Термоядролық реакциялар бетінің кодын көру

{{Ядролық физика (карточка)}}

[[Сурет:Deuterium-tritium fusion.svg|нобай|[[Дейтерий]]-[[тритий]] реакциясының схемасы]]

'''Термоядролық реакция''', '''термоядролық синтез''' — өте жоғары [[температура|температурада]] жүзеге асатын ядролар бірігуі [[Ядролық реакция|реакциясы]]. Жеңіл [[Химиялық элементтер|элемент]]терді ([[Сутегі|сутек]], [[гелий]], [[литий]], т.б.) жүздеген миллион градусқа дейін қыздырғанда, олардың бейтарап атомдарының тұтастығы жоғалып, ядролар мен [[электрон]]дарға ыдырайды. Нәтижесінде оң зарядты ядролардан, теріс зарядты электрондардан тұратын ерекше орта, [[жоғары температуралы плазма]], пайда болады. Мұндай плазмада ядролар кулондық тебіліс бөгетінен (барьерінен) өте алатын [[кинетикалық энергия]]ға ие болады:
:<math>~E_k =\tfrac{3}{2} kT =\tfrac{1}{2} mv^2</math>,

мұндағы <math>k</math> — Больцман тұрақтысы; <math>T</math> — плазма температурасы; <math>m</math> және <math>v</math> — бөлшектің массасы мен жылдамдығы. Температурасы жүздеген миллион градус болатын ыстық плазмадағы ядролар аса үлкен жылдамдықпен бір-біріне жақындап, ядролық күштердің әрекет аймағына енеді. Сол сәтте-ақ тегеурінді ядролық күш оларды біріктіріп, жаңа ядроны түзеді. Бұл кезде пайда болған <math>m</math> масса ақауы есебінен аса мол энергия босап шығады.
== Іске асырылуы ==
[[Жер]] бетінде алғаш рет термоядролық реакциялар 1950 жылдардың басында [[Қазақстан|Қазақстанда]] ([[Семей полигоны]]) [[Ядролық қару|сутек бомбасын]] жару арқылы жүзеге асырылды. Қажетті жоғары температура атом бомбасын алдын ала жару үстінде алынды. Термоядролық бомбаның ішіне жоғары температура алу үшін атом бомбасының заряды және жеткілікті мөлшерде сутек [[изотоп]]тары (мысалы, [[дейтерий]]) орналастырылады. Термоядролық жарылыста әуелі атом бомбасының заряды іске қосылады да, температура миллиондаған градусқа көтеріліп, сутек изотоптарының ядролары жаппай біріге бастайды. Осылайша әп-сәтте атом бомбасының жарылысы сутек бомбасының жарылысына ұласады.

Қолдан басқарылатын термоядролық реакцияларды іске асыру зор қиындықтарға кезікті. Оларды жүзеге асыру үшін, негізінен, үш мәселені шешу керек:
#Біріншіден, сутек [[газ]]ын қыздыру арқылы ыстық [[плазма]]ның температурасын ондаған миллион градусқа көтеру қажет.
#Екіншіден, термоядролық реакцияны тұтандыру үшін ыстық плазманы суытпай, белгілі бір көлемде кем дегенде 10<sup>1</sup>—10<sup>2</sup> [[Секунд|с]] ұстап тұру қажет.
#Үшіншіден, термоядролық реакция қарқынды жүріп, [[энергия]] шығыны қажетінше мол болуы үшін ыстық плазмадағы [[дейтерий]] ядроларының тығыздығы белгілі бір шамадан кем болмауы тиіс, яғни 1 м<sup>1</sup> көлемде 10<sup>22</sup> бөлшек болуы керек.

Осы үш шарт қатарынан орындалса ғана басқарылатын термоядролық реакцияны іске асыруға болады. Алайда плазма заттың ең орнықсыз күйі болып табылады, сондықтан бұл шарттарды бір мезгілде орындау мәселесі әлі күнге шешуін таппай отыр.<ref name=fiz2>{{Cite book|авторы=Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Тоқбергенова, Н. Бекбасар.|жыл=2009|title=[[Физика]] және [[астрономия]]: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық|басылым=2|орны=Алматы|баспасы="Мектеп" баспасы|беттері=240|isbn=9965-36-700-0}}</ref>

== Дереккөздер ==
<references/>
{{commonscat|Nuclear fusion}}
{{phys-stub}}
{{уики}}
[[Санат:Физика]]