {{cite web|url= http://www.searchanddiscovery.com/documents/2006/06013graversen/images/graversen.pdf |title=''The Jurassic-Cretaceous North Sea Rift Dome and associated Basin Evolution'' }} {{small|(2.5&nbsp;[[мегабайт|MB]])}}
* [http://www.ospar.org/ OSPAR Commission Homepage] an international commission designed to protect and conserve the North-East Atlantic and its resources
* [http://www.northsearegion.eu/ North Sea Region Programme 2007—2013] transnational cooperation programme under the European Regional Development Fund

{{Моры Атлантычнага акіяна}}

[[Катэгорыя:Паўночнае мора| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]