Кубевано

Орбитите на разни кубевана споредени со орбитата на Нептун (сино) и Плутон (розово).

Кубевано (класично тело од Кајперовиот Појас или класичен кајперовец) — малкузанесено тело од Кајперовиот Појас кое кружи подалеку од Нептун и не е под раководство на орбитална резонанција со него. Ваквите тела имаат орбити со големи полуоски во опсег од 40 до 50 ае и, за разлика од Плутон, не ја пресекуваат Нептуновата орбита. Ова значи дека имаат малкузанесени, а понекогаш и нисконаклонети орбити како класичните планети.

Називот „кубевано“ доаѓа од првиот заднептунец пронајден по Плутон и Харон — 15760 Албион, кој сè јануари 2018 г. немал име, туку ја носел привремената ознака (15760) 1992 QB1^[1] (кју-би-уан на англиски). Подоцна откриените тела од овој вид го носат истиот назив, иако поимот „класични тела“ е многу позастапен во научната литература.

Меѓу позначајните кубевана се вбројуваат:

15760 Албион^[2] (со ознака 1992 QB1, од која потекнува поимот „кубевано“)
136472 Макемаке — најголемото познато кубевано и џуџеста планета^[2]
50000 Квавар и 20000 Варуна — важеле за најголемите заднептунци кога биле откриени^[2]
19521 Хаос, 58534 Логос, 53311 Девкалион, 66652 Борасизи, 88611 Техаронхијавако
(33001) 1997 CU29, (55636) 2002 TX300, (55565) 2002 AW197, (55637) 2002 UX25
486958 Арокот

136108 Хаумеја првично е заведена како кубевано од Центарот за мали планети во 2006 г.,^[3] но подоцна е утврдено дека таа е во резонантна орбита.^[2]

Орбити: „врели“ и „студени“ населенија

Постојат две динамички класи на кубевана: оние во релативно нерастроени („студени“) орбити, и оние во значајно растроени („врели“) орбити.

Највеќето кубевана се среќаваат помеѓу орбиталната резонанција 2:3 со Нептун (населена од плутина) и резонанцијата 1:2. На пример, 50000 Квавар има речиси кружна орбита близу до еклиптиката. Плутината, од друга страна, имаат позанесени орбити, што значи некои доаѓаат поблиску до Сонцето отколку до Нептун.

Голем дел од кубеваната, таканареченото студено население, имаат мал наклон (< 5°) и речиси кружни орбити, сместени помеѓу 42 и 47 ае. Помало население (врелото население) се одликува со високонаклонети позанесени орбити.^[4] Поимите „врело“ и „студено“ немаат врска со температурата на телата, туку со нивните орбити, аналогно на честичките во гас, кои ја зголемуваат нивната релативна брзина при загревање.^[5]

Длабокиот еклиптички преглед ја дава распределеноста на двете населенија; едното со наклон околу 4,6° (наречено јадрено) и друго со наклон над 30° (ореолно).^[6]

Распределеност

Огромното мнозинство на кајперовци (преку две третини) имаат наклон помал од 5° и наклон помал од 0,1 . Нивните големи полуоски имаат склоност кон средината на главниот појас; може да се рече дека помалите тела близу ограничувачките резонанции имаат орбити зафатени во резонанција или нивните орбити се изменети од Нептун.

„Врелите“ и „студените“ населенија се забележливо различни: преку 30 % од кубеванта се во нисконаклонети, речиси кружни орбити. Параметрите на орбитите на плутината се порамномерно распределени, со месен максимум во умерени занесености од 0,15–0,2 range и ниски наклони од 5–10°.

Кога ќе се спореди орбиталниот наклон на кубеваната и плутината, се гледа дека кубеваната образуваат јасен „појас“ вон Нептуновата орбита, додека пак плутината се доближуваат, па дури и ја пресекуваат орбитата. Кога ќе се споредат наклоните, „врелите“ кубевана лесно се распознаваат по нивниот висок наклон, а плутината имаат орбити под 20°. (Засега не постои јасно образложение за наклонот на „врелите“ кубевана.^[7])

Лево: Распределба на орбитите на кубеваната и плутината. Десно: Споредба на порамнетите орбити (поларен и еклиптички поглед) на кубеваната, плутината и Нептун (жолто).

Студени и врели населенија: физички особености

Покрај различните орбитални особености, двете населенија имаат различни физички одлики.

Разликата во боја помеѓу црвеното студено население, како 486958 Арокот, и поразнообразното врело население е забележано уште во 2002 г.^[8] Поновите изучувања на основа на повеќе податоци укажуваат на граница од 12° (наместо 5°) помеѓу студените и врелите населенија, потврдувајќи ја разликата помеѓу еднообразното црвено и студено население и синикавото врело население.^[9]

Друга разлика помеѓу нисконаклонетите (студени) и високонаклонетите (врели) кубевана се забележува во низа двојни тела. Овие се доста чести во нисконаклонети орбити и составниците обично имаат слична сјајност. Дојките се поретки во високонаклонети орбити и нивните составници обично имаат различна сјајност. Овој меѓусебен однос, заедно со разликите во бојата одат во прилог на предлогот дека забележаните кубевана припаѓаат на барем две различни населенија кои се поклопуваат, со различни физички својства и орбитална историја.^[10]

Кон формална дефиниција

Не постои официјална дефиниција за „кубевано“ или „класичен кајперовец“. Сепак, поимите обично се однесуваат на тела беез значителни растројувања од Нептун, со што од оваа категорија се исклучвуат кајперовците во орбитална резонанција со него (резонантни заднептунци). Центарот за мали планети и Длабокиот еклиптички преглед (DES) не ги заведуваат кубеваната (класичните тела) со исти критериуми. Многу заднептунци заведени како кубевана од ЦМП се водат во класата „тело близу расеаните“ (ScatNear) (можеби расеани од Нептун) кај DES. Џуџестата планета Макемаке е таков граничен случај на кубевано/тело близу расеаните. (119951) 2002 KX14 може да е внатрешно кубевано близу плутината. Покрај ова, изучувањата упатуваат на тоа дека Кајперовиот Појас има „раб“, што е заклучено од отсуството на нисконаклонети тела по 47–49 ае.^[11] Оттука, традиционалната примена на поимите се заснова на големата полуоска на орбитата, и опфаќа тела сместени помеѓу резонанциите 2:3 и 1:2, односно од 39,4 до 47,8 ае (изземајќи ги овие резонанции и ситните помеѓу нив).^[4]

Овие дефиниции не се доволно уточнети: особено забележливо е што границата меѓу кубеваната и телата од расеаниот диск останува нејасно одредена. Во 2020 г. имало 634 тела со перихел (q) > 40 ае и афел (Q) < 47 ае.^[12]

Класификација според DES

Оваа класификација е воведена во извештај на Длабокиот еклиптички преглед (DES) од Џ. Л. Елиот и др. во 2005 г. со формални критерими според средните орбитални параметри.^[6] Неформално изразено, со дефиницијата се опфатени телата кои никогаш ја немаат пресечено Нептуновата орбита. Според оваа дефиниција, едно тело е класично кубевано ако:

не е резонантно
неговиот просечен Тисеранов параметар во однос на Нептун надминува 3
неговата просечна занесеност е помала од 0,2.

Класификација според SSBN07

Друга класификација на Б. Гледман, Б. Марсден и К. ван Ларховен од 2007 г. се служи со интеграција на орбитата за 10 милиони години наместо со Тисерановиот параметар. Кубеваната се дефинираат како телата кои се нерезонантни и тековно не претрпуваат расејување од Нептун.^[13]

Формално, во оваа дефиниција како класични (кубевана) спаѓаат сите тела со нивните тековни орбити кои

не се резонантни (погл. дефиниција за начинот на определување)
имаат голема полуоска поголема од Нептуновата (30,1 ае; т.е. изземајќи ги кентаурите) но помала од 2000 ае (изземајќи ги телата во внатрешниот Ортов Облак)
не претрпуваат расејување под дејство на Нептун
имаат занесеност од $e<0,240$ (изземајќи ги одвоените тела)

За разлика од другите начини на поделба, со оваа дефиниција се вклучени и телата со голема полуоска помала од 39,4 ае (резонанција 2:3) —наречени внатрешен класичен појас, или преку 48,7 (резонанција 1:2) — наречени надворешен класичен појас, а поимот главен класичен појас го задржува за орбитите помеѓу овие две резонанции.^[13]

Семејства

Првото познато судирно семејство во класичниот Кајперов Појас (група тела останати од раздробувањето на поголемо тело) е Хаумеиното семејство.^[14] Во него спаѓа Хаумеја, нејзините месечини, 2002 TX300 и седум помали тела. Телата не само што следат слични орбити, туку и делат слични физички особености. За разлика од многу други кајперовци, на нивните површини има големи количества мраз (H₂O), а нема толини.^[15] Површинскиот состав е изведен од нивната неутрална (наспроти црвени) боја и длабоко впивање при 1,5 и 2 μм во инфрацрвениот спектар.^[16] Во класичниот Кајперов Појас може да има уште неколку судирни семејства.^[17]^[18]

Истражување

Засега^[19] само едно кубевано е разгледувано одблизу од вселенско летало. Двете летала на програмата „Војаџер“ минале низ подрачјето пред откривањето на Кајперовиот Појас.^[20] „Нови хоризонти“ е првата мисија која посетила кубевано. По успешното истражување на Плутоновиот систем во 2015 г. леталата на НАСА на 1 јануари 2019 г. го посетиле малиот кајперовец 486958 Арокот на растојание од 3.500 км.^[21]

Список

Ова е список на некои избрани кубевана. Во октомври 2020 г. се знаело за 779 тела со q > 40 ае и Q < 48 ае.^[22]

Наводи

↑ Jewitt, David. „Classical Kuiper Belt Objects“. UCLA. Посетено на 1 јули 2013.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Brian G. Marsden (30 јануари 2010). „MPEC 2010-B62: Distant Minor Planets (2010 FEB. 13.0 TT)“. IAU Minor Planet Center. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics. Архивирано од изворникот на 4 септември 2012. Посетено на 26 јули 2010.
↑ „MPEC 2006-X45: Distant Minor Planets“. IAU Minor Planet Center & Tamkin Foundation Computer Network. 12 декември 2006. Посетено на 3 октомври 2008.
↑ ^4,0 ^4,1 Jewitt, D.; Delsanti, A. (2006). „The Solar System Beyond The Planets“ (PDF). Solar System Update : Topical and Timely Reviews in Solar System Sciences (PDF). Springer-Praxis. ISBN 978-3-540-26056-1. Архивирано од изворникот (PDF) на 29 јануари 2007. Посетено на 2 март 2006.)
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ ^6,0 ^6,1 Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil) („Preprint“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 23 август 2006.)
↑ Jewitt, D. (2004). „Plutino“. Архивирано од изворникот на 19 април 2007.
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ „JPL Small-Body Database Search Engine“. JPL Solar System Dynamics. Посетено на 26 јули 2010.
↑ ^13,0 ^13,1 Gladman, B. J.; Marsden, B.; van Laerhoven, C. (2008). „Nomenclature in the Outer Solar System“ (PDF). Во Barucci, M. A.; и др. (уред.). The Solar System Beyond Neptune. Tucson: University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-2755-7.
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
↑ Податок од јануари 2019 г.
↑ Stern, Alan (28 февруари 2018). „The PI's Perspective: Why Didn't Voyager Explore the Kuiper Belt?“. Посетено на 13 март 2018.
↑ Lakdawalla, Emily (24 јануари 2018). „New Horizons prepares for encounter with 2014 MU69“. Planetary Society. Посетено на 13 март 2018.
↑ „q > 40 ае and Q < 48 ае“. IAU Minor Planet Center. minorplanetcenter.net. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics.

Надворешни врски

Страница за Кајперовиот Појас на Дејвид Џуит (англиски)
„Електронски билтен за Кајперивоит Појас“. (англиски)
Список на заднептунци, 27 август 2010 г. (англиски)
Страници за заднептунците во Џонстоновиот Архив (англиски)
Исцрт на тековните положби на телата во надворешниот Сончев Систем — ЦМП (англиски)

[1] Jewitt, David. „Classical Kuiper Belt Objects“. UCLA. Посетено на 1 јули 2013.

[K10B62-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Brian G. Marsden (30 јануари 2010). „MPEC 2010-B62: Distant Minor Planets (2010 FEB. 13.0 TT)“. IAU Minor Planet Center. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics. Архивирано од изворникот на 4 септември 2012. Посетено на 26 јули 2010.

[K06X45-3] „MPEC 2006-X45: Distant Minor Planets“. IAU Minor Planet Center & Tamkin Foundation Computer Network. 12 декември 2006. Посетено на 3 октомври 2008.

[JewittDelsanti2006-4] 4,0 ^4,1 Jewitt, D.; Delsanti, A. (2006). „The Solar System Beyond The Planets“ (PDF). Solar System Update : Topical and Timely Reviews in Solar System Sciences (PDF). Springer-Praxis. ISBN 978-3-540-26056-1. Архивирано од изворникот (PDF) на 29 јануари 2007. Посетено на 2 март 2006.)

[Levison2003-5] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[DES_Elliot2006-6] 6,0 ^6,1 Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil) („Preprint“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 23 август 2006.)

[7] Jewitt, D. (2004). „Plutino“. Архивирано од изворникот на 19 април 2007.

[Doressoundiram2002-8] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[LacerdaJewitt2008-9] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[NollGrundy-binaries2008-10] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[Trujillo_2001-11] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[JPL-SSD-12] „JPL Small-Body Database Search Engine“. JPL Solar System Dynamics. Посетено на 26 јули 2010.

[ArizonaBook_Gladman2007-13] 13,0 ^13,1 Gladman, B. J.; Marsden, B.; van Laerhoven, C. (2008). „Nomenclature in the Outer Solar System“ (PDF). Во Barucci, M. A.; и др. (уред.). The Solar System Beyond Neptune. Tucson: University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-2755-7.

[BrownBarkume2007-14] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[Pinilla-Alonso2009-15] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[Pinilla-Alonso2007-16] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[chiang-17] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[pairs-18] Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

[19] Податок од јануари 2019 г.

[20] Stern, Alan (28 февруари 2018). „The PI's Perspective: Why Didn't Voyager Explore the Kuiper Belt?“. Посетено на 13 март 2018.

[21] Lakdawalla, Emily (24 јануари 2018). „New Horizons prepares for encounter with 2014 MU69“. Planetary Society. Посетено на 13 март 2018.

[22] „q > 40 ае and Q < 48 ае“. IAU Minor Planet Center. minorplanetcenter.net. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]