Estoniera
hizkuntza
Estoniera (eesti keel) uraldar hizkuntza bat da. Estoniako ofiziala da eta 1,1 miloi hiztun inguru ditu. Uraldar hizkuntzen artean, finikoen azpitaldekoa da, finlandierarekin eta beste hizkuntza txikiago batzuekin batera.
| Estoniera | |
|---|---|
| eesti keel | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Estonia |
| Hiztunak | 1,1 milioi |
| Rankinga | Ez 100 mintzatuenen artean |
| Ofizialtasuna | Estonia, Europar Batasuna |
| Eskualdea | Ipar Europa |
| Araugilea | Estoniera Institutua (erdi-ofiziala) |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza uraldar hizkuntzak Ugrofinlandiar hizkuntzak Fino-permiar hizkuntzak Fino-volgaitar hizkuntzak hizkuntza fino-samiak hizkuntza baltiar-finlandiarrak | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua, hizkuntza eranskaria, adjective-noun (en)  , hizkuntza sintetikoa, nominatibo-akusatibo hizkuntza, pro-drop language (en) eta V2 hizkuntza |
| Denbora gramatikalak | orainaldia eta lehenaldia |
| Kasu gramatikalak | nominatiboa, genitiboa, partitiboa, inesiboa, ilatiboa, elatiboa, adesiboa, ablatiboa, adlatiboa, traslatiboa, terminatiboa, esiboa, abesiboa eta komitatiboa |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa eta Estonian Braille (en) |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-1 | et |
| ISO 639-2 | est |
| ISO 639-3 | est |
| Ethnologue | est |
| Glottolog | esto1258 |
| Wikipedia | et |
| ASCL | 1601 |
| IETF | et |
Historia
aldatu- Lehen aztarnak VIII. mendekoak dira, Cosmographia liburuan Aethicus Ister abadearen bidez ezagunak.
- XIII. mendean, testu zehatzagoak idatzi zituzten, tartean estonierazko pasarteak. Liber Census Daniae liburuan (1219-1220) 500 leku-izen inguru jaso zituzten.
- XVI. mendea: Kullamaa eskuizkribuan (1524-1528) lehendabiziko testu osoa agertzen da, bi otoitz barne hartzen dituena.
- XVII. mendea: Lehen gramatikak eta hiztegiak.
- XIX. mendea: Estonieraz idatzitako lehen gramatika (1884, Karl August Hermann). Garai hartan estoniarrak euren buruari eesti deitzen hasi ziren, maarahvas ("nekazari jendea") edo maakeel ("nekazari hizkuntza") hitzak erabili beharrean.
- XX. mendea: Johannes Aavik-ek literatura hizkuntza aberasteari ekin zion: dialektoetatik eta finlandieratik. Johannes Voldemar Veski-k hiztegia eta gramatika landu zituen, batik bat eredu estandar batua finkatuz. 1918an lehen hiztegi arautzailea kaleratu zuten. Errusiar okupazioaren urteetan (1940-1991), hizkuntza eta nazionalismoa oso lotuta egon ziren. 1978an Jaan Krossek kaleratu zuen Keisri hull ("Tsarraren eroa"), bere liburu ezagunena. 1995eko apirilaren 1ean indarrean sartu zen Hizkuntzaren Dekretua.
Eredu batua eta dialektoak
aldatu
Eredu batua nagusiki iparraldeko dialektoetatik sortu zuten; hegoaldeko aldaerek (Mulgi, Tartu, Võro eta Seto), berriz, alde nabariak gordetzen dituzte.
Hizkuntza
aldatu- MUSTA LIPU VALGUSES
- Tule ümber on kogunend mõned.
- Ridva otsas must laperdav kalts.
- Ahnelt neelab mu saamatud kõned
- Sügistuule käes kahisev malts.
- Keegi sult suurt kirjaoskust ei nõua:
- Piisab, kui seinale kritseldad “A”.
- Veel plankusid lõhu, kui müüre ei jõua –
- Mu vaikiva heakskiidu pälvid sa taas
- Ja ikka ja jälle on lahus su soovid
- Sellest, mida sa tohid ja pead.
- Kui käimas on mässud ja revolutsioonid,
- Siis meiegi kohal. Me tõstame pead.
- Kui naine kord aeg avab meilegi süle.
- Öös süttivad silmad, kus peegeldus õud.
- Siis vaenlusetormid meist tuiskavad üle.
- Vihaselt rõhuvad tumedad jõud.
- Nüüd üheskoos hümni me laulame ööle,
- Sest öö meid ju varjab ja katab ka sind.
- Me laulame: “Julgesti, vennad, nüüd tööle!”
- Täis piirita ohvrimeelt leegitsev rind.
- Läbi riikluse ajastu lehvib see kangas,
- Must nagu lõpmatu maailmaruum.
- Kuni püsivad seadused, kohtud ja vanglad,
- Teil pilkavalt naeratab surnupealuu.
- Tõnu Trubetsky (Tony Blackplait)
Kanpo estekak
aldatu- (Ingelesez) Estonierazko Institutua
- (Ingelesez) Hizkuntzaz Estonica webgunean
- (Ingelesez) Uralic Page webgunea
- Euskara-Estoniera hiztegia (1.000 hitzekoa)
Datuak: Q9072
Multimedia: Estonian language / Q9072
| Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |