حەڤسەنگی

حەڤسەنگی، (بئی نگلیزی: بالانجە،ئە قولبروم) ژ بۆ راستکرنئا ن ژی پاراستنا پۆزیسیۆنا لاش، بەلاڤکرنا گرانیا لاشئا بئا وایەکی یەکسانی.

گوهێ ناڤی ناڤەندئە ژ بۆ هەستێ بهیستنئوو هەڤسەنگیێ.

ل گەلئە رکێ ناسینا دەنگان، پاراستنا هەڤسەنگیا لاش ژی بئا لیکاریا گوهێ ناڤی پێک تێ. بئا لیکاریا هەستێ هەڤسەنگیێ، مرۆڤ دکارە ل سەر لنگێ خوە بسەکنەئوو لئە ردێ نەکەڤە.ئا نگۆ هەستێ هەڤسەنگیێ، لاشێ مرۆڤ ژ خەتەریێ دپارێزە، کارێن رۆژەنێ یێ مرۆڤ هێسانتر دکە. حەڤسەنگیا لاش ب هەڤکاریا مەژیک، گوهێ ناڤی، چاڤئوو ماسوولکەیێن پەیکەرێ تێ پاراستن. حەکە هەڤسەنگیا لاش نە رێکخستی بە، دەوخا مرۆڤ تێ، ل مرۆڤ گێژی پەیدا دبە، دبە کۆ مرۆڤ نکاربە ل سەر لنگان بسەکنەئا ن ژی دبە کۆ مرۆڤ بڤەرشە. ب تایبەتی دەما رێڤیتیێ دەئە ڤ رەوش هێ پرتر روو ددە. حن مرۆڤ گاڤا دئە رەبێئا ن ژ د کەشتیێ دە رێڤیتی دکن، هەڤسەنگیا لاشێ وان سەرووبن دبە، گێژیئوو هەستێ ڤەرشینێ ل وان پەیدا دبە.

د گوهێ ناڤی دە پێنج پێکهاتە بەرپرسیار ن ژ بۆ دابینکرنئوو پاراستنا هەڤسەنگیا لاش،ئە ڤانا سێ جۆگێن کەڤانەییئوو دو کیسکۆک ن. جۆگێن کەڤانەییئوو کیسکۆک ب ناڤبەینکاریا دالانێ ب هەڤ رە گرێدایی نەئوو وەکی دەزگەها دالانی (بئی نگلیزی: ڤەستبولارئا پپاراتوس) تێ ناڤکرن. دەزگەها دالانی ب شلەیائە ندۆلیمف تژی یە. ل گوهێ ناڤی، بەشا دالانێ دە مووخانە هەنە، مووخانە بئە سلێ خوە میکانیکەوەرگرنئوو دشبن مووخانەیێنئە ندامێ جۆرتی یێ د ناڤ لوولپێچێ دە، لێئە رکێ ڤان مووخانەیان نە ژ بۆ وەرگرتنا پێلێن دەنگ، لێ ژ بۆ دابینکرنا هەڤسەنگیا لاشئە .

ئەرکئوو پێکهاتەیا جۆگێن کەڤانەیی

د هەر گوهەکی مرۆڤ دە سێ جۆگێن کەڤانەیی هەیە. جۆگێن کەڤانەیی پێکهاتەیێن لوولەیی نە، ل سەر دالانێ دە وسا جه بوونە کۆ د ناڤبەرا هەر یەکێ دە گۆشەیا 90 پلە هەیە. جۆگێن کەڤانەیی ل گۆر جهێ (پۆزیسیۆن) خوە تێن ناڤکرن.

1. جۆگا پێشی (جۆگا ژۆری)

2. جۆگا پاشی

د ناڤئا مپولێن هەرسێ جۆگێن کەڤانی دە پێکهاتەیەک ب ناڤێ کوپول (جوپولا) هەیە، کوولکێن مووخانەیێن هەستێ هەڤسەنگیی د ناڤ کوپولێ دە جه دگرن

3. جۆگائا سۆیی (جۆگا تەنشتێ)

جۆگا پێشیئوو یا پاشی بئا وایەک ستوونی،ئا تەنشتێ ژی بئا وایەکئا سۆیی ب کیسکێئو تریکلێ( وترجلە) یا هوندرێ دالانێ ڤە گرێدایی نە. حەر یەک ژ جۆگێن کەڤانەیی ژ کیسکێئو ترکلێ دەست پێ دکەئوو دسا لئو ترکلێ داوی دبە. ژ هەردو سەریێن لوولەیا هەر جۆگێ، سەریەک تەنگئە ، یا دن ل نەزکێ قولکائو ترکلێ پچەک فرەئوو وەرمی یە.ئە ڤ بەشا فرە یا جۆگا کەڤانیێ وەکیئا مپول (امپوللا) تێ ناڤکرن. ل ناڤئا مپولێ دە هەستەوەرگرێن هەڤسەنگی یێ جۆگا کەڤانەیی هەیە. لڤینا گۆشەیی (بئی نگلیزی: انگولار مۆتۆن) یا سەریئا بەر ب ژۆرئوو ژێر، پێشئوو پاش، چەپئوو راست ژئا لیێ هەرسێ جۆگێن کەڤانەیی ڤە تێ هەستکرن.

جۆگا کەڤانەیی یائا سۆیی، لڤینا سەری یا ژ هێلا راستێ بەر ب یا چەپێئا ن ژی ژ هێلا چەپێ بەر بئا لیێ راستێ ڤە دناسە. وەکی میناک، کوردێن مسلمان ل داویا نمژێ دە سلاڤ ددن “ئەس-سەلâموئا لەیکوم ڤە راهمەتووللاه”ئوو سەرێ خوە بەر بئا لیێ راستێ ڤە ڤەدگەرینن، پاشێ ژئا لیێ راستێ بەر بئا لیێ چەپێ دزڤرینن. د ڤێ دەمێ دە جۆگا کەڤانەیی یائا سۆیی ژ لڤینا سەریئا گاهدار دبە.

جۆگا ژۆری (جۆگا پێشی)، لڤینا سەری یا بەر ب پێشئوو پاش دناسە. وەکی میناک، گاڤا مرۆڤ سەرێ خوە دهەژینەئوو دبێژەئە رێئە رێ.

جۆگا پاشی، لڤینا سەری یا ژ سەرملێک هەتا یا دنێ دناسە. (ستوو بەر ب راستێئا ن ژی چێپێ دتەوە) وەکی میناک، گاڤائا ڤ دکەڤە گوهێ مرۆڤ، مرۆڤ سەرێ خوە بەر ب سەرملە ڤە دتەوینە.

د ناڤئا مپولێن هەرسێ جۆگێن کەڤانەیی دە پێکهاتەیەک ب ناڤێ کوپول (جوپولا) هەیە، کوولکێن مووخانەیێن هەستێ هەڤسەنگیی د ناڤ کوپولێ دە جه دگرن. کوپول پێکهاتەیەک نەرمۆکی یا مینا ژەلئە . ژ بەر هەرکائە ندۆلیمفا ناڤ جۆگێن کەڤانی، کوپول ب هێسانی دلڤەئوو کوولکێن مووخانەیان دتەوینە.

ئەرکئوو پەکهاتەیا کسکێن دالانێ

پۆزیسیۆنا (جه) سەری ژئا لیێئو تریکلئوو سەکولێ ڤە تێ هەستکرن.

دالان دو کیسکۆک لخوە دگرە ناڤێ ڤان کیسکۆکانئو ترجلەئوو ساججولەئە (بلێڤکرن:ئو تریکلئوو سەکول). د ناڤ ڤان کیسکۆکان دە مووخانە هەنە، جهێ (پۆزیسیۆن) سەری ژئا لیێ ڤان هەردو کسکۆکان ڤە تێ هەستکرن.ئا نگۆ لڤینا سەری ژئا لیێ جۆگێن کەڤانی، پۆزسیۆنا سەری ژئا لیێئو تریکلئوو سەکول ڤە تێ هەستکرن. حەستەوەرگرێن ڤان هەردو کیسۆکۆکان ژ بۆ هەستکرنا تاودانا هێللی (بئی نگلیزی: لنەارئا ججەلەراتۆن) یە. وەکی میناک، تەودانا ەردکێشێ جورەیەک ژ تەودانا هێللی یە.

چاڤێ مرۆڤ گرتی بەئا ن ژی مرۆڤ د جهەکی تاری بە، دیسا ژ مرۆڤ بئا لیکاریا ڤان کیسکان هەست دکە کۆ کیژانئا لی ژێر، کیژانئا لی ژۆرئە . حەستەوەرگر د ناڤئو تریکلێ دە بئا وایێئا سۆیی، د سەکولێ دە بئا وایێ ستوونی جه بوونە.ئا نگۆ د ناڤبەرا هەستەوەرگرێن هەردو کیسکۆکان دا گۆشەیا 90 پلە هەیە.

د ناڤئو تریکلئوو سەکولێ دە پێکهاتەیەک هەیە ب ناڤێ ماکول (ماجولا). ماکول ل گەل خانەیێن دن مووخانەیان ژ لخوە دگرە. ماکول ژی ب پەردەیەک نەرمۆکی داپۆشی یە. ناڤێ ڤێ پەردەیێ، پەردەیائۆ تۆلیتیئە .سەرێ کوولکێن مووخانەیان د ناڤ پەردەیائۆ تۆلیتی دە درێژکی یە. پەردەیائۆ تۆلیتی بەلوورێن کالسیوما کاربۆنات (جاجئۆ₃) لخوە دگرە. حێزائە ردکێشێ باندۆر ل سەر پرتکێن کالسیوما کاربۆناتێ (کەڤرێن گوه) دکە. ژ بەر کۆ رێزبوونا هەستەوەرگران د ناڤئو تریکلئوو سەکول دە نە یەکئە ، شەوەیی چالاکبوونا وان ژی ژ هەڤ جودا یە. حەستەوەرگرێنئو تریکلێ ب تەودانائا سۆیی (بئی نگلیزی:هۆرزۆنتالئا ججەلەراتۆن) چالاک دبن. وەکی میناک، گاڤا مرۆڤ دئە رەبێ (ۆتۆمۆبیل) دە دچە ژ بەر کێمبوونئا ن ژی زێدەبوونا لەزائۆ تۆمۆبیلێ تەودان چێدبە،ئو تریکل ل گۆر ڤێ تەودانێ ژ پۆزیسیۆنا سەریئوو لاشئا گاهدار دبە. حەستەوەرگرن سەکولێ تایبەت ن ژ بۆ وەرگرتنا تەودانا ستوونی (بئی نگلیزی: ڤەرتجالئا ججەلەراتۆن). وەکی میناک، گاڤا مرۆڤ دئە سانسۆرێ (ەلەڤاتۆر) دە هلدکشەئا ن ژی دادکەڤە تەودانا ستوونی چێدبە، سەکول ژ ڤێ گوهەرینێئا گاهدار دبە. تەودان دبە سەداما تەوینا کوولکێن مووخانەیان، ب ڤیئا وایێ مووخانە ەرکێ کار ددە دەستپێکرن.

رێبازا رێکخستنا هەڤسەنگیا لاش

گاڤا میرۆڤ دلڤە د هەمان دەمێ دە سەرێ مرۆڤ ژی دلڤەئا ن ژی پۆزیسیۆنا سەری دگوهەرە. لڤیانا سەری دبە سەداما لڤینا شلەیائە ندۆلیمفێ یا جۆگێن کەڤانی،ئو تریکلئوو سەکولێ.ئە ندۆلیمف ژی مووخانەیان دتەوینە. تەوینا مووخانەیان هەستەوەرگرێن میکانیکی یێن ل سەر پارزوونا مووخانەیان چالاک دکەئوو ژ بۆئا لووگۆرکرنا یۆنان جۆگێن پارزوونێ ڤە دکە.ئا لووگۆرکرنا یۆنان،ئە رکێ کار ددە دەستپێکرن.ئا نگۆئە نەرژیا پەستۆیا شلەیێ ژ بۆئە نەرژیائە لەکتریکێ تێ ڤەگوهەرین (هەستەڤەگوهەراندن). بئە رکێ کار دەمارەراگهاندن ژ مووخانەیان تێ گوهێزتن بۆ دەمارێن هەڤسەنگیێ (دەمارێن دالانی). ب ناڤبەینکاریا دەمارێن هەڤسەنگیێ دەمارەراگهاندن دگهیژە لاکێشەمۆخێ، ژ ور ژی تێ شاندن بۆ مەژیکێ. مەژیک ل گەل گوهێ ناڤی، ژ چاڤ، ماسوولکەئوو گەهان ژی دەمارەراگهاندن وەردگرە. مەژیک هەموو راگهاندنان رێک دخە، تەکووز دکە، پاشێ دشینە تووکلا مەژی، ماسوولکەئوو گەهان. ب ڤیئا وایێ هەکە پۆزسیۆنا لاش دە گوهەرین هەبە، بئا لیکاریا ماسوولکەئوو گەهان ژ بۆ پۆزیسیۆنا نوو یا لاش هەڤسەنگی تێئا ڤاکارن. ب رێکخستنا هەڤسەنگیێ، پۆزیسیۆنا لاش ژ بۆ رەوشا نوو تێ گوهەرتن کۆ مرۆڤ ل سەر لنگان بمینەئوو نەکەڤەئە ردێ. حەر چقاس سەرێ مرۆڤ بلڤە ژی چاڤێن مرۆڤ دکارن راستەراست ل خالەک سابیت بنێرن. ب ڤیئا وایێ گاڤا پۆزیسیۆنا لاش دگوهەرە، چاڤ هێ ژی بئا وایەکی چالاک ژ دەردۆرئا گاهی دگرن.

حەکە مرۆڤ چاڤێن خوە بگرەئوو ل دۆرا خوە 5- 6 جاران بزڤرە، پاشێ بسەکنەئوو چاڤێن خوە ڤەکە، گێژایی ل مرۆڤ پەیدا دبە، مرۆڤ لئە ردێ دکەڤە، نکارە ل سەر پیان بسەکنە. سەدەما ڤێ رەوشێ خرابوونا هەڤسەنگیا لاشئە . گاڤا مرۆڤ ل دۆرا خوە دزڤرە، وەکی هەموو بەشێن لاش، جۆگێن کەڤانەییژی ب سەرێ مرۆڤ رە دزڤرە. د ناڤ جۆگێن کەڤانەیی دە شلەیائە ندۆلیمف هەیە. د دەستپێکا زڤرینێ دە ژ بەر تەودانائە ردکێشێئە ندۆلیمف د جهێ خوە دە دمینێ.ئا نگۆ جۆگێن کەڤانەیی دلڤن لێئە ندۆلیمفا ناڤ جۆگان پاشێ دلڤە.ئە ڤ رەوش دبە سەدەما تەوینا مووخانەیانئوو دەستپێکرنائە رکێ کار. د دەمەک کورت دەئە ندۆلیمف ژی دلڤە، لەزا زڤرائە ندۆلیمفئوو جۆگێن کەڤانەیی یەکسان دبە، مووخانەیێن تەواندی راست دبن.ئی جار ل داویا زڤرێ، گاڤا مرۆڤ دسەکنە، جۆگێن کەڤانەیی ژی دسەکنن، لێ هەررکا شلەیائە ندۆلیمفێ د ناڤ جۆگان دە ژ بۆ دەمەک کورت ددۆمە.ئە ندۆلیمف ب لڤینا خوە مووخانەیان دسا دتەوینەئوو ئە رکێ کار ددە دەستپێکرن. دەمارەراگهاندن تێ شاندن بۆ مەژیکێ.ئا نگۆ ژ مەژیکێ وەترێ سەری هە ژی دزڤرە. لێ د هەمان دەمێ دە چاڤئوو ماسوولکە ژی دەمارەراگهاندن دشینن مەژیکێئوو مەژیکێ ژی راوەستانا لاشئا گاهدار دکن.ئە ڤ رەوش دبە سەدەما چێبوونا تەڤلهەڤی د مەژیکێ دە. مەژیک ژئا لیەکی دە هەول ددە کۆ پۆزیسیۆنا لاشێ راوسەتی راست بکە، د هەمان دەمێ دە ژی راگهاندن دشینە ماسوولکەئوو چاڤان بۆ بەردەوامیا زڤرا لاش. ژ بەر ڤی تەڤلهەڤیێ مرۆڤ نکارە ب هێسانی ل سەر پیا بسەکنە، دەوخا مرۆڤ تێئوو مرۆڤ دکەڤەئە ردێ. دەمەک شوون ڤە لڤینائە ندۆلیمفێ دسەکنە،ئی جار ل گەل چاڤئوو ماسوولکەیان، ژ گوهێ ناڤی ژیئا گاهیا راوەستینا لاش دگهیژە مەژیکێ. مەژیک ژی راگهاندن دشینە ماسوولکە، گەهئوو چاڤان ژ بۆ سەراستکرنا پۆزیسیۆنئوو پاراستنا هەڤسەنگیا لاش.

رێویتیا دئە رەبەیێئا ن ژی د کەشتیێدەئە ندۆلیمفێ بئا وایەک نەئا سایی دلڤینە دەمارەراگهاندن بئا وایەک تەڤلهەڤ دگهیژە مەژیکێ. دەمارەرەگهاندنێن ژ گوهێ ناڤی ژ مەژیکێ رە دبێژن سەریئوو لاش دلڤە، لێ راگهاندنێن ژ چاڤئوو ماسوولکەیان ژی ژ مەژی رە دبێژن سەریئوو لاش راوەستی یە. لۆما د رێویتیێ دە دەوخا هن مرۆڤان تێئوو دڤەرشن. د رەوشەک وسا دا دڤێ مرۆڤ ل کێلەکا شۆفێر روونێئوو لئا لیێ پێشیائە رەبێ مێزە بکە. ب ڤیئا وایێ چاڤ ژیئێ دی ژ مەژیک رە دبێژن سەریئوو لاش دلڤە.