Bulatan latitud

Bulatan latitud Bumi ialah bulatan khayalan timur–barat menghubungkan semua lokasi (mengabaikan ketinggian) dengan latitud yang diberi. Kedudukan lokasi di sepanjang bulatan latitud diberikan oleh longitudnya. Bulatan latitud sering dipanggil garis selari kerana mereka adalah selari antara satu sama lain - iaitu sebarang dua bulatan mempunyai jarak yang sentiasa sama. Tidak seperti bulatan longitud, yang mana kesemuanya adalah bulatan agung dengan pusat Bumi di tengah-tengah, bulatan latitud semakin kecil apabila menjauhi khatulistiwa. Panjang mereka boleh dikira dengan fungsi sinus atau kosinus. Bulatan latitud ke-60 adalah separuh khatulistiwa (mengabaikan peleperan kecil Bumi, yang kurang daripada 0.3%). Satu bulatan latitud berserenjang dengan semua meridian.

Latitud bulatan adalah kira-kira sudut di antara khatulistiwa dan bulatan, dengan verteks sudut di pusat Bumi. Khatulistiwa adalah pada 0°, dan Kutub Utara dan Selatan masing-masing adalah pada 90° utara dan 90° selatan. Khatulistiwa adalah bulatan latitud yang paling panjang dan merupakan satu-satunya bulatan latitud yang juga merupakan bulatan agung.

Terdapat 89 integer (darjah bulat) bulatan latitud antara khatulistiwa dan Kutub dalam setiap hemisfera, tetapi ini boleh dibahagikan kepada ukuran latitud yang lebih tepat, dan sering digambarkan sebagai darjah perpuluhan (cth. 34.637°N) atau dengan minit dan saat (cth. 22°14'26"S). Tiada had berapa tepat latitud boleh diukur, jadi terdapat bulatan latitud dengan bilangan tak terhingga di Bumi.

Pada peta, bulatan latitud mungkin atau mungkin tidak selari, dan jarak mereka mungkin berbeza-beza, bergantung kepada unjuran digunakan untuk memetakan permukaan bumi kepada satah. Pada unjuran sama segi empat tepat, berpusat di khatulistiwa, bulatan latitud adalah mendatar, selari, dan berjarak sama. Pada unjuran silinder dan pseudosilinder lain, bulatan latitud adalah mendatar dan selari, tetapi boleh dijarakkan tidak sekata untuk memberikan ciri-ciri berguna peta. Sebagai contoh, pada unjuran Mercator, bulatan latitud adalah dijarakkan lebih besar berhampiran kutub untuk mengekalkan skala dan bentuk tempatan, manakala pada unjuran Gall-Peters bulatan latitud dijarakkan lebih rapat berhampiran kutub agar perbandingan kawasan akan menjadi tepat. Pada kebanyakan unjuran bukan silinder dan bukan pseudosilinder, bulatan latitud adalah tidak lurus dan tidak selari.

Lengkok bulatan latitud kadang-kadang digunakan sebagai sempadan antara negara-negara atau kawasan di mana sempadan semula jadi tersendiri adalah kurang (seperti di padang pasir), atau apabila sempadan buatan dilukis sebagai "garis pada peta", yang telah dibuat dalam skala besar-besaran pada Persidangan Berlin 1884, berhubung bahagian-bahagian besar benua Afrika. Negara-negara dan negeri Amerika Utara juga kebanyakannya telah dicipta oleh garis lurus, yang juga sebahagian bulatan latitud. Sebagai contoh, sempadan utara Colorado ialah di 41°U manakala sempadan selatan adalah di 37°U. Kira-kira separuh jarak sempadan antara Amerika Syarikat dan Kanada mengikuti garis 49°N.

Bulatan utama latitud

Terdapat lima bulatan utama latitud, yang disenaraikan di bawah dari utara ke selatan. Kedudukan khatulistiwa adalah tetap (90 darjah dari paksi putaran Bumi) tetapi latitud bulatan lain bergantung kepada kecondongan paksi ini relatif kepada satah orbit Bumi, jadi tidak tetap sempurna. Nilai-nilai di bawah adalah untuk24 November 2024:^[1]

Garisan Artik (66° 33′ 44″ N)
Garisan Sartan (23° 26′ 16″ N)
Khatulistiwa (0° latitud)
Garisan Jadi (23° 26′ 16″ S)
Garisan Antartik (66° 33′ 44″ S)

Bulatan latitud ini, tidak termasuk Khatulistiwa, menandakan antara lima bahagian utama zon geografi.

Khatulistiwa

Khatulistiwa adalah bulatan yang sama jarak dari Kutub Utara dan Kutub Selatan. Ia membahagikan bumi kepada Hemisfera Utara dan Hemisfera Selatan. Daripada semua keselarian atau bulatan latitud, ia adalah yang terpanjang dan satu-satunya 'bulatan agung' (bulatan pada permukaan bumi, berpusat pada pusat bumi). Semua keselarian lain adalah lebih kecil dan berpusat hanya pada paksi bumi.


Khatulistiwa

Garisan/bulatan kutub

Garisan Artik adalah latitud paling selatan di Hemisfera Utara di mana matahari boleh kekal berterusan di atas atau di bawah ufuk untuk 24 jam (ketika solstis Jun dan solstis Disember). Begitu juga, Garisan Antartika menandakan latitud paling utara di Hemisfera Selatan di mana matahari boleh kekal berterusan di atas atau di bawah ufuk untuk 24 jam (ketika solstis Disember dan solstis Jun).


Garisan Artik


Garisan Antartik

Garisan/bulatan Tropika

Garisan Sartan dan Garisan Jadi menandakan latitud utara dan selatan di mana matahari boleh dilihat secara langsung di atas (ketika solstis Jun dan solstis Disember).

Latitud bulatan tropika adalah sama dengan kecondongan paksi Bumi, lebih kurang 23°.


Garisan Sartan


Garisan Jadi

Pergerakan Garisan Tropika dan Kutub

Mengikut definisi, kedudukan Garisan Sartan, Garisan Jadi, Garisan Artik dan Garisan Antartik semua bergantung kepada kecondongan paksi relatif Bumi dengan satah orbitnya mengelilingi matahari ("kecondongan daripada ekliptik"). Jika Bumi terlalu "tegak" (paksinya pada sudut tepat kepada satah orbit) tidak akan ada Artik, Antartika, atau Tropika: di kutub, matahari sentiasa akan berputar mengelilingi sepanjang ufuk dan di khatulistiwa, matahari akan sentiasa terbit di timur betul, lalu betul-betul di atas, dan terbenam barat.

Kedudukan Garisan Tropika dan Kutub tidak tetap kerana perubahan paksi kecondongan yang perlahan – gerakan rumit yang ditentukan oleh tindihan banyak kitaran yang berbeza (beberapa di antaranya adalah seperti di bawah) dengan tempoh yang sangat panjangke pendek. Pada tahun 2000, nilai min kecondongan adalah kira-kira 23° 26′ 21″.

Kitaran jangka panjang utama menyebabkan kecondongan paksi untuk turun naik antara kira-kira 22.1° dan 24.5° dengan tempoh 41,000 tahun. Pada masa ini, nilai purata kecondongan semakin berkurangan kira-kira 0.47″ setiap tahun. Hasilnya, (kira-kira, dan secara purata) Garisan Tropika hanyut ke arah khatulistiwa (dan Garisan Kutub ke arah kutub) sebanyak 15 meter setahun, dan kawasan Tropika semakin berkurangan 1,100 kilometer persegi (420 bt²) setiap tahun.

Kecondongan paksi Bumi mempunyai variasi jangka pendek tambahan disebabkan oleh nutasi, yang utama, dengan tempoh 18.6 tahun, mempunyai amplitud 9.2" (sepadan dengan hampir 300 meter di utara dan selatan).^[2] Terdapat banyak yang lebih kecil, menyebabkan pelbagai anjakan setiap hari beberapa meter dalam sebarang arahan.

Akhirnya, paksi putaran Bumi tidak betul-betul tetap di Bumi, tetapi mengalami turun naik yang kecil (dalam tertib 15 meter) dipanggil gerakan kutub, yang mempunyai kesan kecil di Garisan Tropika dan Kutub dan juga di khatulistiwa.

Turun naik jangka pendek lebih beberapa hari tidak memberi kesan secaralangsung kepada lokasi latitud melampau di mana matahari boleh muncul secara tegak di atas, atau di mana hari atau malam 24 jam adalah mungkin, kecuali apabila benar-benar berlaku semasa solstis. Sebaliknya, ia menyebabkan teori anjakan keselarian, yang akan terjadi jika paksi kecondongan yang tersebut kekal sepanjang tahun.

Keselarian penting lain

Beberapa sempadan sub-kebangsaan dan antarabangsa dengan sengaja ditakrifkan oleh, atau dianggarkan dengan, keselarian. Keselarian membuat sempadan mudah di hemisfera utara kerana latitud astronomi boleh secara kasar diukur (dalam tempoh beberapa puluhan meter) dengan melihat Bintang Utara.

Keselarian	Penerangan
70°U	Di Victoria Island, Kanada, dua bahagian sempadan antara Wilayah Barat Laut dan Nunavut.
60°U	Di Kanada, sempadan selatan Yukon dengan sempadan utara British Columbia; sempadan selatan Wilayah Barat Laut dengan sempadan utara British Columbia, Alberta dan Saskatchewan; dan sempadan selatan tanah besar Nunavut dengan sempadan utara Manitoba, yang membawa kepada ungkapan "utara enam puluh" untuk wilayah tersebut.
54°40'U	Sempadan antara wilayah Rusia abad ke-19 di utara dan tuntutan tanah Amerika dan British yang bercanggah di barat Amerika Utara. Tuntutan yang bercanggah membawa kepada pertikaian sempadan Oregon di antara Britain dan Amerika Syarikat, yang membawa kepada slogan "Fifty-four forty or fight (Lima puluh-empat empat puluh atau lawan)."
52°U	Di Kanada, sebahagian daripada sempadan antara Newfoundland dan Labrador dan Quebec.
51°U	Had selatan Amerika Rusia 1799-1821.
49°U	Sebahagian besar sempadan antara Kanada dan Amerika Syarikat, dari British Columbia ke Manitoba; "49th parallel" adalah ungkapan biasa bagi sempadan itu, walaupun majoriti penduduk Kanada sebenarnya hidup di selatan garis selari tersebut.
48°U	Di Kanada, sebahagian sempadan antara Quebec dan New Brunswick.
46°U	Di Amerika Syarikat, sebahagian sempadan antara Washington dan Oregon.
45°U	Sebahagian daripada sempadan antara Kanada (Quebec) dan Amerika Syarikat (New York dan Vermont) dianggarkan dengan garis selari. Juga, di Amerika Syarikat, ia memberikan lebih kurang sebahagian besar sempadan antara Montana dan Wyoming.
43°30'U	Di Amerika Syarikat, sempadan antara Minnesota dan Iowa.
43°U	Di Amerika Syarikat, sebahagian besar sempadan antara South Dakota dan Nebraska.
42°30'U	Di Amerika Syarikat, sempadan antara Wisconsin dan Illinois.
42°U	Pada asalnya had utara New Spain. Di Amerika Syarikat, sempadan selatan Oregon dan Idaho di mana mereka bertemu sempadan utara California, Nevada dan Utah. Garis selari juga mentakrifkan sebahagian besar sempadan antara Pennsylvania dan New York.
41°U	Di Amerika Syarikat, sebahagian daripada sempadan antara Wyoming dan Utah, sempadan antara Wyoming dan Colorado, dan sebahagian daripada sempadan antara Nebraska dan Colorado.
40°U	Di Amerika Syarikat, sempadan antara Nebraska dan Kansas. Garis selari ini pada asalnya dipilih untuk garis Mason–Dixon, tetapi garis dipindahkan beberapa batu ke selatan untuk mengelakkan membahagi dua bandar Philadelphia.
38°U	Sempadan antara zon pendudukan Soviet dan Amerika di Korea, dan kemudian antara Korea Utara dan Korea Selatan, dari tahun 1945 sehingga Perang Korea (1950–1953).
37°U	Di Amerika Syarikat, sempadan selatan Utah dengan sempadan utara Arizona. Sempadan selatan Colorado dengan sempadan utara New Mexico dan Oklahoma. Sempadan selatan Kansas dengan sempadan utara Oklahoma.
36°30'U	Garis Tolak Ansur Missouri yang bersejarah.Di Amerika Syarikat, menentukan sebahagian daripada sempadan antara Oklahoma dan Texas, sebahagian besar sempadan antara Missouri dan Arkansas. Secara geografi ia adalah lanjutan arah barat sempadan antara Virginia dan North Carolina dan sebahagian daripada sempadan antara Kentucky dan Tennessee.
36°U	Di Amerika Syarikat, bahagian singkat sempadan antara Missouri Bootheel dan Arkansas.
35°U	Di Amerika Syarikat, sempadan selatan Tennessee, yang menemui Mississippi, Alabama dan Georgia. Juga sebahagian daripada sempadan antara Carolina Utara dan Georgia.
33°U	Di Amerika Syarikat, sempadan selatan antara Arkansas, yang menemui sempadan utara Louisiana, dianggarkan dengan garis selari. Dari segi sejarah, ia ditakrifkan sempadan selatan Wilayah Louisiana.
32°U	Di Amerika Syarikat, sempadan antara antara New Mexico dan Texas.
31°20'U	Sebahagian daripada sempadan antara Amerika Syarikat dan Mexico (Sonora dan Chihuahua); sempadan selatan Arizona dan New Mexico Bootheel.
31°U	Sebahagian daripada sempadan antara Iran dan Iraq. Di Amerika Syarikat, sebahagian daripada sempadan antara Mississippi dan Louisiana, dan sebahagian daripada sempadan antara Alabama dan Florida.
28°U	Di Mexico, sempadan antara Baja California dan Baja California Sur.
26°U	Sebahagian daripada sempadan antara Sahara Barat (dituntut oleh Maghribi) dan Mauritania.
25°U	Sebahagian daripada sempadan antara Mauritania dan Mali.
22°U	Sebahagian besar sempadan antara Mesir dan Sudan, sebahagiannya dipertikaikan (lihat juga Segitiga Hala'ib).
20°U	Satu bahagian pendek sempadan antara Libya dan Sudan, dan dalam Sudan, sempadan utara rantau Darfur.
17°U	Pembahagian di antara Republik Vietnam (Vietnam Selatan) dan Republik Demokratik Vietnam (Vietnam Utara) semasa Perang Vietnam.
15°U	Sempadan maritim de facto antara Honduras dan Nicaragua.^[3]
13°05'U	Sebahagian daripada sempadan antara Chad dan Cameroon, yang terbentang 41.6 km, sebahagiannya dalam Tasik Chad
10°U	Sebahagian daripada sempadan antara Guinea dan Sierra Leone.
8°U	Sebahagian daripada sempadan antara Somalia dan Habsyah.
1°U	Sebahagian daripada sempadan antara Guinea Khatulistiwa dan Gabon.
1°S	Sebahagian besar sempadan antara Uganda dan Tanzania, dan bahagian singkat sempadan antara Kenya dan Tanzania di Tasik Victoria.
7°S	Satu bahagian pendek sempadan antara Republik Demokratik Congo dan Angola.
8°S	Dua bahagian pendek sempadan antara Republik Demokratik Congo dan Angola.
10°S	Satu bahagian pendek sempadan antara Brazil dan Peru.
13°S	Sebahagian daripada sempadan antara Angola dan Zambia.
16°S	Sebahagian daripada sempadan antara Mozambique dan Zimbabwe.
22°S	Satu bahagian pendek sempadan antara Namibia dan Botswana, dan bahagian-bahagian sempadan antara Bolivia dan Argentina.
26°S	Di Australia, sempadan antara Australia Selatan dan Wilayah Utara, dan sebahagian daripada sempadan antara Australia Selatan dan Queensland.
28°S	Di Argentina, sempadan antara Wilayah Chaco dan Wilayah Santa Fe.
29°S	Di Australia, sebahagian besar sempadan antara Queensland dan New South Wales.
35°S	Di Argentina, sebahagian daripada sempadan antara Wilayah Córdoba dan Wilayah La Pampa.
36°S	Di Argentina, sebahagian daripada sempadan antara Wilayah Mendoza dan Wilayah La Pampa, dan sebahagian daripada sempadan antara Wilayah San Luis dan Wilayah La Pampa.
42°S	Di Argentina, sempadan antara Wilayah Río Negro dan Wilayah Chubut.
46°S	Di Argentina, sempadan antara Wilayah Chubut dan Wilayah Santa Cruz.
52°S	Sebahagian daripada sempadan antara Argentina dan Chile.
60°S	Sempadan utara Antartika bagi tujuan Sistem Perjanjian Antartika (see map). Sempadan utara Lautan Selatan.

Altitud

Altitud mempunyai kesan ke atas kedudukan lokasi relatif kepada satah yang dibentuk oleh bulatan latitud. Memandangkan altitud ditentukan oleh normal kepada permukaan Bumi, lokasi berkongsi latitud yang sama—tetapi mempunyai ketinggian yang berbeza (cth., terletak di sepanjang normal ini)—tidak lagi terletak di dalam satah ini. Sebaliknya, semua titik berkongsi latitud yang sama dan berbeza-beza ketinggian menduduki kon yang dibentuk oleh putaran di seluruh paksi Bumi.