Vidi fonton por Iberaj sklerofilaj kaj kvazaŭdeciduaj arbaroj

{{Informkesto geografiaĵo|arbaro
|kategorio=ekoregiono
|priskribo de bildo=
|mapo=Ecoregion PA1209.svg
|mapo priskribo=Situo de la ekoregiono.
}}
La '''iberaj sklerofilaj kaj kvazaŭdeciduaj arbaroj''' estas tersupraĵa [[ekoregiono]] el la mediteranea [[ekoprovinco]] de la [[Palearktiso|palearktisa]] [[ekozono]] laŭ la [[tipologio]] de la [[Monda Natur-Fonduso]] (WWF). Ĝi estas parto de la [[tutmondaj 200]]-regiono kiu ampleksas la tutan [[Mediteranea regiono|mediteranean regionon]] escepte de la montaroj. La ekoregiono kongruas kun samnoma regiono difinita de la [[Eŭropa Vivmedia Agentejo]]. [[Biomo|Biome]] la ekoregiono apartenas al [[mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj]] de [[Hispanujo]] kaj [[Portugalujo]].

== Priskribo ==
Tiu ekoregiono kovras la centrajn [[altebenaĵo]]jn, la [[valo]]jn kaj la [[ebenaĵo]]jn de malalta altitudo de [[Ibera Duoninsulo]]. La superregaj grundoj en la centraj altebenaĵoj estas la [[Sedimenta rokaĵo|sedimentaj rokaĵoj]] kiel [[sablo]], [[grejso]], [[konglomeraĵo]]j, kaj [[kalkoŝtono]] el la [[Mezozoiko]] kaj la [[Kvaternaro]]. Substratoj de [[salo]] kaj de [[gipsoŝtono]] karakterizas la valojn de [[Ebro]] kaj de [[Doŭro]]. Substratoj kiuj enhavas praajn [[kristalo]]jn kiel la [[granito]]j, la [[skisto]]j, kaj la [[kvarcito]]j karakterizas parto de de la okcident-centra altebenaĵo, inter Hispanujo kaj Portugalujo.

La averaĝaj [[temperaturo]]j varias inter 8 al {{GdC|15}} kaj la averaĝoj de la plej malvarmaj monatoj situas inter 1 kaj {{GdC|5}}. La averaĝaj [[precipitaĵo]]j estas inter 300 et 50&nbsp;mm.

== Ekologia historio de la zono ==
[[Dosiero:Dehesa Boyal. Bollullos Par del Condado (Huelva).jpg|eta|250px|maldekstra|''Dehesa'' en [[Bollullos Par del Condado]], [[Provinco Onubo]].]]
La sudokcidento de la ekoregiono karakteriziĝas per tradicia [[Paŝtado|paŝtada]] transformo konata sub la nomo de ''montados'' en portugala kaj de ''dehesas'' en hispana. Tiu tipo de kulturo estas konsiderita kiel efika kaj racia, rilate al klimato kaj al malriĉeco de la grundoj, t.e. taŭga por la ekoregiono laŭ la Monda Natur-Fonduso.

La hispanaj kaj portugalaj sinsekvintaj [[registaro]]j estis ŝanĝintaj, kaŭze de siaj politikoj, la [[agrikulturo]]n de la regiono. La nestabileco socia kaj politika en Portugalujo dum la unua duono de la [[20-a jarcento]] kaŭzis amasan [[senarbarigo]]n, finance subtenitan, kiu transformis tiujn terenojn netaŭgajn por intensiva agrikulturo sub la nomo de [[kampanjo de la greno]]. Post la [[1950-aj jaroj]], la estraroj kaj hispana kaj portugala agnoskis ke la grundoj estas degraditaj grav-proporcie en la sudo, provokante kamparanan eliron kaj [[dezertiĝado]]n. Tiam la estraroj promociis [[rearbarigo]]n kun ĉefe [[enmetitaj specioj]], kiel la [[eŭkalipto]]j, netaŭgaj por la lokaj [[herbovorulo]]j. Tiu elekto estis diktita pro la celo de produkti krudĉelulozon. Tiu rearbarigo, taksita je sia kulmino je 300 000 hektaroj, estis akompanata de irigado de la terenoj kaj drenado de la [[malsekejo]]j. Estas la dua plej granda eŭkaliptarbaro en la mondo, eĉ se tiu arbaro ŝajnas malgrandiĝi en la sudo de Hispanujo. Helpo valoranta 1,27 miliardojn da [[eŭro]]j, originajn de la reformo de la [[Komuna Agrikultura Politiko]] inter 1993 et 1997 de kiu triono estis destinita al Hispanujo ne permesis restaŭri la originan arbaron.

La neadekvateco de la metodoj de rearbarigo en la Natura Parko de [[Gvadiano]]-Valo, kiu kovras 13 % de la ekoregiono en Portugalujo kun 16 000 da hektaroj estis kaŭzinta tre fortan [[erozio]]n. Laŭ portugala Eksperimenta Erozio-Centro de Vale Formoso, la erozio de la grundo estas taksita al 40 da [[tuno]]j/ha/jaro, la tradicia natura kadro de [[arbustaro]] kaj de herbejoj, preskaŭ estiĝas nesignifa. La situacio por la tuto de la ekoregiono estas problema. La kulturoj de la [[vinbero]], de la [[greno]], de la [[migdalujo]], de la [[olivujo]] kaj de aliaj fruktarboj, estas akompanataj de irigado kiu transformas la terenojn. Ĝi ankaŭ estas akompanata de [[senarbarigo]]. La [[Kopso|kverkokopsarbaretoj]] kaj la koniferaroj, la [[bosko]]j kaj la izolitaj arboj okupas ĉiam malpli da spaco, tamen ili ankoraŭ ĉeestas en la malplej fertilaj grundoj kiel la [[Malfermejo (geologio)|malfermejoj]] kaj la rokaj montetoj, en la terenoj salaj, sablaj aŭ [[Kreto (ŝtono)|kretaj]]. La grandskalaj homaj aranĝoj kiel la konstruado de [[akvobaraĵo]]j kaj de vojoj aŭ la urbanizado kontribuas al ekologia kaj pejzaĝa fragmentado kiu minacas faŭnon. Tiuj disvolviĝoj kiuj altgrade transformis la pejzaĝon en malmulte da jaroj ankaŭ kaŭzas fortan erozion de la grundoj.

Krome la ekologiistoj denuncas praktikon de la [[ĉasado]] konsiderita neadekvata, grava faktoro laŭ ili, de la perdo de la biodiverseco registrita en la zono.

== Flaŭro ==
[[Dosiero:Sierra de Burete.JPG|eta|250px|Pinaroj de Sierra de Burete, [[Regiono de Murcio]].]]
La ekoregiono estas nature arbarkovrata kun [[anzino]] kaj de [[korkokverko]] kiuj konstituas arbaretojn kune kun [[Endemio|endemiaj]] [[specio]]j el la [[Genro (biologio)|genroj]] [[cisto]], [[lavendo]], [[genisto]], [[timiano]], [[eriko]], k.t.p.. Tiuj arbetoj estas disigitaj per [[herbejo]]j aŭ per duonnaturaj [[erikejo]]j kun dissemitaj arbetoj kiel la olivastro kaj la [[karobarbo]], same kiel arbustoj. La [[halepa pino]], [[kirmesa kverko]], [[incensa junipero]], [[fenica junipero]] konstituas miksajn arbarojn en la [[Kalkoŝtono|kalkoŝtonaj]] terenoj de la Ebrovalo. En [[ĉeriveraj areoj]], [[arbedo]]j bone adaptitaj al longaj periodoj de [[trosekeco]] kiel la endemia ''Securineia tinctorea'' en la valoj de [[Gvadiano]] kaj de [[Taĵo]], aŭ ''[[Tamarix]] canariensis'', ''Tamarix africana'', la blanka [[saliko]], la [[nigra alno]], la blanka [[poplo]], la [[Populus nigra|nigra poplo]], la [[ordinara frakseno]], la [[glata ulmo]].

Pluraj [[pino]]specioj, la [[pinio]] kaj la [[pinastro]] bone adaptiĝas al montetoj kaj al krutaj deklivoj.

La [[arbusto]]specioj la plej oftaj estas ''[[Kameropso|Chamaerops humilis]]'', ''[[Pistacia lentiscus]]'', ''Phillyrea latifolia'', ''Phillyrea angustifolia'', ''[[Myrtus communis]]'' estas komunaj. ''[[Clematis]] cirrhosa'', ''Clematis flammula'', ''[[Aspra smilako|Smilax aspera]]'', ''Tamus communis'', ''Rubia peregrina'', et ''[[Bryonia dioica]]'' estas sufiĉe oftaj. La oftaj [[herbo]]specioj ekzemple estas ''Arisarum vulgare'', ''[[Vinko|Vinca]] difformis'', ''Allium triquetrum'', kaj ''Ballota hispanica''.

Tiu ekoregiono havas malaltan planto-[[biodiverseco]]n kompare kun aliaj ekoregionoj en la mondo, nur la herbejoj montras grandan riĉecon ĉar el 302 registritaj specioj, 126 estas endemiaj. Estas taksonoj de [[halofito]]j kiel ''Pseudocytisus vella'', ''Boleum asperum'', ''Gypsophila struthium'', ''Gypsophila Hispanica'', ''Sideritis linearifolia''.

== Faŭno ==
Oni nombras pli ol 220 da [[Loĝantaj birdoj|loĝantaj]] specioj de [[vertebruloj]] kiel la [[granda otido]] kaj la [[monaĥvulturo]]. Pluraj specioj estas endanĝerigitaj kiel la [[ibera linko]] kaj la [[blankŝultra aglo]]. Ju pli ili estas endemiaj, des pli ili estas minacataj. Oni ankaŭ trovas kelkajn [[populacio]]jn de [[griza lupo]] en la nordo, grandan nombran da [[reptilioj]] kiel ''Emys orbicularis'' kaj ''Mauremys caspica'' ([[testuduloj]]), [[migrantaj birdoj]] kiel la [[knaranaso]], la [[ruĝkapa anaso]] aŭ [[loĝantaj birdoj]] kiel la [[purpura ardeo]], la [[noktardeo]] kaj la [[marĉa cirkuo]].

La akvofluoj enhavas ankaŭ plurajn endemiojn speciojn kiel la [[ciprinoformaj]]n fiŝojn ''Anaecypris hispanica'' kaj ''Barbus microcephalus'', aŭ maloftaj speciojn kiel la eŭropan [[lutro]]n.

Certaj specioj estas tre adaptitaj al duonaridaj cirkonstancoj de la [[makiso (vegetaĵejo)|makiso]] kiel la [[brovalaŭdo]], la [[montalaŭdo]], la [[koracio]] kaj la [[nigra enanto]] kiujn oni ankaŭ trovas en [[Nordafriko]].

== Vidu ankaŭ ==
* [[Ekologia klasifiko de la tersupraĵoj]]
* [[Konservada stato de ekoregiono]]
<br />
{{Palearktisaj mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj}}
{{Palearktisaj ekoregionoj laŭ ekoprovinco}}

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
{{Portalo|Eŭropo|Biologio|Geografio}}
* {{en}} [http://worldwildlife.org/ecoregions/pa1209 Ekoregiono PA1209 : Iberaj sklerofilaj kaj kvazaŭdeciduaj arbaroj (WWF)]
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20060615125039/http://www.worldwildlife.org/wildworld/profiles/terrestrial/pa/pa1209_full.html Iberaj sklerofilaj kaj kvazaŭdeciduaj arbaroj (''WWF-Wildworld'')]
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20100308064639/http://www.nationalgeographic.com/wildworld/profiles/terrestrial/pa/pa1209.html Iberaj sklerofilaj kaj kvazaŭdeciduaj arbaroj (''Wildworld'')] - [[Nacia Geografia Societo]]
* {{en}} [http://www.eoearth.org/article/Iberian_sclerophyllous_and_semi-deciduous_forests?topic=49597 Iberaj sklerofilaj kaj kvazaŭdeciduaj arbaroj (''The Encyclopedia of Earth'')]
* {{en}} [http://globalspecies.org/ecoregions/display/PA1209 Iberaj sklerofilaj kaj kvazaŭdeciduaj arbaroj (''Globalspecies'')] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20160410234151/http://www.globalspecies.org/ecoregions/display/PA1209 |date=2016-04-10 }}
<!--[http://www.worldwildlife.org/science/wildfinder/ Situo de la ekoregiono : tajpu ''Iberian sclerophyllous and semi-deciduous forests'']-->
* {{en}} [http://wwf.panda.org/about_our_earth/ecoregions/mediterranean_forests_scrub.cfm Tutmondaj 200; nr 123 : Mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj (WWF)] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20170111005657/http://wwf.panda.org/about_our_earth/ecoregions/mediterranean_forests_scrub.cfm |date=2017-01-11 }}
* {{en}} [http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/dmeer-digital-map-of-european-ecological-regions Cifereca Mapo de Eŭropaj Ekologiaj Regionoj]
* {{en}} [http://www2.alterra.wur.nl/Webdocs/PDFFiles/Alterrarapporten/AlterraRapport952.pdf Mapado de la eŭropa natura vegetaĵaro.] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20130731142933/http://www2.alterra.wur.nl/Webdocs/PDFFiles/Alterrarapporten/AlterraRapport952.pdf |date=2013-07-31 }}

[[Kategorio:Palearktisaj ekoregionoj]]
[[Kategorio:Mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj]]
[[Kategorio:Global 200]]
[[Kategorio:Geografio de Hispanio]]
[[Kategorio:Geografio de Portugalio]]