Цаде (буква)
| Цаде | ||||
|---|---|---|---|---|
| Арапски | Сириски | Хебрејски | Арамејски | Феникиски |
| ﺻ,ﺹ | ܨ | צ,ץ | Цаде | 
|
| Фонемска репрезентација (МФА): | sˁ | |||
| Позиција во азбуката: | 18 | |||
| Гематрија/Абџадска вредност: | 90 | |||
| Арабица | ||||||
| ﺍ | ﺏ | ﺕ | ﺙ | ﺝ | ﺡ | ﺥ |
| ﺩ | ﺫ | ﺭ | ﺯ | ﺱ | ﺵ | ﺹ |
| ﺽ | ﻁ | ﻅ | ﻉ | ﻍ | ﻑ | ﻕ |
| ﻙ | ﻝ | ﻡ | ﻥ | هـ | ﻭ | ﻱ |
| Историја · Кирилизација Дијакритици · хамза ء Бројки · Нумерација | ||||||
Цаде (исто така Цади, Саде или Сад) е осумнаесеттата буква во многу семитски писма, како феникискиот, арамејскиот, хебрејскиот צ и арапскиот ﺹ. Нејзината најстара звучна вредност веројатно била МФА: [sˁ], иако постојат разни изговори кај разните денешни семитски јазици и нивните дијалекти. Таа претставува соединеније на три протосемитски „емфатични согласки“ на хананејски јазици. Арапскиот, кој ги задржал фонемите како посебни, има воведено варијанти за изразување на трите. На арамејски, овие емфатични согласки се соединуваат во буквите ајин односно тет, и така хебрејскиот збор ерец ארץ (земја, почва) е араа ארעא на арамејски.
Феникиската буква била претворена во грчката буква сампи Ϡ и сан Ϻ на етрурски 𐌑 Ś. Истата е и веројатен извор на инспирација за создавањето на буквата Ц во глаголицата, а потоа и во кирилицата.
Соодветната буква во угаритската азбука е 𐎕.
Потекло
[уреди | уреди извор]Потеклото на буквата цаде е нејасно. Можеби дошла од писмата од средното бронзено доба, заснована на пиктографот за тастение, можеби папирус, или пак јадица („цајад“ = лов на денешен хребрејски , или на арапски „сад“ = рибарење или лов).
Хебрејското цаде
[уреди | уреди извор]Име
[уреди | уреди извор]Буквата ги носи имињата цаде, цади, саде и др. Видете хебрејска азбука за список на разни транслитерации и изговори.
Изговор
[уреди | уреди извор]На денешен хебрејски, буквата цаде претставува безвучен алвеоларен африкат (МФА: [ʦ]). Ова важи и за јидиш. Историски, веројатно претставувала фарингијализирано /sˤ/; јеменските евреи и ден денес ја изговараат така.
Варијации
[уреди | уреди извор]Цаде, како и каф, мем, пе и нун, има финална форма која се користи на крајот на зборовите. Обликот му се менува од: צ на: ץ. Изговорот не се менува.
Значење
[уреди | уреди извор]Во гематрија, цаде го означува бројот 90. Финалната форма на буквата претставува 900, но ретко се користи - наместо ова се користат тав, тав и коф (400+400+100).
По цаде може да се стави и Гереш ('צ), давајќи му МФА-звучност /ʧ/. Ова најчесто го наоѓаме во хебрејскиот збор צ'יפּסים = деланки, чипс. Стручњаците го користат ова обликување на буквата за недвосмислено претставување на арапската и протосемитската буква дад.
Како кратенка буквата го претставува зборот цафон=север.
Цаде е една од седумте букви која добива посебна круна (наречена тагин) кога е напишана во Сефер тора. Видете шин, ајин, тет, нун, зајин и гимел.