Vidi fonton por Malkoloniigo

'''Malkoloniigado''' (''senkoloniigo'' aŭ ''malkoloniigo'') estas la nuligo de [[koloniismo]], nome la neegaleca rilato per kio unu homo, ŝtato aŭ nacio establas kaj konservas dependan teritorion sub alia. Ĝi povas esti komprenita politike (ekhavante [[sendependeco]]n, sendependan [[aŭtonomio]]n, union kun la [[metropolo]] aŭ alian ŝtaton) aŭ kulture (forigo de malutilegaj koloniaj efikoj). La esprimo rilatas precipe al la malmuntado, en la jaroj post la [[Dua Mondmilito]], de la [[Imperiismo|novaj imperioj]] establitaj antaŭ la [[Unua Mondmilito]] ĉie en [[Afriko]] kaj [[Azio]].

La Speciala Komitato de Unuiĝintaj Nacioj pri Malkoloniigo deklaris ke en la procezo de [[malkoloniigado]] ekzistas neniu alternativo al la akcepto fare de la koloniigintoj de la [[Rajto de memdetermino]], sed en praktiko malkoloniigado povas impliki aŭ neperfortan revolucion aŭ naciajn liberigajn militojn de la indiĝena loĝantaro. Ĝi povas esti enurba aŭ impliki la intervenon de eksterlandaj potencoj agantaj unuope aŭ tra internaciaj instancoj kiaj ekzemple la [[Unuiĝintaj Nacioj]]. Kvankam ekzemploj de malkoloniigado povas esti trovitaj jam eĉ ĉe la verkoj de [[Tucidido]], ekzistas pluraj precipe aktivaj periodoj de malkoloniigado en modernaj tempoj. Tiuj estas la disrompo de la [[Hispana Imperio]] en la [[19-a jarcento]]; de la germana, aŭstro-hungara, otomana, kaj rusa imperioj sekve de la [[Unua Mondmilito]]; de la brita, franca, nederlanda, portugala, belga kaj itala koloniaj regnoj sekve de la [[Dua Mondmilito]]; de la [[Rusa Imperio]] post la fino de la [[Malvarma Milito]] kaj aliaj.

Kiel filozofio, "malkoloniigado" prisignas la kapablon vidi kaj konsideri ne-eŭropajn kulturojn de senantaŭjuĝa, ne-okcidenta perspektivo.

== Metodoj kaj epokoj ==
Malkoloniigado estas politika procezo, ofte implikante perforton. En ekstremaj cirkonstancoj, ekzistas sendependiga milito, foje sekvante [[revolucio]]n. Plej ofte, ekzistas dinamika ciklo kie intertraktadoj malsukcesas, negravaj tumultoj rezultiĝas okazigante subpremadon de la [[polico]] kaj militfortoj, [[eskaliĝo|eskaladante]] en pli perfortajn [[ribelo]]jn kiuj kondukas al pliaj intertraktadoj ĝis sendependeco estas koncedita. En maloftaj kazoj, la agoj de la indiĝea loĝantaro estas karakterizitaj per malperforto, kun la hinda sendependiga movado gvidita fare de [[Mohandas Karamchand Gandhi]] estanta unu el la plej rimarkindaj ekzemploj, kaj la perforto venas same de aktiva subpremado fare de la okupacia armeo aŭ kiel politika opozicio de fortoj reprezentantaj minoritatajn hejmkomunumojn kiuj sentiĝas minacataj de la perspektivo de sendependeco. Ekzemple, ekzistis sendependeca milito en [[Franca Hindoĉinio]], dum en kelkaj landoj en [[Franca Okcidenta Afriko]] (eksklude la Magrebajn landojn) malkoloniigado rezultiĝis el kombinaĵo de ribelo kaj intertraktado. La procezo estas nur kompleta kiam la fakta registaro de la lastatempe sendependa lando estas agnoskata kiel la laŭjure suverena ŝtato fare de la komunumo de nacioj.

== Historio ==
=== Malkoloniigado post 1945 ===
==== Afriko ====
[[Dosiero:African_nations_order_of_independence_1950-1993.gif|eta|Kronologio de malkoloniigado en Afriko]]
{{Ĉefartikolo|Sendependiĝo de Afriko|Postkolonia Afriko}}

Ene de du jardekoj post la [[Dua Mondmilito]] 50 kolonioj estis ellasitaj en formala sendependeco. Jam dum la milito la koloniaj potencoj ne plu vere kapablis politike kaj milite kontroli la koloniojn. Cetere trupoj el la kolonioj partoprenis al la milito je la flanko de la koloniaj potencoj. Kiel "rekompenco" estis promesita pli da [[aŭtonomio]] al la kolonioj.

Plej ofte la malkoloniigado estis gvidita de la loka [[elito]], kiu en la kolonia [[administracio]] okupis la malaltajn postenojn.

Unu el la plej fruaj movadoj de sendependiĝo formiĝis en 1947 en [[Ganao]] sub la gvido de [[Kwame Nkrumah]]. En [[Nigerio]], kiel en multaj aliaj afrikaj landoj, la sendependeca movado ne estis unueca, sed formiĝis pliaj konfliktantaj tribaj grupoj. Eksceptoj estis la landoj, kie aparte kapablaj homoj gvidis la movadon, kiel en Ganao kaj [[Kenjo]].

La landlimoj de la sendependaj landoj en Afriko estis ofte difinitaj sen konsideri la etnajn limojn. En pluraj ŝtatoj estis kunigitaj homoj el malsamaj etnoj. Tio estis kaŭzo de konfliktoj plej ofte ne solvitaj ĝis nuntempe.

La jaro [[1960]] estis tiu, en kiu la plejmulto da afrikaj landoj atingis sendependecon. Pro tio ĝi estas nomata "''[[Afrika Jaro]]''".

==== Ameriko ====
* [[Unuiĝinta Reĝlando]]: [[Novlando]] (nominale sendependa regno sed sub rekta brita regado ekde 1934) (1949, unio kun [[Kanado]]); [[Gujano]] (1966); [[Belize]] (1981).
* [[Nederlando]]: [[Nederlandaj Antiloj]], [[Surinamo]] (1954, ambaŭ iĝis konsistigaj landoj de la [[Nederlando|Reĝlando Nederlando]]).
* [[Danio]]: [[Gronlando]] (1979, iĝis konsistiga lando de la [[Danio|Reĝlando Danio]]).

==== Azio ====
<small> </small>La sekva listo montras la koloniajn potencojn post la fino de malamikecoj en 1945, kaj iliaj koloniaj aŭ administraj havaĵoj. La jaro de malkoloniigo estas skribita kronologie en krampoj.
* [[Unuiĝinta Reĝlando]]: [[Brita Hindio]] (1947) [[Brita mandato Palestino]], [[Birmo]], kaj [[Cejlono]] (1948); [[Brita Malajzio]] (1957); [[Saravako]], [[Norda Borneo]], kaj [[Singapuro]] (1963); [[Brunejo]] (1984); [[Honkongo]] (1997).
* [[Francio]]: [[Franca Hindio]] (1954) kaj [[Hindoĉinio]] (konsistanta el [[Vjetnamio]] (1945), el [[Kamboĝo]] (1953) kaj el [[Laoso]]).
* [[Portugala kolonia imperio|Portugalio]]: [[Portugala Barato]] (1961); [[Portugala Timoro]] (1975); [[Makao]] (1999).
* [[Usono]] (1946): [[Filipinoj ]]
* [[Nederlando]]: [[Nederlanda Hindio]] (1950); [[Nederlanda Nov-Gvineo]] (1963, aneksita al [[Indonezio]]).
* [[Komunumo de Nacioj|Brita]] [[Aŭstralio]]: [[Papuo-Nov-Gvineo]] (1975).

==== Aŭstralio kaj Oceanio ====
La laŭgrada sendependigo de [[Aŭstralio]] kaj [[Nov-Zelando]] de la [[Britio|brita]] reĝado evoluis dum la tuta 20-a jarcento kaj estis kompletigita en [[1986]]. La malkoloniigado de [[Oceanio]] komencis post la [[Dua Mondmilito]] kaj la lastaj insuloj akiris sendependecon en la 90-aj jaroj.

==== Eŭropo ====
* [[Unuiĝinta Reĝlando]]: [[Cipro]] aŭ Kipro (1960); [[Malto]] (1964).

=== Murditaj kontraŭkoloniistaj estroj ===
=== Postkoloniaj organizaĵoj ===
Pro komunaj historio kaj kulturo, pluraj iamaj koloniaj potencoj kreis instituciojn kiuj pli malstrikte asociigis siajn antaŭajn koloniojn. Membreco estas libervola, kaj en iuj kazoj povas revokata se membroŝtato perdas iujn objektivajn kriteriojn (ofta kondiĉo estas demokratia regado). La organizaĵoj servas kulturajn, ekonomiajn kaj politikajn celojn inter la asociitaj landoj, kvankam neniu tia organizo iĝis politike grava memstara unuo.

{| class="wikitable"
|- style="background-color:#e9e9e9" |
! Eksa kolonia potenco || Organizaĵo || Fondita
|-
| align="center" |''Britio''
|[[Komunumo de Nacioj]] ''(Commonwealth of Nations)''
| align="center" |1931
|-
| rowspan="3" align="center" |''Francio''
| style="background-color: #f2f2f9" |[[Franca Unio]] ''(Union française)''
| style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1946
|-
|[[Franca Komunumo]] ''(Communauté française)''
| align="center" |1958
|-
| style="background-color: #f2f2f9" |[[Franclingvio]] ''(Francophonie)''
| style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1970
|-
| rowspan="2" align="center" |''Hispanio kaj<br />Portugalio''
|[[Latinida Unuiĝo]]
| align="center" |1954
|-
| style="background-color: #f2f2f9" |[[Organizaĵo de Iberamerikaj Ŝtatoj por la Edukado, Scienco kaj Kulturo|Organizaĵo de Iberamerikaj Ŝtatoj]]
| style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1991
|-
| rowspan="1" align="center" |''Portugalio''
|[[Komunumo de portugallingvaj landoj]] ''(Comunidade dos Países de Língua Portuguesa)''
| align="center" |1996
|-
| align="center" |''Rusio''
|[[Komunumo de Sendependaj Ŝtatoj]] ''(Содружество Независимых Государств)''
| align="center" |1991
<!-- Eble bonus mencio de la du artikoloj pri usonaj postkoloniaj organizaĵoj, sed ĝis nun ne estas artikoloj, kaj dubindas ĉu la interkonsentoj entute nomeblas "organizaĵoj", do la listero provizore estu nevidebla |-
| rowspan="2" align="center" |''Usono''
| style="background-color: #f2f2f9" |[[Commonwealth (U.S. insular area)|Commonwealths]]
| style="background-color: #f2f2f9"  align="center" |1934
|-
|[[Compact of Free Association|Freely Associated States]]
| align="center" |1982 -->
|}

{{Projektoj}}

== Teme ligitaj rezolucioj de la [[Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj]] ==
:[[Dosiero:commons-logo.svg|12px]] [[:dosiero:UN General Assembly Resolution 66 (1).pdf|Rezolucio 66 de la Ĝenerala Asembleo de la U. N. (1946-12-14), en PDF-formato en la vikimedia komunejo]] jen {{angle}} kaj {{france}}, sed ankaŭ haveble {{ĉine}}, {{hispane}} kaj {{ruse}}
:[[Dosiero:commons-logo.svg|12px]] [[:dosiero:Trust and Non-Self-Governing Territories.djvu|Listo de la teritorioj kuratore administrataj kaj ne-mem-regaj, laŭ difino de la Ĝenerala Asembleo de la U. N. (1945-1999), en formato]] [[DjVu]] {{angle}}
:[[Dosiero:wikisource-logo.svg|12px]] [[:wikisource:United Nations General Assembly Resolution 1514|Rezolucio 1514 de la Ĝenerala Asembleo de la U. N.: Deklaracio pri donado de sendependeco al koloniaj landoj kaj popoloj (1960-12-14)]] {{angle}} [[Dosiero:commons-logo.svg|12px]] [[:commons:file:Résolution 1514 (XV) de l'Assemblée générale des Nations unies.pdf|kaj]] {{france}}

== Vidu ankaŭ ==
* ''[[Africa addio]]'', dokumenta filmo
* [[Militoj de nacia liberigo]]
* [[Portugala kolonia imperio]]
* [[Postkolonia Afriko]]

{{Ĝermo|politiko}}

[[Kategorio:Malkoloniigo| ]]