Бонток

Бонток
bon­toc, igo­rot
Бүкіл халықтың саны
57 200 (2005)
Ең көп таралған аймақтар
Филиппин
Тілдері
бонток тілі
Діні
католицизм

Бонток игорот (өз атауы – bon­toc, igo­rot – тау адамдары) — Филиппиндегі халық, Филиппин таулы халықтарының бірі. Олар Лусон аралында тұрақтанған, негізгі орталықтары - Бонток және Сагада. Саны 57,2 мың адам (2005).

Этнонимі

"Бонток" ағылшын тіліндегі heap және "tuk" баламасы болып табылатын "bun" терминінен шыққан, бұл "жоғарғы" дегенді білдіреді. Біріктірілген бұл екі сөз тайпа диалектісіне аударылған кезде "тау" немесе "бонток" дегенді білдіреді.

Тілі

Олар бонток тілінде сөйлейді, Орталық, батыс, кадаклан-барлинг, байо диалектілерімен ерекшеленеді. Сонымен қатар канканай, инибалои, тагал, илокан, ағылшын тілдері де кең таралған. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.

Діні

Бонтоктардың бір бөлігі христиандар (католиктер мен протестанттар), олар Лусон халықтарының мәдени құндылықтарын қабылдаған, бір бөлігі дәстүрлі нанымдар мен әдет-ғұрыптарды сақтайды.

Кәсібі

Дәстүрлі кәсібі – суармалы егістік және егін шаруашылығы (күріш, көкөністер), бамбуктан, ротаннан, пальма жапырақтарынан тоқу, ағаш ою, металл өңдеу (қару жасау -жауынгерлік балта, найзаға арналған ұштықтар жасау, мыс құю), қыш өңдеу, сауда т.б. Ерлер террассаларды, суару жүйелерін жөндейді, жаңа егістіктерге арналған орман алқаптарын тазартады, жер жыртады. Егін егу мен жинауды ерлер мен әйелдер бірлесіп атқарады. Қант қамысы мен күріштен алкогольді сусындар дайындалады.

Егістік алқаптар ағындарды бұру немесе бөгеттер мен ағаш науалар салу арқылы суарылады. Суару жүйелерін салуға суды пайдаланумен айналысатын барлық адамдар жұмылдырылған. Иттер жабайы буйволдарды аулау үшін пайдаланылады. Шошқа шаруашылығы да маңызды болып табылады. Әтештер, мысықтар, құстар қақпанмен ауланады. Балық аулау ағындарды бұру арқылы жүзеге асырылады. Бонтоктар буйволдарды, шошқаларды, тауықтарды, иттерді және мысықтарды қолға үйретеді.
Олар металл өңдеуді де жақсы біледі. Найза жүздерін соғу үшін көмірді пайдаланады. Әр ауыл белгілі бір қолөнерге маманданғандықтан, найза ұштары, құбырлар, қоржындар, қалпақ, балауыз, қыш ыдыстар, тұз, ашытылған қант қамысы шырыны т.б. ауыл аралық саудасы бар. Күріш сырттан әкелінген мақта мата, жез сым, киім-кешек, көрпелер т.б. айырбастауға жұмсалды.

Өмір салты

Бонток байлықтарының өлшемі негізінен күріш егістігі мен мал болып есептеледі. Заттар да, қытай фарфоры, зергерлік бұйымдар және басқалары байлықтың көрсеткіші болып табылады. Неке – патрилокальды, 1930 жылдарға дейін бас аулау дәстүрі болды.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Дәстүрлі бонток үйі 1903 ж.

Бонток елді мекендері туыстарымен тұратын бірнеше кварталға (ато) бөлінген. Олар өз қалауы бойынша елді мекен шегінде тұрғылықты жерін өзгерте алады. Әр кварталда өзіндік қоғамдық орталық бар — ақсақалдар кеңесі өтетін жер деңгейінен сәл көтерілген тас алаң, ауа — райының қолайсыздығы кезінде кеңестер өтетін қоғамдық үй, барлық үйленбеген ер адамдар мен жесірлер түнейтін бойдақтар үйі және 8 жастан асқан қыздар мен тұрмысқа шықпаған әйелдер түнейтін үй. Ато Кеңесі әкімшілік және діни функцияларды орындайды. Бонток елді мекендері үлкен, ықшам орналасқан, бірнеше мың тұрғыны бар.

Тұрғын үйлері жер үстінде, екі бөлмелі, төртбұрышты, шатыры шөппен немесе саманмен жабылған, қабырғалары ағаш пен бамбуктан жасалған. Еденге ұсақталған бамбук пен төсеніш төселген. Бастырылмаған күріш сақталатын шатыры бар.

Дәстүрлі киімдері

Дәстүрлі ерлер киімі - белдемше (3 м-дей мата кесіндісі белдікке оралып, содан кейін аяқтың арасына өткізіледі) және жауырынға жеңсіз жамылғы, тоқыма қалпақ (сукланг), әйелдер - өрнектермен әшекейленген қызыл, ақ және қара түсті, белге белдікпен бекітілген тігілмеген белдемше (тапис) киген. Мойын әшекейлері, сырғалар кең таралған. Әйелдер қолдарына білектен иыққа немесе шынтаққа дейін татуировка жасайды.

Дәстүрлі тағамдары

Негізгі тағамы – күріш, көкөніс, жеміс-жидек, ет (шошқа еті, тауық еті) мереке күндері. Күріш бонтоктың негізгі дақылы болып саналады, бірақ жаңбыр аз жауатын ақпаннан наурызға дейінгі құрғақ кезеңде олар күрішке балама ретінде камоте және тарыны тұтынады. Балық, ұлулар мен крабдарды аулайды. Орманда олар ротан, жеуге жарамды жемістер, балауыз және бал, сондай-ақ жабайы жеуге жарамды немесе сәндік өсімдіктерді жинайды.

Фольклоры

Вокалдық дәстүрде респонсорлық ән басым, ән айтумен қатар, дыбыс шығарудың ерекше тәсілдері (ысқыру, ысқыру және т.б.) пайдаланылады. Музыкалық аспаптар - жалпақ гонгтар (гангса), варгандар (бамбук және металл), әр түрлі флейталар, цитра, гуделка-ведвед (жерлеу рәсімдері кезінде қолданылған).

Бонтоки мәдениеті Э.Масферренің фотосуреттерімен және американдық "бонток мақтауы" (1991) фильмімен әлемге әйгілі болды. 20 ғасырда жалпы Филиппин мәдениеті таралды.