Толас

Скарбніца Атрэя ў Мікенах

Скарбніца Атрэя з боку калідора — дромаса

Ільвіная магіла ў Мікенах

Толас, фолас (стар.-грэч.: θόλοςθόλος) у старажытнагрэчаскай архітэктуры — круглае ў плане збудаванне (святыня, грабніца, помнік, музычная зала), часта з каланадай. Калі ва ўнутраным памяшканні ёсць калоны або паўкалоны, то яны не адносяцца да таго ж ордару, што і вонкавыя калоны. У грэчаскую эпоху толасы часта былі культавымі будынкамі (напрыклад, асклепіён у Эпідаўры), аднак у даэліністычную эпоху храмамі не з’яўляліся. Роберт Грэйвс адзначае, што грэчаскія падземныя толасы, якія выкарыстоўваліся для зносін з духамі, былі занесены з Палесціны; на яго думку, падобным свяцілішчам карысталася Аэндорская чараўніца, якая згадваецца ў Бібліі. У ваколіцах Эйн-Дора (Аэндора) знаходзіцца скальная пячора-толас, якую лічаць тым месцам, дзе па клічы аэндорскай чараўніцы Саўлу з’явіўся дух Самуіла.

Як тып магільняў, падземныя і падкурганныя толасы, збудаваныя метадам ступеністага (несапраўднага) скляпення, выціснулі ў XVI—XV стст. да н.э. мікенскія шахтавыя грабніцы. У XVI—XII стст. да н.э. толасы былі распаўсюджаныя на Крыце, у Грэцыі (напрыклад, толас у Эпідаўры (360—330 да н.э., архітэктар Паліклет Малодшы), у Дэльфах (пачатак IV стагоддзя да н . э., Феадор з Факеі) і на заходнім узбярэжжы Малай Азіі.

Найбольш грандыёзныя толасы (дыяметр і вышыня да 14 м) XIV стагоддзя да н.э. адкрыты ў Мікенах. У Фесаліі і на Крыце толасы будавалі яшчэ ў VIII ст. да н.э. Вядомыя падкурганныя толасы VII—VI стст. да н.э. у Этрурыі і V—IV стст. да н.э. у Фракіі. Апошнім блізкія склепы керчанскіх Залатога кургана і Царскага кургана (IV стагоддзе да н.э.).

У выглядзе толасаў таксама часта будаваліся пахавальныя камеры мегалітычных калідорных грабніц (напрыклад, «сесе» на востраве Пантэлерыя ў Міжземным моры) або памяшканні, прызначаныя для жылля і абароны (нурагі, талаёты).