Kumrano
Kumrano[1] estas loko sur la okcidenta bordo de la Morta Maro, en la cisjordana de Israelo okupita zono de Palestino, najbare de la ruinaĵoj de Jeriĥo. Oni setlis en tiu loko loĝige ekde 150 a.K. al 130 a.K. kaj malaperis el la memoro per la kontraŭhebrea romia milito: fakte, post diversaj invadoj, en la somero de la jaro postkrista 68, romia imperiestro Tito, tiam ĉefkomandanto de la Deka legio "Markola" (latine Fretensis, ĝin detruis definitive.
| Kumrano | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Koordinatoj | 31° 44′ 31″ N, 35° 27′ 36″ O (mapo)31.74190082555335.459944301849Koordinatoj: 31° 44′ 31″ N, 35° 27′ 36″ O (mapo) [+] | ||||
|
|||||
 |
|||||
| Kumrano | |||||
 Vikimedia Komunejo: Qumran [+] |
|||||
Qumran niaepoke famas pro la malkovro, jam meze de la pasinta 20-a jarcento, de la tieldiritaj Manuskriptoj de la Morta Maro kaj de restaĵoj de monaĥejo kie loĝis, laŭ komuna opinio, komunumo de Esenoj.
Ĉe la enfluejo de Uedo (torento) Kumrano videblas iuj ruinaĵoj kiuj estis taksataj restaĵoj de romia fortikaĵo kaj ne konsideritaj de arkeologoj. Post la malkovro, en la grotoj de la najbaraj krutejoj, de la mortamara rulaĵo entenanta la tekston de la libro de la profeto Jesaja, okazinta en 1947, tiu dezerta landeto estis rekonsiderita kaj fariĝis unu el la plej gravaj arkeologiaj lokoj de la mediteraneaj setlejoj. Tuj baldaŭ, fakte, fakaj esploristoj agnoskis ke restaĵaj establaĵoj apartenis, almenaŭ lasttempe, al hebrea religia komunumo, kaj tuj oni pensis ke ĝuste membroj de tiu komunumo kaŝis en tiuj grotoj siajn religiajn trezorojn por ilin protekti kontraŭ la invadantaj romianoj.
Sinsekvaj malkovroj, tamen, orientiĝis taksi la restaĵojn hasmonea fortikaĵo, aliaj arkeologoj-historiistoj atribuis la manuskriptojn al simpla komuna privata biblioteko de judaismaj rabenoj, aliaj imagis ke la sacerdotoj de la jerusalema templo zorgis kaŝi la sanktajn manuskriptojn por ilin savi en la antaŭviditaj danĝeroj de la romia sieĝo. Sed hodiaŭ elstaras la teorio laŭ kiu la loko estis kreita kaj loĝita de Esenoj, profitintaj de restaĵoj de antikva fortikaĵo.
En la proksimaj grotoj, kiel oni scias, du palestinaj paŝtistoj, Muhammad Althib kaj Jum'a Ĥalil, hazarde trafis en 1947 antikvajn amforojn entenantajn ostrakojn kaj papirusajn rulaĵojn. Al tiu unua hazarda malkovro sinsekvis aliaj multaj, entute ĉirkaŭ 30 000 inter kompletaj libroj kaj fragmentoj. Inter la libroj elstaras tekstoj de la Malnova Testamento kiel la libro de Jesaja, kaj de apokrifaj tradicioj, ekzemple Libro de Ĥanoĥ kaj la rulaĵo de la milito. Oni opinias ke tiuj dokumentoj havis originon antaŭ la epoko de la forlaso de la loko en -68, okaze de la komenco de la romia konkero (Pompeo okupis Jerusalemon en -63).
La kumranaj rulaĵoj nun gastas, preskaŭ ĉiuj, en la Sanktejo de la Libro en Jerusalemo.
Tiuj dokumentoj revestas grandan gravecon por la origino de kristanismo ĉar samtempaj kaj ĉar Novtestamentaj konceptoj kaj lingvaĵo iujn fojojn similas al tiuj esenaj, kaj eblas ke kelkaj kristanaj protagonistoj travivis ene aŭ proksime de tiu(j) esena(j) komunumo(j).
Referencoj
redakti- ↑ Esperante Kumrano ekzemple en la verkaĵo La Duakanonaj Libroj, Volumo 3, paĝo 196 de Gerrit Berveling (2008) aŭ en Inter kanono kaj apokrifo, recenza eseo de Sergio Pokrovskij en La Ondo de Esperanto, februaro 2008, p. 19