იხილეთ წყარო გვერდისთვის იმერეთის სამეფო

{{რჩეული/2.0}}{{ინფოდაფა ყოფილი ქვეყანა
|სახელი = იმერეთის სამეფო
|მშობლიური სახელი = 
|სტატუსი = 
|ჰიმნი = 
|დროშა =Imereti - drosha.svg 
|დროშის აღწერა =იმერეთის სამეფოს დროშა (XV-XVIII სს.) 
|გერბი = Kingdom of Imereti coat of arms.svg
|გერბის აღწერა = გერბი [[ვახუშტი ბატონიშვილი]]ს მიხედვით
|რუკა =Kingdom of Georgia after dissolution as a unified state, 1490 AD.svg 
|აღწერა = ქართული სამეფო სამთავროების რუკა
|p7 = საქართველოს სამეფო
|flag_p7 = Flag of the Kingdom of Georgia.svg
|შექმნილია = [[1463]]
|ლიკვიდერებულია = [[1810]]
|s11 = რუსეთის იმპერია
|flag_s11 = Flag of Russia.svg
|დევიზი = 
|დედაქალაქი = [[ქუთაისი]]
|ქალაქები = '''დიდი ქალაქები''': [[ბიჭვინთა]], [[ანაკოფია]], [[ზუფუ]], [[სოხუმი]], [[ანაკლია]], [[ფოთი]], [[ბათუმი]], [[ქობულეთი]].<br />'''საშუალო ქალაქები''': [[ზუგდიდი]], [[რუხი]], [[საჩხერე]], [[შორაპანი]], [[ონი]], [[ბაღდათი]], [[ლაილაში]], [[ოზურგეთი]].<br />'''მცირე ქალაქები''': [[ხონი]], [[ჩხარი]], [[ჩიხორი]]<ref>შ. მესხია, საისტორიო ძიებანი, ტ. III, თბ., 1986, გვ.291-300</ref>.
|ენა = [[ქართული ენა|ქართული]]
|ვალუტა = 
|ფართობი = 
|მოსახლეობა = 120 000 (XVIII-XIX სს. მიჯნა)
|მართველობის ფორმა = [[მონარქია]]
|დინასტია = [[ბაგრატიონები]]
|მმართველის ტიტული = მეფე
|მმართველი1 = [[ბაგრატ VI (ქართლის მეფე)|ბაგრატ II]]
|მმართველი1 წელი = 1463–1478
|მმართველის ტიტული2 = 
|მმართველი2 = [[სოლომონ II]]
|მმართველი2 წელი = 1789–1810
|მმართველის ტიტული3 = 
|მმართველი3 = 
|მმართველი3 წელი = 
|მმართველის ტიტული4 = 
|მმართველი4 = 
|მმართველი4 წელი = 
|მმართველის ტიტული5 = 
|მმართველი5 = 
|მმართველი5 წელი = 
|მმართველის ტიტული6 = 
|მმართველი6 = 
|მმართველი6 წელი = 
|მმართველის ტიტული7 = 
|მმართველი7 = 
|მმართველი7 წელი = 
|მმართველის ტიტული8 = 
|მმართველი8 = 
|მმართველი8 წელი = 
|რელიგია = [[მართლმადიდებლობა]]
|დამატებითი პარამეტრი1 = 
|პარამეტრის შიგთავსი1 = 
|ეტაპი1 = [[ჩიხორის ბრძოლა]]
|თარიღი1 = [[1463]]
|წელი1 = 
|ეტაპი2 = [[არადეთის ბრძოლა]]
|თარიღი2 = [[1483]]
|წელი2 = 
|ეტაპი3 = [[მურჯახეთის ბრძოლა]]
|თარიღი3 = [[1535]]
|წელი3 = 
|ეტაპი4 = [[ქარაღაქის ბრძოლა]]
|თარიღი4 = [[1543]]
|წელი4 = 
|ეტაპი5 = [[გოფანთოს ბრძოლა]]
|თარიღი5 = [[1588]]
|წელი5 = 
|ეტაპი6 = [[ხრესილის ბრძოლა]]
|თარიღი6 = [[1757]]
|წელი6 = 
|დამატებითი პარამეტრი2 = 
|პარამეტრის შიგთავსი2 = 
|წინა = 
|წინამორბედი1 = 
|წინამორბედი2 = 
|წინამორბედი3 = 
|წინამორბედი4 = 
|წინამორბედი5 = 
|წინამორბედი6 = 
|წინამორბედი7 = 
|შემდეგი = 
|მემკვიდრე1 = 
|მემკვიდრე2 = 
|მემკვიდრე3 = 
|მემკვიდრე4 = 
|მემკვიდრე5 = 
|მემკვიდრე6 = 
|მემკვიდრე7 = 
|სქოლიო = 
}}
{{საქართველოს სახელმწიფოებრიობა}}
'''იმერეთის სამეფო''' — ქართული ფეოდალური სახელმწიფო [[XV საუკუნე|XV]]−[[XIX საუკუნე]]ებში. წარმოიქმნა [[საქართველოს სამეფო|საქართველოს]] ფეოდალური მონარქიის პოლიტიკური დაშლის შედეგად. ეს პროცესი საქართველოში [[მონღოლეთის იმპერია|მონღოლთა]] ბატონობის დამყარებიდან, [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] 30-იანი წლებიდან დაიწყო და XV საუკუნის II ნახევარში დასრულდა, როცა [[1490]] წელს საქართველოს დაშლა იურიდიულად გაფორმდა. ჯერ კიდევ [[დავით VI ნარინი|დავით ნარინი]] XIII საუკუნის II ნახევარში არსებითად იმერეთის მეფე იყო. იმერეთის სამეფოში შემავალი [[ოდიშის სამთავრო|ოდიშისა]] და [[გურიის სამთავრო|გურიის სამთავროები]] [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] შუა წლებში ცალკე პოლიტიკურ ერთეულებად ჩამოყალიბდა. XVI საუკუნის დამდეგს იმერეთის სამეფოს [[აფხაზეთის სამთავრო]] ჩამოსცილდა, უფრო გვიან კი — [[სვანეთის სამთავრო|სვანეთისა]]. ამის შემდეგ იმერეთის სამეფოს ტერიტორია საკუთრივ [[იმერეთი]]თა და [[რაჭა|რაჭით]] შემოიფარგლა. [[ლეჩხუმი]] ხან იმერეთის მეფეს ეპყრა და ხან ოდიშის მთავრებს.

იმერეთის სამეფოს [[აღმოსავლეთი]]თ [[ქართლის სამეფო]]საგან [[ლიხის ქედი]] ყოფდა, [[დასავლეთი]]თ ოდიშის სამთავროსაგან — [[მდინარე]] [[ცხენისწყალი]], [[სამხრეთი]]თ [[გურიის სამთავრო]]სა და [[ახალციხის საფაშო]]საგან — ფერსათის ანუ მესხეთის მთები, [[ჩრდილოეთი]]თ კი — [[კავკასიონის ქედი]] საზღვრავდა. იმერეთის სამეფოს დასავლეთი და სამხრეთი საზღვრები ხშირად იცვლებოდა: დასავლეთით იმერეთის მეფეს საჭილაო-სამიქელაოს [[დადიანები|ოდიშის მთავარი]] ეცილებოდა, სამხრეთით საჯავახოს [[გურიელები|გურიელი]] ითვისებდა. იმერეთის სამეფოს სატახტო ქალაქი [[ქუთაისი]] იყო. აქვე იყო მეფის მთავარი რეზიდენცია. [[XVII საუკუნე]]ში იმერეთის სამეფოს 40 ათასი მეომრის გამოყვანა შეეძლო.

[[XVIII საუკუნე|XVIII]]–[[XIX საუკუნე]]თა მიჯნაზე ამ სამეფოში დაახლოებით 120 ათასამდე მცხოვრები იყო. იმერეთის სამეფოში, ისე როგორც საერთოდ საქართველოში, ფეოდალურ-ბატონყმური ურთიერთობა იყო. არსებობდა მრავალი სათავადო, რომელთაც საგადასახადო, ადმინისტრაციული და ნაწილობრივ სასამართლო იმუნიტეტი ჰქონდათ მოპოვებული და ტერიტორიულად და პოლიტიკურად განცალკავებულ ფეოდალურ ერთეულებს წარმოადგენდნენ. XVIII საუკუნის შუა წლებში იმერეთის სამეფოში 100-მდე თავადი იყო. ისინი მეფის ან უფლისწულის [[ვასალიტეტი|ვასალები]] იყვნენ.

[[1651]]–[[1661]] წლებში იმერეთის სამეფო ოთხ სამხედრო-ტერიტორიულ ერთეულად — [[სადროშო]]დ ანუ სასარდლოდ დაიყო: რაჭის, არგვეთის, ვაკისა და ოკრიბა-ლეჩხუმის.

იმერეთის სამეფოს უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფალი დასავლეთ საქართველოს [[კათოლიკოს-პატრიარქი]] იყო, რომელშიც ხშირად „ჩრდილოსა და აფხაზეთის“ ან „აფხაზ-იმერთა“ ან კიდევ „პონტო ჩრდილოით აფხაზ-იმერთა და ყოვლისა ქვემოისა ივერიისა კათალიკოსად“ იწოდებოდა. მისი რეზიდენცია XVI საუკუნის II ნახევარში [[ბიჭვინთა]]ში იყო, ხოლო შემდეგ — [[გელათის მონასტერი|გელათში]].

[[1555]] წელს [[სეფიანთა იმპერია|სპარსეთსა]] და [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთს]] შორის დადებული ამასიის ზავით იმერეთის სამეფო ოსმალეთს ერგო. ამას თან დაერთო გამწვავებული გარე და შინაომები და სამეფო დაკნინების გზას დაადგა. იმერეთის სამეფოს საშინაო და საგარეო მდგომარეობა შედარებით გაუმჯობესდა [[სოლომონ I]]-ის მეფობაში ([[1752]]- [[1784]] წწ.). სოლომონ I ენერგიულად ებრძოდა ოსმალეთის აგრესიას, ხოლო ქვეყნის შიგნით — ფეოდალურ რეაქციას.

სოლომონ I-ის გარდაცვალების შემდეგ ცენტრალური ხელისუფლების ძლიერება ისევ შეირყა. დაიწყო იმერეთის ტახტის პრეტენდენტთა შორის ბრძოლა. ფეოდალური შინაომები კვლავ განახლდა. [[1784]] წელს გამეფებული [[დავით II (იმერეთის მეფე)|დავით II]] (გიორგის ძე) მალე ტახტიდან გადააგდო [[სოლომონ II|დავით არჩილის ძემ]] და [[1789]] წელს თვითონ გამეფდა სოლომონ II-ის სახელით. [[1801]] წელს, ქართლ-კახეთის სამეფოს გაუქმების შემდეგ, რუსეთის სამხედრო მოხელეებმა დაიწყეს ნიადაგის მომზადება იმერეთის სამეფოს გასაუქმებლად. ასეთ ვითარებაში ხელისუფლება რომ შეენარჩუნებინა, სოლომონ II-მ [[1804]] წლის [[25 აპრილი|25 აპრილს]] რუსეთის ქვეშევრდომობა აღიარა. [[ელაზნაურის შეთანხმება|ელაზნაურის შეთანხმებით]], იმერეთის მეფე ყველაფერში რუსეთს უნდა დამორჩილებოდა. სოლომონი კი საშინაო დამოუკიდებლობის შენარჩუნებას და რუსეთის იმპერატორის ვასალობას თხოულობდა. ურთიერთობა იმერეთის მეფესა და ცარიზმის ადგილობრივ მოხელეებს შორის თანდათან მწვავდებოდა. სოლომონი დამოუკიდებლობის დაკარგვას ვერ ურიგდებოდა და მის შესანარჩუნებლად ბრძოლას განაგრძობდა, მაგრამ [[1810]] წელს რუსეთის თვითმპყრობელობამ გააუქმა იმერეთის სამეფო და იქ თავისი მმართველობა დაამყარა.

== იმერეთის სამეფოს წარმოქმნა ==
[[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] II ნახევარში საქართველოს ფეოდალური სახელმწიფო საბოლოოდ დაიშალა და დაიყო რამდენიმე სამეფო-სამთავროდ. [[ივანე ჯავახიშვილი]]ს დასკვნით: {{ციტატა|საქართველოს დაყოფა სამეფოებად და სამთავროებად ხანგრძლივი პროცესისა და ბრძოლის შემდეგ მომხდარა. ამასთანავე ერთბაშად კი არა, არამედ თანდათანობით. პირველად სამცხე-საათაბაგო ჩამოშორდა, შემდეგ სამეგრელო-აფხაზეთი და გურია, მერე კახეთის სამეფოც დაარსდა, მალე ქართლი და იმერეთიც ცალკე სამეფოებად გაიყვნენ, მაგრამ ეს მდგომარეობა საბოლოო არ ყოფილა: ბრძოლა საქართველოს მთლიანობის აღსადგენად შემდეგშიაც არ შეწყვეტილა. ამიტომ საქართველოს პოლიტიკური სურათი ცვალებადი იყო და ახლად შექმნილი ერთეულების სივრცე-საზღვრებიც მრავალჯერ შეცვლილა<ref name="ჯავახიშვილი4">ივ. ჯავახიშვილი, ქართველი ერის ისტორია, წ. 4, თბ., 1967</ref>}}

ცნობები საქართველოს სამეფო-სამთავროებად დაშლის შესახებ მოგვეპოვება XVIII საუკუნის I ნახევარში შექმნილ ისეთ საისტორიო თხზულებებში როგორიცაა [[ბერი ეგნატაშვილი]]ს „[[ახალი ქართლის ცხოვრება]]“<ref name="ეგნატაშვილი">ბერი ეგნატაშვილი, ახალი ქართლის ცხოვრება. [ქართლის ცხოვრება, II თბ., 1959, გვ. 326-442]</ref> და [[ვახუშტი ბატონიშვილი]]ს „[[აღწერა სამეფოსა საქართველოსა]]“<ref name="ვახუშტი">ვახუშტი ბაგრატიონი, აღწერა სამეფოსა საქართველოსა [ქართლის ცხოვრება, 4, თბ., 1973]</ref>.

ჯერ კიდევ [[XVI საუკუნე]]ში კახეთში ყოფილა დაცული გადმოცემა, რომ [[ალექსანდრე I დიდი|ალექსანდრე I-მა]] ([[1412]]-[[1442]] წწ.)  საქართველო თავის შვილებს დაუნაწილა: ერთს კახეთი მისცა, მეორეს — ქართლი, მესამეს — იმერეთი და თითქოს ამის ნიადაგზე წარმოიქმნა სხვადასხვა სამეფოები. ვახუშტი ბაგრატიონმა უარყო კახეთში გავრცელებული გადმოცემა საქართველოს დაყოფის შესახებ. მისი თქმით საქართველოს სამეფო-სამთავროებად დაყოფა მოხდა არა ალექსანდრეს, არამედ [[გიორგი VIII|გიორგი ალექსანდრეს ძის]] დროს. გიორგი VIII-ის დროს ცენტრალურ ხელისუფლებას აშკარად დაეტყო დასუსტება. ამას შედეგად ის მოჰყვა, რომ მთავრები აღარ ემორჩილებიან მეფეს და იწყება ბრძოლა მათ შორის<ref name="რეხვიაშვილი">მ. რეხვიაშვილი, იმერეთის სამეფო 1462-1810, თბ., 1989</ref>.

[[სამცხე-საათაბაგო|სამცხის]] [[ათაბაგი]] [[ყვარყვარე II|ყვარყვარე]] პირადული მიზეზის გამო გიორგი მეფის უკმაყოფილო იყო (გიორგიმ თავდაპირველად მხარი დაუჭირა ყვარყვარეს მეტოქეს, [[აღბუღა II|აღბუღას]], ათაბაგის ტახტზე), ამიტომ იგი იმერეთის ერისთავ [[ბაგრატ VI (ქართლის მეფე)|ბაგრატს]] უკავშირდება და ასეთ გეგმას შესთავაზებს: თუ ბაგრატი გიორგი მეფეს აუჯანყდება, იგი ბაგრატს დაახმარს [[გურიელები|გურიელს]], [[დადიანები|დადიანს]] და სვანთა ერისთავს; გამარჯვების შემთხვევაში მან მთავრები უნდა გაათავისუფლოს სამეფო ვალდებულებებისაგან. ბაგრატი ამ პირობაზე თანხმდება.

[[1463]] წელს [[ჩიხორი|ჩიხორს]] (იმერეთში) მოხდება გადამწყვეტი [[ჩიხორის ბრძოლა|ბრძოლა]] მეფე გიორგი VIII-სა და ბაგრატ იმერთა ერისთავს შორის. ამ ბრძოლაში გიორგი მეფე მარცხდება, ხოლო ბაგრატი გამარჯვებული ბრუნდება ქუთაისში: {{ციტატა|აქა მოერთვნენ დადიან-გურიელი, აფხაზნი და სვანნი და აკურთხეს, სრულიად იმერთა სათნო ჩინებითა, მეფედ. აღასრულა თავადთა მათ აღქმული თავისი და განათავისუფლდნენ, თვინიერ ლაშქრობისა და ქვეგანაწესებისა მეფისა და იმერეთი მიერით ერთ მეფედ და ოთხ სამთავროდ ანუ სათავადოდ, რამეთუ მიიღო დადიანმან ოდიში, გურიელმან გურია, შარვაშიძემ აფხაზნი და ჯიქნი, და გელოვან სვანეთი<ref name="ვახუშტი" />}}

ამრიგად, ჩიხორის ბრძოლის შემდეგ დადიანმა, გურიელმა, შერვაშიძემ და გელოვანმა კიდევ ერთ დიდ წარმატებას მიაღწიეს. ისინი კვლავ აგრძელებენ ბრძოლას სრული დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად. ეს ბრძოლა შემდეგ საუკუნეებშიც გრძელდება.

როგორც ირკვევა ბაგრატი [[ქუთაისი|ქუთაისში]] მეფედ კურთხევამდეც ატარებდა მეფის ტიტულს<ref name="ბერძენიშვილი">საქართველოს ისტორიის საკითხები, 2, თბ., 1965</ref> ამას ადასტურებს [[ლათინური ენა|ლათინურ ენაზე]] შემონახული ცნობა; დასავლეთ [[ევროპა]]ში [[1460]] წელს [[საქართველო]]დან მისულ დესპანებს ანტიოსმალურ კოალიციაში მონაწილეთა შორის დაუსახელებიათ აგრეთვე „ბაგრატ იბერთა, რომელნიც აწ გიორგიანებად იწოდებიან“<ref name="ჯავახიშვილი4" /><ref name="თამარაშვილი">მ. თამარაშვილი, კათოლიკობა ქართველთა შორის, 1902, გვ. 66</ref>. ევროპიდან დაბრუნებული დესპანის ცნობამ, რომ კოალიციის შექმნას განხორციელება არ ეწერა, საქართველოს მეფე-მთავრებს შორის ისევ ომი გამოიწვია. პირველი ათაბაგი იყო, რომელმაც ომი გააჩაღა და [[1465]] წელს [[ფარავანი (ტბა)|ფარავანთან]] საქართველოს მეფე [[გიორგი VIII]] ტყვედ ჩაიგდო. ამ მდგომარეობით ისარგებლა ბაგრატ II-მ და ქართლში გადმოვიდა, თავი საქართველოს მეფედ გამოაცხადა ბაგრატ VI-ის სახელწოდებით.

ათაბაგი მიხვდა თავის შეცდომას, რომ სუსტი მეფის ნაცვლად ტახტი ხელში ჩაუგდო ძლიერ ბაგრატს. იგი სასწრაფოდ ათავისუფლებს გიორგი მეფეს ტყვეობიდან, მაგრამ უკვე გვიანღაა. გიორგი მეფე ტახტისთვის ბრძოლაში უძლური აღმოჩნდა — სამეფო ტახტს ვეღარ იბრუნებს. იგი იძულებული გახდა [[კახეთი|კახეთში]] წასულიყო, სადაც მას ფეოდალთა გარკვეული მხარდაჭერა ჰქონდა, თუმცა მაინც უხდება ბრძოლა კახეთის მთავარ დავითთან. ამ ბრძოლაში გიორგი იმარჯვებს და [[1466]] წლიდან [[კახეთის სამეფო|კახეთის]] მეფობას სჯერდება. ასე ჩაყარა საფუძველი [[კახეთის სამეფო]]ს<ref name="ასათიანი">ნ. ასათიანი, ფეოდალური საქართველოს პოლიტიკური დაშლის ისტორიიდან, თსუ შრომები, ტ. 78, 1963</ref>. ბაგრატ VI-ის სამეფო მისი გამეფების მომენტში ერთიანი საქართველოს აჩრდილსღა წარმოადგენდა. მას ჩამოცილებული იყო კახეთი და [[სამცხე-საათაბაგო]], ხოლო [[საბედიანო]] ([[აფხაზეთი]] და [[სამეგრელო]]) განკერძოების გზაზე იყო შემდგარი.

[[1477]] წელს [[უზუნ-ჰასანი]]ს [[უზუნ-ჰასანის ლაშქრობები საქართველოში|შემოსევის]] შემდეგ საქართველოს პოლიტიკური მდგომარეობა კიდევ უფრო მძიმე ხდება. შემდგომმა მოვლენებმა ნათლად დაადასტურა, რომ ეს შემოსევა იყო საქართველოს საბოლოოდ დაშლის ერთ-ერთი მიზეზი.

[[ფაილი:Caucasus 1490 map de alt ka.png|300px|მინიატიურა|იმერეთის სამეფო 1490 წლისათვის.]]

[[1478]] წელს გარდაიცვალა ბაგრატ მეფე. ტახტზე ასვლა ვერ მოახერხა მისმა ძემ [[ალექსანდრე II (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრემ]] და ქართლ-იმერეთში გამეფდა [[კონსტანტინე II (ქართლის მეფე)|კონსტანტინე II]]. ალექსანდრე იძულებული გახდა იმერეთში გადასულიყო და იქ ეცადა სამეფო ტახტზე მომძლავრება, თუმცა მას აღარ ეხმარებიან გურიელი და [[ვამეყ II დადიანი|დადიანი]]. ამით ისარგებლა კონსტანტინემ და [[1479]] წელს სასწრაფოდ გადადის დასავლეთში. კონსტანტინე უბრძოლველად იკავებს იმერეთის სამეფოს. კონსტანტინეს წარმატებულ გამეფებას მალე მოჰყვა წარუმატებლობები და საქართველო ისევ დაშლას იწყებს, რაშიც ისევ და ისევ სამცხის ათაბაგ ყვარყვარეს მიუძღვის ბრალი. [[1483]] წელს [[არადეთის ბრძოლა]]ში სამცხის მთავარი ამარცხებს კონსტანტინეს. ამით ისარგებლა ალექსანდრე II-მ და [[1484]] წელს თავი იმერეთის მეფედ გამოაცხადა, მაგრამ მისი მეფობა დიდხანს არ გაგრძელებულა. [[ლიპარიტ II დადიანი|დადიანმა]] კონსტანტინეს მხარი დაიჭირა და [[1487]] წელს მოიწვია იმერეთში. ალექსანდრე ვერ გაუმკლავდა კონსტანტინესა და დადიანს და „წავიდა სიმაგრეთა შინა“. კონსტანტინემ კვლავ გააერთიანა იმერ-ამერი, თუმცა ხანმოკლედ. საქართველოს ირანის ჯარი შემოესია. კონსტანტინე იძულებული გახდა სასწრაფოდ დაბრუნებულიყო ქართლში. შექმნილი მდგომარეობით სარგებლობს ალექსანდრე, უზავდება დადიანსა და გურიელს და იბრუნებს სამეფო ტახტს.

[[1489]] წლიდან იმერეთი საბოლოოდ ჩამოცილდა [[ქართლის სამეფო]]ს. კონსტანტინე მეფე ძალისხმევას არ იშურებდა საქართველოს გაერთიანებისათვის. მან [[1490]] წელს დარბაზის სხდომაც მოიწვია და დასვა საკითხი, თუ რა იღონონ საქართველოს კვლავ გაერთიანებისათვის. დარბაზმა უარი უთხრა მეფეს ბრძოლაზე და მოცდა არჩია. ფაქტობრივად, ის რაც მომხდარი იყო, დარბაზმა იურიდიულად დაადასტურა და გააფორმა. ამის შემდეგ [[1491]] წელს კონსტანტინე მეფე უზავდება იმერთა მეფეს<ref name="რეხვიაშვილი" />.

იმერეთის სამეფოს ცალკე ერთეულად ჩამოყალიბება, თვით ქართლის მეფის ტიტულატურაშიც აისახა. ადრე საქართველოს მეფე თავის თავს ლიხთიმერისა და ლიხთამერის მეფეს  უწოდებს, ხოლო [[1491]]-[[1492]] წლების სიგელებში კონსტანტინე თავს იმერეთის მპყრობელად აღარ ასახელებს<ref name="თაყაიშვილი">ე. თაყაიშვილი, საქართველოს სიძველენი, III, 1910</ref>.

== იმერეთი XVI საუკუნეში ==
=== ოსმალეთის აგრესიის დასაწყისი ===
[[ფაილი:Alexander II of Imereti.JPG|250პქ|მინი|იმერეთის მეფე [[ალექსანდრე II (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე II]].]]
[[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დამდეგისათვის [[ოსმალეთის იმპერია]] ერთ-ერთ უძლიერეს სახელმწიფოს წარმოადგენდა მსოფლიოში. ამ პერიოდიდან იწყება ოსმალეთის შეტევა [[ამიერკავკასია|ამიერკავკასიის]] ქვეყნების წინააღმდეგაც. ყველაზე საშიში მტერი დასავლეთ საქართველოსთვის ოსმალეთი იყო. მას შემდეგ, რაც [[1453]] წელს ოსმალებმა [[კონსტანტინოპოლი]] აიღეს და [[ბიზანტიის იმპერია]] საბოლოოდ გაანადგურეს, ხოლო [[1461]] წელს [[ტრაპიზონის იმპერია]]ც დაიპყრეს, საქართველოს საზღვრებს უშუალოდ მოადგნენ. საქართველოს მეზობლად ქრისტიანული სახელმწიფოების გაქრობამ სამხრეთ-დასავლეთ და დასავლეთ საქართველოს უდიდესი საფრთხე შეუქმნა.

პირველად ოსმალეთმა [[სამცხე-საათაბაგო]]ზე გაავრცელა თავისი გავლენა, შემდეგ კი იმერეთის სამეფოს შეუტია სამი მხრიდან: [[ჯიქეთი|ჯიქეთ]]-[[აფხაზეთი]]დან, [[გონიოს ციხე|გონიის]] გზიდან და სამცხე-საათაბაგოდან. სწორედ სამცხე-საათაბაგოდან, [[ზეკარი]]ს გზით მოხდა [[თურქები|თურქთა]] პირველი შემოსევა დასავლეთ საქართველოში. მათ მეგზურობას სამცხის ათაბაგი [[მზეჭაბუკ ათაბაგი|მზეჭაბუკი]] უწევდა.

[[1510]] წელს ოსმალთა ჯარი ტახტის მემკვიდრე [[სელიმ I|სელიმის]] მათაურობით მოულოდნელად დაეცა ქუთაისს. მოსახლეობამ გახიზვნა ძლივს მოასწრო. ოსმალებმა აიღეს და ააოხრეს ქალაქი და მიმდებარე სოფლები, დაწვეს ეკლესიები. იმერეთი საომრად ემზადებოდა, მაგრამ მტერი როგორც მოულოდნელად შემოიჭრა, ასევე მოულდნელად გაბრუნდა უკან, ვინაიდან ზამთარი ახლოვდებოდა და შესაძლოა [[ზეკარი|ზეკარის უღელტეხილი]] ჩაკეტილიყო<ref name="რეხვიაშვილი" />.
[[ფაილი:Bagrat III fresco from the Zarzma monastery.JPG|200პქ|მინი|მარცხნივ|<center>[[ბაგრატ III (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ III-ის]] ფრესკა ზარზმის მონასტერში<br /><small>ჯაბა ლაბაძის ფოტო</small></center>]]
[[1510]] წელს იმერეთის სამეფო ტახტზე ადის [[ბაგრატ III (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ III]] ალექსანდრეს ძე, რომელიც აქტიურ საგარეო პოლიტიკაზე გადადის. [[1514]] წელს ოსმალეთ-სპარსეთის ომში ქართველებიც ჩაებნენ ოსმალეთის წინააღმდეგ. ოსმალებმა ომის დასაწყისშივე დიდ წარმატებებს მიაღწიეს, მათ გაანადგურეს სპარსეთის ჯარი და დედაქალაქი [[თავრიზი]] აიღეს. [[სელიმ I]] ([[1512]]-[[1520]] წწ.) თავრიზში დიდხანს არ გაჩერებულა და თავისი ჯარი [[ამასია|ამასიისაკენ]] დაუძრავს, სწორედ ამ დროს ქართველმა მხედრობამ მრავალგზის შებრძოლებით დიდი ზიანი მიაყენა ოსმალებს<ref>ე. მამისთვალაშვილი, იტალიელ მოგზაურთა ცნობები XVI საუკუნის დასაწყისის ირან-საქართველოს ურთიერთობის შესახებ, თბ., 1975, გვ. 147</ref>. იტალიელ დიპლომატთა ამ ცნობებში მოხსენიებულ ქართველთა მხედრობაში თამამად შეიძლება დავასკვნათ, რომ იგულისხმება იმერეთის ლაშქარი, რადგან ამ პერიოდისათვის ქართლი და კახეთი ერთმანეთთან ბრძოლითაა დაკავებული, ხოლო სამცხე-საათაბაგო ოსმალეთთან კავშირშია.
[[ფაილი:Kingdom of Imereti 1535-1545.svg|მინი|იმერეთის სამეფო 1535-1545 წლებში]]
დასავლეთ სააქართველოში თურქთა პირველი გამოჩენის შემდეგ [[ოსმალეთის სულთნების სია|ოსმალეთის სულთნები]] [[სელიმ I]] ([[1512]]-[[1520]] წწ.) და მისი მემკვიდრე [[სულეიმან I]] ([[1520]]-[[1566]] წწ.) [[ევროპა]]ში ომის წარმოებით იყვნენ დაკავებულნი. იმერეთის სამეფო კარი ოსმალთა მოუცლელობის გამო აქტიურ საგარეო პოლიტიკაზე გადავიდა და მოაწყო ლაშქრობები ჯერ [[ჯიქეთი|ჯიქეთზე]], შემდეგ [[სამცხე]]ზე. ბაგრატ III კარგად ხედავდა, რომ თურქები მის ქვეყანას სამი მხრიდან უტევდნენ. თურქთა შემოსევისაგან, რომ ქვეყანა ეხსნა, ამისათვის საჭირო იყო სამივე გზის ჩაკეტვა. [[1533]] წელს ჯიქეთში სალაშქროდ, ჯიქთაგან შეწუხებული [[მამია III დადიანი|მამია დადიანი]] და [[მამია I გურიელი|მამია გურიელი]] გაემართნენ. პირველ ბრძოლაში, რომელიც [[გაგრა]]სთან გაიმართა ჯიქები დამარცხდნენ, მეორე დღეს ღალატის გამო დადიან-გურიელის ჯარი სასტიკად დამარცხდა. თვით დადიანი ამ ბრძოლაში დაიღუპა, ხოლო გურიელი ტყვედ ჩავარდა.<ref name="ვახუშტი" />

ამის შემდეგ ბაგრატ მეფემ ყურადღება სამხრეთისაკენ გადაიტანა. თურქთა შემოსევის მთავარი საფრთხე სწორედ [[სამცხე-საათაბაგო]]ს მხრიდან იყო. მეფე ბაგრატმა კვლავ [[ლევან I დადიანი|დადიანისა]] და [[როსტომ გურიელი|გურიელის]] ჯართან ერთად შეუტია სამცხე-საათაბაგოს. [[მურჯახეთის ბრძოლა|ბრძოლა]] მოხდა [[1535]] წელს [[მურჯახეთი|მურჯახეთთან]]. [[მურჯახეთის ბრძოლა]] დამთავრდა ბაგრატ მეფის სრული გამარჯვებით [[ყვარყვარე III|ყვარყვარე ათაბაგი]] ტყვედ ჩავარდა. სამცხე-საათაბაგომ დამოუკიდებლობა დაკარგა და იმერეთს შეუერთდა 10 წლით, [[1545]] წლამდე.

[[სამცხე-საათაბაგო]]ს ფეოდალების ერთი ნაწილი უკმაყოფილო იყო იმერეთის მეფის გამგებლობაში მათი სამფლობელოების  მოქცევით და მომხდარ ფაქტს ვერ ურიგდებოდნენ. ისინი [[ოთარ შალიკაშვილი]]ს მეთაურობით, ოსმალეთში გადაიხვეწნენ, ყვარყვარე III-ის ვაჟიშვილი [[ქაიხოსრო II|ქაიხოსრო]] სულთანს წარუდგინეს და დახმარება სთხოვეს იმერეთის მეფის წინააღმდეგ. თურქები დროს არ კარგავდნენ. ისინი კარგად ხედავდნენ, რომ ბაგრატ მეფე სამცხე-საათაბაგოს სამხრეთ-დასავლეთ საზღვრებზე მდებარე ციხეებს ამაგრებდა: {{ციტატა|ამისათჳს განარისხნა სულთანი სულეიმან და წარმოატანა მუსტაფა ფაშა სპითა დიდითა და ზარბაზნებითა დიდ-დიდითა<ref name="ვახუშტი" />}} [[1543]] წელს თურქთა 22 ათასიანი ლაშქარი [[ტაო]]ში შემოიჭრა, [[ოლთისი|ოლთისის ციხე]]ს მიადგა და საშინლად ააოხრა. ბაგრატ მეფემ, როგორც კი მიიღო მტრის შემოსევის ცნობა, მაშინვე დადიანსა და [[როსტომ გურიელი|გურიელს]] მიმართა დახმარების სათხოვნელად, გურიელი გამოცხადდა, ხოლო დადიანმა უარი შემოუთვალა. ბაგრატ მეფისა და გურიელის გაერთიანებულმა ლაშქარმა [[ქარაღაქის ბრძოლა|ქარაღაქთან]] სასტიკად დაამარცხა ოსმალები, ხოლო მუსტაფა-ფაშა ბრძოლაში დაიღუპა<ref>იბრაჰიმ ფეჩევის ცნობები საქართველოსა და კავკასიის შესახებ, თბ., 1964, გვ. 26-27</ref>

სულთანი სამცხე-საათაბაგოში თავის პოზიციების დათმობას არ აპირებდა. ორი წლის შემდეგ მან დიდძალ ჯარს მოუყარა თავი, მთავარსარდლობა არზრუმისა და დიარბექირის ფაშებს ჩააბარა და საქართველოზე თავდასასხმელად გამოაგზავნა. ბაგრატ მეფემ კვლავ დადიანსა და გურიელს სთხოვა დახმარება. დადიანმა კვლავ უღალატა საერთო საქმეს და მეფეს უარი შემოუთვალა. ბაგრატ მეფემ თავის სიძეს, ქართლის მეფე [[ლუარსაბ I|ლუარსაბსაც]] სთხოვა დახმარება. ლუარსაბმა შეჰყარა ქართლის ჯარი და იმერეთის ჯარს შეუერთა. ბაგრატის, ლუარსაბისა და [[როსტომ გურიელი]]ს ლაშქარს მესხი აზნაურები შეუერთდნენ და მტრის ჯარს ბასიანში მიეგებნენ. ბრძოლა მოხდა [[1545]] წელს [[სოხოისტის ბრძოლა|სოხოისტას ველზე]]. ბრძოლის ბედი მესხთა ღალატმა გადაწყვიტა. სოხოისტის ბრძოლის შედეგად იმერეთ-სამცხე-საათაბაგოს ერთიანი სახელმწიფოს არსებობას ბოლო მოეღო<ref name="სვანიძე">მ. სვანიძე, საქართველო-ოსმალეთის ურთიერთობის ისტორიიდან (მე-16-17 სს.), თბ., 1971</ref>.

ერთი წლის შემდეგ ბაგრატ მეფე ისევ გადავიდა ლაშქრით სამცხეში, მაგრამ ამაოდ, ოსმალებს მთლიანად დაეპყროთ სამცხის ციხე-სიმაგრენი და იქ თავიანთი მეციხოვნეები ჩაეყენებინათ. {{ციტატა|მერმე კუალად გადავიდა მეორესა წელსა ბაგრატ მეფე სამცხეს, წარმოასუენა აწყუერისა ღუთისმშობელი ციხეჯუარს და ვერღარა დაიპყრა სამცხე, ვინაჲთგან ციხენი სრულიად დაეპყრათ ოსმალთა, უკუმოიქცა და მოვიდა ქუთაისს<ref>ქართლის ცხოვრება, IV, გვ. 813</ref>}}

[[1555]] წლის 29 მაისს ქ. [[ამასია]]ში დაიდო ზავი [[ირანი|ირანსა]] და [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთს]] შორის, რომლითაც დამთავრდა ამ ორ ქვეყანას შორის ხანგრძლივი, თითქმის 40-წლიანი ომი. დამპყრობლებმა საქართველო ორ ნაწილად გაიყვეს: დასავლეთი და სამხრეთ-დასავლეთი საქართველო ოსმალეთმა ირგუნა, ხოლო ქართლ-კახეთი და აღმოსავლეთი სამცხე ირანმა. ამ ზავის მიხედვით საქართველოს პოლიტიკური მდგომარეობა გაუარესდა. [[1555]] წლის [[ამასიის ზავი]]ს პირობები გადაულახავ დაბრკოლებებს უქმნიდა საქართველოს გაერთიანების  ყოველგვარ ცდას. ფაქტობრივად ამასიის ზავმა დააკანონა საქართველოს სამეფო-სამთავროებად დაშლა<ref>საქართველოს ისტორია, II, თბ., 2008, გვ. 154-155</ref>.

=== ბაგრატ III-ის საშინაო პოლიტიკა ===
ბაგრატ მეფე კარგად ხედავდა, რომ ოსმალების წინააღმდეგ წარმატებული ბრძოლისათვის აუცილებელი იყო ქვეყნის ძალების გაერთიანება, განდგომის გზაზე დამდგარი მთავრების დამორჩილება. საამისოდ მას სხვა საშუალება არა ჰქონდა, თუ არა თვითონ მთავრებს შორის დაპირისპირების გამოყენება. როგორც დავინახეთ მას განუდგა [[სამეგრელო]]ს მთავარი [[ლევან I დადიანი]], რომელიც მეფეზე იმის გამო იყო განაწყენებული, რომ [[მურჯახეთის ბრძოლა]]ში მონაწილეობისათვის მეფემ გურიელს დაუბრუნა [[აჭარა]] და [[ჭანეთი]], მას კი არაფერი ერგო<ref name="რეხვიაშვილი" />.

მეფემ განაწყენებული თავადი ნადირობის საბაბით თავისთან მიიწვია და დააპატიმრა. ასევე განიზრახა გურიელის ხელში ჩაგდება, მეფემ ის თავისთან მიიწვია ოდიშზე ლაშქრობის მიზნით, მაგრამ გურიელი მეფეს არ ენდო და არ ეახლა. [[ქაიხოსრო II|ქაიხოსრო ათაბაგს]] ხელსაყრელი დრო დაუდგა. მან გურიელისა და დადიანის გადაბირება გადაწყვიტა, ამასაც არ დასჯერდა და მეფის ერთგულ მომხრეთა ბანაკშიც დაიწყო მსგავსი ქმედებები. მან მოისყიდა ხოფილადრე ჩხეიძე, რომელსაც გელათის სამრეკლოში გამოკეტილი ლევან დადიანის დარაჯობა ჰქონდა  დავალებული, დადიანი გამოაპარებინა და [[ახალციხე]]ში გადაიყვანა. მალე მათ გურიელიც შეუერთდა და მათი დახმარებით ლევან დადიანმა სამეგრელოში ხელისუფლება დაიბრუნა<ref>საქართველოს ისტორია, II, თბ., 2008, გვ. 150</ref>.

სათავადოთა სისტემის ბატონობა იმერეთის ამ ენერგიულ მეფეს ხელს უშლიდა შეექმნა მეფის ძლიერი ხელისუფლება. ამის მიუხედავად ბაგრატმა შეძლო გაეტარებინა მთელი რიგი ღონისძიებებისა, რომლებმაც დროებით მაინც გამოიღეს დადებითი შედეგები. ბაგრატ მეფემ იმერეთში აღადგინა ან შექმნა ახალი საეპისკოპოსო ცენტრები. დააარსა [[გელათის საეპისკოპოსო|გელათისა]] ([[1529]] წ.) და [[ხონი]]ს ([[1529]] წ.) საეპისკპოსო კათედრები, ხოლო მესამე საეპისკოპოსო კათედრა აღადგინა [[ნიკორწმინდის ტაძარი|ნიკორწმინდაში]]<ref name="სოსელია">ო. სოსელია, ნარკვევები ფეოდალური ხანის დასავლეთ საქართველოს სოციალ-პოლიტიკური ისტორიიდან, თბ., 1973</ref>. ახალი საეპისკოპოსო კათედრების განმგებლობას მეფე ერთგულ ფეოდალებს ანდობდა. მის სახელთანვეა  დაკავშირებული დასავლეთ საქართველოს საეპისკოპოსო ცენტრის [[ბიჭვინთა|ბიჭვინთიდან]] გელათში გადმოტანა (სავარაუდოდ გადმოტანა მოხდა [[1545]]-[[1569]] წლებს შორის)<ref>ბ. ლომინაძე, ქართული ფეოდალური ურთიერთობის ისტორიიდან, სენიორები, თბ., 1966, გვ. 182</ref>). ამ გზით ეკლესია მან თავის გავლენას დაუქვემდებარა და ურჩ თავადებს დაუპირისპირა.

ბაგრატ მეფემ გარკვეული ადმინისტრაციული რეფორმა ჩაატარა იმერეთის სამეფოში. [[ვახუშტი ბატონიშვილი|ვახუშტის]] მიხედვით XVI საუკუნის პირველი ნახევრიდან იმერეთი ოთხ სადროშოდ არის დაყოფილი: პირველი სადროშოა – ვაკის იმერეთი, მეორე – არგვეთის, მესამე – რაჭის და მეოთხე – ოკრიბა-ლეჩხუმის<ref name="ვახუშტი" />.

ბაგრატ მეფემ მოიწვია საეკლესიო კრება, რომელმაც უაღრესად საჭირბოროტო საზოგადოებრივი საკითხები განიხილა. კრებას დაესწრო აფხაზეთის კათალიკოსი [[ევდემონ I|ევდემონი]], ქართლის კათალიკოსი [[მალაქია (კათოლიკოს-პატრიარქი)|მალაქია]] და დასავლეთ საქართველოს 10 ეპისკოპოსი:ქუთათელი, გენათელი, ჭყონდიდელი, ბედიელი, მოქველი, დრანდელი, ცაგერელი, ხონელი, ნიკორწმინდელი და ცაიშელი. კრებამ მიიღო დადგენილება ქვეყანაში ძალზედ გავრცელებული „ტყვეთა სყიდვის“, ქურდობა-ავაზაკობის, მკვლელობის, ეკლესიების ძარცვის და სხვა ბროტების წინააღმდეგ ბრძოლის გაძლიერების შესახებ. საეკლესიო კრებამ განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმო „ტყვეთა სყიდვის“ საკითხს და მკაცრი სასჯელი განაწესა მათთვის, ვინც ამ საქმიანობაში იქნებოდა შემჩნეული — ტყვის გამყიდველი სიკვდილით უნდა დასჯილიყო. მაგრამ ამ გადაწყვეტილების ცხოვრებაში გატარება თავადთა მძლავრობის ვითარებაში მეტად გაძნელებული იყო და თუ ბაგრატის დროს ამ გადაწყვეტილებას რაიმე ფასი ჰქონდა, მისი გარდაცვალების შემდეგ ვითარება კვლავ საწინააღმდეგოდ შეიცვალა, რადგან ტყვის გამყიდველებს უძლიერესი მფარველი, ოსმალეთი, გამოუჩნდათ, რომელიც სულ უფრო და უფრო აძლიერებდა თავის გავლენას დასავლეთ საქართველოზე<ref name="ReferenceA">საქართველოს ისტორია, II, თბ., 2008, გვ. 151</ref>.

=== ამასიის ზავის შემდეგ ===
ბაგრატ მეფემ, მიუხედავად იმისა, რომ ყოველგვარ ზომებს მიმართავდა სამეფოს გასაძლიერებლად, ვერ შეაჩერა იმერეთის სამეფოს უკან სვლა. ნელი ნაბიჯით მიმდინარე დაცემის პროცესი ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაშიც თავისებურ გამოხატულებას პოვებდა.

[[1565]] წელს [[ბაგრატ III (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ III]] გარდაიცვალა. სამეფო ტახტი მისმა მემკვიდრემ [[გიორგი II (იმერეთის მეფე)|გიორგი II-მ]] ([[1565]]-[[1583]] წწ.) დაიკავა. მეფობის დასაწყისში გიორგი მეფემ შეძლო მშვიდობიანი ურთიერთობა დაემყარებინა გურიელთან და დადიანთან. მაგრამ გიორგი თანდათან კარგავს მეფურ ავტორიტეტს და დასავლეთ საქართველოში იწყება გაუთავებელი შინა ომები. ბაგრატ III-ის  შემდგომი დროიდან [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] ჩათვლით იმერეთში არსებითად მეფე-მთავართა ურთიერთბრძოლის ისტორიაა. დაუსრულებელმა ომებმა ერთიანად გააჩანაგა ისედაც უკანმავალი ქვეყანა<ref name="რეხვიაშვილი" />. გიორგი მეფე, [[გიორგი II გურიელი|გიორგი გურიელი]], [[ლევან I დადიანი|ლევან დადიანი]], [[აფხაზეთი]]ს მთავრები და სხვა თავადები იბრძვიან ერთმანეთის წინააღმდეგ და აოხრებენ ქვეყანას.

[[1568]] წელს მოეწყო მეფე გიორგის საწინააღმდეგო  შეთქმულება, მაგრამ მეფემ სძლია მოწინააღმდეგეებს და გურიელთან კავშირით სცადა დადიანის განდევნა. დადიანმა ოსმალები დაიხმარა დაიბრუნა სამთავრო ხელისუფლება გურიელიც დაამარცხა და მიიმხრო. გიორგი მეფე ცდილობს მათ შორის შუღლის ჩამოგდებას და იმოყვრებს გურიელს. ამის შემდეგ მალევე მეფე  და გურიელი [[ოდიშის სამთავრო]]ს იკავებენ. ლევან დადიანი [[სტამბოლი|სტამბოლში]] გადაიხვეწა, რათა დახმარება ეთხოვა სულთნისათვის. სულთანმაც სიამოვნებით მისცა არზრუმ-ტრაპიზონის საფაშოების ლაშქარი. ლევან დადიანმა გურიელის მიმხრობა შეძლო და მარტივად შემოიმტკიცა ოდიში.

[[1572]] წელს გარდაიცვალა ლევან დადიანი, იმავე წელს მთავრის ტახტი დაიკავა მისმა ძემ [[გიორგი III დადიანი|გიორგიმ]]. დადიანი და გურიელი რომ გაეთიშა გიორგი მეფე დადიანს დაემოყვრა და მისი და თავის შვილს, ტახტის მემკვიდრე ბაგრატს შერთო ცოლად. გურიელმა ამის პასუხად დადიანის ძმას [[მამია IV დადიანი|მამიას]] (სამეგრელოს თავადი [[1573]]-[[1578]] და [[1582]]-[[1590]] წწ.) შერთო თავისი და ცოლად, [[1573]] წელს თავს დაესხნენ გიორგი დადიანს და დამარცხებული [[აფხაზეთის სამთავრო|აფხაზეთში]] გააქციეს.

რადგან მეფის ხელისუფლება დასუსტებულია, მას ხშირად უწევს მთავრებთან ურთიერთობაში ხშირად შეიცვალოს მათდამი დამოკიდებულება. ცდილობს მთავრებს შორის უთანხმოება ჩამოაგდოს და ისინი გათიშოს. თავის მხრივ თავადებიც გაერთიანებული ძალებით გამოდიან მეფის წინააღმდეგ, რადგან იციან რომ ცალ-ცალკე ბრძოლით მიზანს ვერ მიაღწევენ<ref name="რეხვიაშვილი" />.

[[1578]] წელს ოსმალეთის ლაშქრის მთავარსარდლად დაინიშნა [[მუსტაფა ლალა-ფაშა]]. მას დავალებული ჰქონდა ამიერკავკასიის ქვეყნების [[მუსტაფა ლალა-ფაშას ლაშქრობა|დაპყრობა]]. მან [[ჩილდირის ბრძოლა]]ში ირანელების დამარცხების შემდეგ [[თბილისი]] დაიკავა და იმერეთის დასაპყრობად გაემართა. {{ციტატა|ამის მცნობი გიორგი მეფე წარვიდა სპითა მოსწრაფედ და შეუკრა მთა ლიხისა და მოვიდნენ ოსმალნიც, დაუწყეს ბრძოლა იმერთა სიმაგრით-გამო და მოსვრიდნენ მრავალთა ოსმალთა. შემდგომად იძლივნენ ოსმალნი და მოსწყვეტდიან იმერნი, აღიღეს ალაფი და მოვიდა გამარჯვებული მეფე ქუთაისს.<ref name="ვახუშტი" />}}

სულთანმა განიზრახა დასავლეთ საქართველოსათვის [[შავი ზღვა|შავი ზღვიდან]] შეეტია და ასე დაეპყრო. [[1579]] წელს [[ადმირალი]] [[კილიჩ ალი-ფაშა]] 60 ხომალდისაგან შემდგარი ფლოტით [[მდინარე]] [[რიონი|ფაზისის]] შესართავში შევიდა და [[ფოთი|ფოთში]] ციხის აშენებას შეუდგა. ფოთის დაპყრობის შემდეგ ოსმალები მდინარე [[რიონი]]თ ქუთაისისაკენ დაიძრნენ და მისი დაპყრობა სცადეს, თუმცა უშედეგოდ<ref name="სვანიძე" />. თურქეთის სულთანი [[მურად III]] უკმაყოფილო იყო [[1579]] წლის ლაშქრობით, ამიტომ მან მთავარსარდალი [[მუსტაფა ლალა-ფაშა]] გადააყენა.

დასავლეთ საქართველოში ახალი ძალით იფეთქა ფეოდალურმა შინა ომმა. [[1582]] წელს გარდაიცვალა [[გიორგი III დადიანი]]. მთავრად მისი ძმა [[მამია IV დადიანი|მამია]] დაჯდა. მამია ოდიშის ჯარით გურიელს მიუხდა. გურიელი ბრძოლაში დამარცხდა და სტამბოლში გაიქცა. გამარჯვებულმა დადიანმა გურიელის გვარიდან გამოძებნა ვინმე [[ვახტანგ I გურიელი|ვახტანგი]] და  გურიელად დასვა [[1583]] წელს. ამავე წელს იმერეთის მეფე გიორგიმ დაიჭირა თავისი ძმა [[კონსტანტინე ბატონიშვილი|კონსტანტინე]] და მის შვილთან, როსტომთან ერთად ციხეში გამოკეტა, რათა მის მცირეწლოვან მემკვიდრე ლევანს ტახტში არ შეცილებოდნენ.

[[გიორგი II (იმერეთის მეფე)|გიორგი II]] [[1583]] წელს გარდაიცვალა. ტახტი მისმა 12 წლის შვილმა [[ლევანი (იმერეთის მეფე)|ლევანმა]] დაიკავა. [[კონსტანტინე ბატონიშვილი|კონსტანტინე ბატონიშვილმა]] ციხიდან გამოსვლა მოახერხა და აუჯანყდა ლევანს. დაიპყრო [[არგვეთი (მხარე)|არგვეთი]], ციხეები [[სკანდის ციხე|სკანდა]] და [[კაცხის ციხე|კაცხი]]. ლევან მეფემ ცოლად შეირთი მამია დადიანის ასული მარეხი და სიმამრის დახმარებით [[1587]] წელს დაამარცხა აჯანყებული ბიძა.

ლევანის მეფობის დროს ([[1583]]-[[1590]] წწ.) იმერეთში სრული ანარქიაა გამეფებული. თავადები ერთმანეთს მტრობენ, ეს იმ დროს, როდესაც იმერეთს ოსმალეთისაგან განადგურება ემუქრება. ოსმალების წინააღმდეგ წარმატებით იბრძვის ქართლის მეფე [[სიმონ I]], რომელსაც მხარს უჭერს იმერეთის თავად-აზნაურობის ნაწილი. სიმონ მეფე იმერეთის შემოსამტკიცებლად გაემართა, ლევან მეფემაც იმერეთის ჯარი შეკრიბა და დადიან-გურიელს მოუწოდა დასახმარებლად. მთავრები ერთმანეთის შურით ლევანს არ ეახლნენ. ბრძოლა გაიმართა [[1588]] წელს [[გოფანთოს ბრძოლა|გოფანთოსთან]], სადაც ლევანი დამარცხდა და ლეჩხუმში გადაიხვეწა. სიმონ მეფემ [[ქუთაისი]] დაიკავა და თავისი მოხელეები განაწესა, თავად კი ქართლში დაბრუნდა.

ქართლში სიმონის გაბრუნების შემდეგ ლევანი [[ლეჩხუმი]]დან ჩამოვიდა და მომხრე თავადების დახმარებით ტახტი ისევ დაიკავა. [[გოფანთოს ბრძოლა]]ში დადიანის გამოუცხადებლობის გამო ლევანი უკმაყოფილო იყო და დასასჯელად ხელსაყრელ დროს უცდიდა. დადიანმა დასწრება ამჯობინა. [[1590]] წელს თავს დაესხა იმერეთს დაატყვევა ლევან მეფე და [[შხეფის ციხე]]ში გამოკეტა, სადაც ძალიან მალე გარდაიცვალა კიდეც.

იმერეთის ტახტზე მამია დადიანისა და იმერელი თავადების ნაწილის დახმარებით მეფედ აკურთხეს ლევანის ბიძაშვილი [[როსტომი (იმერეთის მეფე)|როსტომი]] ([[1590]]-[[1605]] წწ.), რაც დადიანების გაძლიერებას ნიშნავდა. [[1590]] წელს მამია დადიანი გარდაიცვალა, მთავრის ტახტი დაიკავა მისმა ძმამ [[მანუჩარ I დადიანი|მანუჩარმა]] ([[1590]]-[[1611]] წწ.). მანუჩარიც როსტომის მომხრე იყო და შემდეგშიც მისი დასაყრდენი გახდა.

გურიის მთავარს არ მოსწონდა დადიანის გაძლიერება, ამიტომ გურიელი თავს დაესხა იმერეთის მეფეს, განდევნა იგი და ტახტზე თავისი სასურველი კანდიდატურა — ბაგრატ თეიმურაზის ძე დასვა. იმერეთის ამბებში ქართლის მეფე [[სიმონ I]] ჩაერია. აიღო [[ქუთაისი]] დაატყვევა ბაგრატი და ბაგრატითურთ გადავიდა [[ქართლის სამეფო|ქართლში]]. სიმონის გაბრუნებით ისარგებლა მანუჩარ დადიანმა და იმერეთში კვლავ როსტომი გაამეფა. სიმონი იძულებული გახდა კვლავ ჩარეულიყო იმერეთის საქმეებში და იმავე [[1590]] წელს კვლავ ილაშქრა იმერეთის სამეფოში. როსტომ მეფემ დადიანს შეაფარა თავი. სიმონი ოდიშს გაემართა როსტომ მეფის დასატყვევებლად და იმერეთის საბოლოოდ შემოსაერთებლად. [[ოფშკვითი|ოფშკვითთან]] მდგარ სიმონ მეფეს მანუჩარმა დაზავება სთხოვა, მაგრამ უარი მიიღო.

გარიჟრაჟზე დადიანისა და როსტომის ჯარი თავს დაესხა სვიმონ მეფის ჯარს. იმერელი თავადების ღალატის შედეგად სიმონ მეფე [[ოფშკვითის ბრძოლა]]ში დამარცხდა. მეფე გაბრუნდა ქართლში. {{ციტატა|ხოლო დადიანმან აღიღო ალაფი დიდი და ზარბაზნები წარიღო ოდიშს. მოიყვანა როსტომ და აკურთხეს ქუთათისს მეფედ<ref name="ვახუშტი" />.}}

იმერეთის შეერთების ცდა [[ქართლის სამეფო]]სთან მარცხით დამთავრდა. ამის შემდეგ სიმონ და როსტომ მეფეები დაზავდნენ, სიმონმა დააბრუნა წაყვანილი მძევლები, ხოლო როსტომმა ტყვედ ჩავარდნილი ქართლელები. მეტოქეობა [[დადიანები|დადიანებსა]] და [[გურიელები|გურიელებს]] შორის დადიანების გამარჯვებით დასრულდა. ოდიშის სამთავრო ძალიან ძლიერდება და [[XVII საუკუნე]]ში, დასავლეთ საქართველოში ყველაზე დიდი და ძლიერი პოლიტიკური ძალა გახდა.

== იმერეთი XVII საუკუნეში ==

===XVII საუკუნის I ნახევარი ===
[[XVII საუკუნე]] იმერეთის სამეფოში „საკადრო ცვლილებებით“ დაიწყო: [[1600]] წელს გარდაიცვალა [[გიორგი II გურიელი]], მთავრად მის ძე [[მამია II გურიელი]] დაჯდა ([[1600]]-[[1625]] წწ.). [[1605]] წელს გარდაიცვალა იმერეთის მეფე [[როსტომი (იმერეთის მეფე)|როსტომი]]<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, თბ. 1973, გვ. 823</ref>. მას მემკვიდრე არ დარჩენია. გავლენიანმა ფეოდალებმა ქუთაისში მეფედ აკურთხეს როსტომ მეფის ნახევარძმა [[გიორგი III (იმერეთის მეფე)|გიორგი კონსტანტინეს ძე]] ([[1605]]-[[1639]] წწ.). [[1611]] წელს გარდაიცვალა ოდიშის მთავარი [[მანუჩარ I დადიანი]] და მთავარი ხდება მისი მცირეწლოვანი შვილი [[ლევან II დადიანი]] ([[1611]]-[[1657]] წწ.). პირველ ხანებში დასავლეთ საქართველოს მეფე-მთავრებს შორის დამოკიდებულება კარგი იყო.
[[ფაილი:Levan II Dadaini mural.jpg|250პქ|მინი|[[ლევან II დადიანი]]ს ფრესკა.]]
კარგი იყო დამოკიდებულება აღმოსავლეთ საქართველოს მმართველებთანაც, როდესაც [[აბას I (ირანი)|შაჰ-აბას I]] შემოესია საქართველოს, კახეთისა და ქართლის მეფეებმა [[თეიმურაზ I]]-მა და [[ლუარსაბ II]]-მ იმერეთს შეაფარეს თავი. მიუხედავად შაჰის მუქარისა, თუ მეფეებს არ გადასცემდნენ ის იმერეთს დაარბევდა, გიორგი III-მ შაჰის წინაშე წარავლინა ელჩები — აფხაზეთის კათალიკოსი [[მალაქია II|მალაქია]] და [[პაატა აბაშიძე]]. მათ შაჰ-აბასს მეფის დანაბარები გადასცეს, რომ არ აპირებდა მეფეების გადაცემას. შაჰ-აბასი შეეგუა აღნიშნულ ფაქტს და იმერეთშიც ვერ გადავიდა, რადგან ირან-თურქეთის ზავით იმერეთი ოსმალეთის გავლენის სფერო იყო და იქ შეჭრა ირან-ოსმალეთის ახალი ომის დაწყების საბაბი გახდებოდა. მეორე მიზეზი, რამაც შაჰი შეაჩერა იყო დასავლეთ საქართველოს მეფე-მთავრებს შორის დადებული ხელშეკრულება მტრის ერთობლივი ძალით მოგერიების თაობაზე<ref>საქართველოს ისტორია, II, თბ., 2008, გვ. 179</ref>.

[[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] დასაწყისში დასავლეთ საქართველოს მეფე-მთავრებმა რუსეთთან დაამყარეს კავშირები. კახთა მეფის თეიმურაზ I-ის ინიციატივით [[1618]] წელს იმერეთის მესვეურებმა [[რუსეთი]]ს სახელმწიფოს ქვეშევრდომობა ითხოვეს. საქართველოდან წარგზავნილ ელჩებს თან მიჰქონდათ თეიმურაზ I-ის, გიორგი III-ისა და [[მამია II გურიელი|გურიელის]] წერილი, რომელშიც რუსეთის მეფეს ჯარით დახმარებას სთხოვდნენ [[ირანი]]ს შაჰის წინააღმდეგ. ამ ელჩობას შედეგი არ მოჰყოლია. ვინაიდან რუსეთი თავისი საშინაო და საგარეო საქმეებით იყო დაკავებული<ref>Н. Накашидзе, Грузино-русские политические отношения в первой половине XVII века, 1968, стр. 60-63.</ref>.

იმერეთის სამეფოში ამის შემდეგ ფეოდალური შინააშლილობა იწყება, რომლის სათავეშიც დგას სამეგრელოს მთავარი [[ლევან II დადიანი]]. მას [[ვახუშტი ბატონიშვილი]] ასე ახასიათებს: {{ციტატა|ესე ლევან იყო ბოროტი, ხუანჯიანი, ამაყი, მზაკუარი და ძვირის მომხსენე და იმარჯვებდა ჟამთა<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, თბ. 1973, გვ. 825</ref>.}}

დიდი ნიჭისა და ალღოს მქონე ლევანი ისწრაფოდა სადადიანოს დამოუკიდებლობის განმტკიცებისაკენ. ამავე დროს მიზნად ისახავდა განედევნა იმერეთის მეფე და თავად გამეფებულიყო დასავლეთ საქართველოში<ref>ს. მაკალათია, სამეგრელოს ისტორია და ეთნოგრაფია, თბ., 1941, გვ. 104</ref>. ამ მიზნის მისაღწევად ყველა ხერხს იყენებდა, ამიტომ თანამედროვე ქართულ ისტორიოგრაფიაში {{ციტატა|ლევან დადიანის მოქმედება რეაქციონერი ფეოდალის მოღვაწეობად არის შეფასებული.<ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. IV, 1973, გვ. 341</ref>}}

[[1616]] წელს ლევან II დადიანი საკუთარი ბიძა-რეგენტ [[გიორგი II ლიპარიტიანი|გიორგი ლაპარტიანისაგან]] ძალაუფლებას იღებს და ამ დროიდან იწყება ფეოდალური ანარქია დასავლეთ საქართველოში, რაც ორი საუკუნე გაგრძელდა<ref name="რეხვიაშვილი2">მ. რეხვიაშვილი, დასავლეთ საქართველო XVII საუკუნეში, თბ., 1978</ref>.

[[1618]] წელს გიორგი III-მ თავის შვილს ალექსანდრეს ცოლად შერთო მამია გურიელის ასული თამარი, რომელთანაც ალექსანდრეს შეეძინა [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატი]], მაგრამ მრუშობის ბრალდებით თამარი მამის გურიელის კარზე გააბრუნეს ბაგრატთან ერთად. ამ ამბით შეურაცხყოფილმა გურიელმა გადაწყვიტა დამოყვრებოდა ლევან II დადიანს. [[1621]] წელს მეფე-მთავარს შორის უთანხმოებით სარგებლობს ლევანი და თავის დას [[მარიამ დადიანი|მარიამს]] ცოლად ატანს გურიელის ძეს [[სიმონ II გურიელი|სიმონს]]. თვით ლევან დადიანი დაქორწინებული იყო აფხაზეთის მთავარ [[სეტემან შარვაშიძე|სეტემან შარვაშიძის]] ასულ თანურიზე (ან დარუნდიზე)<ref>ი. ანთელავა, ლევან II დადიანი, თბ., 1990, გვ. 57</ref>. ამგვარად დასავლეთ საქართველოში ჩამოყალიბდა ორი, ერთმანეთს დაპირისპირებული ბანაკი: ერთ მხარეს გიორგი III, ხოლო მეორე მხარეს — დადიანი, გურიელი და შერვაშიძე. ძალთა თანაფარდობა ლევან დადიანის მხარეზე იყო. მეფის მოწინააღმდეგეთა ბანაკს მალე დაემატა იმერელი ფეოდალი [[პაატა წულუკიძე]], რომელმაც გარკვეული, ნეგატიური როლი ითამაშა მეფე-მთავართა ურთიერთობებში. სწორედ მისი შეგონებით გაუჩნდა ლევან დადიანს პრეტენზია იმერეთის სამეფოს ტახტზე<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

გიორგი მეფეს ბუნებრივია არ მოსწონდა დადიან-გურიელ-შერვაშიძის კავშირი და დაიწყო საომარი სამზადისი. ეს არ გამოპარვია ლევან დადიანს და მანაც ლაშქარი შეკრიბა. [[1623]] წელს [[გოჭოურის ბრძოლა|გოჭოურასთან]] გაიმართა ბრძოლა, რომელშიც გიორგი დამარცხდა და ბრძოლის ველიდან გაქცევით უშველა თავს.

[[1623]] წლის შემდეგ დადიანსა და შერვაშიძეს შორის ურთიერთობა დაიძაბა, როგორც ჩანს მთავრის აფხაზ მეუღლეს დაუახლოვდა ვეზირი პაპუნა, რის გამოც ლევან დადიანმა ცოლი გააგდო, მასთან შეძენილი ორი ვაჟიშვილი მოწამვლით მოაკვლევინა, ხოლო პაპუნა გურიელს დააპატიმრებინა. თვით ლევანმა კი ბიძას [[გიორგი II ლიპარიტიანი|გიორგი ლიპარტიანს]] წაართვა ახალგაზრდა ცოლი, ჭილაძის ასული ნესტან-დარეჯანი და ცოლად შეირთო<ref name="ლამბერტი">არქანჯელო ლამბერტი, სამეგრელოს აღწერა, იტალიურიდან თარგმნა ალ. ჭყონიამ, თბ., 1991</ref>.

ლევანის ამ საქციელმა ოდიშარნი ორ სამტრო ბანაკად დაყო. დავა ბიძა-ძმისშვილს შორის ბრძოლაში უნდა გადაზრდილიყო, მაგრამ მოულოდნელად გიორგი ლიპარტიანი გარდაიცვალა. ლევან დადიანის მოწინააღმდეგეთა ბანაკი ზრდას განაგრძობდა, გიორგი მეფე, შერვაშიძე, დადიანის გაძლიერებით შეშფოთებული გურიელი... ამით ისარგებლა პაპუნა ვეზირმა, რომელიც გურიელთან იმყოფებოდა პატიმრობაში და განიზრახა ლევანის მოკვლა, ხოლო მის მაგივრად მისი ძმის იოსების გამთავრება, მაგრამ შეთქმულება გამჟღავნდა, მისი მოთავე პაპუნა ზარბაზნის ლულაში ჩადეს და ნაკუწებად აქციეს<ref name="ლამბერტი" />, ხოლო იოსებს თვალები დასთხარეს<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

ამ პერიოდში გურიაშიც მნიშვნელოვანი ამბები ხდება. [[1625]] წელს [[მამია II გურიელი|მამია გურიელი]] მოკლა თავისმა ძემ [[სიმონ II გურიელი|სიმონმა]], რომელმაც გამთავრებისთანავე ცოლისძმის, ლევან დადიანის, საწინააღმდეგო კურის აიღო და შეთქმულებაშიც მიიღო მონაწილეობა. ამის გამო, მამის მკვლელის დასჯის საბაბით, [[გურიის სამთავრო|გურია]]ში შეიჭრა და [[ლანჩხუთი|ლანჩხუთთან]] ბრძოლაში გურიელი ტყვედ ჩაიგდო. [[არქანჯელო ლამბერტი]]ს ცნობით დადიანმა სიმონს {{ციტატა|დასთხარა თვალი, წაართვა ცოლი, შვილი და სამთავროც<ref name="ლამბერტი" />.}} გურიის მთავრად ლევანმა მამიას ძმა, დასავლეთ საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი [[მალაქია II|მალაქია]] ([[1625]]-[[1639]] წწ.) დასვა.

XVII საუკუნის დასაწყისისათვის ოსმალეთის ბატონობა, მხოლოდ დასავლეთ საქართველოს ბარის გარკვეულ ტერიტორიაზე ვრცელდებოდა, მთებზე კი მათ ხელი არ მიუწვდებოდათ<ref name="ევლია ჩელები">ევლია ჩელების „მოგზაურობის წიგნი“, ნაკვ. I, ქართული თარგმანი გ. ფუთურიძისა, თბ., 1971</ref>. ამ პერიოდში ოსმალთა პასიურობის ძირითადი მიზეზი მაინც ის იყო, რომ სულთნის ხელისუფლება ტახტისათვის ატეხილი ბრძოლის გამო საგრძნობლად შესუსტდა. [[1622]]-[[1623]] წლებში [[ოსმალეთის სულთნების სია|სულთნის]] ტახტზე სამი ადამიანი შეიცვალა. ეს ყველაფერი შეღავათს უქმნიდა დაპყრობილ ქვეყნებს, მათ შორის იმერეთის სამეფოსაც<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

[[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] 20-იან წლებში იმერეთის მეფე გიორგი III-სთან ნათესაური კავშირის დამყარებას ცდილობს ქართლის მოურავი [[გიორგი სააკაძე]], გიორგი III-ის შვილი ხვარამზე, სააკაძის შვილს, [[ავთანდილ სააკაძე|ავთანდილს]] გააყოლეს ცოლად. გიორგი სააკაძე ქართლში იმერეთის ტახტის მემკვიდრის [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრეს]] გამეფებას ითხოვდა. გიორგი მეფისა და სააკაძის კავშირი [[ბაზალეთის ბრძოლა|ბაზალეთის ბრძოლის]] შემდეგ გიორგი სააკაძის ოსმალეთში გადახვეწამ ჩაშალა. ახლა უკვე დამოყვრება თეიმურაზ I-მა განიზრახა და საკუთარი შვილი, [[ზურაბ არაგვის ერისთავი]]ს ქვრივი [[დარეჯანი (ზურაბ არაგვის ერისთავის მეუღლე)|დარეჯანი]] ქმრის ოჯახიდან გამოიტაცა, [[მუხრანი (მცხეთის მუნიციპალიტეტი)|მუხრანს]] მიიყვანა და [[1629]] წელს ცოლად შერთო იმერეთის ტახტის მემკვიდრეს [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრეს]]<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

[[1632]] წელს ქართლში შაჰის ხელდასხმით გამეფდა [[როსტომი (ქართლის მეფე)|როსტომ-ხანი]], [[თეიმურაზ I]] იმერეთში გადაიხვეწა. ქართლის მეფე როსტომი ლევან II დადიანს დაუმოყვრდა და მისი და, [[სიმონ II გურიელი|სიმონ გურიელის]] ცოლყოფილი [[მარიამ დადიანი|მარიამი]] შეირთო ცოლად. როსტომი და ლევანი შეთანხმდნენ, რომ ლევანი იმერეთში მივიდოდა დიდი ლაშქრით, როსტომიც იქ უნდა გადასულიყო და მეფე დედოფალი საჩხეიძეოში უნდა შეხვედროდნენ ერთმანეთს. შეთანხმების თანახმად, როსტომ მეფე ჯარით წავიდა და იმერეთის საზღვარზე [[სურამი|სურამში]] დადგა. გიორგი მეფემ როსტომ მეფეს გზა არ მისცა და როსტომის შესახვედრად წამოსულ დადიანს გზა გადაუჭრა. როსტომმა და ლევანმა განაპირა გზით სვლა არჩიეს, როსტომი [[ახალციხე]]-[[ზეკარი]]თ [[ბაღდათი|ბაღდათში]] ჩავიდა, [[კაკასხიდი|კაკასხიდთან]], ლევან დადიანი კი სამიქელაძეოზე გავლით დანიშნულ ადგილს გაჩნდა. დადიანის დასაზვერად წასული გიორგი მეფე ლევანის ხალხმა ტყვედ ჩაიგდო. [[გიორგი III (იმერეთის მეფე)|გიორგი მეფის]] დატყვევების შემდეგ [[1634]] წელს, მოხდა ბრძოლა იმერთა და ოდიშართა შორის, რომელშიც იმერეთის ჯარი დამარცხდა<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, 1973, გვ. 828</ref>.

ლევან დადიანმა და მისმა თანამზრახველებმა გიორგი მეფის დატყვევებისთანავე მოიწვიეს თათბირი და გადაწყვიტეს იმერეთში [[ქაიხოსრო I გურიელი|ქაიხოსრო გურიელი]] გაემეფებინათ, მაგრამ განზრახვა ჩაეშალათ, რადგან იმერეთში უკვე [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე III]] უკურთხებიათ მეფედ<ref name="ფარსადანი">ფარსადან გორგიჯანიძის ისტორია, ს. კაკაბაძის გამოცემა, თბ., 1926</ref>. მეფე გიორგი ორი  წელი დადიანს ჰყავდა ტყვედ და დიდი „სახსრის“ გაღებით დაიხსნეს ტყვეობიდან.
[[ფაილი:Imerati-Aleksandri III.gif|250px|მინი|იმერეთის მეფე [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე III]] — კრისტოფერ კასტელის ნახატი.]]
[[1639]] წელს გარდაიცვალა გიორგი III და იმერეთის სამეფო ტახტი დაიკავა მისმა შვილმა [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე III-მ]] ([[1639]]-[[1660]] წწ.). ამ დროისათვის ქვეყანა მეტად დაუძლურებული იყო. ამ სავალალო მდგომარეობიდან ქვეყნის გამოყვანა ალექსანდრე მეფეს არ შეეძლო, ვინაიდან დადიანისაგან მუდამჟამს თავდასხმებს განიცდიდა. იგი იძულებული გახდა დადიანის წინააღმდეგ ბრძოლაში [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთისათვის]] ეთხოვა დახმარება. ოსმალებმაც არ დააყოვნეს მაჰმად-ფაშას ჯარმა მოარბია სამეგრელო და გაძარცვა [[დრანდა|დრანდის]] მონასტერი<ref>დ. გვრიტიშვილი, ნარკვევები საქართველოს ისტორიიდან, ტ. II, თბ., 1965, გვ. 425</ref>. დადიანი იძულებული გახდა რამდენიმე ხნით შეეწყვიტა იმერეთზე თავდასხმები.

მიუხედავად ამისა, რაც დრო გადიოდა მით უფრო მწვავდებოდა დადიანსა და ალექსანდრეს შორის ურთიერთდამოკიდებულება. ლევან დადიანმა [[1645]], [[1646]] და [[1647]] წლებში სამჯერ დალაშქრა იმერეთი და სამივეჯერ გამარჯვებული დაბრუნდა სამეგრელოში. ასევე გამარჯვებით დასრულდა მისი ლაშქრობა გენათელ ეპისკოპოსთან. როდესაც ცხადი გახდა, რომ დადიანი და ალექსანდრე ვერ შერიგდებოდნენ, ალექსანდრე ტყვეებს ვერ დაიბრუნებდა და თეიმურაზიც იმერეთისაგან დახმარებას ვეღარ მიიღებდა, სიძე-სიმამრმა ალექსანდრემ და თეიმურაზმა დახმარებისათვის რუსეთს მიმართეს. [[1649]] წელს ელჩები გაგზავნეს რუსეთის სამეფო კარზე. თეიმურაზის მხრიდან თავადი ივანე და არქიმანდრიტი პახომი, ხოლო ალექსანდრეს მხრიდან — მღვდელ-მონაზონი ვასილი და დავითი. თეიმურაზი ირანელებთან შუამდგომლობას ევედრება რუსთ ხელმწიფეს, ხოლო ალექსანდრე ლევან II დადიანს უჩივის და მის წინააღმდეგ დახმარებას სთხოვს რუსეთს. ამ ელჩობის შემდეგ [[რუსეთი]] საპასუხო ელჩობას ([[ტოლოჩანოვისა და იევლევის ელჩობა|ტოლოჩანოვისა და იევლევის ელჩობა იმერეთში]]) აგზავნის იმერეთში ([[1650]]-[[1652]] წწ.). იმერეთში რუსი ელჩები [[1651]] წელს ჩავიდნენ. ალექსანდრე III საზეიმო ვითარებაში მოსკოვის ელჩთან ფიცს დებს [[ალექსი I (რუსეთი)|ალექსი I-ის]] „ყმობის“ შესახებ: {{ციტატა|დიდ მთავარს ალექსი მიხეილის ძეს სრულიად რუსეთისას სამუდამოდ ვეყმე, ჩემი შვილით ბაგრატით, ჩემი ძმით მამუკათი, მთელი ჩემი იმერეთის ქვეყნით<ref>ნ. ტოლჩანოვის იმერეთში ელჩობის მუხლობრივი აღწერილობა, 1650-1652, გამოსცა ი. ცინცაძემ, თბ., 1970, გვ. 37-38</ref>.}}

[[1652]] წელს იმერეთის მეფე რუს ელჩებს თავის ელჩებს აყოლებს: მოლარეთუხუცესს ლომკაც ჯაფარიძეს და არტიმონ არქიმანდრიტს, მაგრამ, ისე როგორც წინა ელჩობას, ამჟამადაც იმერეთის სამეფოსათვის მას რეალური შედეგი არ მოუტანია.

[[1657]] წელს [[ლევან II დადიანი]] უეცრად გარდაიცვალა. მას პირდაპირი მემკვიდრე არ დარჩენია, ამიტომ მისი გარდაცვალებისთანავე მეგრელებმა ერთხმად გაამთავრეს [[ლიპარიტ III დადიანი|ლიპარიტ დადიანი]], ლევანის ძმის, იესეს ვაჟი<ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. IV, გვ. 341</ref>. შექმნილი სიტუციით ისარგებლა [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე III-მ]], დიდი ლაშქრით გაემართა ოდიშისაკენ, ტახტიდან ჩამოაგდო ლიპარიტ დადიანი და გაამთავრა თავისი ერთგული კაცი [[ვამეყ III დადიანი|ვამეყ დადიანი]]. ვამეყის გამთავრებას ვერ შეეგუენ ტახტიდან ჩამოგდებული ლიპარიტ დადიანის მომხრეები. [[1658]] წელს მათ შორის [[ბანძა]]სთან გაიმართა [[ბანძის ბრძოლა|ბრძოლა]]. ბრძოლაში იმერეთის მეფემ გაიმარჯვა. დამარცხებული [[ქაიხოსრო I გურიელი]] და [[ლიპარიტ III დადიანი]] სტამბოლში გადაიხვეწნენ. ბანძის ბრძოლის შემდეგ ლიპარიტ დადიანი მალევე გარდაიცვალა, ხოლო აშლილობამ [[გურიის სამთავრო|გურიაში]] გადაინაცვლა, სადაც მთავრის ტახტისთვის ერთმანეთს ეცილებოდნენ ქაიხოსრო და [[დემეტრე გურიელი|დემეტრე]]. აღნიშნული ბრძოლა დემეტრე გურიელის  ([[1658]]-[[1664]] წწ.) სასარგებლოდ დასრულდა. დაქირავებული მკვლელის ხელით მოკლული ქაიხოსრო გურიელის შვილები გიორგი და მალაქია ახალციხის ფაშას შეეკედლნენ<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

იმერეთის მეფე ალექსანდრე III თავის ძის მემკვიდრეობას არ ცნობდა. მან იშვილა ცოლის ძმის შვილი ლუარსაბი, რომელსაც ტახტის მემკვიდრედ ზრდიდა, მაგრამ ლუარსაბი გარდაიცვალა და ალექსანდრე უმემკვიდრეოდ დარჩა, ამიტომ იმერეთის მეფემ [[1659]] წელს რუსეთში ელჩობა გაგზავნა და რუსეთის ხელმწიფეს სთხოვა [[ერეკლე I|ნიკოლოზ]] (იგივე [[ერეკლე I]]) უფლისწულის გამოშვება და იმერეთის ტახტზე გამეფება, რაზეც [[რუსეთი]]საგან უარი მიიღო. იმერთა მეფე იძულებული იყო ისევ თავისი შვილი [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატი]] გამოეთხოვა გურიიდან და ტახტის მემკვიდრედ ეცნო. ალექსანდრემ გურია-ოდიშის დამორჩილებით კვლავ აღადგინა ის პრესტიჟი, რაც სამი ათეული წლის განმავლობაში ჰქონდა დაკარგული იმერეთის სამეფოს, მაგრამ იმერეთის ჰეგემონობა დასავლეთ საქართველოზე ძალიან ცოტა ხანს გაგრძელდა<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

ალექსანდრე გარდაიცვალა [[1660]] წლის მარტში, თავის მემკვიდრე [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატს]] ([[1660]]-[[1661]], [[1663]]-[[1668]], [[1669]]-[[1678]], [[1679]]-[[1681]] წწ.) სამეფო დაუძლურებული დაუტოვა. არეულობა, შფოთი და აშლილობა, რომელიც დამახასიათებელი იყო ამ პერიოდის დასავლეთ საქართველოსთვის, კვლავ გრძელდებოდა.

===XVII საუკუნის II ნახევარი ===
[[ფაილი:Darejan, Queen of Imereti 01.jpg|250px|მინიატიურა|მარცხნივ|[[დარეჯანი (ზურაბ არაგვის ერისთავის მეუღლე)|დარეჯან დედოფალი]] — კრისტოფერ კასტელის ნახატი]]
[[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] 60-იანი წლების შემდგომ პერიოდს [[ნიკო ბერძენიშვილი]] შემდეგანაირად ახასიათებს: {{ციტატა|60-იანი წლებიდან მთელი დასავლეთ საქართველო საშინელმა ანარქიამ მოიცვა. მეფის თუ მთავრის ხელისუფლება კიდევ უფრო დაეცა, ქვეყანა თავადების სათარეშოდ იქცა. დადიანი, გურიელი, ქართლის ბატონიშვილი, აბაშიძე თუ იმერეთის ბატონიშვილი თავადების სურვილით წარამარა ცვლიდნენ ერთიმეორეს სამეფო ტახტზე (40 წელიწადში ოცჯერ შეიცვალა მეფე. ამათგან მხოლოდ ერთი შერჩა მეფობას ბუნებით სიკვდილამდის)... თავადებმა მიიტაცეს და დაისაკუთრეს სამეფო ყმა-მამული. ერისთავ-მოურავებმა ხელმწიფობა დაიჩემეს. მთავრები აუქმებდნენ საეპისკოპოსოებს, საწინამძღვროებს და იტაცებდნენ საეკლესიო მამულებს, საერო ფეოდალებმა დაიტაცეს საკათალიკოსო სოფლები<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, წიგნი VI, თბ., 1973, გვ. 274</ref>.}} ამ ფეოდალურმა ანარქიამ მთლად დასცა და დააუძლურა ქვეყანა, შეძლებული მოსახლეობის უმეტესობა გარბოდა და [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოში]] სახლდებოდა, სადაც ამ დროს შედარებით სიმშვიდე სუფევდა.

იმერეთში ახლადგამეფებულ ბაგრატს დედინაცვალმა [[დარეჯანი (ზურაბ არაგვის ერისთავის მეუღლე)|დარეჯანმა]] ცოლად შერთო თავისი ძმის [[თეიმურაზ I]]–ის ვაჟის, დავითის ასული ქეთევანი. დარეჯანი ბაგრატს უკვე აღარაფერს ეკითხებოდა, იმერეთის ფაქტობრივი გამგებელი თავად გახდა<ref name="ფარსადანი" />. დარეჯანმა თავის გერს ჯერ შესთავაზა ცოლად მოეყვანა, მაგრამ რადგან ამაზე აღშფოთებული ბაგრატისაგან უარი მიიღო, შეიპყრო იგი და თვალები დასთხარა. დარეჯანმა [[სკანდის ციხე]]ში მდგომ მამამისს, [[თეიმურაზ I]]-ს შესთავაზა იმერეთის ტახტი, მაგრამ თეიმურაზმა უარი შემოუთვალა. ამის შემდეგ დარეჯანმა ქმრად შეირთო [[ვახტანგ (ჭუჭუნიაშვილი)|ვახტანგ ბაგრატიონი]] და ის იმერეთის მეფედ აკურთხებინა. ამან უკმაყოფილება გამოიწვია დასავლეთ საქართველოს მთავრებში, რომელთაგან ზოგიერთი დადიანის გამეფებას უჭერდა მხარს, ზოგიერთი კი ქართლის მეფე [[ვახტანგ V]]-ს ეპატიჟებოდნენ იმერეთში. იმერეთის მეფის ტახტი [[ვამეყ III დადიანი|ვამეყ დადიანმა]] მიიღო. ვახტანგ მეფე იმერეთში გადადის და დადიანთან შეთანხმებით იმერეთს შუაზე იყოფენ, საზღვრად მდინარე [[ბუჯისწყალი]] დადვეს. ვამეყი დაპირდა ვახტანგ მეფეს, რომ თავის ქალიშვილს მის ვაჟს [[არჩილ II|არჩილს]] მიათხოვებდა.<ref name="ფარსადანი" />. ამის შედეგად იმერეთის სამეფო არჩილის ხელში გადავიდოდა. ვამეყ III დადიანს კი იმერეთი თავისთვის უნდოდა. მან პირობა დაარღვია და თავისი ასული სხვას მიათხოვა. ამას მოყვა ვახტანგ V-ის მეორე ლაშქრობა. ვამეყ III დადიანს იმერეთისა და ოდიშის დიდებულთა დიდი ნაწილი გადაუდგა. მან ჯერ ოდიშს მიაშურა, მაგრამ როცა ოდიშის ციხესიმაგრეებიც ვახტანგ V-ის ლაშქარმა დაიპყრო, სვანეთში გაიქცა. ვახტანგ V-მ ოდიშში ლევან II დადიანის ძმისწული [[ლევან III დადიანი|შამადავლე]] დასვა მთავრად. ვამეყ III დადიანი [[1661]] წელს სვანეთში ვახტანგ მეფის ბრძანებით, ხოსია ლასხიშვილმა მოკლა. ვახტანგი იმერეთში დაბრუნდა და აქ თავისი ვაჟი [[არჩილ II|არჩილი]] გაამეფა, ციხიდან გამოიყვანა უსინათლო ბაგრატ IV და მასთან ერთად [[ქართლის სამეფო|ქართლში]] დაბრუნდა<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

ქართლის მეფე [[ვახტანგ V]]-ის მიერ იმერეთის სამეფო ტახტზე თავისი შვილის [[არჩილ II|არჩილის]] აყვანა, [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთმა]] შეაფასა, როგორც [[ირანი]]ს ჩარევა საკუთარ საქმეებში. სულთანმა [[მეჰმედ IV]]-მ ([[1648]]-[[1687]] წწ.) იმერეთში სალაშქროდ გაგზავნა [[ახალციხე|ახალციხის]], [[ყარსი]]სა და არზრუმის ფაშები, რომელთაც სულთნის უფლება უნდა აღედგინათ დასავლეთ საქართველოში. პარალელურად ელჩი მიავლინა ირანში, რათა გაეპროტესტებინა ირანის ჩარევა მის საშინაო საქმეებში. არჩილის მეფობა იმერეთში ხანმოკლე აღმოჩნდა, [[1663]] წელს შაჰ [[აბას II]]-ის ბრძანებით იგი იძულებული გახდა დასავლეთ საქართველო დაეტოვებინა<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

იმერეთიდან არჩილის წასვლის შემდეგ სამეფო ტახტი ერთ ხანს თავისუფალი იყო. მეფე გახდებოდა ის ვინც მეტ თანხას გადაიხდიდა სულთანთან. ამჯერად [[დემეტრე გურიელი|დემეტრე გურიელმა]] შეძლო სულთნის გულის მონადირება და სამეფო გვირგვინს დაეუფლა. სულთნის მიერ წარმოგზავნილმა საფაშოების ჯარმა [[ლევან III დადიანი]] გადააყენა, როგორც [[ვახტანგ V]]-ის მიერ დანიშნული პირი და დადიანობაც დემეტრეს ჩააბარეს. დემეტრე გურიელს იმერეთის ტახტზე დიდხანს არ უმეფია, როგორც კი თურქთა ჯარმა იმერეთის ტერიტორია დატოვა, იმერეთის თავადებმა იგი გააძევს. მათივე თხოვნით [[1663]] წელს [[ვახტანგ V]]-მ იმერეთის სამეფო ტახტზე [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ IV]] დააბრუნა<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

გურიელის განდევნისა და ბაგრატ IV-ის გამეფების შემდეგ გურიელად დაჯდა [[გიორგი III გურიელი|გიორგი ქაიხოსროს ძე]], ხოლო ლევან III დადიანმა ისევ დაიბრუნა ოდიშის მთავრობა. ლევან დადიანმა, რომელიც [[ვახტანგ V]]-ს ენათესავებოდა, არ ინება ბაგრატ IV-ის გამეფება იმერეთის ტახტზე და ომი აუტეხა მას. ამ ომში ლევან დადიანი დამარცხდა და ტყვედ ჩავარდა. შინა ომები რომ შეწყვეტილიყო, იმერეთის დიდებულებმა კათალიკოს [[სვიმონი (ჩხეტისძე)|სვიმონ ჩხეტიძის]] მეთაურობით უცნაურ საშუალებას მიმართეს: მათ ლევან დადიანი დააშორეს თავის ცოლ — თამარს და ეს უკანასკნელი ბაგრატ მეფეს შერთეს, ხოლო ლევანი ბაგრატის დაზე — თინათინზე — გოშაძის ნაცოლარზე დააქორწინეს<ref name="ასათიანი1">ნ. ასათიანი, მასალები XVII საუკუნის საქართველოს ისტორიისათვის, თბ., 1973, გვ. 50-52</ref>. ბაგრატ მეფემ დადიანს ქორწილი გადაუხადა და ისევ ჩააბარა [[სამეგრელო]] სამართავად.

ბაგრატს ახალი მეტოქე გამოუჩნდა [[გიორგი III გურიელი|გიორგი გურიელის]] სახით, რომელიც ცდილობდა მეფისათვის წაერთმია ცოლი და ტახტი. თუმცა მას არც ერთი საწადელი არ ასრულებია. ბაგრატ მეოთხემ მას თავისი ასული  დარეჯანი მისცა ცოლად. ურთიერთდამოყვრების ნიადაგზე მეფე-მთავრებს შორის დროებით მშვიდობიანობა დამყარდა. თუმცა ეს დიდხანს არ გაგრძელებულა. უსინათლო მეფეს ახლა სახლთუხუცესი [[სეხნია ჩხეიძე]] განუდგა, [[1666]] წელს ჩხეიძის ინიციატივით ქუთაისის ციხე ოსმალებმა დაიკავეს. [[1667]] წელს მოურავმა ბეჟან ლორთქიფანიძემ ქუთაისის ციხე ისევ აიღო და ბაგრატს გადასცა<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, თბ. 1973, გვ. 838</ref>.

იმერეთის პოლიტიკურ ასპარეზზე კვლავ ჩნდება [[დარეჯანი (ზურაბ არაგვის ერისთავის მეუღლე)|დარეჯან დედოფალი]], რომელიც მეამბოხე მთავრებს ციხეში ჰყავდათ გამოკეტილი. იგი მიუხედავად თავისი ადრინდელი რუსული ორიენტაციისა დახმარებას ახლა ოსმალეთს სთხოვს, რათა ტყვეობიდან დაიხსნას. წარმოშობით ქართველი ასლან-ფაშა (სამცხის მთავრის, როსტომ-ფაშას შვილი) თურქთა ჯარით გადადის იმერეთში ტყვეობიდან ათავისუფლებს დარეჯანს, რომელიც თურქეთის დახმარებით ტახტის დაბრუნებას ცდილობს<ref name="ასათიანი1" />. დარეჯანმა ფაშას 20 000 მარჩილი აღუთქვა თუ მისი უსინათლო ქმრის [[ვახტანგ (ჭუჭუნიაშვილი)|ვახტანგის]] გამეფებაში დაეხმარებოდა. [[1668]] წელს ახალციხის ფაშა მართლაც ჩადის იმერეთში თურქთა ჯარით. მას მიეგებნენ დადიან-გურიელი და [[სეხნია ჩხეიძე]], ბაგრატ IV კი [[ლეჩხუმი|ლეჩხუმში]] გადაიხვეწა. იმერეთის ტახტზე კვლავ დასვეს ვახტანგი, ოსმალებმა კი მოარბიეს იმერეთი და აუარებელი ტყვით დაბრუნდა უკან.

დარეჯანს და ვახტანგს დიდხანს არ უმეფიათ. ბაგრატ IV-ის მომხრეებმა მის გარემოცვაში შეაპარეს [[ხოსია ლაშხიშვილი]], რომელიც დარეჯანმა იშვილა ჩვეულების თანახმად ძუძუზე კბილის დადებით და ფიცის წარმოთქმით, რის შემდეგაც დედოფალი ძალზედ ენდობოდა მას, თუმცა ხოსიამ [[1668]] წელს, დარეჯანი შუბით განგმირა, იქვე მოკლეს დედოფლის მეუღლე უსინათლო ვახტანგიც<ref name="ფარსადანი" />.

დარეჯან დედოფლის სიკვდილის შემდეგ იმერეთის წარჩინებულებმა ბაგრატიც აღარ ინდომეს მეფედ და მცირე ხნით გაამეფეს [[დემეტრე გურიელი]], რომელსაც იგივე თავადებმა ვინც გამეფებაში შეუწყო ხელი, თვალები დასთხარეს და ტახტიდან ჩამოაგდეს. [[1669]] წელს ბაგრატ IV-მ კვლავ დაიბრუნა ტახტი, ხოლო გურიელი ხდება [[გიორგი III გურიელი]].

ახლად გამეფებულ ბაგრატ IV-ს კვლავ ეურჩებიან [[სეხნია ჩხეიძე]], [[ლევან III დადიანი]] და [[გიორგი III გურიელი]]. მათ შორის ბრძოლა გარდაუვალი ხდება. [[1669]] წელს [[ჩხარი|ჩხართან]] ხდება ბრძოლა. ამ ბრძოლაში სეხნია ჩხეიძე მოკლეს, ხოლო დადიანი გაიქცა ოდიშში. ბაგრატმა იმერეთის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი დაიმორჩილა. დადიანი მაინც არ ისვენებდა და ორი წლის შემდეგ კვლავ ილაშქრა ბაგრატის წინააღმდეგ, იმერეთის თავადთა უმეტესობა დადიანს მიემხრო, ბაგრატ მეფე იძულებული გახდა რაჭაში წასულიყო. მან შემოიკრიბა [[რაჭა]]-[[ლეჩხუმი]]ს ჯარი და დადიანს [[1671]] წელს ბრძოლა გაუმართა [[გეგუთი|გეგუთში]]. ამ ბრძოლაშიც დადიანი დამარცხდა და ტყვედ ჩავარდა. დატყვევებული დადიანი ბაგრატ მეფემ ფიცით შემოიმტკიცა და ოდიშში გაუშვა<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

ახლა უკვე პოლიტიკის ავანსცენაზე გამოდის გიორგი გურიელი, რომელიც [[ლევან III დადიანი]]ს ნაცოლარის, იმჟამად ბაგრატ IV-ის ცოლის ულამაზესი თამარის ხელჩი ჩაგდების მიზნით უკავშირდება ახალციხის ფაშას და ბაგრატის ცოლის წართმევაში დახმარებას სთხოვს. [[1672]] წელს გურიელი იმერეთში შემოიჭრა. გიორგი გურიელმა და ახალციხის ფაშამ უსინათლო ბაგრატ მეფე დაამარცხეს და ტყვედ ჩაიგდეს. რაც შეეხება თამარს, გურიელმა საწადელი ვერ აისრულა, რადგან მეფემ დედოფალი თამარი [[კვარის ციხე]]ში გახიზნა, რომლის აღებაც თურქებმა ვერ შეძლეს<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, 1973, გვ. 840</ref>. ბაგრატმა ქრთამის სანაცვლოდ თავი დაიხსნა და ფაშას მძევლად გააყოლა თავისი უკანონო შვილი ალექსანდრე.

იმერეთში ლაშქრობის შემდეგ [[ახალციხე|ახალციხის]] ფაშა თურქთა ჯარით გიორგი გურიელთან ერთად [[ოდიშის სამთავრო]]ს შეესია და ისედაც გაპარტხებული მხარე მთლად აიკლო. თურქთა წასვლის შემდეგ ([[1672]] წ.) ბაგრატ მეფემ იმავე წელს შურისძიების გამო გაილაშქრა გურიელის წინააღმდეგ. დაამარცხა, ააოხრა გურია და ალაფით ქუთაისში დაბრუნდა.

ამ პერიოდში რუსეთიც გაქტიურდა. რუსეთის სამეფო კარზე იმერეთის მეფედ [[ერეკლე I]]-ს ამზადებდნენ, სწორედ ამიტომ იმერეთიდან [[1669]] წელს წასული 26 კაციანი ელჩობა, ერეკლეს გადაწყვეტილებით და საერთაშორისო ნორმების უხეში დარღვევით რუსეთის შორეულ მონასტრებში პატიმრობაში გააგზავნეს. ამ აქტით რუსეთის სამეფო კარმა აღიარა, რომ იმერეთის მეფედ არ ცნობდა ბაგრატ IV-ს და გზას ერეკლეს უკაფავდნენ. ასეთ ვითარებაში ბაგრატ მეფემ გადაწყვიტა, როგორმე შემოემტკიცებინა და თავის მოკავშირედ ექცია გიორგი გურიელი და მას [[1674]] წელს თავისი ქალიშვილი, თამარის შვილი, დარეჯანი მისცა ცოლად, მაგრამ ტახტის დაკარგვის საშიშროება მაინც ვერ აიცილა.

[[1678]] წელს ახალციხის ფაშის, ლევან III დადიანისა და იმერეთის თავადების დახმარებით [[არჩილ II|არჩილ მეფემ]] კვლავ დაიკავა იმერეთის სამეფო ტახტი. ბაგრატ მეფემ სიძეს — გიორგი გურიელს მიაშურა, ხოლო ცოლი — თამარი [[სკანდის ციხე]]ში დატოვა. არჩილ მეფემ გამოიყვანა ციხიდან თამარ დედოფალი და თავის პირველ ქმარს ლევან III დადიანს დაუბრუნა. ბაგრატ მეფემ და გურიელმა დახმარებისათვის ოსმალეთის სულთანს მიმართეს. ოსმალებმა საჭიროდ ჩათვალეს ისევ ბაგრატის გამეფება და არზრუმის ფაშას დაავალეს იმერეთში წესრიგის დამყარება. არზრუმის ფაშა ასლანი იმერეთში შეიჭრა, მას თან ახლდნენ ბაგრატი და გიორგი გურიელი. იმერეთის თავადებმა ახლა არჩილ მეფეს უღალატეს და ბაგრატის მხარეზე გადავიდნენ. [[1679]] წლის აგვისტოში ბაგრატმა კვლავ დაიკავა იმერეთის ტახტი, ხოლო არჩილმა რაჭას შეაფარა თავი. ლტოლვილ მეფეს ფეხდაფეხ მიჰყვა ოსმალთა ჯარი და რაჭა მოაოხრა<ref name="ფარსადანი" />.

[[1681]] წელს გარდაიცვალა უსინათლო მეფე ბაგრატ IV, მას კანონიერი მემკვიდრე არ დარჩენია, ხოლო უკანონო შვილი ალექსანდრე ქართლში ჰყავდა ტყვედ [[გიორგი XI]]-ს. ამით ისარგებლა გიორგი გურიელმა და სიმამრის ტახტი დაიკავა ([[1681]]-[[1683]] წწ.). თავისი მეფობის დასაწყისი მან იმით აღნიშნა, რომ გაუშვა თავისი კანონიერი ცოლი, ასული ბაგრატ მეფისა და თამარისა — დარეჯანი და ცოლად შეირთო თავისი სიდედრი დედოფალი თამარი. {{ციტატა|გურიელმან სწვალა ღმერთი და ჰგმო თავისი რჯული და ნაქორწილევი ცოლი გაუშვა და თავისი სიდედრი ცოლად შეირთო<ref name="ფარსადანი" />.}} გურიელის წინააღმდეგ უკმაყოფილება დროთა განმავლობაში იზრდებოდა. იმერეთის თავადების ერთი ჯგუფი [[ახალციხის ფაშების სია|ახალციხის ფაშას]] ეახლა და სულთანთან შუამდგომლობა სთხოვა, რათა იმერეთის ტახტზე ბაგრატ IV-ის უკანონო შვილი [[ალექსანდრე IV|ალექსანდრე]] გაემეფებინათ. სულთნის ბრძანებით [[1683]] წელს ალექსანდრე გადმოიყვანეს ქართლიდან და იმერეთის ტახტზე დასვეს ალექსანდრე IV-ის (მეფობდა  [[1683]]-[[1690]] და [[1691]]-[[1695]] წლებში) სახელწოდებით, რომელსაც [[ბერი ეგნატაშვილი]] ასე ახასიათებს {{ციტატა|იყო ესე კაცი შეუგვარი და უღირსი ბატონობისა<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. II, თბ. 1959, გვ. 442</ref>}} ალექსანდრე იმ ეპოქის ღვიძლი შვილი იყო, რომელ ეპოქაშიც უწევდა მოღვაწეობა.

ალექსანდრე IV-ს იმერეთის დიდი თავადების მხარდაჭერა სჭირდებოდა. ამ მიზნით [[პაატა აბაშიძე]]ს ცოლად შერთო თავისი და დარეჯანი, [[გიორგი III გურიელი|გიორგი გურიელის]] ნაცოლარი. პაატა აბაშიძე თავის მხრივ გიორგი მიქელაძის, ერთ-ერთი ძლიერი თავადის, დისწული იყო. ამ მოყვრობით მეფემ იმერეთი შემოიმტკიცა, მაგრამ სხვა გავლენიანმა ერისთავებმა [[შოშიტა II|შოშიტა რაჭის ერისთავმა]] და [[ბეჟან ლორთქიფანიძე]]მ მის წინააღმდეგ კოალიცია შექმნეს, მათ მიიმხრეს ოდიშის ფაქტობრივი მმართველი გიორგი ლიპარტიანი (რომლის გეგმაშიც მეფის დასუსტება შედიოდა) და შეუერთდნენ [[გურიელები|გურიელს]], რომელსაც გეგმაში იმერეთის ტახტის დაკავება ჰქონდა. მასვე შეუერთდნენ [[ჩიჯავაძეები]]. გიორგი გურიელის ჯარი იმერეთში [[1684]] წელს შეიჭრა. მათ შორის [[როკითის ბრძოლა|ბრძოლა]] გაიმართა [[როკითი|როკითს]]. გამარჯვება ალექსანდრე მეფეს დარჩა. ბრძოლაში სასიკვდილოდ დაიჭრა პაატა აბაშიძე, ხოლო გიორგი გურიელი და შოშიტა რაჭის ერისთავი ბრძოლის ველზე დაიღუპნენ. გიორგი ლიპარტიანმა გაქცევით უშველა თავს<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

[[როკითის ბრძოლა|როკითის ბრძოლის]] შემდეგ მოკავშირეთა ძებნაში ალექსანდრე მეფემ ქართლის მეფე [[გიორგი XI|გიორგი XI-ს]] მოციქული გაუგზავნა და ქალიშვილი სთხოვა ცოლად, მაგრამ იგი სხვაზე აღმოჩნდა დანიშნული. მაშინ ალექსანდრემ გიორგის ძმისშვილი — ლუარსაბის ასული ელენე სთხოვა ცოლად, მაგრამ ეს საქმე რაჭის ერისთავმა [[პაპუნა II|პაპუნამ]] ([[1684]]–[[1696]] წწ.) ჩაშალა, რომელიც მეგობრობდა [[გიორგი XI]]-სთან. ამის გამო ალექსანდრე მეფის ჯარი [[რაჭა]]ში შეიჭრა და გადაწვა მრავალი სოფელი. გიორგი XI-მ პაპუნას თავისი ჯარი მიაშველა, ალექსანდრემ უკან დახევა ამჯობინა.

[[1688]] წელს სპარსეთის შაჰმა [[სულეიმან I (ირანი)|სულეიმან I-მა]] ([[1666]]–[[1694]] წწ.) გიორგი XI ტახტიდან გადააყენა და მის მაგივრად [[ერეკლე I]] გაამეფა. გიორგი XI-მ თავი რაჭის ერისთავ პაპუნა II-ს შეაფარა. ალექსანდრემ პაპუნას უბრძანა არ შეეხიზნა გიორგი მეფე. რაჭის ერისთავმა არ შეასრულა მეფის ბრძანება, რის გამოც იმერეთის მეფე თავისი ჯარით რაჭას შეესია. [[რაჭა]]-[[ლეჩხუმი]]ს მოსახლეობამ იმერეთის მეფის მხარი დაიკავა. პაპუნა ერისთავი და გიორგი მეფე [[გლოლა]]ში გაიქცნენ. ალექსანდრემ [[უწერა]] მოაოხრა და უკან გამობრუნდა. პაპუნამ ისევ დაიპყრო რაჭა. გიორგი XI რუსეთში გადახვეწილ ძმას [[არჩილ II|არჩილს]] დაუკავშირდა, დაბრუნება და იმერეთში გამეფება ურჩია<ref>დ. გვრიტიშვილი, ნარკვევები საქართველოს ისტორიიდან, ტ. II, თბ., 1965, გვ. 466</ref>. [[1688]] წელს არჩილი საქართველოში გამოემგზავრა. რაჭაში მივიდა და გველისთავს დადგა, მასპინძლობა რაჭის ერისთავმა, პაპუნამ, გაუწია და დახმარებასაც დაპირდა. არჩილის ხელახლა გასამეფებლად დაირაზმნენ გიორგი ლიპარტიანი, ჭილაძე-მიქელაძენი და ბეჟან ლორთქიფანიძე, ხოლო ალექსანდრეს მხარეზე დარჩნენ გიორგი აბაშიძე და სვიმონ ქუთათელი. ალექსანდრე გაემართა გველისთავისაკენ. არჩილის მომხრეებმა შებრძოლება ვერ გაბედეს. ალექსანდრე მეფეს დახმარება თურქთა ჯარმაც აღმოუჩინა. ასეთ პირობებში მოკავშირეებმა გაცლა ამჯობინეს და არჩილი და გიორგი ჯერ ოდიშში, შემდეგ აფხაზეთში გადავიდნენ.

ამავდროულად არჩილ მეფეს კაცი ჰყავდა გაგზავნილი [[ყირიმის სახანო|ყირიმის ხანთან]], რომელსაც სულთანთან უნდა ეშუამდგომლა იმერეთში არჩილის გამეფების შესახებ. არჩილმა მიიღო ცნობა ელჩის ყირიმის ხანამდე მშვიდობით ჩაღწევის შესახებ და მობრუნდა სამეგრელოში, მაგრამ გიორგი ლიპარტიანი უკვე ალექსანდრე მეფეს დაზავებოდა. არჩილ მეფე საჭილაო-სამიქელაოში მივიდა და ალექსანდრე მეფეს გზა სთხოვა. ალექსანდრემ პირობა ჩამოართვა, რომ მეფობას აღარ შეეეცილებოდა. არჩილი [[რაჭა]]ზე გავლით დიგორში ჩავიდა და დაბინავდა. [[გიორგი XI|გიორგი მეფე]] გურიელს ესტუმრა, მაგრამ გურიელის კარზე გაბმული ინტრიგების წყალობით, მალევე ახალციხის ფაშასთან გადავიდა და ახლა იქიდან იღვწოდა იმერეთში არჩილის გასამეფებლად<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

[[1690]] წელს თურქთა ჯარი იმერეთში შევიდა და [[ფერსათი (ბაღდათის მუნიციპალიტეტი)|ფერსათის]] მინდორზე დაბანაკდა. დიგორში მყოფი არჩილ მეფეს ეს აცნობეს და იმერეთის ტახტზე მოიწვიეს. [[რაჭის საერისთავო|რაჭის ერისთავის]] ჯარის თანხლებით არჩილი იმერეთში ჩამოვიდა და გამეფდა (მესამედ, [[1690]]-[[1691]] წწ.). ალექსანდრე მეფემ შებრძოლება ვერ გაბედა და [[ქართლის სამეფო|ქართლის]] მეფე [[ერეკლე I]]-ს შეაფარა თავი.

თურქთა ჯარის წასვლის შემდეგ გიორგი აბაშიძე და გიორგი ლიპარტიანი არჩილ მეფის წინააღმდეგ იწყებენ ბრძოლას. ქართლში მყოფი ალექსანდრეც მოიწვიეს. მეფემაც არ დააყოვნა და იმერეთში გადავიდა. არჩილ და ალექსანდრე მეფეებს შორის ბრძოლა გაიმართა [[გოდოგანი (თერჯოლის მუნიციპალიტეტი)|გოდოგანში]]: {{ციტატა|იქმნა ბრძოლა ძლიერი, იძლია  ალექსანდრე და ივლტოდა ქართლს<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, 1973, გვ. 853-854</ref>.}}

არჩილმა გამეფებისთანავე წესრიგის დამყარება სცადა, ფეოდალებს მამულები ჩამოართვა და მათ წინანდელ მფლობელებს დაუბრუნა. ამან ბევრი ძლიერი თავადი გაუორგულა მეფეს და ალექსანდრეს მხარეზე გადაიყვანა. ამასთანავე ქართლის სამეფოში მყოფმა ალექსანდრე მეფემ ერეკლე I-ს სთხოვა შუამდგომლობა ირანის შაჰთან, რათა იმერეთის ტახტზე კვლავ გამეფებულიყო. შაჰმა ელჩი გაუგზავნა სულთანს და ალექსანდრეს იმერეთში გამეფება სთხოვა<ref name="ფარსადანი" />. სანამ შაჰის ელჩი [[სტამბოლი|სტამბოლში]] ჩავიდოდა, სულთანი [[სულეიმან II]] გარდაიცვალა, ტახტი [[აჰმედ II|აჰმედ II-მ]] ([[1691]]–[[1695]] წწ.) დაიკავა. ელჩმა ძღვენი მას მიართვა. სულთანმა დიდი სიამოვნებით შეუსრულა თხოვნა ირანის ელჩს — გამოსცა ბრძანება იმერეთში კვლავ ალექსანდრეს გამეფებისა. [[ახალციხე]]ში მყოფი [[გიორგი XI]] დაპატიმრეს. არჩილ მეფემ ქუთაისის ციხეში მყოფ თურქების გარნიზონს ალყა შემოარტყა. გიორგი ლიპარტიანმა არჩილ მეფეს უღალატა და თურქებს დაეხმარა. თურქები გამოვიდნენ ციხიდან და [[1691]] წელს დაანგრიეს [[ბაგრატის ტაძარი]]: {{ციტატა|იქმნა საგლოველი, რამეთუ გამოვიდნენ ციხიდამ ოსმალნი და შემუსრეს ქუთაისის ეკლესია ყოვლად წმიდისა, დიდ შუენიერად გებული<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, 1973, გვ. 854</ref>.}}

[[1691]] წელს [[ალექსანდრე IV|ალექსანდრე]] თურქთა ჯარის თანხლებით ახალციხიდან გადმოვიდა დასავლეთ საქართველოში და იმერეთის სამეფო ტახტი დაიკავა, არჩილმა კი უომრად დატოვა იმერეთი.

ამასობაში ახალციხის ფაშასთან ტყვედ მყოფი [[გიორგი XI]] ადგილობრივი ქართველების წყალობით პატიმრობიდან გაათავისუფლეს. გიორგი XI-მ ტახტისთვის ბრძოლა დაუწყო [[ერეკლე I]]-ს. ერეკლე მეფე [[თბილისი]]ს ციხეში შეიკეტა და გარეთ ვეღარ გამოდიოდა გიორგის შიშით. ალექსანდრე IV შეუთანხმდა ერეკლე მეფეს და იმერეთის ჯარით გადავიდა [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოში]], ააოხრა სოფელი [[ალი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი)|ალი]] და ნადავლით დატვირთული უკან გაბრუნდა. ეს რომ [[ტაშისკარი|ტაშისკარს]] მდგომმა [[არჩილ II|არჩილ მეფემ]] გაიგო, დაედევნა მარბიელ ჯარს და ალაფი დააყრევინა, იმერეთის მეფემ კი [[სკანდის ციხე]]ს შეაფარა თავი.

[[ფაილი:Archil of Imereti.JPG|250px|მინი|არჩილ II — იმერეთის მეფე 1661-1663, 1678-1679, 1690-1691, 1695-1696 და 1698 წლებში.]]
[[არჩილ II|არჩილ]] და [[გიორგი XI|გიორგი]] მეფეებმა იმერეთის გავლენიან თავადებს უსაყვედურეს [[ალექსანდრე IV|ალექსანდრეს]] მიერ სოფელ ალის დარბევა. თვით იმერეთის თავადებიც არ იყვნენ კმაყოფილნი ალექსანდრე მეფისა. მრავალი პირადი მანკიერი თვისებების გამო თვით საკუთარმა ცოლმა თამარ გიორგი აბაშიძის ასულმაც კი შეიჯავრა და განქორწინების საბაბსღა ელოდა. თამარმა მამას, გიორგი აბაშიძეს სთხოვა ალექსანდრე გადაეცა გიორგისათვის. შვილის თხოვნის შესრულების მიზნით აბაშიძემ შეთქმულება მოაწყო მეფის წინააღმდეგ. [[სკანდის ციხე|სკანდას]] მყოფი ალექსანდრე მეფე შეიპყრეს და გადასცეს გიორგი მეფეს. მიიყვანეს [[რუისი|რუისში]], მოკლეს და დაასაფლავეს იქვე<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, 1973, გვ. 857</ref>.

[[1695]] წელს არჩილი ისევ გამეფდა იმერეთში (მეოთხედ, [[1695]]-[[1696]] წწ.). იმერეთის ყოფილმა დედოფალმა თამარ აბაშიძემ გიორგი XI-ს საკუთარი თავი ცოლად შესთავაზა და სამაგიეროდ იმერეთში გამეფებას შეპირდა. გიორგი მეფემ ეს წინადადება არ მიიღო. [[გიორგი-მალაქია აბაშიძე|გიორგი აბაშიძემ]] ახლა არჩილ მეფეს შესთავაზა საკუთარი ასული ცოლად, რაზედაც ასევე უარი მიიღო. მეფეების უარით შეურაცხყოფილი აბაშიძე შეუთანხმდა გიორგი ლიპარტიანს, მათ გამოძებნეს ბაგრატიონთა გვარის შთამომავალი ვინმე [[გიორგი IV (გოჩია)|გიორგი]], დაცინვით „გოჩიად“ წოდებული და [[1696]] წელს იმერეთში გაამეფეს [[გიორგი IV (გოჩია)|გიორგი IV-ის]] სახელით ([[1696]]-[[1698]] წწ.). მას ცოლად შერთეს აბაშიძის ასული, დედოფალი თამარი. ერთი წლის შემდეგ თამარ დედოფალმა ისევ შეიძულა მეფე და მისი გაშვება გადაწყვიტა. იმერლებმა შეთქმულება მოაწყვეს გიორგი აბაშიძისა და [[შოშიტა III]] [[რაჭის საერისთავო|რაჭის ერისთავის]] ([[1696]]–[[1731]] წწ.) მეთაურობით და [[1698]] წელს გიორგი IV გოჩია იმერეთის ტახტიდან გააძევეს<ref name="სოსელია" />.

ამ დროს [[არჩილ II|არჩილ მეფე]] დიგორში იმყოფებოდა და რუსეთში წასასვლელად ემზადებოდა. თავადებმა იგი იმერეთის სამეფო ტახტზე მოიწვიეს. არჩილ მეფე ძალზედ უარობდა იმერეთის ტახტის დაკავებას, თუმცა მაინც დაითანხმეს და [[1698]] წელს იგი მეხუთედ და საბოლოოდ გაამეფეს. მისი ეს მეფობა ყველაზე ხანმოკლე აღმოჩნდა, მან 6 თვე დაჰყო სამეფო ტახტზე. სულთანმა ახალციხის ფაშის ჩარევის შედეგად ბრძანება გამოსცა მისი ტახტიდან ჩამოგდებისა და მის მაგივრად [[ალექსანდრე IV]]-ის უკანონო შვილის [[სიმონი (იმერეთის მეფე)|სიმონის]] გამეფების შესახებ, რომელიც ქართლში [[ერეკლე I|ნაზარ-ალი-ხანის]] კარზე იმყოფებოდა. ახალციხის ფაშამ სიმონი ჯერ [[ახალციხე]]ში მიიყვანა, შემდეგ იმერეთში გადაიყვანა და [[1699]] წელს ქუთაისში გაამეფა. არჩილ II-მ საბოლოოდ დაკარგა იმერეთის ტახტი, [[რუსეთის იმპერია|რუსეთში]] გადასახლდა და იქვე გარდაიცვალა [[1713]] წელს<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

გიორგი აბაშიძემ სვიმონის გამეფებით ისარგებლა და თავისი სხვაზე დანიშნული ასული ანიკა სვიმონს შერთო ცოლად. თამარს შეშურდა დის დედოფლობა და თავად გიორგი ლიპარტიანს გააშვებინა ცოლი, შვიდი შვილის დედა და თვითონ გაჰყვა ცოლად. ამიერიდან მისი წოდება იყო იმერეთისა და ოდიშის დედოფალი, რადგან მამასთან ერთად განაგებდა იმერეთის საქმეებსაც. სვიმონ მეფე, ვერ შეურიგდა ამ სიტუაციას და ქართლში [[ერეკლე I]]-თან გაიქცა. საქმეში [[მამია III გურიელი|მამია გურიელი]] ჩაერია, იგი [[ახალციხის საფაშო|ახალციხის ფაშას]] შეუთანხმდა, ქართლიდან მოიყვანეს სიმონ მეფე, გააშვებინეს ანიკა და ცოლად შერთო თავისი და. ამ ამბით შეურაცხყოფილმა აბაშიძემ დახმარება სიძეს —  გიორგი ლიპარტიანს სთხოვა. ორივე მამია გურიელს ეთათბირენ და შეუთანხმდნენ, თუ მამია სიმონ მეფეს მოკლავდა, მას გაამეფებდნენ იმერეთში. მამია დათანხმდა ამ წინადადებას და შეთქმულებმა ღალატით მოკლეს სიმონ მეფე [[1701]] წელს<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

== იმერეთი XVIII საუკუნეში ==
[[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] II ნახევარი დასავლეთ საქართველოში მკაცრი შინაფეოდალური ომებით აღინიშნა. 40 წლის მანძილზე ([[1660]]-[[1701]] წწ.) იმერეთში ჩვიდმეტჯერ გადააგდეს ტახტიდან მეფე, ამათგან 4 მოკლეს, ხოლო 13 გააძევეს. პოეტი-მეფე [[არჩილ II|არჩილი]] ხუთჯერ დასვეს ტახტზე და ხუთჯერვე გადმოაგდეს<ref name="რეხვიაშვილი3">მ. რეხვიაშვილი, იმერეთი  XVIII საუკუნეში, თბ. 1982</ref>.

ფეოდალური ანარქია [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] I ნახევარშიც გრძელდებოდა. მეფის ხელისუფლება თავადების ხარჯზე, უკიდურესად დაეცა. ციხესიმაგრეები თავადებს ჰქონდათ მიტაცებული. ძლიერდებოდა ოსმალთა გავლენა იმერეთში, რაც ძალზედ სახიფათო ხდებოდა. ციხეები ტყვის მსყიდველთა თავშესაფრად და ბუნაგად იქცა. ციხის გარშემო მდებარე სოფლები თანდათან მაჰმადიანდებოდა. ქვეყანას ძირითადად თავადები და მთავრები მართავდნენ: [[დადიანები|ლიპარტიან-დადიანი]], [[აბაშიძეები|აბაშიძე]], [[გურიელები|გურიელი]], რაჭის ერისთავი ჩხეტიძე, [[მიქელაძეები|მიქელაძე]], [[წერეთლები|წერეთელი]], [[წულუკიძეები|წულუკიძე]], [[ჩხეიძეები|ჩხეიძე]], [[ჩიჯავაძეები|ჩიჯავაძე]] და სხვ.

ამ თავადებსა და მთავრებს შორის გრძელდებოდა დაპირისპირება. მშვიდობა არც მათ შორის იყო. ერთი გვარისშვილები ხშირად არბევდნენ ერთმანეთს: {{ციტატა|მოწინააღმდეგენი ყოვლად დაუნდობელნი იყვნენ: აქცევდნენ ციხეებს, სასახლეებს, ძარცვავდნენ ეკლესია-საგანძურებს, ბუგავდნენ ურთიერთის სოფლებს, ატყვევებდნენ მოსახლეობას და ჰყიდდნენ ოსმალეთში. საუკუნოვან ანარქიაში გახვეულ საზოგადოებას მორალური გადაგვარების საშიში ნიშნები ახლდა...<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, ტ. VI, თბ., 1973, გვ. 342-343</ref>}} გაძლიერებული იყო ტყვეთა სყიდვა. ტყვეს ყიდდა ყველა: მეფე, მღვდელმთავარი, მთავარი, თავადი, აზნაური....

ამ ყველაფერში აშკარად შეიმჩნეოდა [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]] დიდი როლი, რომელთა აგენტი [[ახალციხის საფაშო|ახალციხის ფაშა]] მუდამ ცდილობდა დასავლეთ საქართველოში მტკიცე ხელისუფლება არ შექმნილიყო. შედეგიც სახეზე იყო, [[1690]]-[[1720]] წლებში დადიანმა, გურიელმა, აბაშიძემ და რაჭის ერისთავმა 11-ჯერ გამოცვალეს მეფე იმერეთის ტახტზე, ამათგან სამი მოკლეს, დანარჩენები განდევნეს.

=== შინაფეოდალური ომები ===
[[სიმონი (იმერეთის მეფე)|სიმონ]] მეფის მოკვლის შემდეგ ([[1701]] წ.) იმერეთის დიდი თავადების შეთანხმების მიხედვით სამეფო ტახტზე [[მამია III გურიელი]] (პირველად, [[1701]]-[[1702]] წწ.) დასვეს. მისი მეფობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. [[გიორგი-მალაქია აბაშიძე|გიორგი აბაშიძემ]] სამეფო შემოსავალი არ უწილადა იმერეთის მეფე გურიელს, რის გამოც გურიელი იძულებული გახდა ტყვეები გაეყიდა გურიიდან და ამით გაესწორებინა ხარჯები. [[1702]] წელს ამ ყველაფრით გაბეზრებულმა გურიელმა თვითონ თქვა უარი სამეფო ტახტზე. იმერეთის გამგებლობა მეორე უზურპატორის, გიორგი აბაშიძის ([[1702]]-[[1707]] წწ.) ხელში გადავიდა. [[1703]] წელს მან უარი განაცხადა ოსმალეთის მორჩილებაზე და ახალციხის ფაშას უარი უთხრა ხარკის გადახდაზე. მის მაგალითს მიბაძეს დადიანმა და გურიელმა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

ქართველი მეფე-მთავრების მსგავის მოქმედებით აღშფოთებულმა სულთანმა [[მუსტაფა II (თურქეთი)|მუსტაფა II-მ]] ([[1695]]-[[1703]] წწ.) [[1703]] წლის იანვარში გამოსცა ბრძანება დასავლეთ საქართველოში დამსჯელი ექსპედიციის მოწყობისა. მთავარსარდლად დაინიშნა არზრუმის ბეგლარბეგი [[ხალილ-ფაშა]]<ref name="ჩხატარაიშვილი">ქ. ჩხატარაიშვილი, საქართველოს საგარეო ურთიერთობის ისტორიიდან (XVIII ს. პირველი მეოთხედი), საქართველოს ფეოდალური ხანის ისტორიის საკითხები, თბ., 1972</ref>. თურქეთის ლაშქარს იმერეთში გასამეფებლად თან მოჰყავდა მოკლული სიმონ მეფის ძმა [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი]], რომელიც ჯერ [[ქართლის სამეფო|ქართლში]], შემდეგ კი [[ახალციხე]]ში იზრდებოდა.

თურქთა ჯარი [[1703]] წლის აგვისტოში იმერეთს სამი მხრიდან მოადგა: მთავარსარდალი ხალილ-ფაშა გურიაში შეიჭრა, მისი მოადგილე და ახალციხის ფაშა [[ზეკარი]]ს გადასასვლელით იმერეთს მიადგნენ, ხოლო ოსმალეთის ფლოტმა [[სამეგრელო]]ში გადმოსხა ჯარი. ლიპარტიანზე და აბაშიძეზე განაწყენებული შარვაშიძე თურქებს ეახლა და ქართველების წინააღმდეგ გაილაშქრა. ასეთ კრიტიკულ მომენტში გიორგი აბაშიძემ მხნეობა გამოიჩინა და გურიელ-დადიანის დახმარებით გზები შეუკრა მომხდურთ. თავდაპირველად ამან შედეგი გამოიღო, მაგრამ [[მამია III გურიელი|მამია III]] ეახლა ხალილ-ფაშას და მორჩილება განუცხადა. მალე მას მიყვა ლიპარტიანზე განაწყენებული მიქელაძეც, რომელმაც იმერეთში მეგზურობა გაუწია ომალეთის ჯარს. ზეკარის გზით გადმოსულმა ოსმალებმა გავლეს [[ხანისწყალი|ხანისწყლის]] ხეობა, ბრძოლით აიღეს [[კაკასხიდი|კაკასხიდთან]] მდგომი ციხესიმაგრე და [[ბაღდათი|ბაღდათში]] შევიდნენ, იქ [[თხმელის ციხე]] ააგეს და შიგ ოსმალური გარნიზონი ჩააყენეს<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

თურქთა ჯარმა დიდ წარმატებას მიაღწია სამეგრელოშიც. აიღეს [[რუხის ციხე]], ააშენეს [[ანაკლიის ციხე]] და იქაც თავისი მეციხოვნეები ჩააყენეს, რითაც [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე ახალი დასაყრდენი პუნქტი გაიჩინეს.

[[1703]] წელს თურქეთის ხელისუფლება დამატებით ჯარს გზავნიდა დასავლეთ საქართველოს სრული დამორჩილების მიზნით, მაგრამ საქართველოში გამოსაგზავნ ჯარში მოხდა აჯანყება. აჯანყებულებმა [[სტამბოლი]] აიღეს, სულთანი მუსტაფა II ტახტიდან ჩამოაგდეს და სულთნად მისი ძმა [[აჰმედ III]] ([[1703]]-[[1730]] წწ.) დასვეს. ახალმა სულთანმა აჯანყება ჩააქრო და აჯანყებულებს ისედაც ღარიბი ხაზინიდან ხელფასი გადაუხადა. ამის შემდეგ ოსმალეთის მთავრობას ძალა აღარ შესწევდა ლაშქრობის გაგრძელებისა და იმერეთის ლაშქრობა მოიშალა. ოსმალები სამშობლოში დაბრუნდნენ. მანამდე თურქებმა რამდენიმე პირობა წამოაყენეს: [[შორაპნის ციხე|შორაპნის ციხის]] დანგრევა, მძევლების მიცემა და გიორგის გამეფება, ხოლო გიორგი აბაშიძე მეფის მეურვედ უნდა დანიშნულიყო. ამ პირობებზე გიორგი დასთანხმდა. შორაპნის ციხე დაანგრია, მძევლები მისცა და [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI-მ]] (პირველად, [[1703]]-[[1711]] წწ.) იმერეთის სამეფო ტახტი დაიკავა, ხოლო სამეფოს ფაქტობრივ გამგებლად გიორგი აბაშიძე დარჩა. დასავლეთ საქართველო თურქთაგან დაპყრობას გადაურჩა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

გიორგი VI-ის გამეფებამ და ოსმალების წასვლამ იმერეთს მშვიდობა ვერ მოუტანა. გიორგი VI ქუთაისის ციხეში იყო ჩაკეტილი და ქვეყნის საქმეებს არავინ ეკითხებოდა. ქვეყანას გიორგი აბაშიძე განაგებდა და მეფედაც ის იწოდებოდა. აბაშიძით უკმაყოფილო დასავლეთ საქართველოს ყველა გავლენიანი პიროვნება მეფეს მიემხრო. ამაში დიდი როლი ითამაშა ქართლის ჯანიშინმა [[ვახტანგ VI|ვახტანგმა]], რომლის ძმის შვილი ცოლად ჰყავდა გიორგი VI-ს. [[1707]] წელს თავადებით ზურგგამაგრებულმა მეფემ აბაშიძეს მეურვეობის უფლება ჩამოართვა და თვითონ შეუდგა დამოუკიდებელ მართვას. გიორგი აბაშიძე ვერ შეეგუა ხელისუფლების დაკარგვას, ამავე დროს ლიპარტიანსაც არ მოსწონდა მეფის გაძლიერება და რაჭის ერისთავი შოშიტა III დაითანხმეს ერთობლივი ძალით ებრძოლათ მეფის წინააღმდეგ. [[1709]] წელს ლიპარტიანისა და შოშიტას გაერთიანებული ჯარი [[ფარცხანაყანევი|ფარცხანაყანევში]] შეიყარა და აბაშიძეს ელოდებოდნენ, რათა მეფეს დასხმოდნენ თავს. გიორგი VI-მ დაასწრო მათ, მოულოდნელად დაესხა თავს მოკავშირეებს და სასტიკად დაამარცხა ისინი. ტყვედ ჩავარდნილები მეფემ გაყიდა. ამ ამბების გამგები აბაშიძე კი [[სვერის ციხე]]ში ჩაიკეტა<ref name="ვახუშტი" />.
[[ფაილი:Katskhi Fortress.JPG|მინი|250პქ|მარცხნივ|<center>კაცხის ციხის ხედი<br /><small>ჯაბა ლაბაძის ფოტო</small></center>]]
გამარჯვებული მეფე [[კაცხის ციხე]]ს მიადგა აბაშიძის შვილმა პაატამ იგი უომრად დასთმო. შემდეგ [[სვერის ციხე]]ს შემოარტყა ალყა, მაგრამ მისი აღება ვერ შეძლო. აქედან მეფე სასწრაფოდ გადავიდა [[რაჭა]]ში და [[ხოტევის ციხე|ხოტევის ციხის]] აღება სცადა, მაგრამ უშედეგოდ. უკან გამობრუნებული [[ნავარძეთის ციხე]]ს შემოადგა. ამ დროს მეფეს ეახლნენ [[გიორგი IV დადიანი|ლიპარტიანის]] შვილები კაცია და ბეჟანი. მათ მეფეს სთხოვეს ლიპარტიანი გაეგდო და კაცია დაესვა ოდიშის მთავრად. მეფე დასთანხმდა და იმერეთის ჯარით სამეგრელო დალაშქრა. გიორგი ლიპარტიანი აფხაზეთში გაიქცა. სამეგრელოს მთავარი [[კაცია I დადიანი|კაცია]] გახდა. იმერეთის მეფე უკან დაბრუნდა და ისევ [[ნავარძეთი]]ს ციხეს შემოადგა და აიღო კიდეც<ref name="ვახუშტი" />.

მეფის [[სამეგრელო]]ში ლაშქრობის პერიოდში [[რაჭის საერისთავო|რაჭის ერისთავი]] შოშიტა III იმერეთში ლაშქრობს. ააოხრებს [[ჭალატყე]]ს, კიდევ რამდენიმე სოფელს და უკანვე ბრუნდება. იმერეთის მეფე გურიაში გადადის და მასაც მოაოხრებს.

კაცხისა და ნავარძეთის ციხეების დაკარგვის და ტახტზე გიორგის მომაგრების შემდეგ გიორგი აბაშიძე [[1711]] წელს თავს ქართლის ჯანიშინს [[ვახტანგ VI|ვახტანგს]] აფარებს. კაცია დადიანი [[1710]] წელს გარდაიცვალა და სამეგრელოს ისევ [[გიორგი IV დადიანი|გიორგი ლიპარტიანი]] იკავებს. მეფე და ლიპარტიანი დაზავდნენ. [[1711]] წელს მათ ერთად ილაშქრეს რაჭაში და თითქმის [[ზემო სხვავა|სხვავამდე]] დაიპყრეს იგი. მაგრამ კვლავ ლიპარტიანის ღალატის გამო მეფე იძულებულია უკან დაბრუნდეს.

იმერეთში არეულობას ბოლო არ უჩანს. ისევ შეთქმულებამ იჩინა თავი: ლიპარტიანი, გურიელი, რაჭის ერისთავი, [[ბეჟან I დადიანი|ბეჟან ლეჩხუმის ერისთავი]] და ზურაბ აბაშიძე შეითქვნენ და [[1711]] წელს მეფე გიორგი იმერეთიდან განდევნეს, ხოლო იმერეთის ტახტზე [[მამია III გურიელი]] დასვეს. ლტოლვილი მეფე [[ქართლის სამეფო|ქართლში]] გადავიდა და [[ვახტანგ VI]]-ის სარეკომენდაციო წერილით ახალციხის ფაშას ეახლა. გიორგი აბაშიძე კვლავ იმერეთში დაბრუნდა. ზურაბ აბაშიძე უკმაყოფილო იყო გურიელის მეფობით. იგი ახალციხეში გიორგი VI-ს დაუკავშირდა და ლეჩხუმის მთავარ ბეჟანთან ერთად გურიელის წინააღმდეგ გაემართნენ. ბრძოლა მოხდა [[ჩხარი|ჩხარში]] [[1712]] წელს. ამ ბრძოლაში [[მამია III გურიელი]] დამარცხდა, გიორგი მეფემ (მეორედ, [[1712]]-[[1713]] წწ.) კვლავ დაიკავა სამეფო ტახტი<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

ცოტა ხნის შემდეგ ისევ მოხდა შეთქმულება მეფის წინააღმდეგ. შეთქმულების ორგანიზატორები იყვნენ გურიელი, დადიანი, ერისთავი, აბაშიძე და ლეჩხუმის მთავარი ბეჟანი. [[1713]] წელს გაიმართა ბრძოლა [[ოკრიბა]]ში მეფესა და მოკავშირეებს შორის. ამ ბრძოლაში [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი მეფე]] დამარცხდა და მეფედ ისევ მამია III გურიელი დასვეს. [[1714]] წელს, ორთვიანი მეფობის შემდეგ მამია გარდაიცვალა, ამით ისარგებლა გიორგი VI-მ და ოსმალების დახმარებით კვლავ იმერეთის მეფე ხდება (მესამედ, [[1714]]-[[1716]] წწ.), რასაც მოჰყვა მოწინააღმდეგეებთან ანგარიშის გასწორება.

გიორგი მეფე რაჭის ერისთავის თანხლებით თავს დაესხა ზურაბ აბაშიძეს და მამული დაულაშქრა. [[ბეჟან I დადიანი|ბეჟან დადიანი]] და ზურაბ აბაშიძე ახალციხის ფაშას შეევედრნენ, რათა ჯარით დახმარებოდა გიორგი მეფის განდევნაში. ოსმალეთმა კვლავ დიდი სიამოვნებით [[ისაყ-ფაშა]] გამოაგზავნა იმერეთში ჯარით. მოწინააღმდეგეებს შორის ბრძოლა გაიმართა [[სიმონეთის ბრძოლა|სიმონეთში]] [[1716]] წელს<ref name="ვახუშტი" />. ამ ბრძოლაში მეფე დამარცხდა და მესამედ დატოვა იმერეთის ტახტი, მან თავი [[ქართლის სამეფო|ქართლს]] შეაფარა. ტახტზე მოკავშირეებმა მამია გურიელის ვაჟი [[გიორგი IV გურიელი]] აიყვანეს. ბეჟანმა და ზურაბმა მალე თავისკენ გადაიბირეს  შოშიტა რაჭის ერისთავი, შოშიტას ასული ცოლად შერთეს ბეჟანის შვილ [[ოტია დადიანი|ოტიას]]. ამის შემდეგ მცირე ხნით მშვიდობა დამყარდა.

გიორგი გურიელმა მხოლოდ სამი თვე იმეფა. მან გურიიდან თავისი სიმდიდრის ჩამოტანა განიზრახა, მაგრამ რაჭველები თავს დაესხნენ სოფელ [[სალომინაო (ვანის მუნიციპალიტეტი)|სალომინაოში]]. ეს რომ გურიელმა გაიგო [[გურიის სამთავრო|გურიაში]] გაიქცა, ხოლო იმერეთის სამეფო დარჩა სამ თავადს: ზურაბ აბაშიძეს, ბეჟან დადიანს და შოშიტა რაჭის ერისთავს. მათ იმერეთი სამად გაიყვეს და თავიანთ სამმართველო ტერიტორიებს შეუერთეს<ref name="ვახუშტი" />.

იმერეთის ლტოლვილი მეფე [[ქართლის სამეფო|ქართლიდან]] [[ახალციხე]]ში გადავიდა, იქიდან კი [[სტამბოლი|სტამბოლში]] წავიდა სულთანთან საშუამდგომლოდ. ისაყ-ფაშას სულთნის ბრძანება მოუვიდა გიორგის იმერეთში კვლავ გამეფების შესახებ.

[[1719]] წელს ახალციხის ფაშის ჯარით გიორგი VI იმერეთში ჩამოვიდა. მას ქუთაისში მდაბიო ხალხის გარდა არავინ მიგებებია, აბაშიძე, ერისთავი და დადიანი [[ოკრიბა]]ში იდგნენ. გიორგიმ მათ შეუთვალა იგი მეფედ ეცნოთ, რაზედაც უარი მიიღო. ამის შემდეგ იგი ოსმალთა ჯარით თავს დაესხა თავადებს, დაამარცხა ისინი, ააოხრა ოკრიბა და იქიდან სამეგრელოში წავიდა. დადიანმა წინააღმდეგობის გაწევა ვერ შეძლო. სამივე თავადი მეფეს დამორჩილდა. გიორგი VI (მეოთხედ, [[1719]]-[[1720]] წწ.) კვლავ იმერეთის მეფე გახდა.

[[1720]] წელს ზურაბ აბაშიძის, ერისთავისა და დადიანის წაქეზებით სიმონ აბაშიძემ გიორგი მეფე თხმელისციხეში დაპატიჟა და ნადიმის დროს მსახურებს მოაკვლევინა, მისი ყველა მხლებელი კი ტყვედ დაყიდა<ref name="ვახუშტი" />. იმერეთი კვლავ დადიანს, აბაშიძესა და შოშიტა რაჭის ერისთავს დარჩა. მალევე თავადთა კავშირში ბზარი გაჩნდა, შოშიტა და ზურაბი ერთმანეთს დაემდურნენ. ამ დროს სულთნის ბრძანება მოუვიდა [[ახალციხის საფაშო|ახალციხის ფაშას]] იმერეთში გიორგი VI-ის შვილის, [[ალექსანდრე V|ალექსანდრეს]] გამეფების შესახებ. ისაყ-ფაშამ ქართლიდან გამოითხოვა იმერეთის უფლისწული და [[1720]] წელს სამეფო ტახტზე აიყვანა [[ალექსანდრე V]]-ის (პირველად, [[1720]]-[[1741]] წწ.) სახელწოდებით<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

ალექსანდრე მეფე, როგორც [[ვახტანგ VI]]-ის კარზე აღზრდილი, მის პოლიტიკას იზიარებდა და ქვეყნის გაძლიერებისათვის იბრძოდა, მაგრამ იძულებული იყო ორმაგი პოლიტიკა გაეტარებინა: იძულებული იყო თურქეთისათვის ეამებინა, რადგან მეფობა არ დაეკარგა, მაგრამ მეორე მხრივ ქართლის მეფის გეგმებსაც უნდა გამოხმაურებოდა, რაც რუსეთთან კავშირს გულისხმობდა. [[1722]] წელს ქართლთან ერთად ალექსანდრემაც დაამყარა რუსეთთან დიპლომატიური კავშირი<ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. IV, თბ., 1973, გვ. 461-462</ref>.

ოსმალებმა [[1723]] წელს დაიკავეს [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] აღმოსავლეთ სანაპიროზე მდებარე ციხეები და საქართველო ზღვას მოსწყვიტა. მათ გარნიზონები ჩააყენეს [[პეტრას ციხე|ციხისძირის]], [[ქობულეთის ციხე|ქობულეთის]], [[სეფის ციხე|სეფის]], [[გრიგოლეთის ციხე|გრიგოლეთისა]] და [[ანაკლიის ციხე]]ებში, გაამაგრეს [[ბათუმის ციხე|ბათუმის]], [[ჩაქვის ციხე|ჩაქვის]], [[ფოთის ციხე|ფოთის]], [[ბიჭვინთის ციხე|ბიჭვინთისა]] და [[ანაკოფიის ციხე]]ები<ref name="ჩხატარაიშვილი" />. ოსმალები განსაკუთრებით გააქტიურდნენ [[1725]] წელს. მათ ფოთში ორთუღიანი ფაშა დასვეს და მას შავი ზღვის აღმოსავლეთი სანაპიროს გამგებლობა ჩააბარეს. ოსმალებმა [[რუხის ციხე]] დაანგრიეს და მისი ქვებით ანაკლიის ციხე ააშენეს. [[1728]] წელს ზურაბ აბაშიძემ იმის შიშით, რომ ალექსანდრე მეფე [[შორაპნის ციხე]]ს წაართმევდა, შიგ ოსმალთა მეციხოვნეები ჩააყენა. ამავე პერიოდში ოსმალებმა ხელთ ჩაიგდეს [[ბაღდათის ციხე]]ც. თურქთა ასეთ წარმატებას ქართველ ფეოდალთა შუღლიც უწყობდა ხელს. [[გურიის სამთავრო]]ში ოსმალთა მხარდამჭერად თავადი ნაკაშიძე გამოვიდა.

შუღლის ნიადაგზე ზურაბ აბაშიძემ დადიანის საწინააღმდეგოდ იმერეთში ისაყ-ფაშა მოიწვია. მან თავისი შვილი უსუფი გამოგზავნა. ეს უკანასკნელი ეთათბირა ალექსანდრე მეფეს და მისი თანხმობით [[1728]] წელს [[გეგუთის სასახლე]]ში [[ბეჟან I დადიანი|ბეჟან დადიანი]] მიიპატიჟა და თავის საჭურველთმტვირთველს ხანჯლით მოაკვლევინა. მისმა შვილმა [[ოტია დადიანი|ოტიამ]] გაქცევით უშველა თავს<ref name="ვახუშტი" />.

მიუხედავად ამისა, ოსმალები ქვეყნის დაპყრობის საქმეში არ აქტიურობდნენ. არც იმერეთის მესვეურთ წარმოედგინათ უშუალო საფრთხედ ოსმალთა მიერ ქვეყნის დაპყრობა. ოსმალები ენერგიულად იბრძოდნენ [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] ზოლის დასაპყრობად. მათ გეგმაში მთელი სანაპირო ზოლის დაპყრობა შედიოდა [[ბათუმი]]დან [[აზოვის ზღვა]]მდე. გარდა ამისა, ისინი [[ჯიქები]]ს დამორჩილებასაც გეგმავდნენ. ამ მიზნით [[1730]] წელს<ref name="რეხვიაშვილი3" /> (ვახუშტის მიხედვით [[1733]] წელს<ref name="ვახუშტი" />) მათ დიდი ლაშქრობა წამოიწყეს ფოთის ფაშას მეთაურობით. ამ ლაშქრობაში ფაშას მოწოდებით ალექსანდრე V-ც იღებდა მონაწილეობას, რათა ოსმალებისათვის ერთგულება ეჩვენებინა და ოდიშისათვის ზიანი მიეყენებინა. [[ოტია დადიანი|ოტია დადიანმა]] უარი განაცხადა ლაშქრობაში მონაწილეობაზე. ოსმალებმა გაძარცვეს და გადაწვეს [[ილორის ეკლესია]]. შერვაშიძემ წინააღმდეგობა გაუწია, მაგრამ დამარცხდა და ფაშამ იძულებით გაამაჰმადიანა.

ლაშქრობისას ალექსანდრე დარწმუნდა, რომ ოსმალთა გამარჯვება მნიშვნელოვნად გაართულებდა იმერეთის მდგომარეობას, ამიტომ, როცა ფაშამ მეფეს [[ჯიქეთი|ჯიქეთზე]] და [[აზოვის ზღვა|აზოვამდე]] ლაშქრობა მოსთხოვა, იგი თურქთა ბანაკიდან გამოიპარა. აფხაზები ფაშას აუჯანყდნენ და პარტიზანული თავდასხმებით მნიშვნელოვანი ზარალი მიაყენეს მის ჯარს. თავად ფაშამ კი გაქცევით უშველა თავს.

მიუხედავად იმისა, რომ [[1728]] წელს ბეჟან დადიანის მოკვლის შემდეგ მთელი ძალაუფლება ალექსანდრე მეფის ხელში გადავიდა, უთანხმოება მეფე-მთავრებს შორის მაინც გრძელდებოდა. დადიანი, რაჭის ერისთავი და აბაშიძე ჩვეული მზაკვრობით განაგრძობდნენ მეფესთან ბრძოლას. ასეთ მდგომარეობაში მეფე იძულებული ხდებოდა ოსმალებს დაყრდნობოდა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

ოტია დადიანმა ([[1728]]-[[1758]] წწ.) განიზრახა მეფის ტახტიდან ჩამოგდება: მეფის ძმას მამუკას ცოლად შერთო თავისი და და მისი მეფედ დასმა განიზრახა. დადიანმა გეგუთს მოიყვანა ოდიშ-აფხაზეთის ლაშქარი, მას შეუერთდნენ ერისთავი და აბაშიძე. მეფე ქუთაისის ციხეში შეიკეტა. მოკავშირეებმა ოსმალეთის შიშით ვერ შეძლეს ციხის აღება და ალყა მოშალეს. [[1732]] წელს მეფე ალექსანდრემ ცოლად შეირთო ლევან აბაშიძის ასული, ხოლო თავისი ქალიშვილი პირველი ცოლისაგან [[მამია IV გურიელი|მამია გურიელს]] მიათხოვა<ref name="ვახუშტი" />. ამ დამოყვრებების სერიით მეფემ განიმტკიცა სამეფო ტახტი.

ოტია დადიანმა არ აპატია ოდიშის ლაშქრობაში მონაწილეობა ალექსანდრე მეფეს, მეორედ განიზრახა მის წინააღმდეგ შეთქმულება და ტახტზე მამუკა ბატონიშვილის აყვანა. დადიანმა მიიმხრო გრიგოლ რაჭის ერისთავი და ზურაბ აბაშიძე, მეფის მხარეს კი იდგნენ მამია გურიელი, ლევან აბაშიძე, დადიანის ძმა კაცია, ბარის ერისთავი გედევანი, მერაბ წულუკიძე და სხვ. დაპირისპირებული მხარეები ერთმანეთს შეხვდნენ [[ჩიხორის ბრძოლა (1732)|ჩიხორთან]] [[1732]]<ref name="რეხვიაშვილი3" /><ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. IV, თბ., 1973, გვ. 465</ref> წელს. ოტია დადიანი ტყვედ ჩაიგდეს ხელთ, ხოლო კაცია დადიანი მოკლეს. ოსმალეთს ხელს არ აძლევდა მეფის გაძლიერება და მას კატეგორიულად მოსთხოვა ოტია დადიანის გათავისუფლება. მეფე იძულებული გახდა დათანხმებულიყო.

ურთიერთრბევა და ღალატი მაინც გრძელდებოდა. [[ალექსანდრე V]]-მ თავის დის ქმარს დავით აბაშიძეს და პაპუნა წერეთელს ღალატით მოკვეთა თავები ვარციხის სასახლეში<ref>ნიკო დადიანი, ქართველთ ცხოვრება, თბ., 1962, გვ. 176</ref> თვითონ კი [[მოდინახე]]ს ასაღებად გაემართა, მაგრამ წერეთლის ქვრივმა და მისმა ძემ ციხე გაამაგრეს და ალექსანდრეს ლაშქრობა უშედეგო აღმოჩნდა.

მეფის წინააღმდეგ კვლავ შეითქვნენ ზურაბ აბაშიძე, გრიგოლ რაჭის ერისთავი და ოტია დადიანი. მეფემ დახმარებისათვის [[შანშე ქსნის ერისთავი|შანშე ქსნის ერისთავს]] მიმართა, 500 [[ლეკები|ლეკიც]] იახლა და მოაოხრა ოდიში. იმერეთისა და ოდიშის დარბევის შემდეგ მეფემ თავისი ნახევარ ძმა გიორგი და ლევან აბაშიძე წარგზავნა ქართლში [[ვახუშტი აბაშიძე|ვახუშტი აბაშიძის]] (ზურაბ აბაშიძის ძმის) შესაპყრობად. ისინი თავს დაესხნენ  [[ტეზერი|ტეზერს]] მყოფ ვახუშტის, შეიპყრეს და მეფეს მიგვარეს. მეფემ იგი [[ნავარძეთის ციხე]]ში გამოკეტა, 500 ქისა თეთრი და [[ვახანის ციხე|ვახანის ციხის]] მოცემა მოსთხოვა, რაზეც ვახუშტიმ უარი განაცხადა. მეფეს ქართლის კათალიკოსი [[დომენტი IV|დომენტი]] ეახლა და ტყვის გათავისუფლება სთხოვა, რაზედაც უარი მიიღო. ვახუშტის გათავისუფლებაზე უარი შეუთვალა იუსუფ-ფაშასაც. როგორც კი იუსუფ-ფაშასადმი უარის შესახებ გაიგეს კვლავ შეითქვნენ მეფის წინააღმდეგდ ოტია დადიანი, ზურაბ აბაშიძე და გრიგოლ რაჭის ერისთავი. მათი მარბიელი რაზმი თავს დაესხა [[ვარციხე|ვარციხის]] სასახლეში. მეფემ და დედოფალმა ძლივს მასწრეს გაქცევა, სასახლე დაწვეს და ციხე დააქციეს. ეს მოხდა [[1740]] წელს<ref>ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, 1973, გვ. 891</ref>.

განაწყენებულმა [[იუსუფ III|იუსუფ-ფაშა]]მ [[1741]] წელს ოსმალთა ჯარიც გამოგზავნა ალექსანდრე მეფის წინააღმდეგ. ოსმალებს დადიანი, აბაშიძე და ერისთავი შეუერთდნენ. მეფეს სხვა გზა აღარ ჰქონდა, უბრძოლველად დათმო ტახტი და [[ქართლის სამეფო|ქართლში]] გადაიხვეწა. გამარჯვებულებმა იმავე წელს სამეფო ტახტზე დასვეს ალექსანდრე V-ის უმცროსი ნახევარძმა [[გიორგი VII (იმერეთის მეფე)|გიორგი VII]] ([[1741]] წ.).

ლტოლვილ მეფეს თან გაჰყვნენ ლევან აბაშიძე (სიმამრი), ძმა მამუკა ბატონიშვილი, ბარის ერისთავი და სხვა დიდებულები. მათ თან წაიყვანეს პატიმარი [[ვახუშტი აბაშიძე]]. ქართლის ხანმა მეფური პატივით მიიღო ალექსანდრე, მაგრამ შემდეგ დაატყვევა. ბარის ერისთავი დარუბანდში ეახლა ირანის მმართველს [[ნადირ-შაჰი|ნადირ-შაჰს]] და მეფის თხოვნა მიართვა. ნადირ-შაჰმა ახალციხის ფაშას სთხოვა ალექსანდრე მეფის დაბრუნება იმერეთის მეფის ტახტზე. [[იუსუფ III|იუსუფ-ფაშამ]] ნადირ-შაჰის თხოვნა გაითვალისწინა და [[ალექსანდრე V]] (მეორედ, [[1741]]-[[1746]] წწ.) თურქეთის ცენტრალური ხელისუფლების უკითხავად ტახტზე დააბრუნა. იუსუფ-ფაშამ დასავლეთ საქართველოს დიდებულები შეარიგა მეფესთან და უკან გაბრუნდა, მაგრამ მოკლე ხანში დადიანი, აბაშიძე და ერისთავი ისევ განუდგნენ მეფეს. ეს ამბავი მეფემ თავის დედინაცვალს — თამარს დააბრალა და თავი მოჰკვეთა. შემდეგ გიორგის მომხრენი დააწიოკა და ოსმალეთში დაყიდა. ზურაბ აბაშიძის მიმართ გვარში  უკმაყოფილება გაჩნდა. მეფემ ისარგებლა აბაშიძეებში ატეხილი დავით და ზურაბ აბაშიძეს [[ლევან აბაშიძე]] დაუპირისპირა. ზურაბი ქართლში გადაიხვეწა, ხოლო აბაშიძეთა სახლის უფროსად ლევანი დასვეს<ref name="სოსელია" />.

ლევან აბაშიძე იმერეთის ყოფილი მეფის [[გიორგი-მალაქია აბაშიძე|გიორგი აბაშიძის]] შვილი იყო. მას შემდეგ, რაც ალექსანდრე V-მ მისი შვილი შეირთო ცოლად, მას იგივე პრეტენზიები გაუჩნდა რაც მის მამას ჰქონდა.

[[1743]] წელს მეფის წინააღმდეგ დადიანი და რაჭის ერისთავი კვლავ მცირე გამოსვლას აწყობენ, რომლის დროსაც [[გეგუთი|გეგუთში]] გამართულ ბრძოლაში იღუპება გრიგოლ რაჭის ერისთავი. მოკავშირეებმა [[1746]] წელს ერთხელ კიდევ მოახერხეს ალექსანდრეს ტახტიდან გადაგდება. ამჯერად იმერეთის სამეფო ტახტს იკავებს ალექსანდრეს ძმა [[მამუკა (იმერეთის მეფე)|მამუკა ბატონიშვილი]] ([[1746]]-[[1749]] წწ.), მაგრამ [[1749]] წელს მეფე ალექსანდრემ ახალციხის ფაშის ლაშქრით კვლავ დაიბრუნა სამეფო ტახტი. [[1752]] წელს [[ალექსანდრე V]] გარდაიცვალა და ტახტი დაიკავა მისმა შვილმა [[სოლომონ I]]-მა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

=== სოლომონ I-ის გამეფება ===
[[ფაილი:Solomon I of Imereti.jpg|მინი|200პქ|სოლომონ I]]
[[სოლომონ I]]-მა ([[1752]]-[[1766]] და [[1768]]-[[1784]] წწ.) მემკვიდრეობით მიიღო შინაფეოდალური ბრძოლებისაგან დაუძლურებული სამეფო. იმერეთის მთავარი ციხეები: [[უქიმერიონის ციხე|ქუთაისი]], [[ბაღდათის ციხე|ბაღდათი]], [[შორაპნის ციხე|შორაპანი]] და [[ცუცხვათის ციხე|ცუცხვათი]] თურქებს ეკავათ. მათ ხელში იყო [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპირო ზოლიც. გურია, სამეგრელო და აფხაზეთი მეფისაგან დამოუკიდებელ სამთავროებს წარმოადგენდნენ და მათ ოსმალები იმერეთის სამეფოს წინააღმდეგ იყენებდნენ<ref name="ბურჯანაძე">შ. ბურჯანაძე, სოლომონ I-ის მეფობის პირველი პერიოდი, თსუ შრომები, ტ. 41, თბ., 1950</ref><ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, წიგნი II, თბ., 1965, გვ. 213</ref>.

სოლომონის ტახტზე ასვლისთანავე ფეოდალურმა ომმა იჩინა თავი: [[ლევან აბაშიძე]] — სოლომონის ბაბუა, [[როსტომ რაჭის ერისთავი]], მეფის ორი ბიძა [[მამუკა (იმერეთის მეფე)|მამუკა]] და გიორგი ბატონიშვილები და თვით მეფის დედა თამარი ახალგაზრდა მეფეს აუჯანყდნენ და ტახტიდან გადააგდეს. სოლომონმა [[ახალციხე]]ში გაქცევით უშველა თავს. აჯანყებულთა მხარეზე იყვნენ ასევე [[მამია IV გურიელი]] და დასავლეთ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი [[ბესარიონი (ერისთავი)|ბესარიონი]]<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

იმერეთიდან დევნილმა მეფემ ახალციხის [[ფაშა]]ს [[აჰმედ-ფაშა (ჯაყელი)|აჰმედს]] ([[1745]]-[[1758]] წწ.) მიმართა დახმარებისათვის. აჰმედ-ფაშამ სიამოვნებით იკისრა იმერეთის საქმეების მოგვარება და სოლომონი ტახტზე დააბრუნა. სოლომონმა მის წინააღმდეგ მოწყობილი აჯანყების მოთავეები დასაჯა. ღვიძლი დედა და ბიძა [[მამუკა (იმერეთის მეფე)|მამუკა]] იმერეთიდან გააძევა. მეფემ თავის ბაბუას, [[ლევან აბაშიძე]]ს, სამკვიდრო სოფელი [[კაცხი (ჭიათურის მუნიციპალიტეტი)|კაცხი]] [[კაცხის ციხე|ციხესიმაგრით]] და [[კაცხის ტაძარი|მონასტრითურთ]] ჩამოართვა და იმერეთის მეფის საკუთრებად გამოაცხადა<ref name="ბურჯანაძე" />.

სოლომონმა აჯანყებაში მონაწილე მამია IV გურიელიც დასაჯა, ოსმალთა ჯარის დახმარებით გურია დალაშქრა, მამია იქიდან გააძევა და მის ნაცვლად გურიელად მისი უმცროსი ძმა [[გიორგი V გურიელი]] დასვა<ref name="სოსელია" />. აჯანყებულთაგან დასჯას გადაურჩნენ [[როსტომ რაჭის ერისთავი]] და მისი ძმა კათალიკოსი [[ბესარიონი (ერისთავი)|ბესარიონი]], რაც იმ პერიოდში მეფის სისუსტით იყო გამოწვეული<ref name="ჩხატარაიშვილი" /><ref name="ბურჯანაძე" />.

მეამბოხეებთან ანგარიშსწორების შემდეგ მეფე სიფრთხილით შეუდგა თავისი პოლიტიკის წარმოებას. უპირველეს ყოვლისა ძლიერი მოკავშირის მოძებნის მიზნით გაეყარა ცოლს, აფხაზეთის მთავრის შერვაშიძის ასულ თინათინს და ჯვარი დაიწერა [[ოტია დადიანი]]ს ასულ მარიამზე. ამავე დროს მოხერხებულად შემოირიგა გურიელიც. ამას მოჰყვა წვრილი ფეოდალების მომხრობა თუ განეიტრალება. {{ციტატა|თავისი მოღვაწეობა მეფემ მაჰმადიანობის გავრცელებისა და ტყვის სყიდვის წინააღმდეგ ბრძოლით დაიწყო... მეფემ თავის მოღვაწეობას ამით მტკიცე იდეური დასაყრდენი მოუპოვა: ის ქართველობისათვის მებრძოლის მეთაურად გამოდიოდა<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, წიგნი II, თბ., 1965, გვ. 214</ref>.}} მაჰმადიანობის გავრცელებისა და ტყვის სყიდვის წინააღმდეგ ბრძოლა ქრისტიანობის განმტკიცებას მოითხოვდა, ეს საქმე კი ეკლესიას უნდა ეკისრა, მაგრამ ამ დროს ეკლესიაც უიმედო მდგომარეობაში იმყოფებოდა<ref name="ცქიტიშვილი">ზ. ცქიტიშვილი, საქართველოს სახელმწიფო მოღვაწენი, XVIII ს. II ნახევარი — XIX საუკუნის დამდეგი, თბ., 1980</ref>. ამიტომ სოლომონ მეფემ დიდი ყურადღება დაუთმო ეკლესიის საკითხს: უპირველეს ყოვლისა, მან ეკლესიას დაუბრუნა წინა მეფეების მიერ ერისკაცებზე გაცემული საეკლესიო ყმა-მამული. ამავე დროს საეკლესიო ყმა-გლეხობა ყოველგვარი გადასახადისაგან გაათავისუფლა, გარდა ლაშქრობა-ნადირობისა. ასეთი მოქმედებით მეფე ეკლესიის ავტორიტეტს ამტკიცებდა, ძლიერ თავადებს ასუსტებდა და თავის მომხრეთა რიგებს ზრდიდა.

ქვეყნის ყველაზე უმთავრეს საჭირბოროტო საკითხად მაინც მაჰმადიანობის გავრცელება და ტყვეთა სყიდვა რჩებოდა. სოლომონ მეფემ სწორედ ამ ორი მოვლენის წინააღმდეგ გააჩაღა ბრძოლა. მან გამეფებისთანავე სასიკვდილო განაჩენის დაწესებით აკრძალა ტყვეთა სყიდვა, რამაც იმერელი თავადების დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია, რადგან ხელიდან ეცლებოდათ შემოსავლის წყარო<ref name="ცქიტიშვილი" />. მეფეს საზოგადოების დაბალი ფენები უდგნენ მხარში ფეოდალების წინააღმდეგ ბრძოლაში. ყმა-გლეხობის ასაღორძინებლად მეფეს აუცილებელ საჭიროებად მიაჩნდა მთელი რიგი ღონისძიებების გატარება. აუცილებელი იყო გადასახადების რაოდენობის შემცირება. უპირველეს ყოვლისა აღსაკვეთი იყო „საძალადო“ გადასახადი. ერთი ხელის მოსმით ამ გადასახადის გაუქმება რთული იყო, მაგრამ ყმა-გლეხობა ხედავდა სოლომონის თავდაუზოგავ  ბრძოლას მათი კეთილდღეობისათვის<ref name="ბურჯანაძე" />. მეფემ შეღავათები დააწესა თავადებისაგან შევიწროებულ [[აზნაური|აზნაურებზეც]], ამიტომ ისინიც მეფის მხარეზე იდგნენ. მეფე ნელ-ნელა წვრილი თავადების მომხრობას განაგრძობდა. ამავე დროს იგი სარგებლობდა დიდი სათავადოების შიგნით არსებული დაპირისპირებებით და მათ შორის მომხრეებს უყრიდა თავს<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

მეფე აქტიურად მოქმედებდა ციხესიმაგრეების ხელში ჩასაგდებად, რადგან ფეოდალის სიძლიერეს ციხესიმაგრის ფლობა განაპირობებდა. ციხის მფლობელი ადგილობრივი მოსახლეობის მბრძანებელი იყო. აღნიშნულ პერიოდში იმერეთის ციხეები დიდი თავადების ან თურქთა ხელში იყო. ამიტომ მეფე უპირველეს ყოვლისა სტრატეგიული ციხესიმაგრეების ხელში ჩაგდებას შეუდგა. მან ისარგებლა [[აბაშიძეები|აბაშიძეებს]] შორის ატეხილი მტრობით და [[1754]] წელს გიორგი აბაშიძე-მამუკიშვილისაგან [[ხარაგაულის ციხე]] იყიდა. [[სვერის ციხე]] ჯერ კიდევ სოლომონის მამამ, [[ალექსანდრე V]]-მ მიისაკუთრა. [[კაცხის ციხე]]ც [[1753]] წლიდან მეფის ხელში ჩანს<ref name="სოსელია" />. უფრო მოგვიანებით, [[1762]] წელს მეფემ ნიკო ფინეზიშვილი-აბაშიძისაგან [[ჩხერის ციხე]] შეისყიდა. მეორე მხრივ, აბაშიძეების მეზობელი წერეთლები გაიერთგულა. მეფის ყველა ღონისძიება [[ლევან აბაშიძე|ლევან აბაშიძის]] წინააღმდეგ იყო მიმართული. აბაშიძეს ძლიერი მოკავშირე ჰყავდა რაჭის ერისთავების სახით. მეფემ ერისთავის მოწინააღმდეგე  [[ჯაფარიძეები]] და [[წულუკიძეები]] გაიერთგულა. სოლომონმა ზოგადად დაიახლოვა იმერეთის წარჩინებული თავადაზნაურობა: [[აგიაშვილები]], [[იაშვილები]], [[ლორთქიფანიძეები]], [[მაჭავარიანები]] და სხვ<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

მანვე შექმნა სრულიად ახალი, მეფის ხელისუფლების განმამტკიცებელი ინსტიტუტი, ე. წ. „[[ფიცის კაცნი]]“. ისინი ყოველი წლის 15 მაისს განსაზღვრულ ადგილას იკრიბებოდნენ და ფიცს დებდნენ მეფის ერთგულებაზე. შეფიცულები პოლიტიკური პრივილეგიებითაც სარგებლობდნენ. მათ შორის იყვნენ [[ლორთქიფანიძეები]], [[მესხები (საგვარეულო)|მესხები]], [[ავალიანები]], [[იოსელიანები]], [[ღოღობერიძეები]], [[მიქაბერიძეები]], [[ყიფიანები]], [[ქოქრაშვილები]], [[უგრეხელიძეები]], [[გრიგალაშვილები]], [[ჭაბუკიანები]] და სხვა<ref>მ. რეხვიაშვილი, იმერეთი XVIII ს-ში, თბ., 1982, გვ. 54-55</ref>.

ამრიგად მეფემ ორი მოწინააღმდეგე, აბაშიძე და რაჭის ერისთავი, გაიმარტოვა. ამიერიდან მათ მხოლოდ ახალციხის ფაშის იმედიღა ჰქონდათ. ორივე მხარე გარეგნულ სიმშვიდეს ინარჩუნებდა, თუმცა გადამწყვეტი ბრძოლის მოლოდინში იყვნენ.

=== ხრესილის ბრძოლა ===
{{მთავარი|ხრესილის ბრძოლა}}
[[სოლომონ I|სოლომონ მეფის]] მოქმედებას თვალს ადევნებდა ახალციხის ფაშა [[აჰმედ-ფაშა (ჯაყელი)|აჰმედი]]. იგი დარწმუნდა მეფის ორგულობაში და თავისი დახმარება მის მიმართ დიდ შეცდომად ჩათვალა<ref name="ბურჯანაძე" />. აჰმედისთვის განსაკუთრებით მიუღებელი იყო ტყვეთა სყიდვის წინააღმდეგ ბრძოლა. ფაშამ არაერთხელ შემოუთვალა მეფეს, რათა ტყვის სყიდვა იმერეთში ძველებურად ნებადართული ყოფილიყო. ბუნებრივია, სოლომონმა ეს მოთხოვნა არ შეასრულა და პირიქით მკაცრი სასჯელი დაუწესა ტყვეთა მსყიდველებს. ამან შედეგი გამოიღო. იმერეთი თითქმის მთლიანად გათავისუფლდა ამ უბედურებისაგან.
[[ფაილი:Khresilis brdzola.png|მინი|ხრესილის ბრძოლის სქემა]]
ფაშამ ერთგული თავადების ძებნა დაიწყო იმერეთში. მეფის ბიძა მამუკა ბატონიშვილი, რომელიც იმერეთიდან გააძევეს ამბოხებისათვის, ფაშამ კვლავ იმერეთში დააბრუნა, ასევე დააბრუნა მან გურიელის ტახტზე [[მამია IV გურიელი|მამია]], რომელიც ასევე ამბოხებისათვის იყო განდევნილი<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

სოლომონ მეფის წინააღმდეგ გამოსასვლელად თურქებს ბევრი მიზეზი ჰქონდათ: მეფე-მთავრების შეთანხმება, მეფის ხელისუფლების გაძლიერება, ძლიერი ეკლესიის აღდგენის მცდელობა, ბრძოლა მაჰმადიანობის გავრცელებისა და ტყვეთა სყიდვის წინააღმდეგ. სწორედ ამიტომ ახალციხის ფაშამ ურჩი ქვეშევრდომის დასჯა ბრძანა. როგორც მოსალოდნელი იყო [[ლევან აბაშიძე]] და [[როსტომ რაჭის ერისთავი]] [[ახალციხის საფაშო|ახალციხის ფაშას]] დაუკავშირდნენ<ref>ს. კაკაბაძე, წერილები და მასალები საქართველოს ისტორიისათვის, I, თბ., 1974, გვ. 85</ref>.

იმერეთის ასაოხრებლად გამზადებულ ოსმალთა ჯარს [[ახალციხე]]ში ლევან აბაშიძე ეახლა და მეგზურობა გაუწია. მტერი [[ოკრიბა]]ში (ამჟამად [[ტყიბულის მუნიციპალიტეტი]]), [[ხრესილი]]ს მინდორზე დაბანაკდა. ამ დროს თურქებს იმერეთში ეკავათ [[ცუცხვათის ციხე|ცუცხვათის]], ბაღდათის, [[შორაპნის ციხე|შორაპნისა]] და [[უქიმერიონის ციხე|ქუთაისის]] ციხეები. მეფის მდგომარეობა მძიმე იყო: მთელი [[ზემო იმერეთი]] [[ლევან აბაშიძე]]ს გადაებირებინა, [[რაჭველები|რაჭველი]] თავადი [[წულუკიძეები|წულუკიძეც]] მტრის მხარეზე გადავიდა. სოლომონმა სიმამრს, [[ოტია დადიანი|ოტია დადიანს]] სთხოვა დახმარება. ოტია საკმაოდ მოხუცებული იყო, წამოსვლა ვერ შეძლო, მაგრამ საბრძოლოდ თავისი შვილი [[კაცია II დადიანი|კაცია]] გამოგზავნა ოდიშ-ლეჩხუმ-აფხაზთა ჯარით. მეფის დასახმარებლად გამოეშურა ასევე [[მამია IV გურიელი]]<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

იმერეთის მეფისთვის მოულოდნელი არ ყოფილა მტრის შემოსევა. მან [[1757]] წლის ბოლო თვეებში ფარულად დიდი სამზადისი დაიწყო იმერეთიდან თურქების განსადევნად. ახალგაზრდა მეფე შესანიშნავი სარდალი და უშიშარი მეომარი გამოდგა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

სოლომონ მეფემ თავადაზნაურობიდან ბრძოლაში გაიწვია ყველა, ვისაც იარაღის ტარება შეეძლო, ხოლო ყმა-გლეხობიდან — კომლზე კაცი. მეფის ლაშქარში დიდი ერთსულოვნება იყო.

[[1757]] წლის [[14 დეკემბერი|14 დეკემბერს]] სოლმონ მეფე თავს დაესხა მტრის ლაშქარს. მტერი არ დაბნეულა, რადგან ამის მოლოდინში იყო.  მათ პირველ ხანს წარმატებასაც კი მიაღწიეს. ოსმალებმა ხელთ იგდეს სამეფო დროშა, მაგრამ ქართველთა ლაშქრის სულიერმა მხნეობამ ომის ბედი შემოაბრუნა. თვით როსტომის და ლევან აბაშიძის ჯარიდან ცალკეულმა რაზმებმა მეფის მხარეზე იწყეს გადმოსვლა. მტრის ჯარის დიდი ნაწილი გაიჟლიტა, ნაწილი დაატყვევეს, მცირე ნაწილმა გაქცევით უშველა თავს, მაგრამ იმერეთის ტერიტორიას მაინც ვერ გაცილდა, მათ გზადაგზა ხოცავდნენ და ატყვევებდნენ. ხრესილის ბრძოლაში დახოცეს ოსმალეთის ჯარის მხედართმთავრები: გოლა-ფაშა, ქემხა-ფაშა და ბაშა-აღა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

ბრძოლაში მოკლეს მოღალატე [[ლევან აბაშიძე]], ხოლო [[როსტომ რაჭის ერისთავი|როსტომ ერისთავმა]] გაქცევით უშველა თავს<ref>იობაშვილი გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987, გვ. 508</ref>. ზარალი მეფის მხრიდანაც დიდი იყო. დიაღუპა [[სამურზაყანო]]ს მფლობელი ხუტუნია შერვაშიძე.

[[ხრესილის ბრძოლა]] დასაწყისი იყო დასავლეთ საქართველოს გამათავისუფლებელი ბრძოლისა. სოლომონ მეფე პირველად აქ შეხვდა დამპყრობლებს. აქედან მოყოლებული მას ხმალი არ ჩაუგია ქარქაშში იმერეთის დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლაში<ref name="ბურჯანაძე" />.

სოლომონ მეფემ გადამწყვეტი ზომები მიიღო მოღალატეთა დასასჯელად: აბაშიძეებს ჩამოართვა ლევან აბაშიძის წილი მამული და სამეფო საკუთრებად გამოაცხადა, ხოლო დანარჩენი აბაშიძეები ფიცით შემოიმტკიცა და სააბაშიოს ნაწილი მათ წყალობად მისცა. ამიერიდან [[აბაშიძეები|აბაშიძეთა]] საგვარეულო მეფის წინააღმდეგ ბრძოლისათვის უძლური იყო. ახლა როსტომ რაჭის ერისთავის დათრგუნვა იყო საჭირო, რათა მეფეს მტერთან ბრძოლაში ზურგი საიმედო ჰქონოდა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

=== საეკლესიო კრება ===
[[ხრესილის ბრძოლა]]ში გამარჯვების შემდეგ [[სოლომონ I|სოლომონ მეფესა]] და ოსმალებს შორის [[1758]] წელს ორჯერ მოხდა ბრძოლა. პირველში ოსმალებმა გაიმარჯვეს, ხოლო მეორეში სოლომონმა ბრწყინვალე გამარჯვებას მიაღწია. მეფის ავტორიტეტი კიდევ უფრო გაიზარდა. სოლომონმა ისარგებლა ამ გამარჯვებით და მეფის ხელისუფლების გაძლიერების მიზნით ახალი ნაბიჯი გადადგა, [[1759]] წლის დეკემბერში დასავლეთ საქართველოს საეკლესიო და საერო ფეოდალების საგანგებო კრება მოიწვია. მასში მონაწილეობდნენ: მეფე, კათალიკოსი და დასავლეთ საქართველოს მაღალი სამღვდელოება, იმერეთის ბატონიშვილები და თავადაზნაურობა, [[დადიანები|დადიანი]] და [[გურიელები|გურიელი]] ბატონიშვილებით და თავადაზნაურობით. კრება მთელ თვეს გრძელდებოდა და მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებებით დასრულდა. მსჯელობის საგანი მთელი დასავლეთ საქართველოსთვის საერთო საჭირბოროტო საკითხები იყო<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, ტ. IV, თბ., 1973, გვ. 415</ref>:

# ეკლესიის საქმეების მოწესრიგება.
# ტყვეთა სყიდვის აკრძალვა.

[[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] შუა წლებისათვის ეკლესია ძალზედ უნუგეშო მდგომარეობაში იმყოფებოდა. ყმა-მამულის უდიდესი ნაწილი საერო ფეოდალებს მიეტაცნათ, მრავალი მონასტერი და საეპისკოპოსო კათედრა გაუქმებულიყო. ოსმალეთი მაჰმადიანობას ავრცელებდა, ანგრევდნენ ეკლესიებს და მათ ადგილას მეჩეთებს აშენებდნენ<ref>გიულდენშტედტის მოგზაურობა საქართველოში, გერმანული ტექსტი ქართული თარგმანითურთ გამოსცა და გამოკვლევა დაურთო მ. გელაშვილმა, თბ., 1962, ტ. I, გვ. 139</ref>.

მეფის ხელისუფლების ძლიერებისათვის ბრძოლაში ეკლესია დიდ როლს ასრულებდა. იგი იყო სარწმუნოების, ენისა და კულტურის შენარჩუნების ერთ-ერთი გარანტი და ბურჯი. შინაპოლიტიკურ ბრძოლაში იგი ძირითადად მეფის ხელისუფლების მხარეზე იდგა და თავადების გაძლიერების წინააღმდეგ გამოდიოდა, ებრძოდა მაჰმადიანობის დამკვიდრებას. კრძალავდა ადამიანებით ვაჭრობას.

[[1759]] წლის 9 დეკემბერს, საეკლესიო კრებაზე მეფემ სხდომას დადგენილება მიაღებინა საქუთათლოს  აღდგენისა და ქუთათელის დასმის შესახებ. ამავე დროს ქუთათელს, მანამდე მის ხელთ არსებული ყველა მამული დაუმტკიცა. მეფეს მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი ეკლესიის გაძლიერება, ამიტომ საეკლესიო პოლიტიკა მან შემდეგი ღონისძიებებით განახორციელა:

# ერისკაცებისაგან მიტაცებული ყმა-მამული ეკლესიას დაუმტკიცა;
# საეკლესიო ყმები გაათავისუფლა ზედმეტი გადასახადებისაგან და საეკლესიო გადასახადები დააკანონა;
# საერო ფეოდალებს აუკრძალა ეკლესიის სამეურნეო საქმეებში ჩარევა;
# საეკლესიო თანამდებობიდან უღირსი პირები გადააყენა და მათ ადგილზე ღირსეული პირები მიიწვია;
# ააგო და აღადგინა ეკლესია-მონასტრები<ref name="რეხვიაშვილი3" /><ref name="ბურჯანაძე" />

[[1759]] წლის კრების დადგენილებებმა დასაბამი მისცა ახალ პერიოდს დასავლეთ საქართველოს პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ ცხოვრებაში, აქედან იწყება თურქეთის აგრესიისაგან თავდახსნა და ფეოდალურ ურთიერთობათა მოწესრიგება. ამ კრებაზე აღდგენილ იქნა [[ხონი]]ს საეპისკოპოსო კათედრა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

საეკლესიო რეფორმის შემდეგ ეკლესია სათანადო სიმაღლეზე იდგა. მისი ავტორიტეტი და გავლენა აღდგენილ იქნა. ეკლესიის აღორძინების შემდეგ მეფემ დიდი მოკავშირე შეიძინა მისი სახით.

საეკლესიო კრებაზე მეფე სოლომონი დასავლეთ საქართველოში საერთო საქმეების ხელმძღვანელად გამოდიოდა. [[მთავარი|მთავრები]] და [[თავადი|თავადები]] მას მორჩილებდნენ. იმერეთის თავადები შიშით უყურებდნენ მეფის ასეთ გაძლიერებას. განსაკუთრებით აქტიურობდა [[როსტომ რაჭის ერისთავი]]. მას ამის საფუძველიც ჰქონდა. [[აბაშიძეები|აბაშიძის]] სახლის დამდაბლების შემდეგ ჯერი სწორედ მასზე იყო მიმდგარი. ამის პირველი ნიშანი კი მეფის მიერ ერისთავის მოქიშპე [[წულუკიძეები]]ს დაახლოება იყო<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

=== ბრძოლა თურქებთან 1758-1768 წწ. ===
[[ფაილი:Georgia in 1762.svg|მინი|მარცხნივ|350პქ|საქართველო 1762 წლისათვის]]
[[ხრესილი|ხრესილთან]] ოსმალთა მარცხს და სოლომონ მეფის ბრძოლას დამოუკიდებლობისათვის თურქეთის ხელისუფლება ვერ ურიგდებოდა. ახალციხის ფაშას [[აჰმედ-ფაშა (ჯაყელი)|ჰაჯი-აჰმედს]] [[სტამბოლი]]დან ბრძანება მოუვიდა იმერეთის სამეფოს დამორჩილების შესახებ. საბრძოლველად წამოსვლამდე ფაშამ სოლომონ მეფეს ხარკის გადახდა და ტყვეებით ვაჭრობის აღდგენა მოსთხოვა. ქვეყნის აოხრების თავიდან აცილების მიზნით სოლომონ მეფე პირველ პირობას დასთანხმდა, მეორეზე კი უარი შეუთვალა. ოსმალთა ჯარი [[ხუნძახი]]ს ბატონთან და [[ლეკები|ლეკებთან]] ერთად [[1758]] წელს იმერეთის დასალაშქრავად გადმოვიდა. მეფე მოუმზადებელი დახვდა. მტერმა ქვეყანა ააოხრა და გაძარცვა. მათ შორის [[გელათის მონასტერი]]ც. სოლომონ მეფე იძულებული იყო ყველა წამოყენებულ პირობაზე დათანხმებულიყო. მტერი უკან გაბრუნდა, ხოლო ხარკის აკრეფა იმერეთის ციხეებში მდგარ თურქ მეციხოვნეებს დაავალეს. მათ მიერ ხარკის აკრეფა უფრო ძარცვას ჰგავდა, რის გამოც მოსახლეობამ [[ახალციხის ფაშების სია|ახალციხის ფაშას]] შესჩივლა. თავად სოლომონიც ეახლა ახალციხის ფაშას და იმერთა მეფეს სამი ათასი თურქი მებრძოლი გააყოლეს თვითნებურად მოქმედი თურქი მეციხოვნეების დასასჯელად. თუმცა ამ ჯარმა იმერეთამდე ვერ ჩააღწია, სოლომონ მეფემ ისინი გზაშივე გაანადგურა ფიცის კაცების ჯარით. ამ მარცხის გამო თურქეთის ცენტრალურმა ხელისუფლებამ ჰაჯი-აჰმედი თანამდებობიდან გადააყენა და სიკვდილით დასაჯა<ref name="ბურჯანაძე" />.

[[1758]] წელს [[ქართლ-კახეთის სამეფო|ქართლ-კახეთისა]] და იმერეთის მეფეებმა [[გორი|გორში]] თავდაცვითი კავშირის [[გორის შეთანხმება|ხელშეკრულება]] დადეს, რაც მტრის შემოსევის დროს ურთიერთდახმარებას ითვალისწინებდა. ეს შეთანხმება რამდენიმე წლის მანძილზე სრულდებოდა და ქართლ-კახეთის მეფეებმა არაერთხელ აღმოუჩინეს დახმარება სოლომონ მეფეს თურქი აგრესორების წინააღმდეგ ბრძოლაში. ასევე დახმარებას უწევდა სოლომონ მეფე [[ერეკლე II]]-ს [[ლეკები]]ს წინააღმდეგ ბრძოლაში. ორჯერ 9-9 ათასი კაცი მიახმარა. მესამედ თავისი ძმა არჩილი გააგზავნა, ხოლო [[1760]] წელს სოლომონ მეფე ერეკლეს ეხმარებოდა განჯის აღებაში 15 000-იანი ჯარით. სამწუხაროდ მეფეებს ხშირად და აშკარად არ შეეძლოთ ერთმანეთის დახმარება, რადგან [[1555]] წლის [[ამასიის ზავი]] ჯერ კიდევ ძალაში იყო<ref>მ. რეხვიაშვილი, იმერეთის სამეფო XVI საუკუნეში, თბ., 1976, გვ. 42-43</ref>.

თურქეთის სულთანმა [[მუსტაფა III|მუსტაფა III-მ]] ([[1757]]-[[1774]] წწ.) ახლად დანიშნულ [[ჰასან-ფაშა]]ს ([[1758]]-[[1759]] და [[1761]]-[[1767]] წწ.) დაავალა იმერეთის დამორჩილება. [[1758]] წელს მან ორჯერ ილაშქრა იმერეთში და ორჯერვე დამარცხდა<ref>ლომსაძე შ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987, გვ. 606</ref>.

[[1759]] წელს ჰასან-ფაშა [[იბრაჰიმი|იბრაჰიმ-ფაშამ]] ([[1759]]-[[1761]] წწ.) შეცვალა. მას იმერეთის მეფემ დედოფალი მარიამი გაუგზავნა და ზავი შესთავაზა. ფაშამ სანაცვლოდ ტყვეთა სყიდვის აღდგენა მოითხოვა. რაზეც უარი მიიღი და მოლაპარაკება ჩაიშალა<ref name="ბურჯანაძე" />. [[1760]] წელს ოსმალებმა ხარკის დაკისრებისა და ტყვეთა სყიდვის აღდგენის მიზნით კვალავ შემოუტიეს. სოლომონ მეფე ამ ლაშქრობას მომზადებული დახვდა და მტერი სასტიკად დაამარცხა. ასევე დაამარცხა ოსმალები [[1761]] წლის ლაშქრობის დროს.

[[1763]] წელს ახალციხის ფაშა 13 000-იანი ლაშქრით ორ ტალღად შემოიჭრა იმერეთში და წარმატებასაც მიაღწია, მაგრამ იანიჩარებსა და ქურთ მებრძოლებს შორის წამოჭრილი კონფლიქტით ისარგებლეს ქართველებმა და მუსრი გაავლეს მტერს. იმავე 1763 წელს თურქთა ლაშქარი კვლავ დაესხა მტერს, ამჯერადაც მათ მწარე მარცხი იწვნიეს. ამის შემდეგ თურქებმა აღმოსავლეთიდან სცადეს ზემო იმერეთში შეჭრა, მაგრამ [[ერეკლე II]]-მ მათ ამის უფლება არ მისცა<ref>შ. ლომსაძე, სამცხე-ჯავახეთი, თბ., 1975, გვ. 216-217</ref>.

თურქეთის ცენტრალურმა ხელისუფლებამ ნაცად ხერხს მიმართა. ძალით რომ ვერაფერს გახდა, ისევ სოლომონ მეფის მოწინააღმდეგეებთან გააბა კავშირი. ტახტის მაძიებელი მეფის ბიძაშვილი [[თეიმურაზი (იმერეთის მეფე)|თეიმურაზ მამუკას ძე]] ოსმალეთის სულთანს იმერეთის ტახტზე გამეფებას სთხოვდა და სამაგიეროდ „ტყვეთა სყიდვის“ აღდგენას აღუთქვამდა. ბუნებრივია, თურქეთისათვის ეს წინადადება მისაღები აღმოჩნდა. [[1764]] წელს ოსმალეთის მთავრობამ დიდი ლაშქრის შეყრის ბრძანება გასცა. [[1765]] წელს [[ჰასან-ფაშა]] დიდი ლაშქრით დასავლეთ საქართველოს დასარბევად გამოემართა და თან ტახტის პრეტენდენტი თეიმურაზი იახლა. სოლომონის მხარეზე დადგნენ დადიანი და გურიელი, ხოლო [[როსტომ რაჭის ერისთავი]] კვლავ თურქეთის მხარეზე აღმოჩნდა. ფაშა პირველად გურის შეესია [[მამია IV გურიელი|მამია IV-მ]] მწვავე ბრძოლა გაუმართა, მაგრამ დამარცხდა. ფაშამ იგი განდევნა და მისი ძმა [[გიორგი V გურიელი|გიორგი V]] დასვა გურიელად. ამს შემდეგ ფაშა ოდიშში შევიდა. [[კაცია II დადიანი|კაცია დადიანმა]] სამთავროს აოხრებისაგან გადარჩენის მიზნით მტრის წინაშე ქედი მოიხარა და ოსმალთა ჯარის სურსათით მომარაგება იკისრა. ეს წელი მომხდურმა ოდიშში გამოიზამთრა. სოლომონ მეფე იზოლირებული აღმოჩნდა<ref name="ბურჯანაძე" />.

[[1766]] წელს ჰასან-ფაშა იმერეთს შეესია. მარტოდ დარჩენილი მეფის დამარცხება არ გაჭირვებიათ. ერთთვიანი ბრძოლის შემდეგ ფაშამ [[სვერის ციხე]] აიღო და იქიდან [[სოლომონ I]] განდევნა. ბრძოლის გაგრძელებას აზრი არ ჰქონდა. გამარჯვებული ჰასან-ფაშა ქუთაისში შევიდა და [[თეიმურაზი (იმერეთის მეფე)|თეიმურაზი]] ([[1766]]-[[1768]] წწ.) იმერეთის მეფედ გამოაცხადა. სოლომონ მეფემ თავი [[მოდინახე]]ს ციხეს შეაფარა.

მიუხედავად გამარჯვებისა, თურქები ციხეებიდან გამოსვლას ვერ ბედავდნენ, რადგან დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლთა რიგები იზრდებოდა და ძლიერდებოდა. თვით თეიმურაზ მეფე თურქებთან გადასახლდა [[უქიმერიონის ციხე|ქუთაისის ციხეში]] და გარეთ გამოსვლას ვერ ბედავდა. მოსახლეობის ქვედა ფენა მას მეფედ არ აღიარებდა.

[[1766]] წელს [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]] მთავრობამ კვლავ იმერეთში ლაშქრობა ბრძანა, მაგრამ ლაშქრობის უსარგებლობაში დარწმუნდნენ და სოლომონთან ზავი ითხოვეს. სოლომონმა ოსმალებთან მოლაპარაკებაში შუამდგომლობა [[ერეკლე II]]-ს სთხოვა. საზავო მოლაპარაკებას ერეკლე მეფის ელჩთან ერთად სოლომონის ძმა, გენათელი იოსები ხელმძღვანელობდა. ელჩები [[1766]] წელს ჩავიდნენ [[სტამბოლი|სტამბოლში]]. ერეკლეს ელჩმა სულთანს მოახსენა, რომ სოლომონი მზად იყო ყოველწლიურად ხარკის ანგარიშში ეძლია მისთვის 60 ქალი, ხოლო სულთანი იმერეთის საშინაო საქმეებში არ უნდა ჩარეულიყო. ზავის დადება გაჭიანურდა, რადგან ტახტზე თეიმურაზი იჯდა და ხარკსაც თურქთა მოთხოვნილებისამებრ იხდიდა. ელჩობამ მიზანს ვერ მიაღწია — [[1767]] წელს ზავი დაიდო, რომლის პირობებით ძველი მოხარკეობა აღსდგა. თურქეთი არ ჩქარობდა სოლომონისათვის ტახტის დაბრუნებას<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

[[1768]] წელს სოლომონ მეფემ გადამწყვეტი ბრძოლა გაუმართა მოწინააღმდეგეებს. [[ჩხარი]]ს მახლობლად ადგილ ცხრაწყაროსთან სოლომონ მეფემ ერთგული იმერლებით და დაქირავებული ლეკებით დაამარცხა თეიმურაზი და მისი მოკავშირე დადიანი, გურიელი და რაჭის ერისთავი<ref>გიულდენშტედტის მოგზაურობა საქართველოში, გერმანული ტექსტი ქართული თარგმანითურთ გამოსცა და გამოკვლევა დაურთო მ. გელაშვილმა, თბ., 1962, ტ. I, გვ. 169</ref>. ამ გამარჯვებით იმერეთის ტახტზე კვლავ სოლომონი ავიდა. თეიმურაზ ბატონიშვილი შეიპყრეს და [[მუხურის ციხე]]ში გამოკეტეს, საიდანაც ცოცხალი აღარ გამოსულა<ref name="ბურჯანაძე" />. ასევე დაპატიმრეს და ციხეში გამოკეტეს თეიმურაზის ძმა გიორგი ბატონიშვილი<ref name="ჩხატარაიშვილი" />.

ტახტის დაბრუნების შემდეგ სოლომონ მეფეს თურქეთთან დადებული ზავის პირობები უკვე მიუღებლად მიაჩნდა და ხარკზე უარი განაცხადა. ოსმალეთმა მისი უარი ახალციხის ფაშის პირით შეიტყო, მაგრამ რაიმე საწინააღმდეგო ღონისძიებას ადგილი არ ქონია.

მიუხედავად იმისა, რომ იმერეთის ციხეებში კვლავ თურქები იდგნენ, სტამბოლი მაინც შეშფოთებული იყო იმერეთის სამეფოს მცდელობით კავშირი დაემყარებინა რუსეთთან. თუკი თურქეთი იმერეთს დაკარგავდა, მათ ხელიდან ეცლებოდათ შავ ზღვაზე და კავკასიაში ბატონობის ერთ-ერთი დასაყრდენი. ამიტომ სულთანი იძულებული იყო სოლომონისათვის დაეთმო. ასევე მხედველობაშია მისაღები ის, რომ ახლოვდებოდა [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1768-1774)|რუსეთ-ოსმალეთის 1768-1774 წლების ომი]] და პორტასაც კარგად ესმოდა ამ ომში იმერეთის მნიშვნელობა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

სულთანმა მუსტაფა III-მ [[1768]] წლის აგვისტოში სოლომონ მეფის მიმართ წყალობის ფირმანი გამოსცა, რომლის ძალითაც ''„ქრისტიან მეფეთა შორის სახელგანთქმული სოლომონი“'' იმერეთის ტახტზე აღადგინა. ეს დაგვიანებული თანხმობა სოლომონ მეფის დიდი გამარჯვება იყო. ამ ფირმანის გამოცემამ დააჩქარა [[მაქსიმე ქუთათელი]]ს ელჩობა რუსეთში<ref name="ცქიტიშვილი" />.

ათი წლის მანძილზე ([[1758]]-[[1768]] წწ.) იმერეთის ხალხი სოლომონ მეფის ხელმძღვანელობით გმირულად ებრძოდა თურქ დამპყრობლებს და მათ დამხმარე თავადებს.

=== სოლომონ მეფე და როსტომ რაჭის ერისთავი ===
{{მთავარი|რაჭის საერისთავო|როსტომ რაჭის ერისთავი}}
[[ფაილი:Barakoni church.jpg|მინი|250პქ|ბარაკონი – რაჭის ერისთავების კარის ეკლესია]]
[[ფაილი:Mindacixe.jpg|მინი|250პქ|<center>მინდა ციხე<br /><small>ჯაბა ლაბაძის ფოტო</small></center>]]
ისტორიულ წყაროებში [[რაჭის საერისთავო]] [[XI საუკუნე]]ში მოიხსენიება, მაგრამ მისი დაარსების თარიღად ქართულ ისტორიოგრაფიაში [[X საუკუნე]]ა მიღებული. რაჭის ერისთავები [[კახაბერიძეები]] იყვნენ, რომლებიც [[ბაღვაშები|ბაღვაშთა]] გვარის წარმომადგენლებად ითვლებიან. [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] II ნახევარში [[დავით VI ნარინი|დავით ნარინმა]] ([[1247]]-[[1293]] წწ.) გააუქმა საერისთავო, რომელიც [[XIV საუკუნე]]ში იმერეთის მეფეებმა კვლავ აღადგინეს. [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] 30-იანი წლებიდან რაჭის ერისთავები უკვე [[ჩხეტიძეები]] არიან. [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] შუა წლებისათვის რაჭის ერისთავებს ეკუთვნოდათ 56 სოფელი, მათი ყმების რაოდენობა 1250 კომლით განისაზღვრებოდა. საერისთავოს ცენტრი იყო სოფელი [[წესი (ამბროლაურის მუნიციპალიტეტი)|წესი]], კარის ეკლესია [[ბარაკონი]], ხოლო საგვარეული ციხესიმაგრე [[მინდა ციხე]]<ref name="სოსელია" />.

იმერეთის სამეფო კარზე რაჭის ერისთავები დიდი პატივით სარგებლობდნენ და იმერეთის მეფის მოკავშირეებიც იყვნენ, მაგრამ თავადურ გათიშულობას ერისთავები [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე III-ის]] სიკვდილის ([[1660]] წ.) შემდეგ იწყებენ: [[შოშიტა II]] ([[1661]]-[[1684]] წწ.), [[პაპუნა II]] ([[1684]]-[[1696]] წწ.), [[შოშიტა III]] ([[1696]]-[[1731]] წწ.), [[გრიგოლ რაჭის ერისთავი|გრიგოლ]] შოშიტას III-ის ძე ([[1732]]-[[1743]] წწ.), [[ვახტანგ რაჭის ერისთავი|ვახტანგ]] შოშიტა III-ის ძე ([[1743]]-[[1749]] წწ.), [[როსტომ რაჭის ერისთავი|როსტომ შოშიტა III-ის ძე]] ([[1749]]-[[1769]] წწ.) ებრძვიან ხელისუფლებას და ამ ბრძოლაში მხარდამხარ უდგანან [[აბაშიძეები|აბაშიძეს]], [[დადიანები|დადიანს]], [[გურიელები|გურიელს]] და სხვა თავადებსა და მთავრებს<ref name="სოსელია" />.

ფეოდალური შინაომების შედეგად იმერეთის მეფის ხელისუფლება ძალზედ დაკნინდა. ეს განსაკუთრებით [[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XVIII საუკუნე]]ების მიჯნაზე გამოვლინდა. ამ პერიოდში რაჭის ერისთავები სხვა მთავრებთან ერთად თავიანთი სურვილის მიხედვით წყვეტენ თუ ვინ ავიდოდა იმერეთის მეფის ტახტზე. მათ წინააღმდეგ მრავალჯერ გაულაშქრია იმერეთის მეფეს, მაგრამ ამოდ. [[პაპუნა II|პაპუნასთან]] ბრძოლაში [[ალექსანდრე IV]]-მ ორჯერ დაკარგა სამეფო ტახტი. საბოლოოდ პაპუნამ და მისმა მომხრეებმა შეიპყრეს მეფე და [[რუისი|რუისში]] მოაკვლევინეს. ერისთავმა და მისმა მომხრეებმა სამჯერ ჩამოაგდეს [[გიორგი V (იმერეთის მეფე)|გიორგი V]] ([[1707]]-[[1720]] წწ.) ტახტიდან. [[1716]] წელს აბაშიძემ, დადიანმა და რაჭის ერისთავმა იმერეთის სამეფო სამად გაიყვეს, ხოლო [[1720]] წელს მეფეც მოკლეს. არც გიორგის მემკვიდრეს [[ალექსანდრე V]]-ს ჰქონდა მოსვენება რაჭის ერისთავისაგან. იგი რამდენიმეჯერ გააძევეს იმერეთიდან<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

არც [[როსტომ რაჭის ერისთავი|როსტომ ერისთავი]] უდებდა ტოლს სოლომონ პირველს. გაძლიერებული ქვეშევრდომი მეფეს აშკარა ბრძოლას უცხადებდა. სამაგიეროდ კარგი ურთიერთობა ჰქონდათ აღმოსავლეთ საქართველოს მეფეებთან. აღსანიშნავია კიდევ ერთი ფაქტორი, რომ რუსეთის საიმპერატორო კარზე რაჭის ერისთავ როსტომს იმერეთის მეფისაგან დამოუკიდებელ სუბიექტად ცნობდნენ.

რაჭის ერისთავების განდიდებას გამოხატავდა მათი ტიტულატურა, რომელიც [[XVIII საუკუნე]]ში გაჩნდა: „ლიხთ იმერისა და ამერის მთავარი და მსაჯული, მპყრობელი რაჭისა“ ან „ლიხთ იმერთა სარდალი... მპყრობელი რაჭისა“<ref>შ. ბურჯანაძე, ისტორიული დოკუმენტები იმერეთის სამეფოსა და გურია-ოდიშის სამთავროებისა, თბ., 1959, გვ. 60</ref>.

XVIII საუკუნის I ნახევარში ერისთავებმა წერეთლების კუთვნილი მდინარე [[ჯრუჭულა|ჯრუჭის]] [[ხეობა]] დაიკავა. ამ საქმეში სოლომონ მეფე ჩაერია, ჩამოართვა ხეობა ერისთავებს და [[ჯრუჭის მონასტერი|ჯრუჭის მონასტერს]] შესწირა. მეფემ წერეთლების მხარე დაიკავა და ერისთავი  გაანაწყენა. ერისთავმა სულ მალე მთელი რაჭა შემოიმტკიცა. მიიტაცა [[ჯაფარიძეები]]ს, [[იაშვილები]]ს, [[ყიფიანები]]ს, [[ლიპარიშვილები]]ს, [[გამრეკელიძეები]]სა და [[წულუკიძეები]]ს მამულები.

როსტომ ერისთავი აღმშენებლობით საქმიანობასაც ეწეოდა. [[1753]] წელს ააგო [[ბარაკონი]]ს ახალი ეკლესია, [[1754]] წელს — [[ველტყევის მონასტერი]]<ref>ვაჟა გობეჯიშვილი, რაჭის მონასტრები, თბ., 2006, გვ. 34–37</ref>, [[1755]] წელს იერუსალიმში თავისი ხარჯით ააშენა დედათა მონასტერი, გარდა ამისა მრავალი დანგრეული ციხე და ეკლესია გაამაგრა და აღადგინა. ასეთი სწრაფი და გრანდიოზული მშენებლობა საქართველოს მეფეებსაც კი უჭირდათ<ref name="რეხვიაშვილი3" />. გარდა ამისა, რაჭის ერისთავის კარი კულტურის ერთ-ერთ ცენტრს წარმოადგენდა.

[[მიხეილ თამარაშვილი]]ს ცნობით, როსტომმა, მისმა ძმამ [[ბესარიონი (ერისთავი)|ბესარიონ კათოლიკოსმა]] და შვილმა გიორგიმ [[1751]] წელს [[კათოლიკობა]] მიიღეს და ამ სარწმუნოებაზე დარჩნენ სიცოცხლის ბოლომდე<ref>[http://highlander-ge.blogspot.com/search/label/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%20%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%20%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%20%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1 მ. თამარაშვილი, ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის]</ref>.

როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ [[სოლომონ I]] გამეფდა [[1752]] წელს, მაგრამ იმერეთის ფეოდალებმა იგი მაშინევე ჩამოაგდეს ტახტიდან და იმერეთიდან გააძევეს. ამ აჯანყებაში რაჭის ერისთავის წვლილი მეფის დედასთან, პაპასთან და ბიძებთან ერთად განუზომელი იყო. მომდევნო წელს ოსმალთა ჯარის დახმარებით მეფე კვლავ იბრუნებს ტახტს და აჯანყების მონაწილეებს მკაცრად სჯის, მაგრამ დასჯას გადაურჩა მთავარი მონაწილე [[როსტომ რაჭის ერისთავი]], რაც იმ პერიოდისათვის მეფის სისუსტის მანიშნებელი იყო.

მეფობის პირველ ხანებში სოლომონს ოსმალების გარეშე არ შეეძლო ხელისუფლების შენარჩუნება, მაგრამ იგი თანდათან ძლიერდებოდა. მასთან მოეყარათ თავი ერისთავის მიერ შევიწროებულ თავადებს და ხსნას მისგან ელოდნენ. ამ პერიოდში დადიანი მეფის მომხრე იყო, ხოლო როსტომს მხარს უჭერდა სოლომონის ბაბუა [[ლევან აბაშიძე]] (როსტომის და ლევან აბაშიძის მოკავშირეობა ალბათ ნათესაური კავშირითაც აიხსნებოდა ისინი დედით ძმები იყვნენ. [[შოშიტა III]]-ის გარდაცვალების შემდეგ მისი მეუღლე მეორედ გათხოვდა [[არგვეთი (მხარე)|არგვეთის]] მფლობელზე)<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

ტყვეთა სყიდვის აკრძალვა ოსმალეთს არ მოეწონა და ჯარი გამოაგზავნა იმერეთის სამეფოს ასაოხრებლად. [[1757]] წელს ხრესილის მინდორზე გამართულ [[ხრესილის ბრძოლა|ბრძოლაში]] სასტიკად დამარცხდა ოსმალეთი და მისი მომხრეები. ლევან აბაშიძე ბრძოლის ველზე დაეცა, ხოლო როსტომმა გაქცევით უშველა თავს. მიუხედავად ბრძოლაში გამარჯვებისა, იმერეთიდან აგრესორების განდევნამდე ჯერ კიდევ შორი იყო, ამიტომ მეფემ არჩია როსტომი შემოერიგებინა. როსტომიც ხედავდა მეფის გაძლიერებას და დაზავება არჩია. ერთხანს მათ შორის მშვიდობა დამყარდა<ref name="სოსელია" />. ეს დაზავება მარტო მეფის პოლიტიკურ სისუსტეს არ ნიშნავდა. ყურადსაღებია ის ფაქტიც, რომ ამ დროს იმერეთის კათალიკოსად როსტომის ძმა [[ბესარიონი (ერისთავი)|ბესარიონი]] ზის. მეფე ანგარიშს უწევდა კათალიკოსის ავტორიტეტს და ერისთავის წინააღმდეგ სამხედრო მოქმედებებისაგან თავს იკავებდა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

[[1757]]–[[1761]] წლებში მეფესა და ერისთავს შორის უთანხმოება არ შეიმჩნევა. [[1759]] წლის საეკლესიო კრების დროს როსტომი პატივით მოიხსენიება, ხოლო [[1760]] წელს ქალაქ [[განჯა|განჯის]] აღებისას მეფესთან ერთად, როსტომიც ეხმარება ქართლ-კახეთის მეფე [[ერეკლე II]]-ს. მაგრამ მშვიდობა დროებითი იყო. [[1761]] წელს ოსმალთა მორიგი ლაშქრობის დროს როსტომმა მეფის საწინააღმდეგო პოზიცია დაიკავა. ამ დროიდან მოყოლებული როსტომი განუხრელად იბრძვის სოლომონ მეფის წინააღმდეგ. იგი ოსმალთა ლაშქრობების პერიოდში ან მათი მეგზურია ან მათი შემოსვლისთანავე მტრის მხარეზე დგება და მეფეს ებრძვის. მასთან ერთად იბრძვის ოდიშის მთავარი [[კაცია II დადიანი]]<ref name="სოსელია" />.

[[1765]] წლამდე სოლომონ მეფე მტერს ყოველთვის ამარცხებდა მაგრამ როსტომ ერისთავი ყოველთვის დაუსჯელი რჩებოდა, რადგან საგარეო და საშინაო მდგომარეობა ამის საშუალებას არ იძლეოდა. აბაშიძის სახლის დამდაბლების შემდეგ ჯერი როსტომ რაჭის ერისთავზე მიდგა. ამის პირველი ნიშანი ის იყო, რომ მეფემ ერისთავის მოწინააღმდეგე რაჭის თავადები დაიახლოვა, ამავე დროს დამდაბლებული აბაშიძეების ნაცვლად წერეთლები და [[წულუკიძეები]] წამოსწია.

მეფის საპირისპიროდ ერისთავმა ძველ ფანდს მიმართა, მან თავისი სიძე, მეფის ბიძაშვილი [[თეიმურაზ მამუკას ძე]] გადაიბირა და სოლომონის წინააღმდეგ აამხედრა. ამჯერად გაუმართლა ერისთავს. [[1766]] წელს თეიმურაზმა ორი წლით ტახტი წაართვა სოლომონს. მიუხედავად ტახტიდან სოლომონის გადაგდებისა ის მაინც შიშის ზარს სცემდა თეიმურაზსაც და მის მომხრე თავადებსაც. [[1767]] წელს სოლომონმა [[ლეკები]] დაიქირავა და [[რაჭა]]ს შეუსია. მანამდე მტრისაგან მიუწვდომელი [[რაჭა]] ლეკებმა აოხრეს.

[[ხრესილის ბრძოლა|ხრესილის ბრძოლიდან]] მოყოლებული [[სოლომონ I|სოლომონ მეფე]] თანდათან ძლიერდებოდა, როსტომ ერისთავმა მეფესთან შერიგება ამჯობინა. მეფური მოსაკითხი წინა დღეს გაუგზავნა, მეფემ მეორე დღეს ერისთავების ოჯახი სადარბაზოდ მიიწვია. როსტომ მეფემ იგრძნო რომ მეფე ხრესილის ომში ღალატს არ აპატიებდა და თავის დაძვრენა გადაწყვიტა. მეფეს ბარაკონში, [[ონი|ონში]] და [[ამბროლაური|ამბროლაურში]] მდებარე ციხე და სასახლეები გადასცა. მეფემ სამაგიეროდ მას ვეზირობა უბოძა, მის შვილს, გიორგის სარდლობა, ხოლო მეთოდეს — მდივანბეგობა. ერისთავმა მადლობა შესწირა მეფეს და სთხოვა მეციხოვნეები გაეტანებინა რაჭაში ციხეების ჩასაბარებლად. მეფე დასთანხმდა და ბასილა და კვირიკე იამანიძეები გააყოლა. ერისთავი რაჭაში წავიდა. თუმცა რაჭაში ჩასულმა როსტომმა ციხეების დათმობაზე მეფეს უარი შემოუთვალა. განაწყენებულმა მეფემ დარბაზის სხდომა მოიწვია, სადაც განიხილეს ეს საკითხი. დიდებულთა უმრავლესობამ დაცდა და შესაბამის მომენტში ერისთავის წინააღმდეგ ლაშქრობა გადაწყვიტეს<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

ცხრაწყაროსთან გამარჯვების შემდეგ, ოსმალეთის წინააღმდეგ მებრძოლ მეფემ კარგად ესმოდა, რომ სათავადოების სისტემის წინააღმდეგ უნდა ებრძოლა. უპირველეს ყოვლისა როსტომის დამორჩილება იყო საჭირო, მაგრამ ეს ადვილი საქმე არ ჩანდა. რაჭის დაპყრობის წინააღმდეგი იყო [[კაცია II დადიანი]], რომელიც პირად საფრთხეს ხედავდა მეფის გაძლიერებაში და იცოდა რაჭის შემდეგ ჯერი ოდიშზე მიდგებოდა. ამ ბრძოლაში დადიანს გვერდით ედგა [[აფხაზეთის სამთავრო|აფხაზეთის]] მთავარიც, ხოლო [[გურიის სამთავრო|გურიაში]] ოსმალების მომხრე მთავარი იჯდა გურიელად.

[[1768]] წელს, მეორედ გამეფებისთანავე, სოლომონ მეფე რაჭაში შეიჭრა დაქირავებული [[ლეკები]]ს თანხლებით, მაგრამ ერისთავი ხელში ვერ ჩაიგდო. ერისთავი დადიანთან გაიქცა. მეფემ ლეკთა რაზმებით რაჭის აოხრებას მოუხშირა, მაგრამ ერისთავის შეპყრობას ვერ ახერხებდა. ბოლოს დარწმუნდა, რომ ერისთავს ხელში ვერ ჩაიგდებდა და შერიგება არჩია<ref name="სოსელია" />.

სანამ მეფე და როსტომ ერისთავი დაზავდებოდნენ, როსტომმა ყველგან მოსინჯა ნაიდაგი მოკავშირეების მოსაძებნად. დადიანმა და როსტომმა კათალიკოსი [[ბესარიონი (ერისთავი)|ბესარიონი]] და [[ქაიხოსრო აბაშიძე (იმერეთი)|ქაიხოსრო აბაშიძე]] მალულად გააგზავნეს [[ახალციხის ფაშების სია|ახალციხის ფაშასთან]] რათა ჯარი გამოეთხოვათ და ტახტიდან ჩამოეგდოთ სოლომონი. ამასობაში სოლომონმა [[დაღესტანი|დაღესტნიდან]] ლეკები ჩამოიყვანა და დალაშქრა რაჭა. ბესარიონ კათალიკოსი ფაშას აჩქარებდა. ამ დროს [[ახალციხე]]ში ფარულად ჩავიდა მეფის ძმა იოსები, იგი მეფემ დასაზავებლად გამოაგზავნა, იმ პირობით თუ ბესარიონს დატყვევებულს გააყოლებდა იმერეთში. ამ დროს [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1768-1774)|რუსეთ-ოსმალეთის ომი]] მიმდინარეობდა და ახალციხის ფაშამ იმის შიშით, რომ რუსეთს არ მიმხრობოდა სოლომონს არ აწყენინა. კათალიკოსი ბესარიონი დაპატიმრა და ციხეში გამოამწყვდია<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

კათალიკოსმა ბუხრის კედელი გაანგრია და თავი დააღწია პატიმრობას, მას იმერეთში მისასვლელი პირი არ ჰქონდა და თავი შეაფარა ოდიშს თავის დისშვილ, [[კაცია II დადიანი|კაციას დადიანთან]]. [[1769]] წლის 10 მაისს მეფემ ბესარიონი გადააყენა და მის მაგივრად თავისი ძმა [[იოსები (ბაგრატიონი)|იოსები]] დანიშნა.

რაჭის ერისთავმა დახმარებისათვის ჯერ ყაბარდოს მთავარს, ხოლო შემდეგ [[ქართლ-კახეთის სამეფო|ქართლ-კახეთის]] მეფე [[ერეკლე II]]-ს მიმართა. მაგრამ ორივემ უარით გაისტუმრა. ერეკლე მეფის უარი განპირობებული იყო [[1758]] წლის სამოკავშირეო ხელშეკრულებით. როსტომი გამოუვალ მდგომარეობაში აღმოჩნდა, მაგრამ მაინც გადარჩა. აღნიშნულ პერიოდში რუსეთ-ოსმალეთის ომი მიმდინარეობდა, სოლომონ მეფე რუსეთის მხარეზე აპირებდა გამოსვლას. ამას დაემთხვა [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის]] წარმომადგენლის ჩამოსვლა საქართველოში, რომელმაც სოლომონ მეფე სამხედრო კავშირის დასადებად მიიწვია ერეკლე მეფესთან, რათა საქართველოს მეფეებს ომი გაეჩაღებინათ თურქეთის წინააღმდეგ. შექმნილ ვითარებაში შეუძლებელი იყო შინაომის გაჩაღება და როსტომის დასჯა, სოლომონ მეფემ ერისთავთან კვლავ ზავი დადო და მორჩილებაზე დააფიცა. ეს მოხდა [[1769]] წელის მაისში<ref name="რეხვიაშვილი" />.

[[1769]] წელს დაზავებიდან რამდენიმე თვეში, კარისკაცთა რჩევით მეფემ მოიხმო კათალიკოსი იოსები და დაავალა როსტომ ერისთავთან შუამავლობა მისი საბოლოო შემორიგების მიზნით. იოსებმა შუამავლობა იკისრა და  ბარაკონში გაემგზავრა. ბარაკონში, მეფური პატივით მიღებულმა ერისთავს შერიგება აღუთქვა და [[ბარძიმი|ბარძიმზე]] დაიფიცა. მეფის უღალატობაში დარწმუნებული ერისთავი თავისი შვიდი ვაჟიშვილით მეფესთან გაემგზავრა [[ვარციხე]]ში. სიფრთხილის გამო საკმაო რაოდენობის ჯარი იახლა. მეფე დიდი ჯარით მიეგება. ზეიმით მიიწვიეს ვარციხეს, სადაც  ლხინი 20 დღე გაგრძელდა. ერისთავი [[კურდღლისებრნი|კურდღლებზე]] ნადირობის ტრფიალი იყო, მეფემ [[გეგუთი|გეგუთში]] იაშვილის მამულში ნადირობა შესთავაზა. ნადირობისათვის [[მდინარე]] [[რიონი|რიონზე]] უნდა გადასულიყვნენ, ჯერ მეფე გადავიდა, შემდეგ როსტომი თავისი შვიდი შვილით და რვა აზნაურით. ერისთავის ჯარის რაიონსგაღმა გადაყვანა წინასწარ გაგზავნილმა პაპუნა წერეთელმა დააყოვნა. იაშვილების მამულში ერისთავებს რამდენიმე კაცი მიეგება ვითომდა პატივისცემის ნიშნად, მაგრამ დამხდურები უკან მოექცნენ სტუმრებს და მოულოდნელად ხელფეხშეკრული ერისთავები ეზოში დაყარეს. მეფის ბრძანების თანახმად მამა-შვილებს თვალები დასთხარეს. ასე სასტიკად დასაჯა სოლომონ მეფემ [[როსტომ რაჭის ერისთავი]]. მეფემ რაჭის საერისთავო გააუქმა, მიწების უდიდესი ნაწილი სამეფო საკუთრებად გამოაცხადა, ციხეებში თავისი ხალხი ჩააყენა, ხოლო ნაწილი სოფლებისა თავის ძმას — იოსებს გადასცა. მეფემ რაჭიდან გამოდევნილ ძმებ წულუკიძეებს მამა-პაპური სამკვიდრებელი დაუბრუნა. ასევე წილი დაუდო წერეთლებს, რომლებიც მეფეს დიდ დახმარებას უწევდნენ ერისთავის დახმარებაში<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

სოლომონ მეფემ ორი დიდი სათავადო გააუქმა (აბაშიძეებისა და ერისთავის) და მათ ადგილზე ისევ ორი, მაგრამ ბევრად განსხვავებული სათავადო ([[წულუკიძეები]]ს და [[წერეთლები]]ს) შექმნა. 17-წლიანი ბრძოლა, რომელიც ხან ფარულად და ხან აშკარად მიმდინარეობდა მეფესა და ერისთავს შორის, სოლომონ მეფის გამარჯვებით დასრულდა.

რაჭის საერისთავოს გაუქმებამ დააფრთხო დადიანი, რომელსაც იგივე მოლოდინი ჰქონდა ოდიშის სამთავროს მიმართაც. ამის გამო დადიანი მკვეთრად დაუპირისპირდა სოლომონ მეფეს. [[კაცია II დადიანი|კაცია დადიანი]] კვლავ ძველ გზას დაადგა და იბრძოდა ოდიშის სამთავროს დამოუკიდებლობისათვის. ორივე მოწინააღმდეგე ცდილობდა ამ შინაფეოდალურ ბრძოლაში თავის სასარგებლოდ გამოეყენებინა გარეშე მტრები [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთისა]] და [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიები]].

მეფე-მთავარს შორის ურთიერთობა ისე გამწვავდა. რომ კაცია დადიანმა ოდიში ეკლესიურადაც ცალკე გამოყო. [[ბესარიონი (ერისთავი)|ბესარიონი]], რომელიც სოლომონმა იმერეთის კათალიკოსობიდან [[1769]] წელს გადააყენა, ოდიშში გაიხიზნა. კაცია დადიანმა იგი ოდიშის კათალიკოსად დანიშნა. დასავლეთ საქართველოში ორი კათალიკოსი იჯდა. იმერეთში მეფის ძმა [[იოსები (ბაგრატიონი)|იოსები]] და ოდიშში როსტომ ერისთავის ძმა ბესარიონი. მაგრამ ორხელისუფლებიანობა დიდხანს არ გაგრძელებულა. [[1773]] წელს ბესარიონი გარდაიცვალა. ამის შემდეგ ოდიშში კათალიკოსი არ აურჩევიათ. რუსეთ-ოსმალეთის ომის დროს ერთ ხანს დადიანმა თურქეთსაც შეაქცია ზურგი და რუსეთთან დიპლომატიური კავშირების დამყარება სცადა. [[1773]] წელს დადიანი არ შეუერთდა სოლომონისა და ერეკლეს სამეგობრო ხელშეკრულებას, მაგრამ საბოლოოდ იმერთა მეფემ მაინც გატეხა დადიანის წინააღმდეგობა და [[1776]] წელს მორიგების საფუძველზე იგი სოლომონს დამორჩილდა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

სასტიკი სასჯელის შემდეგ ერისთავის შვიდი შვილიდან ოთხი ცოცხალი დარჩა და [[სტამბოლი|სტამბოლში]] გადაიხვეწნენ. როსტომი [[1770]] წელს გამოუშვეს ციხიდან და [[1790]] წლამდე იცოცხლა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

მეთოდე ერისთავმა რომელსაც მხედველობა დაუბრუნდა, ოსმალთა და ლეკთა ჯარით ორჯერ ილაშქრა იმერეთში ([[1772]] და [[1774]] წწ.) სოლომონ მეფის ტახტიდან ჩამოგდების მიზნით, მაგრამ ორივეჯერ [[ჩხერი (ხარაგაულის მუნიციპალიტეტი)|ჩხერთან]] დამარცხდა, ტყვედ ჩაუვარდა სოლომონს და მას ისევ დასთხარეს თვალები, რის შემდეგაც იმერეთიდან გააძევეს. თვალებდამწვარი მეთოდე ერეკლე მეფემ შეიფარა, [[ერეკლე II]]-ის გარდაცვალების შემდეგ იმერეთში დაბრუნდა [[სოლომონ II]]-მ მას [[ბარაკონი]] დაუბრუნა. როსტომის მეორე ვაჟი გიორგი, რომელიც [[1769]] წელს ცალი თვალით დაბრმავდა, ოსმალეთის სულთნის სამსახურში იყო ქიორბეის სახელით. [[1784]] წელს სოლომონის გარდაცვალების შემდეგ სულთანმა [[აბდულჰამიდ I]]-მა ([[1774]]-[[1789]] წწ.) იგი იმერეთში გამოგზავნა გასამეფებლად, მაგრამ როდესაც მან გაიგო ტახტზე თავისი ცოლის, ელენეს, ძმის [[დავით II (იმერეთის მეფე)|დავითის]] ტახტზე ასვლის ამბავი, უკან გატრიალდა<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

როგორც კი [[დავით II (იმერეთის მეფე)|დავით II]] ტახტზე ავიდა სოლომონის მიერ გაუქმებული [[რაჭის საერისთავო]] აღადგინდა და იგი როსტომის შვილიშვილებს, თავის დისშვილებს, [[ანტონ რაჭის ერისთავი|ანტონსა]] და ლევანს უწყალობა. ერისთავობა ანტონს ერგო, მაგრამ იგი სუსტი მმართველი აღმოჩნდა, ამიტომ დავით მეფემ ოსმალეთში მყოფი სიძე დააბრუნა და ერისთავობა ახლა მას ჩააბარა. გიორგის დიდხანს აღარ უცოცხლია, იგი [[ოსები|ოსებთან]] შეტაკებისას დაიღუპა [[გლოლა]]ში [[1787]] წელს. გიორგის სიკვდილის შემდეგ ერისთავად ისევ ანტონი დაჯდა. [[სოლომონ II]]-მ ანტონის ერისთავობა, როგორც დავით II-ის ნათესავისა, აღარ ინდომა და მას სხვა მამულები უბოძა<ref name="რეხვიაშვილი" />.

=== რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1768-1774) და იმერეთის სამეფო ===
{{მთავარი|რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1768-1774)}}
[[სოლომონ I|სოლომონ მეფე]] მუდმივად ცდილობდა ესარგებლა თურქეთში შექმნილი რთული ვითარებით და მოეძებნა ძლიერი მოკავშირე, რათა თავი დაეცვა თურქეთის აგრესიისაგან. იმერეთის მეფეს, მიუხედავად არაერთგზის იმედის გაცრუებისა, ორიენტაცია ისევდაისევ [[რუსეთის იმპერია|რუსეთისაკენ]] ჰქონდა აღებული, რომელიც ნელ-ნელა, მაგრამ მაინც მოიწევდა კავკასიისაკენ და ოდესმე აუცილებლად გადაკვეთდა თურქეთის ინტერესებს.

[[XVIII საუკუნე]]ში შესამჩნევად დასუსტებული [[ოსმალეთის იმპერია]] თვალს ადევნებდა რუსეთის პოლიტიკას [[კავკასია]]ში. რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობების განვითარება ძალზედ აშფოთებდა ოსმალეთის ხელისუფლებას. ამიტომ სოლომონ მეფის მიმართ პორტა დათმობებზე მიდიოდა.

ძლიერი მოკავშირის ძებნის მიზნით [[1768]] წელს რუსეთში კვლავ გაიგზავნა საგანგებო უფლებით აღჭურვილი ელჩი [[მაქსიმე ქუთათელი]], ამ ელჩობაზე სოლომონი ძალიან დიდ იმედებს ამყარებდა, მაგრამ 4 ოქტომბრისათვის [[ყიზლარი|ყიზლარში]] ჩასულ მაქსიმე ქუთათელს კომენდანტი [[მოსკოვი|მოსკოვში]] წასვლის ნებას არ აძლევდა, რადგან იცოდა, რომ რუსეთის მთავრობა ერიდებოდა საქართველოსთან ოფიციალურ ურთიერთობას თურქეთის გაღიზიანების შიშით.

რუსეთი რომელიც აქამდე ყურადღებას არ აქცევდა საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ სამეფო-სამთავროებს, ახლა დაინტერესდა საქართველოთი, რადგან [[1768]] წელს სამხედრო საგარეო კოლეგიაზე თურქეთთან ომის დაწყება გადაწყდა და საგანგებო მოხსენება მომზადდა იმასთან დაკავშირებით რამდენად სასარგებლო იქნებოდა თურქეთის წინააღმდეგ ომში საქართველოს პოლიტიკური ერთეულების ჩაბმა.

თურქეთთან ომის სამზადისში იმერეთის ელჩის გამოჩენა ფრიად სასურველი იყო რუსეთის იმპერიის მესვეურთათვის. ყიზლარის კომენდანტმა ბრძანება მიიღო სასწრაფოდ გაეგზავნათ ელჩი დედაქალაქში<ref name="ცქიტიშვილი" />.

[[1769]] წელს პეტერბურგს ჩასულმა იმერეთის ელჩმა მაქსიმე ქუთათელმა დაარწმუნა რუსეთის მესვეურნი საქართველოში ჯარის გამოგზავნის სარგებლობაში და დაითანხმა ისინი იმერეთში სამხედრო ძალის გამოგზავნაზე. [[27 მარტი|27 მარტს]] [[ეკატერინე II|ეკატერინე II-მ]] ხელი მოაწერა იმერეთში სამი ასეულისაგან შემდგარი ჯარისა და არტილერიის სამი ქვემეხის გამოგზავნის ბრძანებას. კორპუსის უფროსად დაინიშნა გენერალი [[გოტლიბ კურტ ჰაინრიხ ტოტლებენი|ტოტლებენი]], ხოლო რწმუნებულად ანტონ მოურავოვი ([[ვახტანგ VI]]-ის დროს რუსეთში გადასახლებული თარხან-მოურავების შთამომავალი). მას დავალებული ჰქონდა საქართველოს მეფე-მთავრების გაერთიანება და ერთიანი ძალით თურქეთში შეჭრა.

რუსეთის სამეფო კარმა კარგად იცოდა, რომ სოლომონ მეფე საკუთარი ძალებით კავკასიის ფრონტზე წარმატებას ვერ მიაღწევდა თუ მას ქართლ-კახეთის მეფე არ დაეხმარებოდა. ამავე დროს [[ეკატერინე II]] დაინტერესებული იყო კავკასიის ფრონტის გახსნით და ტოტლებენის თხოვნით დამატებით 3700 კაცი გამოაგზავნა<ref name="მაჭარაძე">ვ. მაჭარაძე, ასპინძის ბრძოლა, თბ., 1957</ref>. თან საიდუმლო დავალება ჰქონდა ტოტლებენს, ქართველ მეფეებს რუსის ჯარი საკუთარი მიზნებისთვის არ უნდა გამოეყენებინათ.

ერეკლე მეფესთან მოლაპარაკების დამთავრების შემდეგ ტოტლებენი იმერეთში დაბრუნდა და სოლომონ მეფეს განუცხადა, რომ მას დავალებული აქვს იმერეთის ციხეებიდან თურქთა განდევნა და მეფისათვის ქვეშევრდომების დამორჩილება, ხოლო თუ ამას ვერ მოახერხებდა სოლომონს ოჯახით რუსეთში წაიყვანდა<ref name="მაჭარაძე" />.

საქართველოში რუსის ჯარის შემოსვლამ [[კავკასია|კავკასიის]] მაჰმადიანობა შეაშფოთა. [[ახალციხის ფაშების სია|ახალციხის ფაშა]] [[ნომან ებრაელი|ნემანმა]] ერეკლეს ელჩი გაუგზავნა და რუსეთთან კავშირის გაწყვეტა ითხოვა.

[[1769]] წლის 3 ოქტომბერს რუსეთ-იმერეთის ერთიანი ჯარი [[შორაპნის ციხე]]ს მიადგა, სადაც 25 თურქი მეციხოვნე იყო გამაგრებული. ტოტლებენმა ციხის უბრძოლველად გადაცემაზე უარი მიიღო. ამავდროულად ფაშამ დადიანი და შერვაშიძე წააქეზა და იმერეთს შეეუსია. სოლომონ მეფემ იმერეთის ლაშქარი მოხსნა ციხის ალყიდან და მტერს შეეგება. მეფემ დაამარცხა დადიანი და შერვაშიძე და იმერეთიდან გარეკა. ტოტლებენმა ოთხდღიანი უშედეგო ალყის შემდეგ მოხსნა ალყა, ქართლში გადავიდა და [[ცხინვალი|ცხინვალში]] დაბანაკდა.

ტოტლებენის მიერ იმერეთის დატოვებით სოლომონ მეფე შეშფოთებული იყო. ამ საქმეში იგი ერეკლესაც სდებდა ბრალს, რადგან ერეკლე მეფე რუსეთის ჯარს [[ახალციხე]]ში სალაშქროდ იწვევდა. სოლომონს ერეკლეს მიერ [[მესხეთი]]ს დაპყრობაც არ მოსწონდა, რადგან მესხეთს თავისად მიიჩნევდა. ერეკლეს მიზანი კი ჯერ ახალციხის დამორჩილება იყო, ხოლო შემდეგ იმერეთის გაწმენდა თურქული გარნიზონებისაგან. ერეკლეს გეგმა ტოტლებენისთვისაც მისაღები გახდა, მაგრამ რუსეთიდან დამხმარე ძალა არ ჩანდა. ამიტომ გენერალი თავად გაემგზავრა რუსეთში იქიდან ჯარის გადმოსაყვანად, რის გამოც [[1769]] წელს ლაშქრობა [[ახალციხე]]ზე არ შედგა.

[[1770]] წლის დასაწყისში, დამხმარე რაზმის მიღების შემდეგ ტოტლებენმა და ერეკლემ დაიწყეს მზადება ახალციხეზე სალაშქროდ. ლაშქრობას ორი მიზანი ჰქონდა: მტრისათვის ქართლზე თავდასხმის პლაცდარმის მოშლა და ქართული მიწა-წყლის შემოერთება<ref name="მაჭარაძე" />. ამ ლაშქრობის წარმატებით დასრულება იმერეთისთვისაც სასარგებლო იყო. ჯერ ერთი, იგი იმერეთზე თავდასხმის პლაცდარმს მოშლიდა, მეორეც, ახალციხის დაკავება ერეკლეს მიერ იმერეთის თავადებს გარედან დახმარების იმედს მოუსპობდა, მაგრამ სოლომონმა სწორად ვერ განსაჯა და ახალციხეში ლაშქრობაზე უარი განაცხადა. ამის შესახებ ერეკლე მეფემ [[სურამი|სურამში]] ჩასული სოლომონ მეფის მრჩევლის ქაიხოსრო აბულაძისაგან შეიტყო.

ლაშქრობა მაინც შედგა. [[1770]] წლის 17 აპრილს [[აწყურის ციხე]]სთან ტოტლებენის ღალატის მიუხედავად, 20 აპრილს, [[ასპინძის ბრძოლა]]ში ერეკლე მეფემ ბრწყინვალე გამარჯვებას მიაღწია. თუმცა ახალციხისაკენ ლაშქრობაზე, ტოტლებენის ღალატის გამო, უარი თქვა<ref name="მაჭარაძე" />.

რუსეთ-ოსმალეთის ომის ცენტრალურ ფრონტზე თურქეთი დამარცხების წინაშე დადგა, ამიტომ მან თავისი პროვინციებიდან უკანასკნელი რეზერვები გაიწვია, რის გამოც იმერეთშიც შემცირდა ციხესიმაგრეთა გარნიზონები. ხელსაყრელი დრო დადგა იმერეთის ციხეებიდან თურქების განსადევნად. [[1770]] წლის 15 მაისს მეფე სოლომონმა [[ცუცხვათის ციხე]] გაათავისუფლა<ref>საქართველოს ისტორია, ტ. II, თბ. 2008, გვ. 325</ref>. შემდეგ ქუთაისში შეიჭრა, დაანგრია [[მეჩეთი|მეჩეთები]], დახოცა მოლები, გააქრისტიანა მაჰმადიანები და ალყა შემარტყა ქუთაისის ციხეს. იმავე დროს მეფემ აიღო [[შორაპნის ციხე]]. სოლომონ მეფის ამ წარმატებების შემდეგ ტოტლებენი იმერეთში გადავიდა და ერთობლივი ძალით ბაღდათის ციხეს შემოარტყეს ალყა. 2 ივლისს თურქებმა ციხე ჩააბარეს. აქედან იმერელ-რუსთა ჯარი ქუთაისს მიადგა. ერთთვიანი ალყის შემდეგ ქუთაისის ციხეც ჩაბარდა. სოლმონმა ქუთაისის ციხეც დაანგრევინა [[გოტლიბ კურტ ჰაინრიხ ტოტლებენი|ტოტლებენს]]. ოსმალები იმერეთიდან სრულიად განიდევნენ, სოლომონ მეფის ბრძანებით ყველა აღებული ციხესიმაგრე დაანგრიეს, რადგან მომავალში მტერს ფეხი არ მოემაგრებინათ<ref name="მაჭარაძე" />.

ციხესიმაგრეების დაბრუნების შემდეგ სოლომონმა გადაწყვიტა დასავლეთ-საქართველოს გაერთიანება, რადგან შესაძლო იყო შინაფეოდალური აშლილობით კვლავ ესარგებლა ოსმალეთს. უპირველეს ყოვლისა დადიანისა და გურიელის დამორჩილება იყო საჭირო. იგი შეუდგა სამზადისს, მაგრამ აქ წააწყდა რუსეთის წინააღდეგობას. სოლომონ მეფეს კანცლერმა პანინმა მოახსენა, რომ რუსეთის მიზანია მთელი საქართველოს გამოსვლა ომში თურქებზე გამარჯვებისათვის, ამიტომ იგი არ სცნობდა იმერეთის მეფის ბრძოლას სამთავროების შემოერთებისათვის. მაშინ იმერთა მეფემ ტოტლებენს წინადადება მისცა [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე ელაშქრა, რაზედაც უარი მიიღო. სოლომონს შემომწყრალი ტოტლებენი მის მტერს, [[კაცია II დადიანი|დადიანს]] დაუახლოვდა და მისი მოკავშირეობით ილაშქრა შავი ზღვის სანაპიროსკენ. მათი მიახლოებისთანავე [[ანაკლიის ციხე|ანაკლიისა]] და [[რუხის ციხე]]ებიდან თურქები გაიქცნენ. [[1770]] წლის 3 ოქტომბერს კი ტოტლებენი [[ფოთი]]საკენ დაიძრა და ალყა შემოარტყა. გენერალმა ფოთის ციხე ვერ აიღო. ბათუმიდან თურქების დასახმარებლად წამოსულ ჯარს მეფემ გზა გადაუჭრა გურიაში, დაამარცხა და უკან განდევნა, რუსეთის მოუმზადებელი რაზმი განადგურებას გადაარჩინა და ამასთანავე გადააყენა თურქული ორიენტაციის [[გიორგი V გურიელი]] და კვლავ მისი ძმა [[მამია IV გურიელი]] გაამთავრა<ref name="რეხვიაშვილი" />.

იმერეთიდან თურქების განდევნამ დააფრთხო [[კაცია II დადიანი|კაცია დადიანი]]. მან გამოიყენა სოლომონისა და ტოტლებენის უთანხმოება და რუსეთის მხარეზე დადგა იმ მიზნით, რომ რუსეთს დაეცვა მისი დამოუკიდებლობა იმერეთის მეფისაგან. დადიანი რუსეთს შავი ზღვის სანაპიროზე ლაშქრობაში დახმარებას პირდებოდა. სოლომონმა თავის ელჩს კვინიხიძეს დაავალა, რომ არ დაეშვა რუსეთთან დადიანის მიმოწერა და გამეოთხოვა სოლომონის პრეტენზიები [[ოდიში (მხარე)|ოდიშზე]] და [[ლეჩხუმი|ლეჩხუმზე]]. რუსეთის მთავრობა ამ მოთხოვნას უკმაყოფილებით შეხვდა. მან კავშირი დაამყარა დადიანთან. ტოტლებენმა ფიციც კი დაადებინა დადიანს რუსეთის იმპერატორის ერთგულებაზე. ამ გამთიშველი პოლიტიკის შედეგად ვერ მოხერხდა ერთიანი სამხედრო ოპერაციების წარმოება ოსმალეთის წინააღმდეგ. სწორედ ამის გამო რუსეთის ხელისუფლება სოლომონისა და  დადიანის შერიგებას [[ერეკლე II]]-ის დახმარებით ცდილობდა. სოლომონი მტკიცე უარზე იდგა და რუსეთს არწმუნებდა, რომ დადიანს ძველებური მორჩილება უნდა გამოეჩინა მეფისადმი. თავის მხრივ თავის სიმართლეში რუსეთის მეფის დარწმუნებას ცდილობდა კაცია დადიანიც<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, ტ. VI, თბ., 1973, გვ. 428</ref>. ამ პერიოდში იმერეთის მეფემ ლეჩხუმში ილაშქრა. [[დეხვირის ციხე|დეხვირისა]] და [[ჭყვიშის ციხე]]ების ხელში ჩაგდება სცადა, მაგრამ უშედეგოდ.

გენერალ ტოტლებენის გაწვევის შემდეგ საქართველოში მის შემცვლელად [[1771]] წელს ჩამოდის გენერალი [[ალექსი სუხოტინი]], რომელიც 13 მაისს უკვე [[ქუთაისი|ქუთაისშია]]. უპირველეს ყოვლისა სუხოტინმა დასავლეთი საქართველოს მეფე-მთავრები დროებით მოარიგა, იმავე წლის 15 ივნისს ქართველი მეფე-მთავრები [[ხელთუბანი|ხელთუბანში]] შეკრიბა და თათბირი გამართა, თუ როგორი გეგმით უნდა ემოქმედათ იმ წელს თურქეთის წინააღმდეგ: ფოთის ციხეს ალყას სუხოტინი შემოარტყამდა, ქართველ მეფე-მთავრებს კი რუსის ჯარი ზურგიდან უნდა დაეცვათ. ერეკლე მეფეს [[ლეკები]]საგან დაცვა ევალებოდა და ჯარის უდიდესი ნაწილით [[ახალციხე]]ში უნდა გაელაშქრა, ასეთ პირობებში თურქები ვერ შეძლებდნენ ფოთის ციხის მეციხოვნეების დახმარებას. სოლომონს ევალებოდა 6000 ჯარისკაცით ახალციხიდან იმერეთში გადამავალი გზების გამაგრება. გურიელს [[ტრაპიზონი]]დან მომავალი ზღვის პირა გზების დაცვა დაევალა. დადიანს უნდა დაეცვა რუსეთის ჯარი აფხაზეთის მხრიდან და უზრუნველეყო ქუთაისისაკენ მომავალი გზის უსაფრთხოება<ref>საქართველოს ისტორია, ტ. II, თბ. 2008, გვ. 326</ref>.

გეგმის გაცნობის შემდეგ საქართველოს მესვეურები ერთსულოვნებას არ იჩენდნენ. აშკარა იყო, რომ სუხოტინი მათთვის სასარგებლო გეგმას არ სახავდა. ერეკლე მეფე [[ფოთი|ფოთზე]] გალაშქრების წინააღმდეგი იყო და საბუთად აქაური ჰავის უარყოფით გავლენას ასახელებდა და ნაცვლად ფოთისა ახალციხეზე გალაშქრებას მოითხოვდა. სოლომონმა მხარი სუხოტინს დაუჭირა, რადგან ცდილობდა რუსეთის ჯარი [[ახალციხე]]ზე სალაშქროდ არ გამეყენებინათ და წარმატების შემთხვევაში ეს მხარე [[ქართლ-კახეთის სამეფო|ქართლ-კახეთისათვის]] არ შეეერთებინათ. ამით სოლომონმა ახალციხეზე ლაშქრობა აიცილა, ხოლო როდესაც სუხოტინი იმერეთში გადავიდა და ფოთზე სალაშქროდ გაემზადა, სოლომონმა აზრი შეიცვალა და ლაშქრობის წინააღმდეგ წავიდა.

შუა ზაფხულში სუხოტინი ფოთის ციხეს შემოადგა, მაგრამ ამაოდ. მას არ გააჩნდა საალყო ქვემეხები. ტოტლებენის მსგავსად სუხოტინმაც შეცდომა დაუშვა და ქართველი მეფეების რჩევა არ გაითვალისწინა. სუხოტინმა მარცხიანად დაიწყო ციხის აღება და წარუმატებლობა მთლიანად დადიანს დააბრალა. ოქტომბერში ალყა მოხსნა და ქუთაისში დაბრუნდა, თვით მასაც ციებ-ცხელება შეეყარა და [[ეკატერინე II]]-ს ორწლიანი შვებულება სთხოვა<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, ტ. VI, თბ., 1973, გვ. 429</ref>.

[[1771]] წლის დეკემბერში სუხოტინის პატაკის საფუძველზე რუსეთის მთავრობამ რუსეთის ჯარი უკან გაიწვია. [[1772]] წლის 5 მაისს რუსეთის ჯარმმა [[ქუთაისი]]ც დატოვა<ref name="მაჭარაძე" />. რუსეთის ჯარმა სოლომონის იმედები ვერ გაამართლა. მან ვერ დაიმორჩილა მთავრები და ვერ გააერთიანა დასავლეთ საქართველო. [[1772]] წელს რუსთა კორპუსის წასვლის შემდეგ იმერეთში კვლავ შფოთი დაიწყო, მეფესა და მის ძმებს შორის მტრობა ჩამოვარდა.

[[იოსები (ბაგრატიონი)|იოსებ კათალიკოსმა]] მეფეს მოსთხოვა ეკლესიის დამოუკიდებლობა და საერო ხელისუფლებაში წილის დადება. მეორე ძმამ არჩილმა მეფეს ციხეები და მამული მოსთხოვა. ძმების პრეტენზიებს მეფემ უარით უპასუხა. არჩილმა კავშირი გააბა ახალციხის ფაშასთან და დადიანთან და მათ სამსახური შესთავაზა სოლომონის წინააღმდეგ. ამ ამბის გამგებმა მეფემ ძმები ერთგულებაზე დააფიცა და პრეტენზიებზე უარი ათქმევინა.

ახალციხის ფაშა [[სულეიმანი]] ([[1767]]-[[1769]] და [[1770]]-[[1791]] წწ.) ახალ სამზადისს აფხაზეთის მხრიდან იმერეთზე თავდასასხმელად, დადიანიც გადაიბირა, მაგრამ სოლომონმა დაასწრო და იმერეთის საზღვარზე დაბანაკებული მათი ჯარი დაამარცხა და ოდიშის სოფლები მოაოხრა. საპასუხოდ კაცია დადიანი [[რაჭა]]ში შეიჭრა და მეფის კუთვნილი მამულები ააოხრა.

[[1772]] წელს რუსეთ-თურქეთს შორის დროებითი ზავი დაიდო. [[ახალციხის საფაშო]]სა და [[ქართლ-კახეთის სამეფო|ქართლ-კახეთს]] შორის მშვიდობა ჩამოვარდა. იმერეთს კი ფაშამ ლეკთა მარბიელი ჯარი მიუსია. სოლომონმა ლეკები დაამარცხა. ამის შემდეგ დროებითი ზავი იმერეთის სამეფოსთანაც შევიდა ძალაში<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 326</ref>.

რუსეთის ჯარის წასვლის შემდეგ საქართველოს მეფეებმა ტოტლებენის მზაკვრული ქმედებებით გამოწვეული მტრობა დაივიწყეს და [[1758]] წლის კავშირი განაახლეს. [[1773]] წლის ივლისის ბოლოს [[ერეკლე II]] და [[სოლომონ I]] ერთმანეთს შეხვდნენ და სამხედრო კავშირი დადეს. [[1773]] წლის ოქტომბერში ხელშეკრულების ძალით საქართველოს მეფეებმა ერთად გაილაშქრეს [[ჯავახეთი|ჯავახეთში]]. იმერეთ-ქართლ-კახეთის 11-ათასიანი ჯარი  [[გორი|გორში]] შეიკრიბა და თრიალეთიდან ჯავახეთში შეიჭრნენ<ref>საქართველოს ისტორია, ტ. III, თბ., 2012, გვ. 413</ref>. გაერთიანებულმა ლაშქარმა [[ყარსი|ყარსსა]] და [[არტაანი|არტაანამდე]] ილაშქრა, მაგრამ იმერთა მეფის ავად გახდომის გამო შემდგომი წინსვლა შეუძლებელი გახდა და უკან დაბრუნდნენ<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 327</ref>. 
[[ფაილი:Treaty of Küçük Kaynarca1.jpg|250px|მინი|მარცხნივ|მემორიალური დაფა ქუჩუქ-კაინარჯის ზავის ხელმოწერის ადგილზე]]
ჯავახეთის ლაშქრობის საპასუხოდ ახალციხის ფაშამ 4-ათასიანი ჯარი იმერეთის ასაოხრებლად გააგზავნა. სამეგრელოს მთავართან შეთანხმების მიხედვით მათ ორი მხრიდან უნდა შეეტიათ იმერეთისათვის. [[ვახანის ციხე|ვახანის ციხის]] მფლობელმა აბაშიძეებმა მეფეს უღალატეს და მტერს გზა მისცეს. დადიანიც მოადგა იმერეთის საზღვარს. სოლომონმა დახმარება ერეკლე II-ს სთხოვა. მეფემ არ დააყოვნა და 2000 კაცი მიაშველა, დადიანი კი აიძულა უკან გაბრუნებულიყო. თურქები მიხვდნენ, რომ ხაფანგში გაებნენ და უკან დახევა დაიწყეს, მაგრამ სოლომონ მეფემ უკანდასახევი გზა მოუჭრა, მიიმწყვდია [[მდინარე]] [[ჩხერიმელა|ჩხერიმელის]] ხეობაში და [[1774]] წლის 6 თებერვალს სასტიკად დაამარცხა. დატყვევებულ იქნა ლეკთა ცნობილი ბელადი [[რაჯაბი]], ქართლ-კახეთის არაერთგზის დამრბევი, რომელიც სოლომონ მეფემ ერეკლეს გაუგზავნა საჩუქრად<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 327-328</ref>.

ჩხერიმელის ხეობაში გამართული ბრძოლის შემდეგ სოლომონისათვის აშკარა გახდა, რომ თურქეთისაგან თავს ასე ვერ დაიძვრენდა, ამიტომ [[1774]] წლის ნოემბერში [[კვინიხიძის ელჩობა|საგანგებო ელჩობა]] გაგზავნა [[დავით კვინიხიძე|დავით კვინიხიძის]] მეთაურობით და [[ეკატერინე II]]-ს ოფიციალური თხოვნით მიმართა მფარველობაში მიეღო. მაგრამ ამ დროს ომი უკვე დასრულებული და ზავი დადებული იყო, იმერეთს თხოვნაზე უარით უპასუხეს.

რუსეთ-ოსმალეთის ომი დასრულდა [[ქუჩუქ-კაინარჯის საზავო ხელშეკრულება|ქუჩუქ-კაინარჯის ზავით]], რომელიც დაიდო [[1774]] წლის 10 ივლისს ქუჩუქ-კაინარჯში. ხელშეკრულების 23-ე მუხლი დასავლეთ საქართველოს ეხებოდა: დასავლეთ საქართველო კვლავ ოსმალეთის ქვეშევრდომად რჩებოდა, მაგრამ ოსმალეთს აღარ უნდა მოეთხოვა ტყვე ადამიანები ან სხვა ხარკი; სულთნის კარი ვალდებულებას იღებდა არ შეევიწროვებინა საქართველოში სარწმუნოება და არ დაესაჯა ქართველები მათ წინააღმდეგ ომში მონაწილეობისათვის. ბაღდათის, შორაპნისა და ქუთაისის ციხეებიც კვლავ პორტას გადაეცა, თუმცა ოსმალეთმა სოლომონ მეფის ბრძანებით ადრევე დანგრეული ციხესიმაგრეები ვეღარ გამოიყენა. ომით დაუძლურებულს კი მისი აღდგენის თავი აღარ ჰქონდა. ამრიგად, რუსეთი ამიერიდან ოფიციალურად გამოდიოდა საქართველოს ინტერესების დამცველად [[ამიერკავკასია]]ში და მის ამ უფლებას ოსმალეთიც ცნობდა.<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 328</ref>.

=== იმერეთის სამეფო 1774-1784 წლებში ===
იმერეთიდან რუსეთის ჯარის ნაწილების წასვლის შემდეგ სოლომონ მეფემ მტკიცედ გადაწყვიტა გურიელისა და დადიანის დამორჩილება. არამყარი პოლიტიკური ორიენტაციის გურიელი რამდენიმეჯერ დალაშქრა იმერთა მეფემ. [[1775]] წელს ორჯერ შეესია გურიას და [[მამია IV გურიელი|მამია გურიელის]] წინააღმდეგობა გატეხა. [[1776]] წელს კი გურიელის მოკავშირეობით ოდიშში შეიჭრა, რამდენიმე ციხე აიღო, თავისი ცოლისძმა [[კაცია II დადიანი|კაცია დადიანი]] აიძულა ქედი მოეხარა მეფის წინაშე, შერიგებოდა მას და მეფის უზენაესობა ეცნო. კაცია დადიანის განკარგულებითვე ოდიშის საეკლესიო ხელისუფალნი იმერეთის კათალიკოსს დამორჩილდნენ. ამის შემდეგ დადიანი და გურიელი მეფის მხარეს იდგნენ, თუმცა დროდადრო მათ კავშირს უმნიშვნელო ბზარებიც შეეპარებოდა ხოლმე<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 329</ref>.

მთავრების დამორჩილებითა და ეკლესიის ერთიანობის აღდგენის შედეგად იმერეთის სამეფო შესამჩნევად გაძლიერდა, რამაც ოსმალეთი აიძულა შეეცვალა სოლომონ მეფესთან დიპლომატიური ურთიერთობის ხასიათი. [[1776]] წლის ოქტომბერში იმერეთის მეფეს ოსმალეთის ელჩობამ ძვირფასი საჩუქრები მიართვა, რაც იშვიათი მოვლენა იყო.

[[1778]] წელს მეფის პოლიტიკით უკმაყოფილო იმერეთის ფეოდალების გარკვეულმა ნაწილმა, მეფის წინააღმდეგ აამხედრა ტახტის ერთადერთი მემკვიდრე ალექსანდრე ბატონიშვილი. შეთქმულების ორგანიზატორები იყვნენ სახლთუხუცესი [[დავით აბაშიძე]] და მოურავი თამაზა მესხი. შეთქმულებაში მონაწილეობდნენ მერაბ ნიჟარაძე, ევგენი აბაშიძე, სვიმონ მიქელაძე და ალექსანდრე უფლისწულის მამიდაშვილები: ბეჟან, ვახტანგ, გიორგი, დოსითეოს და ქველი წერეთლები. შეთქმულებას თანაუგრძნობდა მეფის ბიძაშვილი [[დავით II (იმერეთის მეფე)|დავით გიორგი VII-ის ძე]]. აჯანყებულებმა დაიკავეს ლომსიანთ-ხევი, [[ჩხერის ციხე]] და მთელი ზემო მხარე გარდა პაპუნა და ზურაბ წერეთლების სამკვიდრებელისა. მეციხოვნეებისა და ყმა-გლეხობის მეფის მხარეზე გამოსვლის გამო მეამბოხეებმა მეტი ტერიტორიის ხელში ჩაგდება ვერ შეძლეს. [[კვარის ციხე|კვარას ციხე]] რაჭველმა გლეხებმა, მაჭარაშვილებმა არ დაანებს. სოლომონ მეფემ [[წერეთლები]]სა და [[წულუკიძეები]]ს დახმარებით აჯანყებულები სასტიკად დაამარცხა და მკაცრდ დასაჯა: დავით აბაშიძე თანამდებობიდან გადააყენა და ეს [[სახელო]] ზურაბ წერეთელს გადასცა, ჩამოართვა ყმა-მამული და იმერეთიდან გააძევა. მერაბ ნიჟარაძეს ჯერ მამულები ჩამოართვა მერე დააბრმავა. შეთქმული წერეთლები თავის სამკვიდროდან აჰყარა. თავის ძეს, ალექსანდრეს გაჰყარა ევგენი აბაშიძის ასული, რომელიც მას შეთქმულებმა შერთეს და მას ბერი წულუკიძის ასული დარეჯანი მისცა ცოლად, დავით გიორგის ძე იმერეთიდან გააძევეს. ალექსანდრე ბატონიშვილმა კი [[ერეკლე II]]-სთან შეაფარა თავი და შემდეგ სთხოვა მას შეერიგებინა მეფე-მამასთან. იგი [[1780]] წელს გარდაიცვალა და მწვავედ დადგა იმერეთის მეფის მემკვიდრეობის საკითხი<ref>შ. ბურჯანაძე, იმერეთის სამეფო 1768-1784 წლებში, ხელნაწერთა ინსტიტუტის მოამბე, ტ. III, თბ., 1961, გვ. 131-132</ref>.

[[1779]] წლის ბოლოს ოსმალებმა დაიწყეს სამზადისი, რათა იმერეთისათვის [[აფხაზეთის სამთავრო|აფხაზეთის]] მხრიდან შეეტიათ. მათ აფიქრებდათ სამეგრელოს სამთავროს სოლომონისადმი დამორჩილება, რაც მნიშვნელოვნად აძლიერებდა იმერეთის მეფეს. ოსმალებმა აფხაზეთში თავი მოუყარეს ჯიქების, ალანების, ჩერქეზებისა და სხვა მთიელების ლაშქარს, ჩართეს ყირიმელი თათრებიც და სამეგრელოს დაპყრობას შეეცადნენ. სოლომონი იმერეთ-გურიის ერთიანი ლაშქრით გაემართა დადიანის დასახმარებლად. ბრძოლა გაიმართა [[რუხის ბრძოლა|რუხთან]] [[1779]] წლის ბოლოს<ref name="რეხვიაშვილი" />, ან [[1780]] წლის დასაწყისში<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 329-330</ref> ქართველთა ლაშქარმა ბრწყინვალე გამარჯვებას მიაღწია. [[რუხის ბრძოლა]]მ მეგობრული ურთიერთობა დაამყარა მეფე-მთავრებს შორის. დიადიანმა აღიარა იმერეთის მეფის უზენაესობა, რის შედეგადაც კიდევ უფრო განმტკიცდა საშინაო მშვიდობა.

ამის შემდეგ ოსმალეთი იმერეთს აჭარისა და გურიის მხრიდან დაემუქრა. აქ მან ციხეების გამაგრება და ჯარის თავმოყრა დაიწყო. [[1784]] წელს, ახლი წლის გამთენიისას, თურქების დავალებით გურიაში, სოფელ [[აკეთი|აკეთში]] შემოიჭრა აჭარის ბეგი [[აბდულა ხიმშიაშვილი]]. მამუკა თავდგირიძის სარდლობით გურულებმა სასტიკად დაამარცხეს მომხდურნი. თვით აბდულა ბეგი ბრძოლის ველზე დაიღუპა. ამ შემოსევის საპასუხოდ და ქვემო გურიის გასათავისუფლებლად მეფე სოლომონმა იმერეთ-გურიის ჯარით [[ბათუმი]]სკენ ილაშქრა. თავდაპირველი წარმატების მიუხედავად, დადიანის ღალატის გამო, რომელმაც ფოთის ოსმალო ფაშას წინასწარ აცნობა იმერეთის მეფის ამ ლაშქრობის შესახებ, სოლომონმა მწარე მარცხი განიცადა. ოსმალო ფაშამ იმერეთ-გურიის ჯარის ზურგში, [[ციხისძირი (ქობულეთის მუნიციპალიტეტი)|ციხისძირთან]] ჯარი გადასხა და უკან გამობრუნებულ სოლომონ მეფეს ე. წ. ნაჭიშკრევის ვიწრო გასასვლელებში დახვდა. მეფე და მისი ამალა დატყვევებას ძლივს გადაურჩა. ეს ბრძოლა მოხდა [[1784]] წლის 9 მარტს. ნაჭიშკრევთან დამარცხება მეფემ მძიმედ განიცადა და მცირე ხნის შემდეგ ამავე წლის 23 აპრილს, დღის ორ საათზე, [[ხონი|ხონში]] [[გიორგობა|გიორგობის]] დღესასწაულზე მიმავალი სოლომონი 49 წლის ასაკში უეცრად გარდაიცვალა. ანდერძის თანახმად [[გელათის მონასტერი|გელათში]] დაკრძალეს. სოლომონ მეფის გარდაცვალების ცნობას ოსმალეთში სიხარულით შეხვდნენ. საქართველოში კი მან დიდი გლოვა გამოიწვია<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 330</ref>.

== ბრძოლა ტახტისათვის ==
[[სოლომონ I|სოლომონ მეფეს]] ტახტის მემკვიდრე არ დარჩენია. ალექსანდრე ბატონიშვილს, რომელიც [[1780]] წელს გარდაიცვალა ჰყავდა ქორწინების გარეშე შობილი შვილი გიორგი, მაგრამ ის ტახტზე ვერ ავიდოდა. თავის სიცოცხლეშივე სოლომონ მეფემ მემკვიდრედ თავისი ძმისშვილი, არჩილისა და [[ერეკლე II]]-ის ასულის, ელენეს შვილი, დავითი აღიარა, მაგრამ იმერეთის დიდებულებმა სამეფო ტახტზე აიყვანეს არა დავით არჩილის ძე, არამედ სოლომონის ბიძაშვილი [[დავით II (იმერეთის მეფე)|დავით გიორგის ძე]] ([[1784]]-[[1789]] წწ.). ეს არჩევანი განპირობებული იყო დიდებულების შიშით არ გაძლიერებულიყო [[ქართლ-კახეთის სამეფო|ქართლ-კახეთის]] გავლენა იმერეთის სამეფოში ერეკლე მეფის შვილიშვილის გამეფებით. ამას შეიძლება ამერ-იმერის გაერთიანების ცდა მოჰყოლოდა, რაც მათთვის ყოვლად მიუღებელი იყო. იმ ჯგუფის მეთაურები, რომლებმაც დავით II გაამეფეს იყვნენ ყველაზე გავლენიანი თავადები იმერეთში, პაპუნა წერეთელი (ახალი მეფის დის ქმარი) და ბოქაულთუხუცესი ბერი წულუკიძე. მათ მხარი დაუჭირა [[კაცია II დადიანი|კაცია დადიანმა]] (ახალი მეფის მამიდაშვილი). დავით არჩილის ძე ამ დროს კახეთში, ერეკლე II-ის კარზე იმყოფებოდა აღსაზრდელად. მისმა მომხრეებმა თავი შეიკავეს აქტიური მოქმედებისაგან, რადგან მომავალი მეფე მცირეწლოვანი იყო  და შესაძლოა მის გამეფებას ისევ არეულობა მოჰყოლოდა.

სოლომონ I-ის გარდაცვალების მეოთხე დღეს დიდებულებმა ახალ მეფეს ფიცი ჩამოართვეს, რომლის მიხედვითაც მეფე ივალებდა: ტყვის სყიდვის აკრძალვას, ერთგულ ქვეშევრდომთა პატივსა და მტრის დასჯას, გაძევებულ მოღალატეთა დევნას, ეკლესიის გაძლიერებას და რუსეთთან ურთიერთობის გაგრძელებას, რაც სოლომონ მეფის პოლიტიკის გაგრძელებას ნიშნავდა<ref>შ. ბურჯანაძე, იმერეთის სამეფოს პოლიტიკური ისტორიისათვის 1784-1789 წწ., ხელნაწერთა ინსტიტუტის მოამბე, ტ. II, თბ., 1960, გვ. 43</ref>.

დავით II წინდახედული მმართველი აღმოჩნდა. მიუხედავად იმისა, რომ ტახტი ერეკლეს შვილიშვილს წაართვა, რუსეთის მეშვეობით შეეცადა კარგი ურთიერთობა დაემყარებინა [[ქართლ-კახეთის სამეფო]]სთან. დავით არჩილის ძის მცირეწლოვნობამდე ერეკლე II დროებით შეურიგდა დავით II-ის გამეფებას. ბუნებრივია, ერეკლე მეფე დავით II-ს სოლომონის ანდერძის შესრულებას მოსთხოვდა. [[1784]] წლის მაისში ერეკლე მეფემ იმერეთის მეფეს მოსთხოვა დავით არჩილის ძისათვის დაებრუნებინა ყმა-მამულები იმერეთში. ვინაიდან  დავით გიორგის ძემ გამეფებისთანავე რუსეთის მფარველობაში შესვლის სურვილი განაცხადა, რუსეთის მთავრობა თავისი წარმომადგენლის, ს. ბურნაშოვის მეშვეობით მაშინვე ჩაერია იმერეთის საქმეებში. თანახმად ერეკლე მეფის მოთხოვნისა, იმერეთის მეფემ დავით არჩილის ძე თავის მემკვიდრედ გამოაცხადა, ყმა-მამული მისცა და სრულწლოვნების მიღწევის შემდეგ ტახტის დათმობა აღუთქვა<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 342</ref>.

იმერეთის სამეფოში სამოქალაქო აშლილობამ იჩინა თავი. ასეთ პირობებში მსხვილი თავადები ადვილად ახდენდნენ ზეგავლენას ახალ მეფეზე და ხელიდან სტაცებდნენ ყმა-მამულებს. პაპუნა წერეთელმა [[ონი]] დაისაკუთრა, ხოლო კაცია დადიანმა საჭილაო-სამიქელაო, რამაც იმერეთის სხვა ფეოდალების აღშფოთება გამოიწვია<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 342-343</ref>.

გართულდა იმერეთის საგარეო მდგომარეობაც. იმერეთის სამეფოს რუსეთთან დაკავშირებამ თურქეთი დააფრთხო. პორტა ცდილობდა იმერეთის ტახტზე მისთვის სასურველი მეფე დაესვა. თურქეთის მთავრობამ თავდაპირველად ორი პრეტენდენტი გამონახა [[როსტომ რაჭის ერისთავი]]ს ძე [[გიორგი რაჭის ერისთავი|გიორგი]], რომელიც ქიორ-ბეის სახელით ოსმალეთში მოღვაწეობდა და [[ქაიხოსრო აბაშიძე (იმერეთი)|ქაიხოსრო აბაშიძე]], [[ლევან აბაშიძე|ლევან აბაშიძის]] ძე, რომელიც სოლომონის გამეფებისთანავე [[სტამბოლი|სტამბოლში]] გაიქცა. საბოლოოდ მეფობის ფირმანი ქაიხოსრო აბაშიძემ მიიღო, რომელსაც ჯარი შეუგროვეს და იმერეთზე სალაშქროდ გაამზადეს. ქაიხოსრომ სცადა დადიანისა და გურიელის მომხრობა, მაგრამ მათ აბაშიძე მეფედ არ სცნეს<ref name="რეხვიაშვილი" />.

თურქთა საფრთხემ რუსეთ-იმერეთის დაახლოება დააჩქარა. [[1784]] წლის სექტემბრის შუა რიცხვებში იმერეთის მეფემ [[სანქტ-პეტერბურგი|პეტერბურგს]] [[კვინიხიძის ელჩობა|ელჩობა]] გააგზავნა [[მაქსიმე II|მაქსიმე კათალიკოსის]], სახლთუხუცეს ზურაბ წერეთლისა და მდივანბეგ დავით კვინიხიძის შემადგენლობით. ელჩები რუსეთის მთავრობისაგან მოითხოვდნენ: დავით გიორგის ძის მეფედ აღიარებას, იმერეთის სამეფოს მფარველობაში მიღებას და თურქების წინააღმდეგ დახმარებას. რუსეთის მთავრობა კი, სანამ იმერელ ელჩებთან მოლაპარაკება მიმდინარეობდა სტამბოლელი ელჩის მეშვეობით ცდილობდა თავიდან აეცილებინა თურქების იმერეთში შემოჭრა<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 343</ref>.

[[ოსმალეთის სულთნების სია|ოსმალეთის სულთანმა]] [[აბდულჰამიდ I]]-მა ([[1774]]-[[1789]] წწ.) ყურადღება არ მიაქცია რუსეთის დიპლომატიურ დემარშებს და [[1784]] წლის 30 ოქტომბერს ქაიხოსრო აბაშიძე 6000-იანი ჯარით გურიაში შეიჭრა. მან [[ოზურგეთი|ოზურგეთამდე]] მიაღწია, თუმცა მოსახლეობა გახიზნული დახვდა და ტყვეები ვერ ჩაიგდო ხელში. დავით II 4000-იანი ჯარით სასწრაფო დაიძრა გურიელის დასახმარებლად და [[საჯავახო (მხარე)|საჯავახოში]] დადგა, აქედან მან დახმარება სთხოვა კავკასიის ხაზის სარდალს პოტიომკინს, მაგრამ უარი მიიღო. მეფემ ყალბი ხმები გაავრცელა, რომ მის დასახმარებლად რუსეთის ჯარის ნაწილები მოდიოდა. თურქები დაფრთხნენ და მთელი საბრძოლო აღჭურვილობა გურიაში დატოვეს. ქაიხოსრო აბაშიძე სტამბოლში გაიქცა. ამ ომში მეფის მხარეზე იდგნენ [[გიორგი V გურიელი|გიორგი გურიელი]], [[კაცია II დადიანი|კაცია დადიანი]], მთელი იმერეთის [[ფეოდალიზმი|ფეოდალები]] და გლეხობა.

[[1785]] წლის 31 დეკემბერს რუსეთში მყოფი ქართველი ელჩები უკან გამოისტუმრეს. [[1786]] წლის ზამთარში ისინი მოსკოვში იყვნენ, გაზაფხულზე [[ასტრახანი|ასტრახანში]] ჩამოვიდნენ და ელოდნენ [[გრიგოლ პოტიომკინი]]ს პასუხს. პასუხი იგვიანებდა და [[1787]] წლის გაზაფხულზე ელჩები იმერეთში დაბრუნდნენ. მათ მოზდოკში დატოვეს [[მაქსიმე II|მაქსიმე კათალიკოსი]] პოტიომკინთან დიპლომატიური ურთიერთობის დასამყარებლად<ref name="ცქიტიშვილი" />.

[[1787]] წლის ივლისში დავით მეფემ ახალი ელჩი [[ბესიკი|ბესარიონ გაბაშვილი]] გაგზავნა. დავით II იმერეთის სამეფოს კვლავ [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის]] მფარველობაში მიღებას ითხოვდა. ბესარიონ გაბაშვილი [[უკრაინა]]ში ([[კრემენჩუკი|კრემენჩუკში]]) დიდხანს გააჩერეს და [[1789]] წლამდე ვერ შეძლო [[პეტერბურგი|პეტერბურგში]] ჩასვლა<ref>ი. ცინცაძე, 1783 წ. მფარველობითი ტრაქტატი, თბ., 1960, გვ. 269-270</ref>.

[[1787]] წელს დაიწყო რუსეთ-ოსმალეთის ახალი [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1787-1791)|ომი]]. ახალმა გარემოებამ იმედი მისცა დავით მეფეს, რომ იმის მსგავს [[გეორგიევსკის ტრაქტატი|ტრაქტატს]] გააფორმებდა რუსეთთან, როგორიც [[1783]] წელს [[ქართლ-კახეთის სამეფო]]მ გააფორმა. შექმნილმა ვითარებამ იმერეთისათვის სასურველი შედეგი ვერ მოიტანა.
[[ფაილი:King Solomon II of Imereti Georgia.jpg|250px|მინიატიურა|მარცხნივ|იმერეთის უკანასკნელი მეფე  სოლომონ II (1789-1810 წწ.)]]
ამასობაში იმერეთში კიდევ ერთხელ ფეოდალური შინააშლილობა დაიწყო. [[1788]] წელს ოდიშის მთავარი [[კაცია II დადიანი|კაცია დადიანი]] გარდაიცვალა და მთავრად [[გრიგოლ დადიანი]] დასვეს. დავით II-სათვის ეს კანდიდატურა მიუღებელი აღმოჩნდა და განიზრახა ოდიშის დაპყრობა. კაციას გარდაცვალებიდან ორი თვის თავზე დავით მეფემ ოდიში დალაშქრა. გრიგოლ დადიანი ლეჩხუმში გაიქცა, ხოლო მთავრად [[მანუჩარ II დადიანი]] დასვეს. გრიგოლის მომხრეთა რიგებში აღმოჩნდა ტახტის პრეტენდენტი დავით არჩილის-ძე, რომელიც ხელსაყრელ მომენტს უცდიდა იმერეთის ტახტზე ასასვლელად. მიწვევის მიღებისთანავე დავით ბატონიშვილი ქართლიდან იმერეთში გადავიდა, შემდეგ მივიდა ლეჩხუმს, სადაც მას ცოლად შერთეს გრიგოლ დადიანის და მარიამი. მოწინააღმდეგე მხარეებმა ლაშქარი შეყარეს და საბრძოლველად გაემზადნენ. [[ერეკლე II]]-მ, რომელიც დაინტერესებული იყო იმერეთში თავისი შვილიშვილის გამეფებით, ქართლ-კახეთის ლაშქარი იმერეთის საზღვარს მიაყენა. ბრძოლა მოხდა [[1789]] წლის 11 ივლისს, [[ხონი]]-[[მათხოჯი]]ს ჭალაში. [[მათხოჯის ბრძოლა]]ში, როგორც მოსალოდნელი იყო, დავით მეფე დამარცხდა და [[ახალციხე]]ში გაიქცა. იმერეთის ტახტზე დავით არჩილის ძე ავიდა და ბიძის პატივსაცემად [[სოლომონ II]] (პირველად, [[1789]]-[[1790]] წწ.) ეწოდა<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 344</ref>.

[[1790]] წელს [[დავით II (იმერეთის მეფე)|დავით II]] ოსმალეთისა და [[ლეკები]]ს ჯარით ისევ შემოიჭრა იმერეთში. [[სოლომონ II]] დაამარცხა [[ზოვრეთის ბრძოლა]]ში და ცოტა ხნით ისევ დაიკავა სამეფო ტახტი. ტახტიდან ჩამოგდებულმა სოლომონმა დახმარებისათვის პაპას, [[ერეკლე II]]-ს და ცოლისძმას, [[გრიგოლ დადიანი|გრიგოლ დადიანს]] მიმართა. ერეკლემ დაეხმარა და ქართლ-კახეთის ლაშქარი დაძრა, რომელსაც [[იოანე ბატონიშვილი|იოანე გიორგის ძე]] უსარდლა, ხოლო დადიანი ოდიშიდან დაიძრა [[ქუთაისი]]საკენ. [[1790]] წელს დავით მეფე [[ლომსიანთხევის ბრძოლა]]ში დამარცხდა და ისევ [[ახალციხე]]ში გაიქცა, იმერეთის ტახტი ისევ სოლომონმა დაიკავა (მეორედ, [[1790]]-[[1810]] წწ.)<ref name="რეხვიაშვილი" />.

[[1794]] წელს სოლომონ მეფის მიერ დამარცხებულმა მეამბოხეებმა ისევ [[ახალციხე]]ში მოიყარეს თავი, მაგრამ მათ რიგებს [[1795]] წლის 11 იანვარს, ყვავილით გარდაცვლილი დავით მეფე გამოაკლდა. მის გარდაცვალებას იმერეთში მშვიდობა არ მოყოლია. ახლა მეორე პრეტენდენტი გამოჩნდა იმერეთის ტახტზე. ეს იყო [[1780]] წელს გარდაცვლილი ალექსანდრეს ([[სოლომონ I]]-ის ძის) უკანონო შვილი გიორგი, რომელსაც მხარს უჭერდნენ გენათელი ეპისკოპოსი და რამდენიმე იმერელი თავადი<ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. IV, თბ., 1973, გვ. 752</ref>. შეთქმულები ახალციხეში მყოფ გრიგოლ დადიანს დაუკავშირდნენ და ისიც სასწრაფოდ გამოემართა ოსმალთა ჯარით, სოლომონმა დაასწრო და შეთქმულები დაპატიმრა. ტახტის მაძიებელი გიორგი ბატონიშვილი კი [[მუხურის ციხე]]ში გამოკეტა, ხოლო ეფთვიმე გენათელი იმერეთიდან გააძევა.

როდესაც გრიგოლ დადიანმა შეთქმულების გამჟღავნების ამბავი შეიტყო, უკან გაბრუნდა, რადგან ამ დროს მისი ცოლ-შვილი სოლომონ მეფის კარზე იმყოფებოდა. ამის შემდეგ გრიგოლს ახალციხის ფაშამ დახმარებაზე უარი განუცხადა, უარი უთხრა ასევე ერეკლე II-მაც. ერეკლე II-მ თავისი ძე [[ალექსანდრე ბატონიშვილი (ერეკლე II-ის ძე)|ალექსანდრე]] და შვილიშვილი [[იოანე ბატონიშვილი|იოანე]] გააყოლა, რათა მშვიდობა ჩამოეგდოთ მეფესა და დადიანებს შორის, მაგრამ იმერეთში ჩასული გრიგოლი მეფემ დააკავა.

გრიგოლ დადიანმა დარწმუნებულმა იმაში, რომ მთავრის ტახტს ვერ დაიკავებდა, საიდუმლო კავშირი დაამყარა თავის ბიძასთან გიორგი დადიანთან და მასთან ერთად შეიმუშავა მოქმედების გეგმა: თავიანთ მხარეზე გადმოებირებინათ [[ლეჩხუმი]]ს მოურავი ქაიხოსრო გელოვანი, რასაც დიდი მნიშვნელობა ექნებოდა ტახტისათვის ბრძოლაში. გიორგიმ მოიმხრო გელოვანი, [[ქუთაისი]]დან გააპარეს დადიანი და [[ნოღის ციხე]]ში მიიყვანეს. აქედან გრიგოლმა პატიების წერილი გაუგზავნა იმერეთის მეფეს და ზავი ითხოვა, რაც სოლომონმა არ მიიღო. ნოღას ციხეს ალყა შემოარტყა, მაგრამ ვერ აიღო და დამარცხებული დაბრუნდა ქუთაისში. გრიგოლ დადიანი ლეჩხუმში ავიდა და იქაური ციხესიმაგრეები შემოიმტკიცა, თუმცა ოდიშის მთავრის ტახტის დაპყრობა ჯერ კიდევ არ შეეძლო. მეფეს გადაწყვეტილი ჰქონდა ბიძა-ძმისშვილის ვერაგულად მოკვლა, მაგრამ გრიგოლმა ეს შეიტყო და უკან გაბრუნდა. სოლომონ მეფეც იძულებული იყო მას დაზავებოდა და ოდიშის მმართველად ეცნო. [[1798]] წელს სოლომონ მეფესა და გრიგოლ დადიანს შორის ოჯოლაში მშვიდობის ხელშეკრულება დაიდო, ხოლო მანუჩარ დადიანმა საუფლისწულოდ [[სალიპარტიანო]] მიიღო<ref>შ. ბურჯანაძე, იმერეთის სამეფოს საშინაო პოლიტიკა 1789-1802 წლებში, ხელნაწერთა ინსტიტუტის მოამბე, ტ. IV, თბ., 1962, გვ. 247</ref>. თუმცა მათ შორის უთანხმოება ამით არ დასრულებულა. იმერეთის მეფემ [[1802]] წელს კიდევ ერთხელ შეძლო გრიგოლისათვის სამთავროს ჩამორთმევა და ამჯერად მისი უმცროსი ძმა [[ტარიელ დადიანი|ტარიელი]] ([[1793]]-[[1794]] და [[1802]] წწ.) გაამთავრა. გრიგოლმა დახმარება თურქული ორიენტაციის [[აფხაზეთის სამთავრო|აფხაზ მთავარს]] [[ქელეშ-ბეგ შერვაშიძე]]ს სთხოვა. ამ უკანასკნელმა მძევლად უფროსი შვილი ლევანი და ფული მოსთხოვა, მაგრამ გრიგოლი ამ გარიგებაზე ვერ წავიდა და  გადამწყვეტ მომენტში დახმარებისთვის რუსეთს მიმართა. ამ ნაბიჯით გრიგოლ დადიანი იმერეთის მეფისაგან თავის დახსნას  და სამთავროს „დამოუკიდებლობის“ გადარჩენას შეეცადა. სწორედ ამ დროს რუსეთის დიპლომატია [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლში]] ოსმალეთის დაყოლიებას ცდილობდა, ეცნო რუსეთის მფარველობა ოდიშსა და იმერეთზე. დადიანის დაჟინებული თხოვნა რუსეთისათვის სწორედ რომ დროული აღმოჩნდა. [[პავლე ციციანოვი|პავლე ციციანოვმა]] კავშირი დაამყარა ოდიშის მთავართან<ref name="დადიანი">ნ. დადიანი, ქართველთ ცხოვრება, ს. ბურჯანაძის გამოც., თბ., 1962</ref>.

[[1803]] ივლისში მან სამფარველო ხელშეკრულების ტექსტი შეიმუშავა და დადიანს ერთგულების ფიციც ჩამოართვა. იმავე წლის [[2 ოქტომბერი|2 ოქტომბერს]] დადიანმა ხელი მოაწერა ხელშეკრულებას. დოკუმენტი ძალაში შევიდა დეკემბერში, როდესაც ოსმალეთმა ოდიში რუსეთს ოფიციალურად „დაუთმო“. მფარველობითი ხელშეკრულება, [[ალექსანდრე I (რუსეთი)|ალექსანდრე I]]-მა [[1804]] წლის ივლისში დაამტკიცა. ოდიშის სამთავრო რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა შეზღუდული ავტონომიის უფლებით<ref name="დადიანი" />.

უკვე [[1804]] წელს სამეგრელოში რუსული პოლკი ჩადგა, ზღვიდან კი [[ყულევი]]ს ნავსადგურში რუსებმა გემებით ახალი სამხედრო ძალა შემოიყვანეს. ყულევის სამხედრო ნაწილი უკვე სოლივით იყო შემოჭრილი ოსმალთა გარნიზონებით შავი ზღვის ნაპირზე. ეს იყო რუსეთის უომრად მიღწეული დიდი გამარჯვება [[კავკასია]]ში ბატონობისათვის, რაშიც „ლომის წვლილი“ გრიგოლ დადიანს ეკუთვნოდა.  იმერეთის დაპყრობა უკვე დროის საქმე იყო. იმერეთის მეფისთვის ეს დიდი დარტყმა იყო. სოლომონი მიხვდა, რომ სამეგრელოს დაკარგვით იმერეთის დაკარგვის საფრთხე ახლოვდებოდა<ref name="დადიანი" />.

== საქართველოს გაერთიანების ცდა ==
საქართველოს გაერთიანების აზრმა თავი მკვეთრად იჩინა [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] 90-იანი წლებიდან, რაც განაპირობა ხელსაყრელმა საგარო თუ საშინაო ვითარებამ. ამ პერიოდისათვის თურქეთი ძლიერ დასუსტებული იყო და მას არ შეეძლო ხელი შეეშალა საქართველოს გაერთიანებისათვის. [[ირანი]]ს მხრიდანაც საქართველოს გაერთიანებას საფრთხე არ ემუქრებოდა. პირიქით, ირანის შაჰი მადლიერიც კი იქნებოდა, თუ მისი ფორმალური ვასალი, [[ქართლ-კახეთის სამეფო]], იმერეთის სამეფოს შემოიერთებდა. რუსეთიც ასევე ხელს შეუწყობდა საქართველოს გაძლიერება, რათა იქ ირანისა და ოსმალეთის გაბატონება არ დაეშვა<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 344-345</ref>.

ამავდროულად საგარეო პირობებთან ერთად, ხელსაყრელი საშინაო პირობებიც შეიქმნა. [[1784]] წელს [[სოლომონ I]]-ის გარდაცვალების შემდეგ, ტახტს ორი დავითი ეცილებოდა. იმერეთის თავადების ერთმა ჯგუფმა ერეკლეს წინაშე საქართველოს გაერთიანების საკითხი დასვა. ამ საქმის მოთავენი იყვნენ იმერეთის სახლთუხუცესი ზურაბ წერეთელი, სარდალი ქაიხოსრო წერეთელი, მღვდელმთავრები: დოსითეოს ქუთათელი და ექვთიმე გენათელი, [[სეხნია წულუკიძე]], იოანე აბაშიძე, იოანე აგიშვილი, ქაიხოსრო ჩიჯავაძე და სხვები. ერეკლეს მოახსენეს, რომ გაერთიანების მომხრე იყო გურიელიც და დადიანიც. როგორც ჩანს, საქართველოს გაერთიანების მომხრენი იყვნენ მშრომელი მასებიც, რომლებზეც დიდ გავლენას ახდენდა ერეკლე II-ის მიერ მოპოვებული გამარჯვებები და ის რეფორმები, რომლებიც მან გაატარა ქართლ-კახეთში.

ერეკლემ დარბაზი შეჰყარა და სამი დღის მსჯელობის შემდეგ ერეკლე მეფემ უარი განაცხადა იმერეთის შემოერთებაზე. მან ჩათვალა, რომ მისი შვილიშვილის გამეფება იმერეთში საქართველოს ერთიანობის გამომხატველი იქნებოდა.

იმჟამად საქართველოს გაერთიანება ვერ მოხერხდა, მაგრამ მოწინავე ძალებმა მაინც მნიშვნელოვან წარმატებას მიაღწიეს. [[1790]] წლის ივნისში [[სოლომონ ლიონიძე|სოლომონ ლიონიძის]] თაოსნობით გაფორმდა [[საქართველოს სამეფო-სამთავროების ტრაქტატი|„ტრაქტატი ივერიელთა მეფეთა და მთავართაგან დამტკიცებული ქართლისა, კახეთისა, იმერთა, ოდიშისა და გურიისა, აღწერილი სამეფოსა ქალაქს თფილისს“]]. ტრაქტატს ხელს აწერდნენ [[ერეკლე II]], [[სოლომონ II]], [[გრიგოლ დადიანი]] და [[სიმონ III გურიელი|სიმონ გურიელი]]. ტრაქტატი მიზნად ისახავდა მტრის წინააღმდეგ ერთობლივ მოქმედებას<ref>საქართველოს ისტორია, ტ, II, თბ. 2008, გვ. 346</ref>.

== იმერეთის სამეფო კრწანისის ბრძოლაში ==
{{მთავარი|კრწანისის ბრძოლა}}
სპარსეთის შაჰის, [[ქერიმ-ხანი]]ს ([[1750]]–[[1779]] წწ.) გარდაცვალებისთანავე ირანში იწყება ბრძოლა ტახტისათვის, რომელიც [[ლუთფალი-ხანი]]ს ([[1789]]–[[1794]] წწ.) გამარჯვებით მთავრდება, რომელიც ცოტა ხნით მომძლავრდა [[შირაზი|შირაზში]] შაჰის ტახტზე. ქერიმ-ხანის გარდაცვალებისთანავე მისი საჭურისი ტყვე [[აღა-მაჰმად-ხანი|აღა-მაჰმად-ხან ყაჯარი]] ასტრაბადში გარბის და იქიდან დაიწყო მზადება ირანის ხელში ჩასაგდებად. [[1794]] წელს ლუთფალი-ხანი დაამარცხა და მთელი ირანის მბრძანებელი გახდა. თავის დედაქალაქად [[თეირანი]] გამოაცხადა. ისევე როგორც ოსმალეთის მმართველები, აღა-მაჰმად-ხანიც დიდ საფრთხეს ხედავდა [[ამიერკავკასია]]ში რუსეთის გააქტიურებაში. მან ერეკლე II-ს რუსეთ-საქართველოს პოლიტიკური კავშირის გაუქმება და ირანისადმი ძველი მორჩილების აღდგენა შესთავაზა, რაზეც უარი მიიღო. ბუნებრივია მეფის უარი დაუსჯელი არ დარჩებოდა. ერეკლემ ეს კარგად იცოდა და დახმარებისათვის რუსეთს მიმართა, მაგრამ მეფემ [[გეორგიევსკის ტრაქტატი|ტრაქტატის]] ძალით მოთხოვნილი დახმარება ვერ მიიღო და 35 000-იანი მტერს 5 ათასი ჯარისკაცით დახვდა. რიცხობრივმა უპირატესობამ თავისი ქნა და მრავალომგადატანილი გმირი მეფე [[კრწანისის ბრძოლა]]ში დამარცხდა.

[[კრწანისის ბრძოლა]]ში ერეკლე მეფის ჯართან ერთად მონაწილეობდა იმერეთის მეფე [[სოლომონ II]]-ის ჯარიც. რომელთა რიცხვიც ორი ათასი უნდა ყოფილიყო<ref>ი. ცინცაძე, აღა-მაჰმად-ხანის თავდასხმა საქართველოზე, თბ., 1969, გვ. 146</ref>. ისტორიოგრაფიაში დამკვიდრებული იყო მოსაზრება თითქოს იმერთა ლაშქარმა ერეკლე მეფეს უღალატა და კრწანისის ომში დამარცხება სწორედ ამის შედეგია, მაგრამ ქართული წყაროების შეჯერების საფუძველზე, იმერლების ღალატი [[კრწანისის ბრძოლა]]ში არ დასტურდება. ცალკეულ ისტორიკოსებს ყურადღება აქვთ გამახვილებული ზურაბ წერეთლისა და მისი 40-კაციანი ავაზაკთა ჯგუფის ქმედებაზე, რომელიც შემდეგ მთელი იმერეთის სარდლობის სახელის გასატეხად გამოიყენეს. კერძოდ: [[თბილისი]]დან წასვლის შემდეგ „ვერცხლით სნეულმა“ და აღვირახსნილმა ფეოდალმა ზურაბ აბაშიძემ თავისი ყმებიდან რამდენიმეს დაავალა ჯარიდან შეუმჩნევლად გაპარულიყვნენ და სოფლები გაეძარცვათ, ნაძარცვი კი მისთვის მიეტანათ. აღნიშნულის შესახებ არაფერი იცოდა სოლომონ მეფემ. ზურაბ წერეთლის ამ ქმედებამ კი შებღალა კრწანისის ველზე დაღუპული 1500 იმერელი მებრძოლის სახელი და შეარცხვინა თავად სოლომონ მეფე<ref name="რეხვიაშვილი" />.

== ბრძოლა დამოუკიდებლობისათვის ==
{{მთავარი|ელაზნაურის შეთანხმება}}
[[1801]] წლის 12 სექტემბერს რუსეთის ახალმა იმპერატორმა [[ალექსანდრე I (რუსეთი)|ალექსანდრე I-მა]] გამოსცა [[ალექსანდრე I-ის მანიფესტი|მანიფესტი]] ქართლ-კახეთში მეფობის გაუქმებისა და რუსეთთან შეერთების შესახებ. [[1802]] წლის 9 აპრილს გენერალი [[კარლ კნორინგი]] ამ მიზნის შესასრულებლად თბილისში ჩამოვიდა. 12 აპრილს გამოაცხადა მეფობის გაუქმება და რუსული მმართველობის დამყარება.

[[სოლომონ II]] თავდაპირველად განუხრელად ადგა რუსეთის ერთგულების გზას. [[1796]], [[1798]] და [[1801]] წლის აგვისტოში მან ელჩობა გააგზავნა რუსეთში და ითხოვდა რუსეთის მფარველობაში შესვლას, მაგრამ იმპერატორმა კნორინგს დაავალა მეგობრული ურთიერთობა დაემყარებინა იმერეთის მეფესთან და არ დაერღვია თურქეთთან არსებული შეთანხმება.

[[ერეკლე II]]-ის ([[1798]] წ.) გარდაცვალების შემდეგ მეგობრული ურთიერთობა აღმოსავლეთ-დასავლეთს შორის შესუსტდა. [[გიორგი XII]] ([[1798]]-[[1800]] წწ.) სოლომონ II-ის გამაერთიანებელ პოლიტიკას, რომელიც დადიანთან ბრძოლაში გამოიხატებოდა, არ იზიარებდა და თავის სიძეს დადიანს უმაგრებდა ზურგს. თავის მხრივ სოლომონ I-იც მეტად იყო დაკავშირებული თავის ღვიძლ ბიძებთან, დარეჯან დედოფლის შვილებთან, ვიდრე ნახევარბიძა გიორგი XII-სთან და ტახტის მემკვიდრედ [[იულონ ბატონიშვილი|იულონს]] აღიარებდა და დინასტიურ ბრძოლებში [[დარეჯან დედოფალი|დარეჯან დედოფლის]] პარტიას ემხრობოდა.

[[1799]] წლიდან აღმოსავლეთ საქართველოში რუსეთის ჯარების თანდათანობით მატებამ თავისებური გავლენა მოახდინა დასავლეთ საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაზე<ref name="დუმბაძე">მ. დუმბაძე, დასავლეთ საქართველო XIX საუკუნის პირველ ნახევარში, თბ., 1957</ref>

სოლომონ მეფის იულონის პარტიასთან და ამ გზით [[ალექსანდრე ბატონიშვილი (ერეკლე II-ის ძე)|ალექსანდრე ბატონიშვილთან]] ურთიერთობა, რომელიც თავის მხრივ ირანის მხარდაჭერას ეყრდნობოდა, იმერეთის მეფეს იმთავითვე რუსეთის მიზნების მოწინააღმდეგეთა ბანაკში აქცევდა. რუსეთსა და სოლომონს შორის ურთიერთობა ჩიხში შედიოდა. სოლომონი კარგად ხედავდა, რომ ქართლ-კახეთში მეფობის გაუქმება იმერეთის სამეფოსაც უდიდეს განსაცდელს უმზადებდა.

[[1801]] წლის 4 აგვისტოს იმერეთის მეფემ თავისი ელჩი ჯაფარიძე გააგზავნა რუსეთში, ელჩობის მთავარ მიზანს წარმოადგენდა იმერეთის მიღება მფარველობაში, ქართლ-კახეთში მეფობის აღდგენა და [[იულონ ბატონიშვილი]]ს გამეფება. გენერალმა კნორინგმა ელჩობა რუსეთში არ გაუშვა, უკან დააბრუნა და მეფეს შეუთვალა, რომ რუსეთ-ოსმალეთს შორის არსებული თანხმობა არ უნდა დარღვეულიყო. რაც შეეხება იულონის გამეფებას, რუსეთის იმპერატორმა ქართლ-კახეთის ბედი უკვე გადაწყვიტა და თქვენი თხოვნა იმპერატორის შეურაცხყოფას ნიშნავსო<ref name="დუმბაძე" />.

სამაგიეროდ [[რუსეთის იმპერია|რუსეთი]] აქტიურად ერეოდა იმერეთის სამეფოს საშინაო საქმეებში. [[1802]] წელს ალექსანდრე I-მა საქართველოში გამოგზავნა საგარეო საქმეთა კოლეგიის მოხელე სოკოლოვი, რომელსაც დაევალა მეფესთან მოლაპარაკება რათა [[მუხურის ციხე]]ში გამოკეტილი [[დავით II (იმერეთის მეფე)|დავით II-ის]] შვილი [[კონსტანტინე ბატონიშვილი (დავით II-ის ძე)|კონსტანტინე ბატონიშვილი]] გაეთავისუფლებინა. სოლომონმა საფრთხეები იგრძნო და იმპერატორის თხოვნას უარით უპასუხა, რაც რუსეთის საწინააღმდეგო აქტად ჩაითვალა. იმერეთის პოლიტიკური მესვეურები დარწმუნდნენ, რომ რუსეთთან ურთიერთობის გამწვავებით ზარალს ნახავდნენ და პოლიტიკა შეცვალეს<ref name="რეხვიაშვილი" />.
[[ფაილი:Solomon Lionidze.jpg|300px|მინიატიურა|სოლომონ ლიონიძე]]
[[1802]] წელს კნორინგის ნაცვლად საქართველოში გამოგზავნეს [[პავლე ციციანოვი]], რომელსაც იმპერატორმა ალექსანდრემ დაავალა კონსტანტინეს გათავისუფლება, ხოლო თუ მეფე უარს იტყოდა, ძალა გამოეყენებინა<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, ტ. II, თბ., 1967, გვ. 288</ref>. ციციანოვმა მეფის გასატეხად მრავალგვარ საშუალებას მიმართა, რუსული ჯარიც კი მიაყენა იმერეთის სამეფოს საზღვარს. ოთხი თვის მოლაპარაკების შემდეგ სოლომონ მეფემ კონსტანტინე გაათავისუფლა და იმერეთის ტახტის მემკვიდრედ ცნო<ref>ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, გვ. 643, თბ., 1980 (სტატია კონსტანტინე ბატონიშვილი)</ref>. 
[[გრიგოლ დადიანი]]ს მიერ რუსეთის მთავრობასთან გამართული მოლაპარაკება მფარველობაში მიღებაზე შეუმჩნეველი არ დარჩენია სოლომონ მეფეს. იმერეთის მესვეურებმა კარგად იცოდნენ, რომ სამეგრელოს შემდეგ ჯერი მათზე მიდგებოდა. ამიტომ მათ გადაწყვიტეს რუსეთის მფარველობაში შესულიყვნენ  იმავე პირობებით, რა პირობებითაც ეს მოხდა [[1783]] წელს ქართლ-კახეთსა და რუსეთს შორის. ამ მიზნით იმერეთის სამეფო კარმა [[1803]] წლის [[5 აგვისტო]]ს პეტერბურგში გააგზავნა [[სოლომონ ლიონიძე]], რომელმაც იმპერატორს  შემდეგი ძირითადი მუხლები წარუდგინა:

# თუ რუსეთი მიიღებდა იმერეთის სამეფოს თავის მფარველობაში, რუსეთს ამის შესახებ უნდა ეცნობებინა ყველა სახელმწიფოსათვის;
# იმერეთის მეფის წარგზავნილებს უშუალოდ იმპერატორთან მისვლის უფლება უნდა ქონოდათ, მთავარმართებლის გვერდის ავლით;
# იმპერატორს იმერეთის მეფისათვის სიგელი უნდა ებოძებინა, რომ მთავარმართებელი საჭიროების შემთხვევაში იმერეთში დასახმარებლად 1 000 კაცისაგან შემდგარ  რაზმს გაგზავნიდა;
# იმპერატორს სამეფო ტახტი იმისათვის უნდა გადაეცა, ვისაც სოლომონი ინდომებდა.

ვალდებულებები შემდეგი სახით იყო ჩამოყალიბებული:

# სოლომონ მეფე დაიფიცებდა იმერეთის ერთგულებაზე;
# მისცემდა რუსეთს ხე-ტყეს გემების ასაგებად. თევზჭერის ნებას რთავდა რუსეთს შავი ზღვის სანაპიროზე და რუსეთის ნავებს შეეძლოთ რიონით იმერეთში შემოსულიყვნენ;
# ოსმალეთთან ბრძოლის შემთხვევაში იბრძოლებდა რუსეთის მხარდამხარ; 
# შეიერთებდა აფხაზეთის სამთავროს, რაც სასარგებლო იყო რუსეთის ბატონობისათვის შავ ზღვაზე<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, ტ. II, თბ., 1967, გვ. 290</ref>.

სოლომონ მეფემ პარალელურად [[ოსმალეთის სულთნების სია|ოსმალეთის სულთანთან]] გააგზავნა ელჩი თხოვნით რუსეთის მძლავრობისაგან დასაცავად დახმარება აღმოეჩინა. ასევე გრიგოლ დადიანს მორიგებისათვის მიმართა. მაგრამ მეფემ ყველა მიმართულებით წააგო. დადიანმა უარი უთხრა მორიგებაზე, ასევე უარი უთხრა დახმარებაზე [[ოსმალეთის იმპერია]]მ, რადგან მას [[საფრანგეთი]]ს იმპერატორი [[ნაპოლეონ I]] ემუქრებოდა დაპყრობით, ამიტომ [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთს]] რუსეთი უფრო სჭირდებოდა ვიდრე იმერეთის სამეფო. [[სტამბოლი]]ს ელჩობის ამბავი ციციანოვმა შეიტყო და იმპერატორის კარს აცნობა, თან ითხოვდა ჯარით შესულიყო იმერეთის სამეფოში. რუსეთმა სასწრაფოდ შეწყვიტა [[სოლომონ ლიონიძე]]სთან მოლაპარაკება და ფაქტობრივად რუსეთთან იმერეთის სამეფოს შეერთების საქმეში ციციანოვს სრული თავისუფლება მიანიჭა<ref>შ. ბურჯანაძე, იმერეთის სამეფოს ურთიერთობა რუსეთთან სოლომონ მეორის დროს, „მაცნე“, № 3, 1967, გვ. 91</ref>.

ციციანოვი თურქეთის გაღიზიანებას ერიდებოდა და გადამწყვეტ ზომებს არ იღებდა, მაგრამ მალე სტამბოლში რუსეთის წარმომადგენლის [[ანდრეი იტალინსკი]]საგან მიიღო ცნობა, რომ სულთანი წინააღმდეგი არაა დათმოს იმერეთი, რადგან ოსმალეთი რუსეთს თვლის თავის მფარველად ნაპოლეონის აგრესიის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ამის შემდეგ ციციანოვი აღარ მალავდა, რომ მას ნაბრძანევი ჰქონდა იმპერატორისაგან ძალით დაეკავებინა იმერეთის სამეფო, მაგრამ სისხლისღვრას ერიდებოდა და მშვიდობიანად ცდილობდა ქვეყნის დამორჩილებას.

[[პავლე ციციანოვი|პავლე ციციანოვმა]] სოლომონ მეფესთან მოსალაპარაკებლად გააგზავნა [[მიხეილ ვორონცოვი]] (შემდეგში კავკასიის მეფისნაცვალი) და თან თავის მიერ შედგენილი ტექსტის პროექტი გაატანა, რომლითაც იმერეთის მეფეს რუსეთის მფარველობაში შესვლა უნდა ეთხოვა. მეფე ვორონცოვის მიღებას აჭიანურებდა, მაგრამ [[1804]] წლის 20 მარტს იგი მიიღო. მეფემ იმპერატორის ერთგულებაზე დაფიცების სურვილი განაცხადა, მაგრამ სათხოვარ პუნქტებს ხელი არ მოაწერა, [[სოლომონ ლიონიძე]]ს ელოდებოდა რუსეთიდან<ref name="დუმბაძე" />.

ციციანოვმა გადაწყვიტა ჯარი შეეყვანა, მანამდე კი თავადების მოსყიდვა დაიწყო. მეფის ვითომ ერთგული თავადები სწრაფად გადადიოდნენ ციციანოვის მხარეზე. სოლომონ მეფემ საბოლოოდ მიიღო ციციანოვის წინადადება მოლაპარაკების შესახებ და 1804 წლის 19 აპრილს იმერეთის საზღვარზე სოფელ ელაზნაურში (ახლანდელი სოფ. [[ვახანი]]ს მიდამოებთან, [[ხარაგაულის მუნიციპალიტეტი|ხარაგაულის მუნიციპალიტეტში]]) ერთმანეთს შეხვდნენ იმერეთის მეფე [[სოლომონ II]] და გენერალი [[პავლე ციციანოვი]]. ციციანოვმა მეფეს შესთავაზა რუსეთის იმპერატორის ქვეშევრდომობაში შესვლა. 20 აპრილს რუსეთის ჯარმა იმერეთის საზღვარი გადალახა, დაიკავა სოფლები და მოსახლეობას რუსეთის იმპერატორის ერთგულებაზე აფიცებდა. იმერეთის მეფე საბოლოოდ გატყდა. 25 აპრილს მეფე და ციციანოვი კვლავ შეხვდნენ ერთმანეთს ელაზნაურში და ხელი მოაწერეს არა ტრაქტატს, არამედ [[ელაზნაურის შეთანხმება|შეთანხმებას]], რომლის ძალითაც მეფე რუსეთის იმპერატორის ქვეშევრდომი გახდა, ხოლო იმერეთის სამეფო — რუსეთის შემადგენელი ნაწილი. [[1804]] წლის [[25 აპრილი]]ს აქტით იმერეთის სამეფომ, როგორც პოლიტიკურმა ერთეულმა, თავისი არსებობა დაასრულა. იმერეთთან და სამეგრელოსთან დადებული ხელშეკრულება იმპერატორმა [[1804]] წლის 4 ივლისს დაამტკიცა და იმერთა მეფემ ამის ოფიციალურ საბუთად [[ალექსანდრე I (რუსეთი)|ალექსანდრე I-ის]] სიგელი მიიღო<ref>ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, გვ. 83, თბ., 1979 (სტატია ელაზნაურის შეთანხმება)</ref>.

რუსეთი დასავლეთ საქართველოში მიღწეულ წარმატებებს მხოლოდ იქ ჯარის გამრავლების გზით შეძლებდა, მაგრამ 1804 წლის [[მთიულეთის აჯანყება|მთიულეთის აჯანყების]] გამო [[დარიალის ხეობა|დარიალი]] ჩაკეტილი იყო. ასეთ პირობებში რუსეთს მიაჩნდა, რომ აუცილებელი იყო ჯარის ზღვით გადასხმა. ზღვაზე კი ოსმალეთი ბატონობდა. რუსეთის მთავრობამ გადაწყვიტა [[ყირიმი]]დან [[შავი ზღვა|შავი ზღვით]] [[ფოთი|ფოთში]] ჯარებისა და სურსათ-სანოვაგის შემოტანა, მაგრამ ამისათვის ოსმალეთის თანხმობა იყო საჭირო, რადგან ფოთის ციხე მათ ხელში იყო. ელჩმა იტალინსკიმ დავალება მიიღო მოლაპარაკების თაობაზე. საბოლოოდ ფოთით დროებით სარგებლობის უფლება მიიღეს. ფოთიდან ჯარის შემოყვანა ოსმალეთმა დააფიქსირა და რუსეთს ახსნა-განმარტება მოსთხოვა. რუსეთს აეკრძლა ფოთის დროებით გამოყენებაც კი. რუსეთის მთავრობისთვის ნათელი შეიქმნა, რომ ოსმალეთი ფოთის ნავმისადგომს არ დათმობდა, ამიტომ იმპერატორმა ციციანოვს ფოთის ხელში ჩაგდება უბრძანა. ციციანოვმა დასავლეთ საქართველოში საგანგებო მოხელე [[პეტრე ლიტვინოვი]] გააგზავნა. მას ევალებოდა:

# თუ მოხერხდებოდა უხმაუროდ ფოთის ნავსადგურის ხელში ჩაგდება;
# დადიანისა და სოლომონის მორიგება, სანამდე რუსეთის ჯარი შევიდოდა დასავლეთ საქართველოში
# რუსეთის ჯარის ზღვით შესვლა სამეგრელოში.
# მეფე-დადიანის საქმეებში ჩარევა, დადიანის გაძლიერება, მეფის დასუსტება<ref name="დუმბაძე" />.

[[1804]] წლის 4 ივნისს ლიტვინოვი [[ქუთაისი|ქუთაისში]] ჩავიდა და შეეცადა მეფე-მთავართა შორის შეთანხმების მიღწევას. საჭილაოში შეახვედრა მეფე და დადიანი, მათ მშვიდობიანობის დაცვის პირობა დადეს. სოლომონ მეფემ ციციანოვს სთხოვა მანამდე დადიანის მიერ დაკავებული ლეჩხუმი დაებრუნებინა, მაგრამ ციციანოვმა პირიქით მხარი დაუჭირა დადიანს. სოლომონ მეფე იმდენად უკმაყოფილო იყო ლეჩხუმის ჩამორთმევით, რომ შეეშინდა ქუთაისში გაჩერება და [[სუჯუნა|სუჯუნის]] [[სუჯუნის წმინდა გიორგის ეკლესია|მონასტერში]] გადავიდა საცხოვრებლად, რომელიც რუსეთის მომხრე ბესარიონ ჭყონდიდელს ეკუთვნოდა.

ელაზნაურის შეთანხმება მეფეს დროის მოგების საშუალებად მიაჩნდა. ბრძოლისათვის ემზადებოდა სპარსეთი, უკვე ოსმალეთიც აქცევდა ყურადღებას კავკასიის ამბებს. მეფეს კავშირი ჰქონდა ქართველ ბატონიშვილებთან, ხანებთან, ფაშებთან, სპარსეთის შაჰთან და ოსმალეთის კართან<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, ტ. II, თბ., 1967, გვ. 309</ref>.

თუმცა სოლომონ მეფე დღითიდღე სუსტდებოდა. ლიტვინოვმა მეფის საწინააღმდეგოდ განაწყო გურიელი, ხოლო დადიანის აგენტებმა  მეფეს საყრდენი ძალა გამოაცალეს, გადაიბირეს „ფიცის კაცნი“: ავალიანები, მესხები და იოსელიანები. მიუხედავად ამისა, მცირე წარმატება მეფესაც ჰქონდა. [[1804]] წლის 12 ივნისს [[თბილისი]]დან გაიქცა [[კონსტანტინე ბატონიშვილი (დავით II-ის ძე)|კონსტანტინე ბატონიშვილი]] და სოლომონ მეფესთან მივიდა. რუსეთს ხელიდან გამოეცალა ტახტის მემკვიდრე და მეფეზე ზემოქმედების იარაღი.

ფოთის ნავსადგური რუსთათვის გამოუსადეგარი გახდა, მათ სხვა ადგილის ძებნა დაიწყეს საიდანაც მოახერხებდნენ ჯარის გადმოსხმას. ასეთი ადგილი აღმოჩნდა [[მდინარე]] [[ხობისწყალი|ხობის]] შესართავთან მდებარე სოფელი [[ყულევი]], სადაც აგებულ იქნა პატარა სიმაგრე [[რედუტ-კალე]], საიდანაც უკვე [[1804]] წლის ოქტომბერში გადმოსხეს რუსის ჯარი. რუსეთის ჯარის შემოსვლით საკმაოდ შეშინდა სოლომონ მეფე და ქუთაისიდან საცხოვრებლად გადავიდა. ზამთრობით [[ვარციხე]]ში, ხოლო ზაფხულობით [[ოკრიბა]]სა და გოგში იმყოფებოდა<ref name="რეხვიაშვილი" />.

მეფე არ წყვეტდა დამოუკიდებლობისათვის ომს. ახლა იგი რუსეთ-ოსმალეთის მოსალოდნელ ომზე ამყარებდა იმედებს. რუსეთის ძალა თანდათან მატულობდა იმერეთში. მეფე სულ უფრო კრიტიკულ მდგომარეობაში ექცეოდა. სწორედ ამ დროს სოლომონ მეფესთან სულთნის  წინადადებით, ახალციხის ფაშის მდიდრული საჩუქრებით დატვირთული წარმომადგენელი მივიდა და წინადადება მისცა, იმერეთი ისევ შესულიყო სულთნის მფარველობაში. ოსმალეთი განაწყენებული იყო იმერეთ-სამეგრელოს დაკარგვით. ახლა მას ყველაზე მეტად რუსების მიერ [[შავი ზღვა|შავ ზღვაზე]] ფეხის მოკიდება და [[რედუტ-კალე]]ს სიმაგრის აგება აშინებდა. [[ნაპოლეონ ბონაპარტი|ნაპოლეონის]] წარმატებებმა ოსმლეთი და [[საფრანგეთი]] მოკავშირეებად აქცია და სწორედ ნაპოლეონის წაქეზებით [[1806]] წელს ოსმალეთმა რუსეთს [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1806-1812)|ომი]] ([[1806]]-[[1812]] წწ.) გამოუცხადა. [[1807]] წელს ოსმალეთის ფლოტი თავს დაესხა [[რედუტ-კალე]]ს სიმაგრეს, მაგრამ უშედეგოდ. რუსეთის ჯარმა გენერალ რიკჰოფის ხელმძღვანელობით [[ფოთი]]ს ციხეს შეუტია. თუმცა მასაც წარუმატებელი მცდელობა ჰქონდა ციხის დაკავებისა. საომარ მოქმედებებში სოლომონი არ მონაწილეობდა.

[[1808]] წლის მარტში მთავარმმართებელმა გენერალმა [[ივან გუდოვიჩი|ივან გუდოვიჩმა]] ([[1806]]–[[1809]] წწ.) იმპერატორის საიდუმლო ბრძანება მიიღო იმერეთში მეფის ხელისუფლების გაუქმებისა და მისი ოჯახის რუსეთში გადასახლების. იმერეთში დროებითი მმართველობის დაწესების შესახებ. რუსეთ-ოსმალეთს შორის ამ დროს დროებითი ზავი იყო დადებული და გუდოვიჩმა გადამწყვეტი ზომებისაგან თავი შეიკავა.

[[1808]] წელს მოულოდნელად გარდაიცვალა  დასავლეთ საქართველოში განლაგებული ჯარების უფროსი გენერალი რიკჰოფი, მის ადგილზე გუდოვიჩმა დანიშნა გენერალი [[დიმიტრი ორბელიანი]], რომელსაც დაავალა ტახტიდან ჩამოეგდო სოლომონ მეფე ზედმეტი სისხლისღვრის გარეშე. ქუთაისში მისული ორბელიანი შეუდგა მისიის შესრულებას. შეეცადა ქუთაისში მიეტყუებინა მეფე, მაგრამ სოლომონმა უარი განაცხადა ქუთაისში მისვლაზე. [[1809]] წელს გუდოვიჩი შეცვალა [[ალექსანდრ ტორმასოვი|ალექსანდრ ტორმასოვმა]] ([[1809]]–[[1811]] წწ.), რომელმაც ორბელიანს [[ფოთი]]ს ციხეზე შეტევის დავალება მისცა. [[1809]] წლის 14 მაისს ციხეზე რუსების კიდევ ერთი წარუმატებელი შეტევა განხორციელდა. რუსის ჯარი ხანგრძლივი ალყისთვის მეომზადა. ოსმალეთიდან 9 ათასკაციანი ჯარი გამოემართა მეციხოვნეების დასახმარებლად. [[1809]] წლის 2 ნოემბერს  [[მამია V გურიელი]] ზურგიდან თავს დაესხა [[გრიგოლეთი|გრიგოლეთსა]] და [[მალთაყვა]]ს შორის დაბანაკებულ ოსმალთა ჯარს და სრულად გაანადგურა. იმავე წლის 15 ნოემბერს ფოთის ციხის დაცვის უფროსმა ქუჩუკ-ბეი შერვაშიძემ წინააღმდეგობა შეწყვიტა და ციხის გასაღები დიმიტრი ორბელიანს გადასცა<ref name="რეხვიაშვილი" />.

ფოთის ციხის აღება [[სოლომონ II]]-ის სერიოზული იმედგაცრუების საბაბი გახდა. [[1810]] წლის დასაწყისში სოლომონ მეფემ მოლაპარაკება სცადა ტორმასოვთან. მთავარმართებელი კი გადამწყვეტი ბრძოლისათვის ემზადებოდა. მანამდე მან სოლომონს სამი ძირითადი პირობა წაუყენა:

# მეფემ სამი დღის განმავლობაში უნდა წარადგინოს პეტერბურგში გასაგზავნი დესპანები: [[კონსტანტინე ბატონიშვილი (დავით II-ის ძე)|კონსტანტინე ბატონიშვილი]], მეფის სიძე [[მალხაზ ანდრონიკაშვილი]], [[სოლომონ ლიონიძე]], [[სეხნია წულუკიძე]], [[ქაიხოსრო წერეთელი]] და [[როსტომ ნიჟარაძე]];
# დაუყოვნებლივ გადავიდეს საცხოვრებლად ქუთაისში;
# გაგზავნოს დესპანთა ხელით უმაღლესი თხოვნა მადლობის გამოსაცხადებლად, რომ იმპერატორმა სამუდამოდ  მიიღო იმერეთი ქვეშევრდომად.

ტორმასოვმა სამი დღე მისცა მეფეს. სოლომონ მეფე კარგად მიხვდა ტორმასოვის განზრახვას: პეტერბურგში გასაგზავნი დეპუტაციის შემადგენლობაში მისი უერთგულსი პირები ირიცხებოდნენ, მათი გამგზავრებით მეფის პოზიციებს დაასუსტებდნენ, ხოლო მეფის [[ქუთაისი|ქუთაისში]] გადასვლა მის ხელში ჩაგდებას ნიშნავდა.

სოლომონ მეფე მოლაპარაკების გახანგრძლივებას ცდილობდა. იგი ტორმასოვს დასთანხმდა, რომ დეპუტაციას გააგზავნიდა, მაგრამ გასაგზავნი პირების სიას თავად შეადგენდა. მადლობის წერილსაც გაატანდა, ხოლო მათი დაბრუნების შემდეგ ქუთაისშიც დაბრუნდებოდა. სოლომონ მეფესთან მრავალგზის უნაყოფო მოლაპარაკებების შემდეგ მთავარმართებელმა ტორმასოვმა განკარგულება გასცა, [[1810]] წლის 20 თებერვლისათვის მზად ყოფილიყვნენ სამხედრო შენაერთები და მათი მოკავშირე დასავლეთ საქართველოს მთავრები, რომ იმერეთის მეფე იარაღის ძალით განედევნათ და ქვეყანა რუსეთისათვის შეეერთებინათ. 20 თებერვალს [[ქუთაისი]]ს ეკლესიებში გამოაცხადეს ტორმასოვის მოწოდება სოლომონ მეფის ხელისუფლების გაუქმების შესახებ<ref>საქართველოს ისტორია, ტ. IV, თბ., 2012, გვ. 18-19</ref>.

ამავდროულად რუსეთის სამხედრო ნაწილებმა ყველა კუთხიდან შეუტიეს იმერეთის სამეფოს. სოლომონი [[ვარციხე]]ში იყო გამაგრებული 4 000 მეომრით. მეფის შესაპყრობად ერთდროულად დაიძრნენ: ქართლიდან, ქუთაისიდან, სამეგრელოდან, გურიიდან და ლეჩხუმიდან. ერთთვიანი ბრძოლის შემდეგ მეფემ ვარციხე დატოვა და [[ხანისწყალი|ხანისწყლის]] ხეობას მიაშურა, რათა იქიდან [[ახალციხე]]ში გადასულიყო, მაგრამ ეს გზაც გადაკეტილი დახვდა იმერთა მეფეს. ყველა გზა მოჭრილმა მეფემ თანხმობა განაცხადა რუსეთის მიერ წამოყენებულ პირობებზე და მოლაპარაკება გამართა რუსის ჯარის ხელმძღვანელებთან. 15 მარტს ქართლის საზღვარზე 500 მეომრით გაემართა სოლომონ მეფე [[ალექსანდრ ტორმასოვი|ტორმასოვთან]] შესახვედრად, გზაში შეიტყო, რომ გადასახლებას უპირებდნენ და გაქცევა სცადა, მაგრამ უშედეგოდ. მას აცნობეს, რომ იგი რუსეთის „საპატიო ტყვე“ იყო. [[1810]] წლის 28 მარტს სოფელ [[ვარიანი|ვარიანში]] სოლომონ მეფე და გენერალი ტორმასოვი ერთმანეთს შეხვდნენ. გენერალმა განაცხადა, რომ მეფის ბედის გასარკვევად იმპერატორის პასუხს ელოდნენ, ამიტომ ის [[თბილისი|თბილისში]] გადაიყვანეს და ძლიერი დაცვა დაუყენეს.

მეფის დატყვევების შემდეგ იმერეთის ციხეები რუსის ჯარებმა დაიკავეს, რომელთა ნაწილი უსიამოვნო მოულოდნელობებისაგან თავის აცილების მიზნით დაანგრიეს. შეიქმნა დროებითი მთავრობა. იმერეთი დაიყო ექვს ნაწილად: ქუთაისის, ვაკის, ბაღდათის, საჩხერის, ჩხერისა და რაჭის ოლქებად. მოსახლეობა ძალით დააფიცეს რუსეთის ერთგულებაზე<ref>საქართველოს ისტორია, ტ. IV, თბ., 2012, გვ. 19</ref>.

მიუხედავად დიდი სიფრთხილისა და ძლიერი დაცვისა [[1810]] წლის 10 მაისს, სოლომონ მეფე [[ქაიხოსრო წერეთელი|ქაიხოსრო წერეთლის]] შემუშავებული გეგმის მიხედვით გაიპარა და [[ახალციხე]]ში გადავიდა. 13 მაისს [[ახალციხის საფაშო]]ში თავის ბიძას [[ალექსანდრე ბატონიშვილი (ერეკლე II-ის ძე)|ალექსანდრე ბატონიშვილს]] შეხვდა, რომელმაც იმერეთის მოსახლეობას სასწრაფოდ აუწყა მეფის ტყვეობიდან გაქცევა. სოლომონ მეფემ იმერეთის ხალხს აჯანყებისაკენ მოუწოდა. ამ მოწოდებას უამრავი ადამიანი გამოეხმაურა. იმერეთის ქალაქებსა და ციხეებში გამაგრებული რუსთა გარნიზონები ალყაში აღმოჩნდა. იმერეთის მმართველად დანიშნული გენერალი [[თედორე სიმონოვიჩი]] ([[1810]]–[[1815]] წწ.) ქუთაისიდან თავს ვერ ჰყოფდა. ივნისის შუა რიცხვებში იმერთა მეფე მცირეოდენი ლეკთა ჯარით იმერეთში გადმოვიდა და [[ტყაჩირი|ტყაჩირში]] [[აგიაშვილები]]ს სახლში შეჩერდა. მის ირგვლივ თავის მოყრა დაიწყეს აჯანყებულებმა<ref name="გონიკიშვილი">მ. გონიკიშვილი, იმერეთი XVIII-XIX საუკუნეთა მიჯნაზე, თბ., 1979</ref>.

აჯანყებულებმა ქართლთან დამაკავშირებელი ყველა გზა გადაუკეტეს რუსებს, სიმონოვიჩის გარნიზონი ქუთაისში ჩაიკეტა, ტორმასოვმა მას სასწრაფოდ გაუგზავნა ერთი ბატალიონი. პირველი სისხლიანი შეტაკება მოხდა 22 ივნისს სოფელ [[საქარა]]ში, ქართველთა ლაშქარმა ქაიხოსრო აბაშიძის ხელმძღვანელობით დაამარცხეს და სიცოცხლეს გამოასალმეს რუსთა ჯარის მეთაური კალატოზოვი. აჯანყება თანდათან ძლიერდებოდა, მისი ცენტრი ლომსიანთხევი იყო. აღმოსავლეთ საქართველოდან რუსთა ჯარის გადმოყვანა ვერ ხერხდებოდა, რუსულ მმართველობას აჯანყების ჩახშობა არ შეეძლო<ref name="გონიკიშვილი" />.
[[ფაილი:Tomb of Solomon II of Imereti at Gelati.jpg|250px|მინი|მარცხნივ|[[სოლომონ II]]–ის საფლავი [[გელათის მონასტერი|გელათში]].]]
მთავარმმართებელმა ტორმასოვმა აჯანყების ჩასაქრობად [[დიმიტრი ორბელიანი]] გააგზავნა. [[სურამი|სურამში]] მოსულმა ორბელიანმა თავისი ჯარი ორად გაყო. ერთი ბატალიონი [[ალი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი)|ალის]] გზით გაგზავნა, თვითონ კი [[ვახანი]]ს გზით გაემართა იმერეთისაკენ, რათა ალყაში მოექცია ლომსიანთხევში გამაგრებული აჯანყებულები. ალის გზით წასულ რაზმს აჯანყებულებმა გზა გადაუჭრეს და ამოხოცეს. ალის ხეობა აჯანყებულებმა ჩაკეტეს. ორბელიანის ჯარიც შეაჩერეს აჯანყებულებმა. იგი იძულებული გახდა ალის ხეობაში წასულიყო ჯარის ნარჩენების მისახმარებლად. ბრძოლა გაიმართა ალის ხეობაში, ოთხდღიანი ბრძოლის შემდეგ რუსებს მაშველი მოუვიდათ [[სურამი]]დან, რომლებმაც დამარცხებას გადაარჩინეს<ref>ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, ტ. II, თბ., 1967, გვ. 388-389</ref>.

[[სურამი|სურამში]] მდგომი გენერალი ორბელიანი ტორმასოვს დამატებით ძალას სთხოვდა, მაგრამ იგი უარზე იდგა, რადგან დღედღეზე ელოდა ირანის გაქტიურებას და იმერეთში ამდენი ძალის გადასროლა არასწორ მანევრად მიიჩნია. გენერალი ორბელიანი აჯანყებულებთან დამარცხდა ტორმასოვმა იგი თანამდებობიდან გადააყენა და მის ადგილას ბარონი, [[გენერალი]] [[ივანე როზენი]] დანიშნა და დაავალა სასწრაფოდ ჩაეხშო [[იმერეთის აჯანყება (1810)|იმერეთის აჯანყება]]. ორბელიანი არ დაელოდა როზენის მოსვლას, იერიშით გაარღვია აჯანყებულთა რკალი და მათ [[ჩხერი (ხარაგაულის მუნიციპალიტეტი)|ჩხერთან]] გაუმართა ბრძოლა. აჯანყებულებმა უკან დაიხიეს. ორბელიანმა [[ჩხერის ციხე]] გაათავისუფლა. როზენის სარდლობით აჯანყებულთა და რუსთა ჯარს შორის დიდი ბრძოლები მოხდა ასევე ჩხერთან, [[ცხრაწყარო (ზესტაფონის მუნიციპალიტეტი)|ცხრაწყაროსთან]], [[მდინარე]] [[ყვირილა]]სთან, სიმონეთთან. როზენმა  29 ივლისს დაამარცხა ქუთაისის მოალყე აჯანყებულები და გენერალ სიმონოვიჩის ჯარს შეუერთდა<ref>საქართველოს ისტორია, ტ. IV, თბ., 2012, გვ. 20</ref>.

ამის შემდეგ იმერეთის სამეფოს ჯარი ბრძოლის პარტიზანულ მეთოდებზე გადავიდა. რუსეთის ჯარის მთელი ნაწილი უკვე მეფის შესაპყრობად ამოქმედდა. 3 და 10 აგვისტოს ბრძოლებში (შესაბამისად [[რიონი (წყალტუბოს მუნიციპალიტეტი)|რიონთან]] და [[ნაგარევი|ნაგარევთან]]) გენერალმა როზენმა ვერ შესძლო აჯანყებულთა რაზმების განადგურება. [[26 აგვისტო]]ს ბრძოლა მოხდა [[ზედა საქარა]]სთან. რუსეთის ჯარმა გამარჯვებას მიაღწია. თბილისსა და ქუთაისს შორის კავშირი აღსდგა. სექტემბრის დამდეგს მეფე [[ხანისწყალი|ხანისწყლის]] ხეობაში გაიქცა და იქ გამაგრდა. იქვე მოუვიდა ახალციხიდან 1500-კაციანი მაშველი რაზმი, მაგრამ 25 სექტემბერს სოლომონ მეფე სიმონოვიჩთან  დამარცხდა და ისევ [[ახალციხე]]ს შეაფარა თავი. ახალციხეს გადასული უგვირგვინო მეფე კვლავ ცდილობდა საქმის შემობრუნებას. კვლავ სთხოვა დახმარება [[საფრანგეთის მონარქების სია|საფრანგეთის იმპერატორს]] და [[ოსმალეთის სულთნების სია|ოსმალეთის სულთანს]], მაგრამ მას შემდეგ, რაც რუსეთმა საზავო ხელშეკრულებები დადო [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთთან]] ([[ბუქარესტის საზავო ხელშეკრულება (1812)|ბუქარესტში]], [[1812]] წ.) და [[ირანი|ირანთან]] ([[გულისტანის საზავო ხელშეკრულება|გულისტანში]], [[1813]] წ.) და რომლის ძალითაც ამ ქვეყნებმა საქართველო რუსეთის სამფობელოდ აღიარეს, სოლომონს უიმედობა დაეუფლა. განმათავისუფლებელი მოძრაობის მეთაურმა [[1815]] წელს უცხოობაში დალია სული, მაგრამ [[ტრაპიზონი]]ს ქართულ მიწაში პოვა განსასვენებელი<ref>საქართველოს ისტორია, ტ. IV, თბ., 2012, გვ. 20-21</ref>.

== ტყვეთა სყიდვა დასავლეთ საქართველოში ==
{{მთავარი|ტყვის სყიდვა}}
[[ფეოდალიზმი]] დასავლეთ საქართველოს პირობებში რიგი თავისებურებებით ხასიათდებოდა. ოსმალების შემოსევებმა და საბოლოოდ [[1555]] წლის [[ამასიის ზავი]]თ დასავლეთ საქართველოს ოსმალეთის გავლენის ქვეშ მოქცევამ ერთბაშად დააქვეითა საგარეო ვაჭრობა და შინა აღებ-მიცემობა. მოშალა ისტორიული ტრადიციული სავაჭრო გზები და კონტაქტები. ეკონომიკის ასეთმა ვარდნამ განაპირობა მოსახლეობის ეთიკურ-მორალური დაქვეითება. უმთავრესი მანკი, რაც იმ პერიოდის საქართველოს ცხოვრებას ახასიათებდა იყო [[ტყვის სყიდვა|ტყვეთა სყიდვა]]. საქართველოში მისი გამოვლინების ფორმები მეტად მძიმეა. ეს არ იყო ბრძოლაში ტყვედ ჩავარდნილი მოწინააღმდეგის დამონება ან ფერადკანიანთა გადაყვანა ახალ მატერიკზე პლანტაციებში სამუშაოდ. ეს იყო ქართველების მიერ ქართველების მოტაცება უცხოეთის მონათა ბაზარზე გასაყიდად. ტყვის სყიდვა ფეოდალთა შემოსავლის წყაროდ იქცა. მას აწარმოებდნენ, როგორც საერო, ისე სასულიერო პირები<ref name="რეხვიაშვილი3" />.

ტყვეთა სყიდვა, რომელშიც აქტიურად მონაწილეობდნენ ქართველი თავად-აზნაურები, ჩვეულებრივი მოვლენა გახდა. ტყვეთა ვაჭრობამ დასავლეთ საქართველოში განსაკუთრებით მძიმე ხასიათი მიიღო  XVII საუკუნიდან. [[ჟან ბატისტ ტავერნიე]] წერდა: {{ციტატა|როგორც კი ომებში ტყვეებს იშოვნიან, იმ თავითვე გზავნიან ოსმალეთში გასაყიდად. ადამიანთა ყიდვა-გაყიდვა ამ ქვეყანაში იმდენად ჩვეულებრივი მოვლენაა, რომ ცოლს ან ქმარს ფული დასჭირდება, თავის ერთ-ერთ შვილს გზავნის გასაყიდად. ან მეწვრილმანესთან ბაფთებსა, ტილოს ნაჭრებსა თუ სხვა ამგვარ ნივთებზე გადასაცვლელად<ref name="ტავერნიე">ჟან ბატისტ ტავერნიე, დიდი სენიორის სამეფო კარის ახალი აღწერა, ფრანგულიდან თარგმნა და და გამოსცა კ. გურულმა, თბ. 1974</ref>.}}

[[ჟან შარდენი]], რომელიც დასავლეთ საქართველოში იმყოფებოდა [[1672]] წლის აგვისტო-დეკემბერში, გვამცნობს: {{ციტატა|ტყვეთა სყიდვამ სამეგრელოს 40 000-იანი მოსახლეობა 1640-იანი წლებიდან მოყოლებული სულ რაღაც 30 წლის განმავლობაში 20 000-მდე შეამცირა... ...ერთ-ერთმა მათგანმა (თავად-აზნაურმა) ერთხელ გაჰყიდა რამდენიმე ხუცესი, რომელთაც ზედ მიაყოლა თავისი ცოლი, რათა ამ გზით შეეძინა საშუალება შეყვარებული ახალი საცოლის გამოსასყიდად და საქორწინო ხარჯებისათვის<ref name="შარდენი">ჟან შარდენი, მოგზაურობა სპარსეთსა და აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებში, ფრანგულიდან თარგმნა მ. მგალობლიშვილმა, თბ., 1975</ref>.}}

[[არქანჯელო ლამბერტი]] ერთ საყურადღები ფაქტს აგვიწერს: {{ციტატა|იყო ერთი უპირველესი დიდებულთაგანი ოდიშში, გვარად ჭილაძ, რომელიც შეჩვეული იყო ტყვეების გაყიდვასა და ამას ერთ წელიწადს თურქთა გემების მოსვლის დროს დასჭირდა ათორმეტი ტყვე ოსმალებზე გასაყიდად, რათა სამაგიეროდ ეყიდნა მათგან სხვა საქონელი, რომელიც სახლში სჭირდებოდა. ეს შეუტყვეს მისმა ყმებმა და თავს უშველეს გაქცევით, რათა ხელში არ ჩავარდნოდნენ მას და თავისუფლება არ დაკარგვოდათ, მაგრამ ჭილაძემ ეს ხერხი იხმარა საჭირო კაცების მახეში გასაბმელად. გამოაცხადა, რომ ამა და ამ დღესასწაულს დიდებული წირვა უნდა გადავიხადოო და ერთ-ერთ კარის ეკლესიაში უნდა მოვიდნენ მღვდლებიო, რომელთაც წირვის შესრულებისათვის უხვად დავასაჩუქრებ და მდიდრულ ნადიმს გავუმართავო; ამ ცრუ დაპირებამ შეაცდინა მღვდლები და დანიშულ დღეს თორმეტი მღვდელი გამოცხადდა. მათ დიდებულად შეასრულეს წირვა, რომელსაც დიდი ღვთისმოსავობით დაესწრო ჭილაძე. წირვა რომ შეასრულეს და მღვდლებს  იმედი ჰქონდათ, თავადი თავის დაპირებისამებრ დაგვასაჩუქრებს და ნადიმს გაგვიმართავსო, ჭილაძემ ეკლესიის კარები დაკეტა, ჯაჭვები მოატანინა, თორმეტივე მღვდელი ჯაჭვებში ჩასვა, თმები და გრძელი წვერები მოაპარსვინა და პირდაპირ წააყვანინა თურქთა გემებზე გასაყიდად<ref name="ლამბერტი" />.}}

იმ ძალადობასთან ერთად, რომელსაც მთავარი და თავადები მიმართავდნენ ტყვეთა მოსაპოვებლად, იყო კიდევ ერთი სახეობა ტყვეთა სყიდვის. ეს იყო ჩუმად, ქურდულად მოპარული ტყვეების გაყიდვა: {{ციტატა|არიან ისეთი ქურდებიც, რომელნიც იპარავენ კაცებს და ყმაწვილებს და ჰყიდიან ჩუმად თურქეთში<ref name="ლამბერტი" />.}} ტყვის ასეთ ვაჭრობას ძირითადად დაბალი ფენის წარმომადგენლები აწარმოებდნენ.

ჯერ კიდევ [[XVI საუკუნე]]ში იმდენად გაიზარდა  ტყვის სყიდვა, ავაზაკობა, ეკლესიის ძარცვა, რომ აუცილებელი გახდა  საეკლესიო კრების მოწვევა. იმერეთის მეფე  [[ბაგრატ III (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ III-მ]] მოიწვია საეკლესიო კრება, რომელმაც უაღრესად საჭირბოროტო საზოგადოებრივი საკითხები განიხილა<ref>მ. რეხვიაშვილი, იმერეთის სამეფო XVI საუკუნეში, თბ., 1976, გვ. 53-57</ref>. კრებას დაესწრო აფხაზეთის კათალიკოსი [[ევდემონ I|ევდემონი]], ქართლის კათალიკოსი [[მალაქია (კათოლიკოს-პატრიარქი)|მალაქია]] და დასავლეთ საქართველოს 10 ეპისკოპოსი: ქუთათელი, გენათელი, ჭყონდიდელი, ბედიელი, მოქველი, დრანდელი, ცაგერელი, ხონელი, ნიკორწმინდელი და ცაიშელი. კრებამ მიიღო დადგენილება ქვეყანაში ძალზედ გავრცელებული „ტყვეთა სყიდვის“, ქურდობა-ავაზაკობის, მკვლელობის, ეკლესიების ძარცვის და სხვა ბროტების წინააღმდეგ ბრძოლის გაძლიერების შესახებ. საეკლესიო კრებამ განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმო „ტყვეთა სყიდვის“ საკითხს და მკაცრი სასჯელი განაწესა მათთვის, ვინც ამ საქმიანობაში იქნებოდა შემჩნეული — ტყვის გამყიდველი სიკვდილით უნდა დასჯილიყო. კრებამ შეიმუშავა „სამართალი კათოლიკოზისა“, რომელიც 23 მუხლისაგან შედგებოდა<ref name="რეხვიაშვილი2" />.

მაგრამ ამ გადაწყვეტილების ცხოვრებაში გატარება თავადთა მძლავრობის ვითარებაში მეტად გაძნელებული იყო და თუ ბაგრატის დროს ამ გადაწყვეტილებას რაიმე ფასი ჰქონდა, მისი გარდაცვალების შემდეგ ვითარება კვლავ საწინააღმდეგოდ შეიცვალა, რადგან ტყვის გამყიდველებს უძლიერესი მფარველი, ოსმალეთი, გამოუჩნდათ, რომელიც სულ უფრო და უფრო აძლიერებდა თავის გავლენას დასავლეთ საქართველოზე<ref name="ReferenceA"/>.

თუ რამდენად ფართო ხასიათი მიიღო ტყვეთა სყიდვამ, ეს თურქი მოგზაურისა და დიპლომატის [[ევლია ჩელები]]ს მიხედვითაც კარგად ჩანს: {{ციტატა|აბაზები მეგრელებს იტაცებენ, მეგრელები — აბაზებს და ვაჭრებს მიჰყიდიან ხოლმე<ref name="ევლია ჩელები" />.}}

[[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] I ნახევარში ადამიანებით ვაჭრობამ აპოგეას მიაღწია. ვაჭრობდა ყველა სოციალური ფენა მეფიდან დაწყებული, გაყაზახებული გლეხით დამთავრებული: [[ალექსანდრე IV]], [[მამია III გურიელი]], [[გიორგი-მალაქია აბაშიძე|გიორგია აბაშიძე]], გაბრიელ ჭყონდიდელი, სვიმონ ქუთათელი, ხარაგაულელი აზნაური [[კიკნაძეები]], გლეხი [[ბურჯანაძეები]]<ref name="რეხვიაშვილი" />.

როდესაც [[სოლომონ I]] ავიდა სამეფო ტახტზე ([[1752]] წ.) ზემოთ აღნიშნული მანკიერებები ჩვეულებრივი მოვლენა იყო. საჭირო იყო მკაცრი ღონისძიებების გატარება, წინააღმდეგ შემთხვევაში ხდებოდა ადამიანთა საუკეთესო ნაწილის უცხოეთში გადინება. [[1759]] წლის 4 დეკემბერს სოლომონ მეფემ მოიწვია საეკლესიო კრება, რომლის მეორე დღესაც მიიღეს დადგენილება ტყვეთა სყიდვის აკრძალვის შესახებ. საერო და სასულიერო პირებმა პირობა დადეს, რომ ამიერიდან ტყვეებს არ გაყიდდნენ. კანონის დამრღვევებს ეკლესია შეჩვენებით, ხოლო მეფე სიკვდილით დასჯით დაემუქრა. ტყვეთა სყიდვის ტემპები შენელდა, მაგრამ საფუძვლიანად მაინც არ აღმოფხვრილა. მუსულმანურ ქვეყნებში გაყიდული ტყვეების უმრავლესობა მონებად იქცეოდა ან იანიჩარის ([[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთი]]), მამლუქთა ([[ეგვიპტე]]) და ყულის ([[ირანი]]) ჯარში მსახურობდა, ხოლო ქალები ხანების, ფაშებისა და სხვათა ჰარამხანებს ამშვენებდნენ. [[XVIII საუკუნე|XVIII]]-[[XIX საუკუნე]]ებში ტყვეთა სყიდვის ახალი ეტაპი — [[ლეკიანობა]] დაიწყო. რუსეთის ხელისუფლებამაც ვერ შეძლო ლეკთა თარეშის შეჩერება. გარდა ამისა გაცხოველებული ვაჭრობა მიდიოდა [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე მდებარე ციხესიმაგრეებში, რადგან ისინი ჯერ კიდევ ოსმალების ხელთ იყო<ref name="რეხვიაშვილი" />.

განსაკუთრებით სავალალო მდგომარეობაში იყო იმერეთის სამეფო. ამდენი უბედურების შემდეგ სამეფოს თავს დაატყდა [[შავი ჭირი]], რომელმაც [[1811]] წლის განმავლობაში 32 ათასზე მეტი ადამიანი იმსხვერპლა. ამავე წელს ამ სენმა შეიწირა [[ახალციხე]]ში მყოფი [[სოლომონ ლიონიძე]]ც. შავ ჭირს შიმშილი მოჰყვა. შიმშილი მშობლებს აიძულებდა პურის ნატეხისათვის მონად გაეყიდათ თავიანთი შვილები. ამ შემაძეწუნებელ უბედურებას იმერეთის სამეფოში თან სდევდა ლეკთა თარეში, რომელთაც მფარველობდნენ [[ყარსი]]ს, [[ახალციხე|ახალციხისა]] და [[ტრაპიზონი]]ს ფაშები. ტყვეთა სყიდვის მფარველები და წამქეზებლები [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] 30-იანი წლებიდან აფხაზეთის მთავრები არიან. ტყვეთა სყიდვას აწარმოებენ რუსეთის სამსახურში მყოფი ქართველი თავადებიც. სხვა კუთხეებთან შედარებით ტყვეთა სყიდვა უფრო მეტად გავრცელებული იყო [[გურიის სამთავრო|გურიაში]], რადგან ეს ტერიტორია უშუალოდ ესაზღვრებოდა ოსმალეთს. ტყვეებით ვაჭრობა გურიაში [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] 50-იანი წლებიდან შენელდა<ref name="რეხვიაშვილი" />.

== სახელმწიფო წყობა ==
[[XVIII საუკუნე|XVIII]]–[[XIX საუკუნე]]თა მიჯნაზე ამ სამეფოში დაახლოებით 120 ათასამდე მცხოვრები იყო. იმერეთის სამეფოში, ისე როგორც საერთოდ საქართველოში, ფეოდალურ-ბატონყმური ურთიერთობა იყო. არსებობდა მრავალი [[სათავადო]] ([[მხეიძეები|მხეიძეთა]], [[ჩხეიძეები|ჩხეიძეთა]], [[მიქელაძეები|მიქელაძეთა]], [[რაჭის საერისთავო#რაჭის ერისთავები|რაჭის ერისთავთა]], [[იაშვილები|იაშვილთა]], [[ჩიჯავაძეთა სათავადო|ჩიჯავაძეთა]], [[ლორთქიფანიძეები|ლორთქიფანიძეთა]], [[აბაშიძეთა სათავადო|აბაშიძეთა]], [[აგიაშვილები|აგიაშვილთა]], [[წერეთლები|წერეთელთა]], [[წულუკიძეები|წულუკიძეთა]], [[ლეჩხუმის სათავადო|ლეჩხუმის]] და სხვ.), რომელთაც საგადასახადო, ადმინისტრაციული და ნაწილობრივ სასამართლო იმუნიტეტი ჰქონდათ მოპოვებული და ტერიტორიულად და პოლიტიკურად განცალკავებულ ფეოდალურ ერთეულებს წარმოადგენდნენ.

XVIII საუკუნის შუა წლებში იმერეთის სამეფოში 100-მდე თავადი იყო. ისინი მეფის ან უფლისწულის [[ვასალი|ვასალები]] იყვნენ. მაგრამ [[თავადი|თავადები]], განსაკუთრებით დიდებული თავადები, „ხელმწიფობისაკენ“ (სუვერენობისაკენ) მიისწრაფოდნენ და ამ ნიადაგზე იმერეთის მეფესა და მათ შორის განუწყვეტელი ბრძოლა იყო. იმერეთის სამეფოს სათავეში [[მეფე]] იდგა. ის იყო ქვეყნის უზენაესი მმართველი. წარმოშობით [[ბაგრატიონები|ბაგრატიონთა]] დინასტიის დასავლურ, [[დავით VI ნარინი|დავით ნარინის]], შტოს ეკუთვნოდა. მეფე ფორმალურად შეუზღუდავი იყო, მაგრამ ფაქტობრივად მისი ძალაუფლება დიდად იყო დამოკიდებული მსხვილი თავადების ნება-სურვილზე. იმერეთის სამეფოს კარზე არსებობდა „დარბაზი“ ანუ სახელმწიფო საბჭო, რომელშიც მაღალი ხელისუფლებით აღჭურვილი მსხვილი საერო და სასულიერო ფეოდალები შედიოდნენ. იმერეთის სამეფოს მართვა-გამგეობის სტრუქტურა [[ქართლის სამეფო|ქართლისა]] და [[კახეთის სამეფო]]თა მიმსგავსებით იყო აგებული.

== იმერეთის მეფეები (1463- 1810 წლებში) ==

{| width="100%" class="prettytable"
!bgcolor="silver" width="15%"|მმართველობის წლები
!bgcolor="silver" width="25%"|სახელი
!bgcolor="silver" width="40%"|ოჯახი<ref>ნ. მოლაშვილი, ი. გეგეჭკორი, საქართველოსა და მსოფლიო ისტორიის ძირითადი მოვლენები და ქრონოლოგიური ცხრილები, თბ., 2000, გვ. 275-288</ref><ref>პირთა ანოტირებული ლექსიკონი, ტ. I, თბ. 1991</ref><ref>საქართველოს მეფეები, თბ., 2000 წ.</ref><ref>პირთა ანოტირებული ლექსიკონი, ტ. II, თბ. 1993</ref><ref>ენციკლოპედია საქართველო, ტ. I, თბ., 1997</ref>
!bgcolor="silver" width="20%"|დაკრძალვის ადგილი
|-
|1463 — 1478|| [[ბაგრატ VI (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ II]] <small>(იმერეთის მეფე 1463-1466; ქართლ-იმერეთის მეფე 1466 – 1478 წწ.)</small>||  მამა: გიორგი ([[კონსტანტინე I (საქართველოს მეფე)|კონსტანტინე I-ის]] ძე)<br /> დედა: ? <br /> მეუღლე: ელენე <br /> შვილები: გიორგი, [[ალექსანდრე II (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე II]], ვახტანგი || [[გელათის მონასტერი]]
|-
|1479- 1484|| [[კონსტანტინე II (ქართლის მეფე)|კონსტანტინე II]]  || მამა: დემეტრე [[ალექსანდრე I დიდი]]ს ძე<br /> დედა: ? <br />მეუღლე: თამარი <br /> შვილები: [[დავით X|დავითი]], გიორგი, ბაგრატი, დიმიტრი, ვახტანგი, ალექსანდრე, მელქისედეკი||
|-
|1484 — 1510|| [[ალექსანდრე II (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე II]]  ||მამა: [[ბაგრატ VI (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ II]] <br /> დედა: ელენე <br />მეუღლე: თამარი<br /> შვილები:  [[ბაგრატ III (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ III]], ვახტანგი, დავითი, გიორგი, დიმიტრი ||
|-
|1510 — 1565|| [[ბაგრატ III (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ III]] || მამა: [[ალექსანდრე II (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე II]]<br /> დედა: თამარი <br />მეუღლე: ელენე <br /> შვილები: [[გიორგი II (იმერეთის მეფე)|გიორგი II]], თეიმურაზი, ვახტანგი, [[კონსტანტინე ბატონიშვილი|კონსტანტინე]], თამარი (ლუარსაბ I-ის ცოლი)|| [[გელათის მონასტერი]]
|-
|1565 — 1583|| [[გიორგი II (იმერეთის მეფე)|გიორგი II]] || მამა: [[ბაგრატ III (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ III]]<br /> დედა: ელენე <br />მეუღლეები: რუსუდანი (ჩერქეზი),  თამარ-ყოფილი ქრისტინე დიასამიძე<br /> შვილები: ალექსანდრე, ბაგრატი, [[ლევანი (იმერეთის მეფე)|ლევანი]]||
|-
|1583 — 1590|| [[ლევანი (იმერეთის მეფე)|ლევანი]] || მამა: [[გიორგი II (იმერეთის მეფე)|გიორგი II]]<br /> დედა:  რუსუდანი (ჩერქეზი) <br />მეუღლე: მარეხ დადიანი<br /> შვილები: ||
|-
|1590 — 1604|| [[როსტომი (იმერეთის მეფე)|როსტომი]]  ||მამა: [[კონსტანტინე ბატონიშვილი|კონსტანტინე]]<br /> დედა:  ? <br />მეუღლე: თინათინ ათაბაგის ასული, ნესტან-დარეჯანი<br /> შვილები: ალექსანდრე ||
|-
|1604 — 1639|| [[გიორგი III (იმერეთის მეფე)|გიორგი III]] || მამა: [[კონსტანტინე ბატონიშვილი|კონსტანტინე]]<br /> დედა:  ელენე-ყოფილი ელისაბედი<br />მეუღლე: თამარი <br /> შვილები: [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე III]], როსტომი, მამუკა (მამია) ||[[გელათის მონასტერი]]
|-
|1639 — 1660|| [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე III]]  || მამა: [[გიორგი III (იმერეთის მეფე)|გიორგი III]]<br /> დედა:  თამარი<br />მეუღლეები: თამარ გურიელი, [[დარეჯანი (ზურაბ არაგვის ერისთავის მეუღლე)|ნესტან-დარეჯანი]], რუსუდან კახთა მეფის ასული<br /> შვილები: [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ IV]], თინათინი ([[ლევან III დადიანი]]ს ცოლი)||[[გელათის მონასტერი]]
|-
|1660 – 1661|| [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ IV]]  || მამა: [[ალექსანდრე III (იმერეთის მეფე)|ალექსანდრე III]]<br />დედა: თამარ გურიელი<br />მეუღლე: ქეთევანი ([[თეიმურაზ I]]-ის ძის, დავითის ასული), თითია (ვახტანგ V-ის ძმისწული), [[თამარ მუხრანბატონი|თამარი (ვახტანგ V-ის ძმისწული)]], ლეჩხუმელი კოჩილას ცოლი<br />შვილები: დარეჯანი ([[გიორგი III გურიელი]]-ისა და შემდეგ პაატა აბაშიძის ცოლი), გიორგი (ორივე თამარისაგან), [[ალექსანდრე IV]] (ლეჩხუმელი ქალისაგან),  ||[[გელათის მონასტერი]]
|-
|1660 || [[ვახტანგ ბაგრატიონი (ჭუჭუნიაშვილი)|ვახტანგი (ჭუჭუნიაშვილი)]] <small>(უზურპატორი)</small>||  მამა: ?<br />დედა: ?<br />მეუღლე: [[დარეჯანი (ზურაბ არაგვის ერისთავის მეუღლე)|დარეჯანი]]<br />შვილები: ?||
|-
|1660|| [[ვამეყ III დადიანი]] <small>(უზურპატორი)</small> || მამა: [[ლევან I დადიანი]]ს შვილი<br />დედა: ?<br />მეუღლე: ელენე გურიელი<br />შვილები: გიორგი და ბაგრატი||
|-
|1661 – 1663|| [[არჩილ II]] || მამა: [[ვახტანგ V]]<br />დედა: <br />მეუღლე: ქეთევანი ([[თეიმურაზ I]]-ის ძის, დავითის ასული)<br />შვილები: [[დარეჯან ბატონიშვილი|დარეჯანი]], [[ალექსანდრე ბაგრატიონი (არჩილ II-ის ძე)|ალექსანდრე]], დავითი, მამუკა (მათე) || [[მოსკოვი]], დონის მონასტერი
|-
|1663|| [[დემეტრე გურიელი]] ||  მამა: [[სიმონ II გურიელი]] <br />დედა: ?<br />მეუღლე: ?<br />შვილები:?||
|-
|1663 — 1668|| [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ IV]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1668-1669|| [[დემეტრე გურიელი]] ||  ||
|-
|1669 — 1678|| [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ IV]]  <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1678 — 1679|| [[არჩილ II]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1679 — 1681|| [[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ IV]]  <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1681 — 1683|| [[გიორგი III გურიელი]] <small>(უზურპატორი)</small>|| მამა: [[ქაიხოსრო I გურიელი]]<br />დედა: ხვარამზე<br />მეუღლე: დარეჯანი (ბაგრატ IV-ის ასული), [[თამარ მუხრანბატონი|თამარი (ვახტანგ V-ის ძმისწული)]]<br />შვილები: [[ქაიხოსრო II გურიელი]], [[მამია III გურიელი]] ||
|-
|1683 — 1690|| [[ალექსანდრე IV]]|| მამა:[[ბაგრატ IV (იმერეთის მეფე)|ბაგრატ IV]] <br />დედა: ლეჩხუმელი კოჩილას ცოლი<br />მეუღლე: თამარ აბაშიძე, ელენე ([[გიორგი XI]]-ის ძმის, ლუარსაბის შვილი)<br />შვილები:[[სიმონი (იმერეთის მეფე)|სიმონი]], [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI]] || [[რუისი]]
|-
|1690 — 1691|| [[არჩილ II]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1691 — 1695|| [[ალექსანდრე IV]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1695 — 1696|| [[არჩილ II]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1696 — 1698|| [[გიორგი IV (გოჩია)]] || მამა: ? <br />დედა: ?<br />მეუღლე: თამარ აბაშიძე<br />შვილები:? ||
|-
|1698|| [[არჩილ II]]  <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1698 — 1701|| [[სიმონი (იმერეთის მეფე)|სიმონი]] || მამა: [[ალექსანდრე IV]]<br />დედა: ელენე ([[გიორგი XI]]-ის ძმის, ლუარსაბის შვილი) <br />მეუღლე: ანიკა აბაშიძე, შემდეგ გიორგი გურიელის ასული<br />შვილები: ||
|-
|1701 — 1702|| [[მამია III გურიელი]] <small>(უზურპატორი)</small>||მამა: [[გიორგი III გურიელი]]<br />დედა: ?<br />მეუღლე: ?<br />შვილები: [[გიორგი IV გურიელი]], [[ქაიხოსრო III გურიელი]], [[ლევან გურიელი]] || [[შემოქმედის ეკლესია]]
|-
|1702 — 1707|| [[გიორგი-მალაქია აბაშიძე]] <small>(იმერეთის ფაქტობრივი მმართველი)</small> <small>(უზურპატორი)</small>||მამა: პაატა აბაშიძე<br />დედა: ?<br />მეუღლე: 1. მიქელაძის ასული, 2. დარეჯანი, 3. ასული ბეჟან ლორთქიფანიძე [[პაპუნა II]]-ის დედა<br />შვილები:  [[ლევან აბაშიძე|ლევანი]], ფინეზ, პაატა, თამარ, ანა (ანიკა), ელენე ([[მამია III გურიელი]]ს ცოლი), მარიამი ([[ვახუშტი ბატონიშვილი]]ს მეუღლე)|| [[კაცხის ტაძარი]]
|-
|1703 — 1711|| [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI]]  || მამა: [[ალექსანდრე IV]] <br />დედა: ელენე ([[გიორგი XI]]-ის ძმის, ლუარსაბის შვილი)<br />მეუღლე: როდამი ([[გიორგი XI]]-ის ასული), თამარ გურიელი<br />შვილები: [[ალექსანდრე V]], მამუკა, [[გიორგი VII (იმერეთის მეფე)|გიორგი]]|| [[გელათის მონასტერი]]
|-
|1711, ოქტომბერი – 1712, ივნისი|| [[მამია III გურიელი]] <small>(უზურპატორი)</small>||  ||
|-
|1712, ივნისი — 1713|| [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1713 – 1714|| [[მამია III გურიელი]]||  ||
|-
|1714 — 1716|| [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1716 || [[გიორგი IV გურიელი]] <small>(უზურპატორი)</small>||  მამა: [[მამია III გურიელი]]<br />დედა: ?<br />მეუღლე: ?<br />შვილები:[[მამია IV გურიელი]], [[გიორგი V გურიელი]]||
|-||  ||
|1719 — 1720||[[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1720 — 1741|| [[ალექსანდრე V]]|| მამა: [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI]] <br />დედა: როდამი<br />მეუღლე: ?,  თამარ აბაშიძე ([[ლევან აბაშიძე|ლევან აბაშიძის]] ასული)<br />შვილები:[[იოსები (ბაგრატიონი)|იოსები]], [[სოლომონ I|სოლომონი]], არჩილი ||[[გელათის მონასტერი]]
|-
|1741|| [[გიორგი VII (იმერეთის მეფე)|გიორგი VII]]||მამა: [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI]] <br />დედა: თამარ გურიელი<br />მეუღლე: ?<br />შვილები: ? ||
|-
|1741 – 1746|| [[ალექსანდრე V]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1746 – 1749|| [[მამუკა (იმერეთის მეფე)|მამუკა]] || მამა: [[გიორგი VI (იმერეთის მეფე)|გიორგი VI]] <br />დედა: როდამი<br />მეუღლე:?<br />შვილები:?  ||
|-
|1749 – 1752|| [[ალექსანდრე V]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1752 — 1766|| [[სოლომონ I]] || მამა: [[ალექსანდრე V]] <br />დედა: თამარ აბაშიძე<br />მეუღლეები: თინათინ შერვაშიძე, მარიამ დადიანი ([[ოტია დადიანი]]ს ასული), გულქან დედოფალი<br />შვილები: [[ალექსანდრე ბატონიშვილი (ბაგრატიონი)|ალექსანდრე]], [[დარეჯან ბატონიშვილი (სოლომონ I-ის ასული)|დარეჯანი]] || [[გელათის მონასტერი]]
|-
|1766 — 1768||[[თეიმურაზი (იმერეთის მეფე)|თეიმურაზი]] || მამა: [[მამუკა (იმერეთის მეფე)|მამუკა]]<br />დედა: ?<br />მეუღლე: ?<br />შვილები: ?||
|-
|1768 — 1784|| [[სოლომონ I]] <small>(ხელახლა)</small>||  ||
|-
|1784 — 1789|| [[დავით II (იმერეთის მეფე)|დავით II]] ||მამა: [[გიორგი VII (იმერეთის მეფე)|გიორგი VII]]<br />დედა: ?<br />მეუღლე: ანა ორბელიანი<br />შვილები: [[კონსტანტინე ბატონიშვილი (დავით II-ის ძე)|კონსტანტინე]] || [[ჯრუჭის მონასტერი]]
|-
|1789 — 1810|| [[სოლომონ II]] || მამა: არჩილი ([[ალექსანდრე V]]-ს შვილი)<br />დედა: ელენე ბაგრატიონი <br />მეუღლე: მარიამ დადიანი<br />შვილები: ||[[ტრაპიზონი]], <br />1990 წლიდან [[გელათის მონასტერი]]
|-
|colspan="4" |<center>''1810 წელს იმერეთის სამეფო რუსეთმა დაიპყრო.''</center> 
|}

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ელაზნაურის შეთანხმება]]
* [[იმერეთის აჯანყება (1810)|იმერეთის აჯანყება]]
* [[კვინიხიძის ელჩობა]]
* [[სოლომონ II]]
* [[ტოლოჩანოვისა და იევლევის ელჩობა]]
* [[ხრესილის ბრძოლა]]

== წყაროები ==
* ბერი ეგნატაშვილი, ახალი ქართლის ცხოვრება, ქართლის ცხოვრება, II თბ., 1959
* ვახუშტი ბაგრატიონი, აღწერა სამეფოსა საქართველოსა, ქართლის ცხოვრება, 4, თბ., 1973
* იბრაჰიმ ფეჩევის ცნობები საქართველოსა და კავკასიის შესახებ, თბ., 1964
* [http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/315451 ქართლის ცხოვრება, ტ. IV], თბ. 1973
* არქანჯელო ლამბერტი, სამეგრელოს აღწერა, თბ., 1938
* ევლია ჩელების მოზაურობის წიგნი, ნაკვ. I, თბ., 1971
* ფარსადან გორგიჯანიძის ისტორია, ს. კაკაბაძის გამოცემა, თბ., 1926
* ნ. ტოლჩანოვის იმერეთში ელჩობის მუხლობრივი აღწერილობა, 1650-1652, გამოსცა ი. ცინცაძემ, თბ., 1970
* გიულდენშტედტის მოგზაურობა საქართველოში, გერმანული ტექსტი ქართული თარგმანითურთ გამოსცა და გამოკვლევა დაურთო მ. გელაშვილმა, თბ., 1962

== ლიტერატურა ==
===გამოყენებული ლიტერატურა ===
* ''ი. ანთელავა'', ლევან II დადიანი, თბ., 1990
* ''ნ. ასათიანი'', მასალები XVII საუკუნის საქართველოს ისტორიისათვის, თბ., 1973
* ''ნ. ასათიანი'', ფეოდალური საქართველოს პოლიტიკური დაშლის ისტორიიდან, თსუ შრომები, ტ. 78, 1963
* '' ნ. ბერძენიშვილი'', საქართველო XIX ს. პირველ მეოთხედში, მის წგნ.: საქართველოს ისტორიის საკითხები, წგნ. 2, თბ., 1965;
* ''შ. ბურჯანაძე'', სოლომონ I-ის მეფობის პირველი პერიოდი (1752-1768 წწ.), «თსუ შრომები», 1950, ტ. 41;
* ''შ. ბურჯანაძე'', იმერეთის სამეფო 1768-1764 წწ., «ხელნაწერთა ინსტიტუტის მოამბე», 1961, ტ. 3;
* ''შ. ბურჯანაძე'', ისტორიული დოკუმენტები იმერეთის სამეფოსა და გურია-ოდიშის სამთავროებისა, თბ., 1959
* ''დ. გვრიტიშვილი'', ნარკვევები საქართველოს ისტორიიდან, ტ. II, თბ., 1965
* ''ვ. გობეჯიშვილი'', რაჭის მონასტრები, თბ., 2006
* ''მ. დუმბაძე'', დასავლეთ საქართველო XIX საუკუნის პირველ ნახევარში (რუსეთთან შეერთება და სოციალურ-ეკონომიური განვითარება), თბ., 1957;
* ენციკლოპედია საქართველო, ტ. I, თბ., 1997
* ''ბ. ლომინაძე'', ქართული ფეოდალური ურთიერთობის ისტორიიდან, სენიორები, თბ., 1966
* ''შ. ლომსაძე'', სამცხე-ჯავახეთი, თბ., 1975
* '' ს.მაკალათია,'' სამეგრელოს ისტორია და ეთნოგრაფია, თბ., 1941;
* ''ე. მამისთვალაშვილი'', იტალიელ მოგზაურთა ცნობები XVI საუკუნის დასაწყისის ირან-საქართველოს ურთიერთობის შესახებ, თბ., 1975
*  ''ნ. მოლაშვილი'', ''ი. გეგეჭკორი'', საქართველოსა და მსოფლიო ისტორიის ძირითადი მოვლენები და ქრონოლოგიური ცხრილები, თბ., 2000
* პირთა ანოტირებული ლექსიკონი, ტ. I, თბ. 1991
* პირთა ანოტირებული ლექსიკონი, ტ. II, თბ. 1993
*{{წიგნი|ავტორი=რეხვიაშვილი, მ.|სათაური=იმერეთის სამეფო 1462-1810|ადგილი=თბილისი|გამომცემლობა=უნივერსიტეტის გამომცემლობა|წელი=1989|გვერდები=|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/275096|გვერდნი=}}
* ''მ. რეხვიაშვილი'', დასავლეთ საქართველო  XVII საუკუნეში, თბ. 1978
* ''მ. რეხვიაშვილი'', იმერეთი  XVIII საუკუნეში, თბ. 1982
* საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 4, თბ., 1973;
* საქართველოს ისტორია, II, თბ., 2008
* საქართველოს ისტორია, ტ. IV, თბ., 2012
* საქართველოს მეფეები, თბ., 2000 
* ''ო. სოსელია'', ნარკვევები ფეოდალური ხანის დასავლეთ საქართველოს სოციალურ-პოლიტიკური ისტორიიდან (სათავადოები), [ტ.] 1, თბ., 1973
* ''მ. სვანიძე'', საქართველო-ოსმალეთის ურთიერთობის ისტორიიდან (მე-16-17 სს.), თბ., 1971
{{ქსე|5|113-115}}
* ''ქ. ჩხატარაიშვილი'', საქართველოს საგარეო ურთიერთობის ისტორიიდან (XVIII ს. პირველი მეოთხედი), საქართველოს ფეოდალური ხანის ისტორიის საკითხები, თბ., 1972
* ''ივ. ჯავახიშვილი'', ქართველი ერის ისტორია, წ. 4, თბ., 1967
* ''Накашидзе Н.'', Грузино-русские политические отношения в первой половине XVII века, Тб., 1968;

=== რეკომენდებული ლიტერატურა ===
* ''ბურჯანაძე შ.'', იმერეთის სამეფოს პოლიტიკური ისტორიისათვის 1784-1789 წწ., «ხელნაწერთა ინსტიტუტის მოამბე», 1960, ტ. 2;
* ''ბურჯანაძე შ.'', იმერეთის სამეფოს საშინაო პოლიტიკა 1789-1802 წწ., «ხელნაწერთა ინსტიტუტის მოამბე», 1962, ტ. 4;
* ''კაკაბაძე ს.'', საქართველოს მოკლე ისტორია, ტფ., 1920;
* ''ლომინაძე ბ.'', გელათი, თბ., 1955;
* საქართველოს მეფეები, მ. ლორთქიფანიძისა და რ. მეტრეველის რედაქცია, თბ., ნეკერი, 2000
* ''Гнилосаров П.'', О царе Соломон II и бывшем при нем управлении, Кавказский календаръ на 1859 год, Тфл., 1858;
* ''Дубровин Н.'', История войны и владичества русских на Кавказе, т. 2, СПб., 1886;

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.georoyal.ge/?MTID=1&TID=25&id=1025 იმერეთის მეფეები] — georoyal.ge
* [http://www.betaneli.ge/?go=kings_imereti&lang=ge ბაგრატიონთა დინასტიის იმერეთის შტოს გენეალოგიური სია]
* [http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/275092 მიხეილ რეხვიაშვილი „იმერეთის სამეფო XVI საუკუნეში (პოლიტიკური ისტორია)“]
* [http://qim.ge/bagrat%20VI.html ბაგრატ VI ქართლ-იმერეთის მეფე]
* [http://qim.ge/aleqsandre%20II,%20imerta1.html ალექსანდრე II იმერთა მეფე]
* [http://qim.ge/aleqsandre%20III1.html  ალექსანდრე  III იმერეთა მეფე (1639-1660)]
* [http://qim.ge/bagrat%20III,imerta.html ბაგრატ III, იმერეთა მეფე]
* [http://qim.ge/solomon%20I.html სოლომონ I]
* [http://qim.ge/solomon%20II.html სოლომონ II]
* [http://dlib.rsl.ru/viewer/01003825042#?page=430 Кавказский календарь на 1859 годъ]

== სქოლიო ==
<div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox">
{{reflist|colwidth=30em}}
</div>

{{ისტორიული ქართული სახელმწიფოები}}
{{საქართველოს მეფეები (1490-1810)}}
{{საუკეთესო 2013|სტატია}}


[[კატეგორია:იმერეთის სამეფო|*]]