Umaa

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Chèlla us ché la gh'ha mia di foncc o i è tròp póche. Per piasér, zónta di fóncc a la us. Issé de ìga ön'idéa di ótre us senza fóncc, ardì ché.

Umaa (Omate) 'l se tróa 'n Pruìnsa de Mùnscia e Briànsa e l'è öna frasiù del cümü de Agraa, ma 'nfina al 1868 'l fàa cümü desperlü. Ol bórgh 'l se tróa a 170 méter söl lièl del mar e 'l paìs vècc l'è metìt sö la rìa a mansìna de la Mólgora e l'è mia de luntà da la autostràda A4 Bèrghem - Milà.

I curt

Ol cör del paìs l'è fai quàze töt da i curt de öna ólta, fàcie de quadrèi, bèle grènde, qudràde o a retàngol, con in del mès l'éra e 'ntùren i cà di contadì e stàle con i portegàcc a fà la curt. Chèste curt i à mategnìt amò al dé de 'ncö 'l sò nòm: curt dal Furnu, curt di Fra, curt Archint o di Prevustei, curt di Stalet, curt di Cripa, curt dal Spaden, curt dal Prestine o di Ost, curt di Turiceli o di Brantana, ecc.

La vìla Trivulzio

Tacàda a la céza parochiàla de San Zenù gh'è la vìla Trivulzio che l'è metìda sö sö la rìa mansìna de la Mólgora. De èt ach ol giardì a l'italiàna de bànda a la vìla e 'l giardì paesagistèch che la gh'à söl de dré. Chèsta vìla 'n del sisènto (1.500) l'éra zamò de la famèa di prìncipi Trivulzio, al prensépe de méla e sèt (1.700) 'l Antonio Tolomeo Trivulzio 'l l'à fàcia ristrütürà dal architèt Giovanni Ruggeri e in del 1726 'l incizùr Marcantonio Dal Re 'l l'à metìda dét in de la sò grant laurà Ville di Delizia.

In del méla e òt, ol Giangiacomo Trivulzio l'à fài restrütürà pò a lü la vìla, chèsta ólta dal architèt Achille Majnoni che l'à pensàt ol pórtech che 'l lìga i dò tòch de la vìla e che 'l gh'à sùra ol teràs panoràmech.

I vivài

I cap 'ntùren a Umaa, sùra de töt chèi che i se tróa a mut e a matìna del paìs, i è quàze töcc vivài de piànte.