ناوردا: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{منبع}} |
|||
| ⚫ | |||
[[پرونده:Endlessly interlaced pentagons and some translations.svg|بندانگشتی|ناوردا]] |
|||
| ⚫ | |||
اگر سیستم |
اگر سیستم ویژگی / خصیصه ای داشته باشد که تحت تبدیل خاصی تغییر نکند، بدان معنی است که سیستم دارای [[تقارن (فیزیک)|تقارنی]] متناظر با آن ویژگی است. بنابراین، وجود هر ویژگی ناوردا معادل وجود تقارنی در سیستم است. بنا به [[قضیه امی نوتر|قضیۀ نوتر]] نیز، هر تقارنی در یک سیستم فیزیکی به معنای وجود یک [[قانون پایستگی]] برای آن سیستم است. پس، هر ناوردایی تحت یک تبدیل به یک قانون پایستگی می‌انجامد. در هر حال، باید توجه داشت که، ویژگی ای که تحت تبدیلی ناورداست لزوما تحت تبدیل‌های دیگر ناوردا نخواهد بود. |
||
مثال‌های متعدد و معروفی از کمیت‌های ناوردا تحت تبدیل‌های خاص وجود دارند. [[سرعت نور]] تحت [[تبدیلات لورنتس]] ناورداست. زمان نیز تحت [[تبدیلات گالیله]]، که [[دستگاه مختصات]] یک [[ناظر لَخت]] را به دستگاه مختصات ناظر لَخت دیگری تبدیل |
مثال‌های متعدد و معروفی از کمیت‌های ناوردا تحت تبدیل‌های خاص وجود دارند. [[سرعت نور]] تحت [[تبدیلات لورنتس]] ناورداست. [[زمان]] نیز تحت [[تبدیلات گالیله]]، که [[دستگاه مختصات]] یک [[ناظر لَخت]] را به دستگاه مختصات ناظر لَخت دیگری تبدیل می‌کند، ناورداست. مطابق با قضیۀ نویدر، ناوردایی تحت [[انتقال (هندسه)|انتقال]] به [[پایستگی تکانه|اصل پایستگی تکانه]] می انجامد. ناوردایی در زمان نیز به [[پایستگی انرژی|اصل پایستگی انرژی]] منجر می‌شود. |
||
== واژه شناسی == |
|||
فرهنگستان زبان فارسی، '''وردیدن''' از ریشه باستانی ورت (ورتیدن)، را به‌جای فعل to varry برگزیده است و از این فعل مشتقات '''[[وردایی]]'''(variance)،'''وردش'''(variation)، '''وردا'''(variant)، [[هم‌وردا (ابهام‌زدایی)|هم‌وردا]](covariant)، [[هم وردایی]](covariannce)، ناوردا(invariant)، [[ناوردایی]](invariance)، [[هم‌وردایی و پادوردایی|پادوردا]](contravariance) را برساخته است. |
|||
[[رده:مفاهیم فیزیکی]] |
|||
[[رده:واژگان ریاضیات]] |
|||
نسخهٔ کنونی تا ۲ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۵۴
 | این مقاله به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
در فیزیک و ریاضیات، هر ویژگی/خصیصه سیستم را که تحت یک تبدیل تغییر نکند، ناوردا (تغییر ناپذیر / پایا) می نامند.
اگر سیستم ویژگی / خصیصه ای داشته باشد که تحت تبدیل خاصی تغییر نکند، بدان معنی است که سیستم دارای تقارنی متناظر با آن ویژگی است. بنابراین، وجود هر ویژگی ناوردا معادل وجود تقارنی در سیستم است. بنا به قضیۀ نوتر نیز، هر تقارنی در یک سیستم فیزیکی به معنای وجود یک قانون پایستگی برای آن سیستم است. پس، هر ناوردایی تحت یک تبدیل به یک قانون پایستگی می‌انجامد. در هر حال، باید توجه داشت که، ویژگی ای که تحت تبدیلی ناورداست لزوما تحت تبدیل‌های دیگر ناوردا نخواهد بود.
مثال‌های متعدد و معروفی از کمیت‌های ناوردا تحت تبدیل‌های خاص وجود دارند. سرعت نور تحت تبدیلات لورنتس ناورداست. زمان نیز تحت تبدیلات گالیله، که دستگاه مختصات یک ناظر لَخت را به دستگاه مختصات ناظر لَخت دیگری تبدیل می‌کند، ناورداست. مطابق با قضیۀ نویدر، ناوردایی تحت انتقال به اصل پایستگی تکانه می انجامد. ناوردایی در زمان نیز به اصل پایستگی انرژی منجر می‌شود.
واژه شناسی
[ویرایش]فرهنگستان زبان فارسی، وردیدن از ریشه باستانی ورت (ورتیدن)، را به‌جای فعل to varry برگزیده است و از این فعل مشتقات وردایی(variance)،وردش(variation)، وردا(variant)، هم‌وردا(covariant)، هم وردایی(covariannce)، ناوردا(invariant)، ناوردایی(invariance)، پادوردا(contravariance) را برساخته است.