Saltu al enhavo

Kairo

Redakti ligilojn
Pending
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Kairo
arabe القاهرة, Al-Qāhira
urbo
Flago
Oficiala nomo: القاهرة
Kromnomoj: La urbo de mil minaretoj, Ĉefurbo de araba mondo
Lando Egiptio Egiptio
Provinco Provinco Kairo
Historiaj regionoj
4
Kunurbejo Granda Kairo Gizo
Memorindaĵoj
8
Rivero Nilo
Situo Kairo
 - alteco 68 m s. m.
 - koordinatoj 30° 03′ 29″ N 31° 13′ 44″ O / 30.05806 °N, 31.22889 °O / 30.05806; 31.22889 (mapo)
Areo 453 km² (45 300 ha)
 - de aglomeraĵo 6,640 km² (664 ha)
 - de metropolo 86,369 km² (8 637 ha)
Loĝantaro 7 786 640 (2008)
 - de aglomeraĵo 17 290 000
 - de metropolo 19 439 541
Denseco 17 189,05 loĝ./km²
 - de aglomeraĵo 2 603 916 loĝ./km²
 - de metropolo 225 075 loĝ./km²
Fondo 969
 - loĝigita antikvo
Urbestro Abd El Azim Wazir

(ekde )

Guberniestro [1] Khaled Abdel-Aal Abdel-Hafez
(ekde la 30an de aŭgusto 2018)
Horzono OET (UTC+2)
 - somera tempo OEST (UTC+3)
Poŝtkodo
Loko de Monda heredaĵo de UNESKO
Nomo Islama Kairo
Situo enkadre de Afriko
Situo enkadre de Afriko
Situo enkadre de Afriko
Situo enkadre de Egiptio
Situo enkadre de Egiptio
Situo enkadre de Egiptio
Urba mapo
Urba mapo
Urba mapo
Vikimedia Komunejo: Cairo
Retpaĝo: www.cairo.gov.eg
Map
Monda heredaĵo de UNESKO
Kairo kun Nilo

Kairo (arabe القاهرة, al-Qāhirah, [al-KA-hi-ra], aŭ en la dialekto de ĝiaj loĝantoj مصر, Masr, [masr]) estas la ĉefurbo de Egiptio.

Laŭ la stato de 2018 en la urbo vivis 9 606 916 loĝantoj sur areo de 528 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 18 195 loĝantoj/km². Kun ĉirkaŭ 16 milionoj da loĝantoj en la metropola areo (aglomeraĵo) ĝi estas la plej granda urbo en Afriko kaj la plej granda kaj grava urbo de Proksima Oriento. Efektive, ĝia metropola areo estas la 16-a plej granda en la mondo.

Situanta proksime de la Nildelto,[2][3] ĝi estis prafondita en la mezo de la 7-a jarcento fare de Amr ibn al-As, nomita Fustat (فسطاط) en tiu tempo. Ĝi estas kromnomita "la grandurbo de mil minaretoj" por ĝia tropezo de islama arkitekturo, Kairo longe estis centro de la politika kaj kulturvivo de la regiono. Kairo estis fondita fare de la Fatimida dinastio en la 10-a jarcento p.K., sed la terkomponado de la aktuala grandurbo estis la loko de naciaj ĉefurboj kies restoj restas videblaj en partoj de Malnova Kairo. Kairo ankaŭ estas asociita kun antikva Egipto ĉar ĝi estas proksima al la pratempaj urboj de Memfiso, Gizo kaj Fustat kiuj estas proksime de la Granda Sfinkso kaj la grandaj piramidoj de Gizo.

Egiptoj hodiaŭ ofte nomas Kairon Maṣr ([mɑsˤɾ] , مصر), la egiptaraba elparolo de la nomo por Egiptio mem, emfazante la daŭran rolon de la grandurbo en egipta influo.[4][5] Ĝia oficiala nomo estas القاهرة al-Qāhirah , kio signifas laŭvorte "la venkanto" aŭ "la konkerinto"; egiptaraba elparolo: [elqɑ (ː) ˈheɾɑ], foje ĝi estas neformale ankaŭ referita kiel كايرو Kayro [ˈkæjɾo].[6] Ĝi ankaŭ estas nomita Umm al-Dunja, kun la signifo "la patrino de la mondo".[7]

Kairo havas la plej malnovan kaj plej grandan kinan kaj muzikan industriojn en la araba mondo, la duan plej aĝan institucion de pli alta lernado, nome Universitato al-Azhar. Multaj internaciaj amaskomunikilaroj, entreprenoj, kaj organizoj havas regionan ĉefsidejon en la grandurbo; la Araba Ligo havis sian ĉefsidejon en Kairo por la plej granda parto de sia ekzisto.

Kun pli ol 6.76 milionoj da loĝantoj[8] disigitaj trans 453 kvadrataj kilometroj (175 kv. mejl.), Kairo estas senkompare la plej granda grandurbo en Egiptio. Kun pliaj 10 milionoj da loĝantoj tuj ekster la grandurbo, Kairo kuŝas en la centro de la plej granda metropola areo en Afriko kaj en la araba mondo same kiel la deka plej granda urba areo en la mondo. Kairo, kiel multaj aliaj mega-urboj, suferas pro altaj niveloj de poluo kaj trafiko. La metroo de Kairo - unu el nur du metrooj sur la afrika kontinento (la alia estas la Metroo de Alĝero) - rangas inter la dek kvin plej okupataj en la mondo,[9] kun pli ol 1 milo da milionoj[10] da ĉiujaraj pasaĝerveturoj. La ekonomio de Kairo unue estis vicigita en la Meza Oriento[11] kaj 43-a tutmonde fare de la indico de mondurboj fare de la gazeto Foreign Policy en 2010.[12]

Laŭ la stato de 2018 en Kairo vivis 9 606 916 loĝantoj sur areo de 528 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 18 195 loĝantoj/km².

Geografio

[redakti | redakti fonton]
A sharp blue river divides the cityscape, which is primarily greenery and sparse low-rise buildings in the foreground, and dense with several modern high-rises in the background
La fokuso de Kairo nome la Nilo, najbara al la eŭrop-inspiritaj distriktoj proksime de la centro de la grandurbo
La rivero Nilo fluas tra Kairo, ĉi tie komparante antikvan kutimaron de ĉiutaga vivo al la moderna grandurbo de hodiaŭ.
Aerfoto rigardante suden, kun la Zamalek kaj Gezira distriktoj sur Gezira Insulo, ĉirkaŭita de Nilo.

Kairo situas en norda Egiptio, konata kiel Malsupra Egiptio, 165 kilometroj (100 mejl.) sude de Mediteranea Maro kaj 120 kilometroj (75 mejl.) okcidente de la Sueza Golfo kaj de la Sueza Kanalo.[13] La grandurbo estas laŭ la rivero Nilo, tuj sude de la punkto kie la rivero forlasas sian dezert-malliberan valon kaj disbranĉigas en la malaltan Nildelta regiono. Kvankam la Kaira metropolo etendiĝas for de Nilo en ĉiuj direktoj, la grandurbo Kairo kuŝas nur sur la orienta bordo de la rivero kaj sur du insuloj ene de ĝi sur suma areo de 453 kvadrataj kilometroj (175 kv. mejl.).[14][15]

Ĝis la mezo de la 19-a jarcento, kiam la rivero estis malsovaĝigita per digoj, baraĵoj, kaj aliaj kontroloj, Nilo en la najbareco de Kairo estis tre sentema al ŝanĝoj en kurso kaj surfacnivelo. Tra la jaroj, Nilo iom post iom ŝanĝiĝis okcidenten, disponigante la ejon inter la orienta rando de la rivero kaj la Mokattam altebenaĵoj sur kiuj la grandurbo nun kuŝas. La tero sur kiu Kairo estis establita en 969 (aktuala islama Kairo) situis subakve iom pli ol tri cent jarojn pli frue, kiam Fustat unue estis konstruita.[16]

Nova Kairo (arabe القاهرة الجديدة, DMG al-Qāhira al-Ǧadīda) estas laŭplana urbo en la metropola areo de Kairo kun karaktero de antaŭurbo. La urbo situas ĉe la sudorienta rando de la Provinco Kairo, 25 kilometrojn de Maadi. Maadi aŭ al-Ma'ad (arabe المعادى) estas prospera, verda antaŭurbo sude de Kairo ĉe la orienta bordo de Nilo ĉ. 12 km kontraŭrivere de la centro de Kairo.

Helŭano, laŭ egipta arabe حلوان, kopte ϩⲁⲗⲟⲩⲁⲛ estas antaŭurbo (laŭ nombro de loĝantoj metropolo) de Kairo. Inter 2008-2011 ĝi estis provinca ĉefurbo de jam ne ekzistanta provinco.

Klimato

[redakti | redakti fonton]

Kairo havas sekan tropikan (dezertan) klimaton. Ŝtormoj estas oftaj, alportanta polvon dum marto kaj aprilo. La temperaturoj estas dum vintro tage 13-19 °C, dum nokto falas ĝis 5 °C. En somero tio estas inter 20-40 °C. Jare pluvas nur malpli, ol 30 mm, nur inter novembro-marto pluvetas.

Historio

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historio de Egiptio.

La areo ĉirkaŭ la nuntempa Kairo, speciale Memfiso kiu estis la malnova ĉefurbo Egipto, estis delonge fokusa punkto de Antikva Egipto pro sia strategia loko ĝuste supre la areo de la Nila Delto. Tamen, la originoj de la moderna urbo estas ĝenerale atribuitaj al serio de setlejoj en la unua jarmilo. Ĉirkaŭ la fino de la 4-a jarcento,[17] dum Memfiso plue malgraviĝis,[18] la romianoj establis fortikan urbon laŭlonge de la orienta bordo de Nilo. Tiu fortikaĵo, konata kiel Babilona Fortikaĵo, estis la kerno de la romia kaj poste de la bizanca urbo kaj estas la plej antikva strukturo en la urbo nuntempe. Ĝi estas situa en la kerno de la Kopta Komunumo, kiu separiĝis el la Roma kaj Bizanca eklezioj fine de la 4-a jarcento. Multaj el la plej malnovaj koptaj preĝejoj de Kairo, kiel la Pendo-preĝejo, estas laŭlonge de la fortikaj muregoj en parto de la urbo konata kiel Kopta Kairo.

Bildo de Fustat el la verko de A. S. Rappoport nome History of Egypt.

Post la islama konkero en la jaro 640, la konkeristo Amr ibn As setliĝis norde de Babilona Fortikaĵo en areo kiu estis konata kiel al-Fustat. Origine tendumejo (Fustat signifas "Urbo de Tendoj") Fustat iĝis permanenta setlejo kaj la unua ĉefurbo de Islama Egipto. En 750, post la elpovigo de la Omajada kaliflando fare de Abasidoj, la novaj regantoj kreis sian propran setlejon en la nordoriento de Fustat kiu iĝis ties ĉefurbo. Tio estis konata kiel al-Askar (nome urbo de partoj, aŭ kantonmentoj) ĉar ĝi estis konstruita kiel militista kampadejo.

Ribelo en 869 fare de Ahmad ibn Tulun kondukis al la abandono de Al Askar kaj al konstruo de alia setlejo, kiu iĝis la sidejo de la registaro. Tiu estis al-Katta'i ("la kvartaloj"), norde de Fustat kaj pli proksime al la rivero. Al Katta'i estis centrita al la palaco kaj al la ceremonia moskeo, nune konata kiel la Moskeo de ibn Tulun. En 905, la Abasidoj reprenis la kontrolon de la lando kaj ties guberniestro revenis al Fustat, detruinte al-Katta'i tute.

Fondo kaj etendo

[redakti | redakti fonton]

En 969, la Fatimidoj konkeris Egiption el sia bazo en Ifrikio kaj nova fortikaĵa urbo nordoriente de Fustat estis establita. Dum kvar jaroj oni konstruis la urbon, dekomence konata kiel al-Manṣūriyyah,[19] kio utilis kiel nova ĉefurbo de la kaliflando. Dum tiu tempo, la konstruo de la Al-Azhar-moskeo estis komisiita laŭ ordono de la kalifo, kiu disvolviĝis en la tria plej antikva universitato en la mondo. Kairo eventuale iĝis centro de lernado, kun la biblioteko de Kairo kiu enhavas centojn da miloj de libroj.[20] Kiam la kalifo al-Mu'izz li Din Allah alvenis el la iama fatimida ĉefurbo Mahdia en Tunizio en 973, li havigis al la urbo ties nuntempan nomon, Qāhirat al-Mu'izz ("la venkinto al-Mu'izz").[19]

Dum preskaŭ 200 jaroj post Kairo estis establita, la administracia centro de Egipto restis en Fustat. Tamen, en 1168 la fatimida veziro Ŝaŭar incendiigis Fustat por eviti ties konkeron fare de Amalriko, nome krucmilitista reĝo de Jerusalemo.[21] La ĉefurbo de Egiptio estis porĉiame translokigita al Kairo, kiu eventuale etendiĝis ĝis inkludi la ruinojn de Fustat kaj la iamajn ĉefurbojn al-Askar kaj al-Katta'i. Dum al Kahira etendiĝis tiuj pli fruaj setlejoj estis enkadritaj tie, kaj ekde tiam ili iĝis parto de la urbo Kairo dum ties etendo kaj disvastiĝo; ili estas nuntempe kolektive konata kiel "Malnova Kairo".

A multi-domed mosque dominates the walled Citadel, with ruined tombs and a lone minaret in front.
La Kaira Citadelo, vidita fine de la 19-a jarcento, estis konstruigita fare de Saladino inter 1176 kaj 1183.

Kvankam la incendio de Fustat sukcese protektis la urbon Kairon, kontinua povolukto inter Ŝaŭar, la reĝo Amalriko kaj la Zengida generalo Ŝirkuh kondukis al la falo de la fatimida setlejo.[22]

En 1169, Saladino estis nomumita nova veziro de Egiptio fare de la fatimidoj kaj du jarojn poste li kaptis la povon el la familio de la lasta fatimida kalifo, nome al-Adid.[23] Kiel unua Sultano de Egipto, Saladino establis la Ajubidan dinastion, kun sidejo en Kairo, kaj aliancigis Egiption kun la Abasidoj, kiuj havis sidejon en Bagdado.[24] Dum sia regado, Saladino konstruigis la Kairan Citadelon, kiu utilis kiel sidejo de la egiptia registaro ĝis la mezo de la 19-a jarcento.

En 1250, slavaj soldatoj, konataj kiel Mamlukoj, ekhavis kontrolon de Egiptio kaj, kiel multaj el ties antaŭuloj, establis Kairon kiel la ĉefurbo de sia nova dinastio. Kontinuante praktikon startitan de Ajubidoj, multo de la lando okupita de iamaj fatimidaj palacoj estis vendita kaj anstataŭita per pli novaj konstruaĵoj.[25] Konstruprojektoj iniciatitaj de Mamlukoj pelis la urbon eksterlimen kaj samtempe oni metis novajn infrastrukturojn centren de la urbo.[26] Dume, Kairo floris kiel centro de islamaj studoj kaj kiel vojkruciĝo de la spickomerco inter civilizoj de Afrik-Eŭrazio. Ĉirkaŭ 1340, Kairo havis loĝantaron de preskaŭ duono de miliono, kio faris ĝin la plej granda urbo okcidente de Ĉinio.[27]

La Kaira Citadelo nuntempe.

La historia veturisto[28] Ibn Batuta veturis milojn da mejloj dum la tuto de sia veturado. Unu el la urboj en kiuj li haltis estis Kairo, Egiptio. Unu grava noto kiun Ibn Batuta faris estas ke Kairo estis la ĉefa distrikto de Egiptio, kio indikis, ke Kairo estis la plej grava kaj influa urbo de Egiptio (Ibn Batuta, 2009). Ibn Batuta agnoskis ankaŭ la gravon de la rivero Nilo por la tuta Egiptio, inklude Kairon, ĉar li ofte veturis perboate por alveni al Kairo kaj por eliri pluigi sian veturadon. Nilo ne estis nur transportrimedo, ĝi estis ankaŭ la fonto de enorma riĉeco. La plej grava havigo de Nilo estis la kapablo elteni riĉan grundon por agrikulturo. Parto de la Agrikultura Revolucio okazis en Egiptio, ĉefe ĉe Nilo. Nilo ankaŭ utilis kiel nutrofonto kaj komercvojo. Sen tiu nek Egiptio nek Kairo, kiel oni konas ilin nuntempe, estus estintaj la samaj. Unu el la plej detalhavaj rakontoj fare de Ibn Batuta pri Kairo temas pri plago kiu ruinigis la urbon. Nuntempe, tiu plago estas konata kiel Bubona pesto, aŭ Nigra Morto. Oni supozas, ke ĝi alvenis en Egipton en 1347, kaj kiel Ibn Batuta rememoras, la Bubona pesto estis responsa pri la morto de inter 1 kaj 20 000 personoj tage en Kairo[29] Tiu plago originiĝis en Azio kaj etendiĝis per puloj en roduloj, kiel ratoj.

Otomana regado

[redakti | redakti fonton]
Bildo de Kairo en la 19-a jarcento.

Kvankam Kairo evitis la stagnadon kiu okazis ekzemple en Eŭropo dum la Fina Mezepoko, ĝi ne povis eviti la Nigran morton, kiu frapegis la urbon pli ol kvin dek fojojn inter 1348 kaj 1517.[30] Dum ties dekomencaj, kaj plej mortigaj tajdoj, proksimume 200 000 personoj estis mortigitaj de la plago,[31] kaj, je la 15-a jarcento, la loĝantaro de Kairo estis malpliigita al inter 150 000 kaj 300 000.[32] La graveco de la urbo ege malpliiĝis post Vasco da Gama malkovris marvojon ĉirkaŭ la Kabo de Bona Espero inter 1497 kaj 1499, kio ebligis, ke la spickomercistoj ne venis al Kairo.[27]

Ankaŭ la politika influo de Kairo ege malpliiĝis post la Otomanoj anstataŭis la mamlukan povon super Egiptio en 1517. Regante el Konstantinopolo, Sultano Selim la 1-a malaltigis Egiption al statuso de simpla provinco "ejalet", kun precize Kairo kiel ties ĉefurbo.[33] Pro tiu tialo, la historio de Kairo en la otomanaj tempoj estis ofte priskribita kiel malgraviga, speciale kompare kun aliaj tempoperiodoj.[27][34][35] Tamen, dum la 16a kaj 17a jarcentoj, Kairo restis grava ekonomia kaj kultura centro. Kvankam jam ne plu sur la spickomerca vojo, la urbo faciligis la transportadon de kafo el Jemeno kaj de tekstiloj el Hindio, ĉefe al Anatolio, Nordafriko, kaj la Balkanoj. Kairanaj komercistoj ludis gravan rolon en la alporto de varoj al la okcidenta araba regiono Heĝazo, speciale dum la ĉiujara Haĝo al Mekko.[35][36] Estis dum tiu sama periodo kiam la Universitato al-Azhar atingis hegemonion inter la islamaj lernejoj kiu pluas ĝis nuntempe;[37][38] pilgrimantoj survoje al Haĝo ofte atestis la superecon de tiu institucio, kiu asociiĝis kun la aro de egiptaj islamaj fakuloj.[39] Ĉirkaŭ la 16-a jarcento, Kairo jam havis altajn apartamentarojn en kiuj la du plej malaltaj etaĝoj estis planitaj por komercaj kaj stokejaj celoj dum multaj etaĝoj super ili estis luitaj al loĝantoj.[40]

Louis Comfort Tiffany (1848–1933). Survoje inter Malnova kaj Nova Kairo, Citadela Moskeo de Mohammed Ali, kaj Tomboj de Mamlukoj, 1872. Oleo surtola. Broklina Muzeo.

Dum regado de Otomanoj, Kairo etendiĝis suden kaj okcidenten el sia kerno ĉirkaŭ la Citadelo.[41] La urbo estis la dua plej granda en la imperio, malantaŭ Konstantinopolo, kaj, kvankam migrado ne estis la plej grava fonto de la kresko de Kairo, du dek procento de ties loĝantaro fine de la 18a jarcento konsistis el religiaj minoritatoj kaj eksterlandanoj el la tuta Mediteraneo.[42] Kiam Napoleono alvenis en Kairon en 1798, la loĝantaro de la urbo estis de malpli ol 300 000, kvar dek procento pli malalta ol tiu de la pinto de la epoko de la Mamlukoj meze de la 14-a jarcento.[27][42]

La franca okupacio estis mallongdaŭra ĉar Britaj kaj Otomanaj fortoj, inklude grandan soldataron de Albanoj, rekonkeris la landon en 1801. Kairo mem estis sieĝita de brit-otomana forto kio finis per la franca kapitulaco de la 22a de Junio 1801.[43] La britoj foriris el Egiptio du jarojn poste, lasante Otomanojn, Albanojn kaj delonge malfortigitajn Mamlukojn baraktantaj por akiri kontrolon de la lando.[44][45] Kontinua enlanda milito ebligis, ke albano nomita Muhammad Ali Paŝao ascendu al la rolo de komandanto kaj finfine, kun la aprobo de la religia hierarkio, vicreĝo de Egiptio en 1805.[46]

Moderna epoko

[redakti | redakti fonton]
Ponto Kasr El Nil.

Ĝis sia morto en 1848, Muhammad Ali Paŝao institucigis nombrajn socialajn kaj ekonomiajn reformojn kiuj havigis al li la titolon de fondinto de moderna Egiptio.[47][48] Tamen, kvankam Muhammad Ali iniciatis la konstruadon de publikaj konstruaĵoj en la urbo,[49] tiuj reformoj havis minimuman efikon dur la Kaira pejzaĝo.[50] Pli grandaj ŝanĝoj okazis en Kairo dum la regado de Ismail-Paŝao (r. 1863–1879), kiu pluigis la modernigajn procezojn startitajn fare de sia avo.[51] Uzante inspiradon el Parizo, Ismail imagis urbon de placoj kaj larĝaj avenuoj; pro financaj limigoj, nur kelkaj el ili, en la areo kiu nuntempe komponas la areon de la Kaira Urbocentro, estis kompletigitaj.[52] Ismail klopodis ankaŭ modernigi la urbon, kiu estis jam arigante najbarajn setlejojn, establante ministerion por publikaj vorkoj, metante gason kaj lumigon en la urbon, kaj malfermante teatron kaj operejon.[53][54]

La enorma ŝuldo rezultanta el la projektoj de Ismail havigis pretekston por pliigi la kontrolon fare de eŭropanoj, kio rezultis en la brita invado de 1882.[27] La ekonomia urbocentro tuj translokiĝis okcidenten al Nilo, for el la historia Islama Kairo kaj al la nuntempecaj, eŭrop-stilaj areoj konstruitaj de Ismail.[55][56] Eŭropanoj estis kvin procento de la loĝantaro de Kairo fine de la 19-a jarcento, ĉar tiam ili havis plej el la pintaj registaraj postenoj.[57]

En 1905 la entrepreno Heliopolis Oasis Company estrita de la belga industriisto Édouard Empain kaj de Boghos Nubar, filo de la egiptia ĉefministro Nubar Paŝao konstruis ĉeurbon nomitan Heliopolis, dek kilometrojn el la centro de Kairo. Tiu estis la unua grandskala klopodo promocii sian propran arkitekturon, konata nuntempe kiel la Heliopolisa stilo.

Elaera vido de 1904 farita el balono kie la Egipta Muzeo aperas dekstre.

La brita okupacio estis intencita por esti portempa, sed ĝi daŭris ĝis la 20-a jarcento. Naciistoj organizis grandskalajn manifestaciojn en Kairo en 1919,[27] kvin jarojn post Egiptio estis deklarita brita protektorato.[58] Ĉiuokaze, tio kondukis al Unuflanka Deklaracio de Egiptia Sendependigo en 1922.

La Kaira Korano de 1924

[redakti | redakti fonton]

La eldono de la reĝo Fuad la 1-a de la Korano[59] estis por la unua fojo publikigita la 10-an de julio 1924 en Kairo sub patronado de la reĝo Fuad la 1-a.[60][61] La celo de la registaro de la ĵus formita Egipta Reĝlando ne estis mallegitimi la aliajn variantajn tekstojn de la Korano ("kira'at"), sed elimini erarojn trovitajn en Koranaj tekstoj uzataj en ŝtataj lernejoj. Komitato de instruistoj elektis konservi unusolan el la kanonaj kira’at "legaĵoj", nome tiu de la versio "Ḥafṣ",[62] nome kufa deklamado el la 8-a jarcento. Tiu eldono iĝis la normigo por modernaj presaĵoj de la Korano[63][64] por multo de la Islama mondo.[65] La publikaĵo estis nomita "terura sukceso", kaj la eldono estis priskribita kiel versio "nune amplekse vidata kiel la oficiala teksto de la Korano", tiom populara inter kaj Sunaistoj kaj Ŝijaistoj ke la komuna kredo inter malpli bone informitaj islamanoj estas "ke la Korano havas unusolan, neambiguan interpretadon". Minoraj amendoj estis faritaj poste en 1924 kaj en 1936 - nome "Faruka eldono" honore al la tiama reganto, la reĝo Faruk la 1-a.[66]

Brita okupacio ĝis 1956

[redakti | redakti fonton]

Britaj trupoj restis en la lando ĝis 1956. Dum tiu epoko, urba Kairo, dotita per novaj pontoj kaj transportrimedoj, plue etendiĝis ĝis inkludi kvartalojn Ĝardenurbo, Zamalek kaj Heliopolis.[67] Inter 1882 kaj 1937, la loĝantaro de Kairo pli ol triobliĝis el 347 000 ĝis 1.3 milionoj[68]—kaj ties areo pliiĝis el 10 ĝis 163 km².[69]


Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Konferenco de Kairo kaj Dua Konferenco de Kairo.
Ĉiang Kai-ŝek, Franklin Roosevelt kaj Winston Churchill en la konferenco de Kairo, la 25an de novembro 1943.

La Konferenco de Kairo (nomita ankaŭ "SEXTANT") okazis en la egipta ĉefurbo Kairo de la 22a al la 26a de novembro 1943. En tiu oni difinis la aliancan sintenon kontraŭ Japanio dum la Dua Mondmilito kaj oni faris decidojn pri la estonteco de Azio en la postmilito. Al tiu kunsido alvenis la prezidento Franklin Roosevelt de la konto de Usono, la ĉefministro Winston Churchill de la konto de Unuiĝinta Reĝlando, kaj Ĉiang Kai-ŝek de la konto de la Respubliko Ĉinio.

La Dua Konferenco de Kairo de 4a al 6a de decembro 1943 okazis en Kairo, Egiptio, kaj celis la eblan kontribuon de Turkio al la flanko de la Aliancanoj en la Dua Mondmilito.[70] Partoprenis la Usona Prezidento Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill, Ĉefministro de Unuiĝinta Reĝlando, kaj la Prezidento İsmet İnönü de la Respubliko Turkio.[70]

Vido de la Ponto 6a de Oktobro kaj konturo de Kairo.
Nila vidaĵo el la Hotelo Cairo Marriott.

La urbo estis ruinigita dum la tumultoj de 1952 konataj kiel Kaira Incendio aŭ Nigra Sabato proteste pro la mortigo de 50 egiptaj policaoj fare de la britaj okupaciaj fortoj, dum kiuj oni detruis preskaŭ 700 vendejojn, kinejojn, kazinojn kaj hotelojn en la Kaira Urbocentro.[71] La britoj foriris el Kairo post la Egipta Revolucio de 1952, sed la rapida kresko de la urbo tute ne montris de signojn de malpliigo. Klopode al loĝigo de la pliiĝanta loĝantaro, la Prezidento Gamal Abdel Nasser redisvolvigis Maidan Tahrir kaj la Nilaj Kornicon, kaj plibonigis la urban reton de pontoj kaj aŭtoŝoseoj.[72] Dume, aldonaj kontroloj de Nilo helpis disvolvigon ene de la Gezira Insulo kaj laŭlonge de la urba akvobordo. La metropolo eketendiĝis al la fekunda Nila Delto, kio kondukis la registaron al konstruigo de endezertaj sateliturboj kaj starigi spronojn por ke urbanoj translokiĝu tien.[73]

1960-aj jaroj

[redakti | redakti fonton]

La loĝantaro de Kairo duobliĝis el la 1960-aj jaroj, atingante preskaŭ sep milionojn (kun aldonaj dek milionoj en ties urba areo). Krome, Kairo establiĝis kiel politika kaj ekonomia kerno por Nordafriko kaj la Araba mondo, kaj multaj multnaciaj negocoj kaj organizoj, kiel la Araba Ligo, funkciantaj el la urbo.

En 1992, Kairo estis frapita per tertremo kiu okazigis 545 mortojn, kaj vundis 6 512 kaj senhejmigis ĉirkaŭ 50 000 personojn.[74]

Egipta revolucio de 2011

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Egipta revolucio de 2011.
Protestanto svingante la flagon de Egiptio dum la protestoj kiuj startis la 25an de Januaro 2011.

La Kaira placo Tahrir estis la kerna loko de la Egipta revolucio de 2011 kontraŭ la tiama prezidento Hosni Mubarak.[75] Ĉirkaŭ 2 milionoj da protestantoj estis en la Kaira placo Tahrir. Pli ol 50 000 protestantoj por la unua fojo okupis la placon la 25an de Januaro, dum kiu la senkablaj servoj de la areo ŝajne estis paneiigitaj.[76] En la postaj tagoj la placo Tahrir plue estis la unuaranga celo por protestantoj en Kairo[77] ĉar ĝi okazis post popola ribelo kiu startis la 25an de Januaro 2011 kaj pluis ĝis Junio 2013. La insurekcio konsistis ĉefe el kampanjo de ne-violenta civila rezistado, de serio de manifestacioj, marŝoj, agoj de civila malobeo, kaj labor-strikoj. Milionoj de protestantoj el vario de soci-ekonomiaj kaj religiaj devenoj postulis la elpostenigon de la reĝimo de la egipta prezidento Hosni Mubarak. Spite la fakton, ke temas pri ĉefe paca nature, la revolucio rezultis en violentaj perfortoj inter sekurecaj fortoj kaj protestantoj, kaj en almenaŭ 846 personoj mortintaj kaj ĉirkaŭ 6000 vunditaj. La ribelo fakte okazis en Kairo, sed ankaŭ en Aleksandrio kaj en aliaj urboj de Egiptio, post la Tunizia revolucio kiu rezultis en la elpostenigo de la longdaŭra Prezidento de Tunizio Zine El Abidine Ben Ali.[78] La 11an de Februaro, post semajnoj de kuraĝa popolaj protestoj kaj premo Hosni Mubarak rezignis el la posteno.

Post-revolucia Kairo

[redakti | redakti fonton]

Dum la regado de la Prezidento el-Sisi, en Marto 2015 planoj estis anoncitaj por la starigo de alia ankoraŭ nenomita planita urbo konstruota oriente de la satelita urbo Nova Kairo, intence por servi kiel nova ĉefurbo de Egiptio.[79] El 2016 estis ekkonstruita la Nova egipta ĉefurbo.

Vidindaĵoj

[redakti | redakti fonton]
Egipta Muzeo.
Ĥan al-Ĥalili.

Servoj

[redakti | redakti fonton]

Rilataj temoj

[redakti | redakti fonton]
Naguib Mahfouz estas unu el plej tutmonde konataj kairanoj kaj certe unu el plej "kairaj" el egiptaj verkistoj, kiuj majstre priskribis la vivon de popolaj kairanoj.

Personoj

[redakti | redakti fonton]

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ https://www.reuters.com/article/us-egypt-governors/egypt-names-six-provincial-governors-mostly-ex-generals-idUSKCN11D285
  2. ↑ Santa Maria Tours (4a de Septembro 2009). Cairo - "Al-Qahira"- is Egypt's capital and the largest city in the Middle East and Africa.. PRLog. Alirita 10a de Decembro 2011 .
  3. ↑ World's Densest Cities. Forbes (21a de Decembro 2006). Alirita 6a de Marto 2010 .[rompita ligilo]
  4. ↑ Behrens-Abouseif 1992, p. 8
  5. ↑ Golia 2004, p. 152
  6. ↑ Good News for Me: بلال فضل يتفرغ لـ"أهل اسكندرية" بعد "أهل كايرو" Arkivigite je 2016-03-05 per la retarkivo Wayback Machine‏ arabe (Belal Fadl estas libera [por skribi] Ahl Eskendereyya (la popolo de Aleksandrio) laŭ Ahl Kayro (la popolo de Kairo))
  7. ↑ Hedges, Chris. "What's Doing in Cairo," New York Times. 8a de Januaro, 1995.
  8. ↑ (xls) Population and Housing Census 2006, Governorate level, Population distribution by sex, Central Agency for Public Mobilisation and Statistics, archived from the original on 2009-01-24, https://web.archive.org/web/20090124144207/http://www.msrintranet.capmas.gov.eg/ows-img2/xls/rep1ne.xls, retrieved 9a Julio 2009  Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2009-01-24. Alirita 2014-07-08 .. Adjusted census result, as Helwan governorate was created on 17 April 2008 from a.o. parts of the Cairo governorate.
  9. ↑ Cairo's third metro line beats challenges| Supplement | MEED
  10. ↑ Cairo Metro Statistics. Arkivita el la originalo je 2018-12-26. Alirita 4a de Septembro 2012 . Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2018-12-26. Alirita 2022-01-01 .
  11. ↑ The 150 Richest Cities in the World by GDP in 2005. Alirita 11a de Novembro 2010 .
  12. ↑ The 2010 Global Cities Index. Arkivita el la originalo je 2011-02-16. Alirita 2014-07-08 . Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-03-09. Alirita 2014-07-08 .
  13. ↑ Cairo to Suez. WolframAlpha. Wolfram Research. Alirita 10a de Septembro 2009 .
  14. ↑ Cairo Maps. Cairo Governorate. Arkivita el la originalo je 2009-04-19. Alirita 10a de Septembro 2009 . Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2009-04-19. Alirita 2014-07-08 .
  15. ↑ Brinkhoff, Thomas. Egypt: Governorates & Cities. City Population. Alirita 12a de Septembro 2009 .
  16. ↑ Collins 2002, p. 125
  17. ↑ Hawass & Brock 2003, p. 456
  18. ↑ “Memphis (Egypt)”, Encarta.
  19. ↑ 19,0 19,1 Glassé & Smith 2003, p. 96
  20. ↑ Meri & Bacharach 2006, p. 451
  21. ↑ Daly & Petry 1998, p. 213
  22. ↑ Daly & Petry 1998, paĝoj 213–15
  23. ↑ Daly & Petry 1998, p. 215
  24. ↑ Shillington 2005, p. 438
  25. ↑ Raymond 2000, p. 122
  26. ↑ Raymond 2000, paĝoj 120–28
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 Shillington 2005, p. 199
  28. ↑ Ibn Battuta. The Travels of Ibn Battuta, p. 13, 225. Trad. Samuel Lee. Cosimo, 2009. Print.
  29. ↑ The Travels of Ibn Battuta. UC Berkeley: Berkeley ORIAS, 2018. Electronic.
  30. ↑ Shoshan 2002, p. 4
  31. ↑ Byrne 2004, paĝoj 104–05
  32. ↑ Shoshan 2002, p. 1
  33. ↑ Shillington 2005, p. 447
  34. ↑ . Ottoman Cairo. Cairo: Living Past, Living Future. The University of Texas Centre for Middle Eastern Studies (1995). Arkivita el la originalo je 6a de Junio 2007. Alirita 30a de Julio 2009 . Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2007-06-06. Alirita 2020-12-20 .
  35. ↑ 35,0 35,1 Winter 1992, p. 225
  36. ↑ İnalcık et al. 1997, paĝoj 507–09
  37. ↑ Winter 2004, p. 115
  38. ↑ Daly & Petry 1998, paĝoj 94–95
  39. ↑ Winter 2004, paĝoj 115–7
  40. ↑ Mortada, Hisham. (2003) Traditional Islamic principles of built environment. Routledge, p. viii. ISBN 978-0-7007-1700-2.
  41. ↑ Winter 1992, p. 226
  42. ↑ 42,0 42,1 Winter 1992, paĝoj 226–27
  43. ↑ Sicker 2001, p. 103
  44. ↑ Sicker 2001, p. 104
  45. ↑ Afaf Lutfi Sayyid-Marsot 1984, p. 39
  46. ↑ Sicker 2001, paĝoj 104–05
  47. ↑ Afaf Lutfi Sayyid-Marsot 1984, p. 1
  48. ↑ McGregor 2006, p. 53
  49. ↑ Shillington 2005, p. 437
  50. ↑ Raymond 2000, paĝoj 291, 302
  51. ↑ Roman Adrian Cybriwsky, Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture, ABC-CLIO, USA, 2013, p. 76
  52. ↑ Raymond 2000, paĝoj 313–4
  53. ↑ Raymond 2000, paĝoj 311–3
  54. ↑ Abu-Lughod 1965, paĝoj 436–44
  55. ↑ Abu-Lughod 1965, paĝoj 429–31, 455–57
  56. ↑ Hourani, Khoury & Wilson 2004, p. 317
  57. ↑ Abu-Lughod 1965, p. 431
  58. ↑ Hourani, Khoury & Wilson 2004, p. 12
  59. ↑ Brill, "<http://dx.doi.org/10.1163/1875-3922_q3_intro> Supplement II - Qurʾān Concordance", en: Encyclopaedia of the Qurʾān, Jane Dammen McAuliffe, Georgetown University, Washington DC. Konsultita rete la 10-an de julio 2020
  60. ↑ Brockett, Adrian Alan, Studies in two transmissions of the Qur'an
  61. ↑ Peter G. Riddell, Early Malay Qur'anic exegical activity, p. 164. El Islam and the Malay-Indonesian World: Transmission and Responses. London: C. Hurst & Co., 2001. (ISBN 9781850653363)
  62. ↑ Böwering, "Recent Research on the Construction of the Quran", 2008: p. 74
  63. ↑ Rippin, Andrew. (2006) The Blackwell companion to the Qur'an, 2‑a eldono, Blackwell. ISBN 978140511752-4.
    • Por la historio de kompilado oni vidu Introduction de Tamara Sonn pp. 5–6
  64. ↑ (2000) “Ibn Mujahid and the Establishment of Seven Qur'anic Readings”, Studia Islamica (91), p. 5–22. doi:10.2307/1596266. 
  65. ↑ Aisha Geissinger, Gender and Muslim Constructions of Exegetical Authority: A Rereading of the Classical Genre of Qurʾān Commentary, p. 79. Leiden: Brill Publishers, 2015. (ISBN 9789004294448)
  66. ↑ Reynolds, "Quranic studies and its controversies", 2008: p. 2
  67. ↑ Raymond 2000, paĝoj 326–29
  68. ↑ Raymond 2000, p. 319
  69. ↑ Raymond 2000, p. 322
  70. ↑ 70,0 70,1 U.S. Army: "Strategic Planning for Coalition Warfare, 1943-1944" de Maurice Matloff, Chapter XVI, pp. 379-380. Center of Military History, United States Army, Washington D.C., 1990. Library of Congress Catalog Card Number 53-61477. First Printed 1959-CMH Pub 1-4. Alirita la 23an de januaro 2019.
  71. ↑ (12a de Majo 2010) “[1]”, Al-Ahram (ar). Alirita 4a de Februaro 2011..  Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-05-12. Alirita 2020-12-20 .
  72. ↑ Raymond 2000, p. 349
  73. ↑ Raymond 2000, paĝoj 343–45
  74. ↑ NGDC page on the Cairo earthquake. Arkivita el la originalo je 1a de Septembro 2013. Alirita 9a de Junio 2010 .
  75. ↑ "Egypt protests: Anti-Mubarak demonstrators arrested", BBC News, 26a de Januaro 2011. Kontrolita 26a de Januaro 2011.
  76. ↑ Egyptians report poor communication services on Day of Anger. Almasry Alyoum (25a de Januaro 2011). Arkivita el la originalo je 30a de Januaro 2011. Alirita 25a de Januaro 2011 .
  77. ↑ "Egypt protests: curfew defied in Cairo and other cities", BBC News, 29a de Januaro 2011. Kontrolita 29a de Januaro 2011.
  78. ↑ "Zine al-Abidine Ben Ali forced to flee Tunisia as protesters claim victory", 15a de Januaro 2011.
  79. ↑ "Egypt unveils plans to build new capital east of Cairo", BBC News, 13a de Marto 2015. Kontrolita 14a de Marto 2015.
  80. ↑ La moskeo de Amr, konstruita en la jaro 642 de nia erao, estas la plej malnova moskeo en la nuna teritorio de la urbo Kairo samkiel la plej malnova moskeo en Afriko). Tamen, la Moskeo de Amr, tiel kiel pluraj aliaj en hodiaŭa Kairo, kiuj estas pli malnovaj ol al-Azhar, estis konstruitaj en la urbo Fustat kiu nur multe pli poste iĝis parto de la la moderna urbo Kairo.

Literaturo

[redakti | redakti fonton]
  • Abu-Lughod, Janet (Julio 1965). "Tale of Two Cities: The Origins of Modern Cairo". Comparative Studies in Society and History 7 (4). Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISSN 0010-4175.
  • Afaf Lutfi Sayyid-Marsot (1984). Egypt in the Reign of Muhammad Ali (illustrated, reprint ed.). Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-28968-8.
  • Beattie, Andrew (2005). Cairo: A Cultural History (illustrated ed.). New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-517893-9.
  • Butler, Alfred J. (2008). The Arab Conquest of Egypt—And the Last Thirty Years of the Roman Dominion. Portland, Ore: Butler Press. ISBN 1-4437-2783-0.
  • Behrens-Abouseif, Doris (1992). Islamic Architecture in Cairo (2nd ed.). Brill. ISBN 978-90-04-09626-4. [3]
  • Byrne, Joseph Patrick (2004). The Black Death (illustrated, annotated ed.). Westport, Conn.: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-32492-1.
  • Collins, Robert O. (2002). The Nile (ilustrita eld.). New Haven, Conn.: Yale University Press. ISBN 0-300-09764-6.
  • Daly, M. W.; Petry, Carl F. (1998). The Cambridge History of Egypt: Islamic Egypt, 640-1517. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-47137-0.
  • Glassé, Cyril; Smith, Huston (2003). The New Encyclopedia of Islam (2nd revised ed.). Singapore: Tien Wah Press. ISBN 0-7591-0190-6.
  • Golia, Maria (2004). Cairo: city of sand. Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-187-7. [4]
  • Hawass, Zahi A.; Brock, Lyla Pinch (2003). Egyptology at the Dawn of the Twenty-First Century: Archaeology (2nd ed.). Cairo: American University in Cairo. ISBN 977-424-674-8.
  • Hourani, Albert Habib; Khoury, Philip Shukry; Wilson, Mary Christina (2004). The Modern Middle East: A Reader (2nd ed.). London: I.B. Tauris. ISBN 1-86064-963-7.
  • İnalcık, Halil; Faroqhi, Suraiya; Quataert, Donald; McGowan, Bruce; Pamuk, Sevket (1997). An Economic and Social History of the Ottoman Empire. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-57455-2.
  • McGregor, Andrew James (2006). A Military History of Modern Egypt: From the Ottoman Conquest to the Ramadan War. Westport, Conn.: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-98601-2.
  • Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L. (2006). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. New York: Taylor & Francis. ISBN 0-415-96692-2.
  • Raymond, André (2000). Cairo. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN 0-674-00316-0.
  • Sanders, Paula (2008). Creating Medieval Cairo: Empire, Religion, and Architectural Preservation in Nineteenth-Century Egypt. Cairo: American University in Cairo. ISBN 977-416-095-9.
  • Shillington, Kevin (2005). Encyclopedia of African History. New York: Taylor & Francis. ISBN 1-57958-453-5.
  • Shoshan, Boaz (2002). David Morgan, ed. Popular Culture in Medieval Cairo. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-89429-8.
  • Sicker, Martin (2001). The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire. Westport, Conn.: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-96891-X.
  • Winter, Michael (1992). Egyptian Society Under Ottoman Rule, 1517–1798. London: Routledge. ISBN 0-415-02403-X.
  • Winter, Michael (2004). Egyptian Society Under Ottoman Rule, 1517–1798. London: Routledge. ISBN 0-203-16923-9.

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
v • d • r
Plej grandaj urboj laŭ loĝantaro
  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Cairo en la angla Vikipedio.
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Kairo&oldid=8875777"