Ekzistadismo

Ekzistadismo aŭ ekzistismo aŭ ekzistencialismo^[1] estas filozofia tendenco, kiu demandas: "Kio karakterizas la estadon? Kion signifas ekzisti?" kaj insistas, ke la estado de ĉiu homa individuo havas specifan valoron, kaj ke tiun estadon karakterizas necerteco. Ĝi do oponas kontraŭ asertoj de klerismo kaj ideismo. Laŭ la ekzistismo ĉiu homo devas fronti al bazaj problemoj kaj temoj. Al ili apartenas anksio, teruro, libero, soleco (kaj ekzistada soleco), konscio pri ekzisto, vivo kaj morto. Ilin oni ne povas forigi, redukti aŭ klarigi laŭ la maniero de la natursciencoj. Neniel eblas liberiĝi de tiuj problemoj de la ekzisto. Ŝlosilajn ideojn de la ekzistismo esprimas la frazoj "La homo estas ties ekzisto" kaj "La estado antaŭiras la esencon" (Jean-Paul Sartre), kaj tio signifas, ke la homo antaŭ ĉio ekzistas, kaj nur tiam sia ekzisto estas signifoplena. Martin Heidegger diris, ke la homo estas "ĵetita en ekziston", per aliaj vortoj: elmetita al la ekzisto. La ekzistismo estas ne nur aperaĵo filozofia, sed ekokupis spacon larĝan kaj signifoplenan ankaŭ en la literaturo kaj en aliaj artoj. Krome ĝi influis la kutimojn de la homoj.

De la supra maldekstra angulo kaj dekstrume: Soren Kierkegaard, Fjodor Dostojevskij, Jean-Paul Sartre, Friedrich Nietzsche

Laŭ la ekzistismo homoj povas esti komprenataj nur el la interno, pere de la realaĵoj kaj dilemoj, kiujn ili spertas, ne deekstere, pere de sciencaj teorioj pri la homo kaj ties vivo, korpo kaj psiko. Ĝi emfazas agadon, liberecon, kaj decidon kiel fundamentojn de la homa ekzisto kaj estas ĝisradike kontraŭ raciismaj kaj pozitivismaj tradicioj. Laŭ la ekzistismo ne taŭgas difini la homon kiel estulon, kiun baze direktas racio kaj scio. Por la homo la realo ne estas unuavice objekto de scio. La homajn agojn ne eblas kaj ne indas reguligi per raciaj principoj. Ne eblas priskribi aŭ difini alian homan individuon sur la bazo de esploro de ties konduto. Ekzististoj emas konsideri la homon kiel subjekton en indiferenta, ofte ambigua kaj absurda universo. Tiu universo ne per ia natura ordo provizas celojn kaj signifojn. Tamen tiujn la homoj povas krei, portempe kaj malfirme, per siaj agoj kaj interpretoj.

Historio

Alia signifa limŝtono en la historio de ekzistadismo estas la penso de la germana filozofo Friedrich Nietzsche, kiu asertis, ke la homa raso kulpas pri la morto de Dio. Ĉi tiu voko akre esprimas la sencon de sensignifeco kaj perdo al la esenco de la homo ĝenerala en tiu tempo. Ĝi ne estas ateismo en la simpla senco, sed prefere kompleta rezigno al ĉiu celo kaj fino diktita de ekstere aŭ de iu eksterulo.

Pro la granda diverseco, kiu karakterizas ekzistadismon, multaj kritikoj estis skribitaj pri ĝi kaj ŝajnas, ke ĝi sukcesis altiri fajron de ĉiuj direktoj: la eklezio, la konservativuloj, la marksistoj, la komunistoj, la faŝistoj kaj multaj aliaj.

Ekzistadisma penso atingis sian pinton antaŭ la dua mondmilito, sed post la milito aperis la problemo de aŭtenteco. Unu el la plej elstaraj reprezentantoj de la ekzistadisma fluo, la franca filozofo kaj verkisto Jean-Paul Sartre, argumentis en siaj fruaj verkoj por kompleta libereco kaj strebo por aŭtenteco, inspirita de Nietzsche, sed post la dua mondmilito aperis la problemo, kaj kio se la aŭtentikeco de persono signifas esti murdema kiel la naziistoj? Do en 1946 Sartre publikigis influan artikolon titolitan Resumo de du Prelegoj titolitan "Ekzistadismo estas Humanismo", en kiu li malkaŝis siajn pensojn pri la rilato inter la individuo kaj socio kaj la koncepto de postmilita libereco. La eseo de Sartre kreas kontraŭdiron en lia pensado kaj en la tuta skolo, ĉar tie li revenis al la dua kategoria imperativo de Kant, kiu kontraŭdiras la koncepton de absoluta elekto kaj libereco.

Ekzistadismo kiel literatura ĝenro finis sian rolon per la morto de ĝiaj eminentaj kreintoj kaj pensuloj en la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, sed kiel filozofia fluo ĝi havas multajn aliajn sekvantojn. Ekzistadismo influis ankaŭ la kampon de psikologio. Multaj psikologoj adoptis liajn filozofiajn principojn kaj kreis kampon nomatan "ekzistadisma psikologio" kies ĉefa celo estas helpi homon trovi sencon en sia vivo.

Listo de ekzistismaj verkistoj

Listo de ekzistadismaj filozofoj

Listo de ekzistadismaj psiĥologoj

Listo de ekzistadismaj teologoj

Vidu ankaŭ

Referencoj

↑ Plena Ilustrita Vortaro 2002 p. 278

Vidu ankaŭ

[1] Plena Ilustrita Vortaro 2002 p. 278

[1]