Wikipedia

Cesarstwo Niemieckie

federacyjne państwo niemieckie istniejące w latach 1871–1918

Cesarstwo Niemieckie, Rzesza Niemiecka (niem. Deutsches Kaiserreich, Deutsches Reich) – niemieckie państwo federacyjne powstałe w wyniku zjednoczenia Niemiec dokonanego w latach 1866–1871 przez Prusy pod rządami Ottona von Bismarcka. W historiografii określane także jako Druga Rzesza (Zweites Reich)[b]. Na przełomie XIX i XX wieku było jednym z najpotężniejszych państw Europy i świata, posiadało potężną armię i przemysł, który w tym czasie przewyższył brytyjski i ustępował tylko amerykańskiemu.

Cesarstwo Niemieckie
Rzesza Niemiecka
Deutsches Reich
1871–1918
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Gott mit uns
(Bóg z nami)
Hymn: "Heil dir im Siegerkranz"
[a]
Ustrój polityczny

monarchia konstytucyjna

Konstytucja

Konstytucja Rzeszy Niemieckiej 1871

Stolica

Berlin

Data powstania

18 stycznia 1871

Data likwidacji

9 listopada 1918

Władca

Wilhelm II

Premier

kanclerz II Rzeszy Max von Baden

Powierzchnia

540 858 km²

Populacja (1910)
• liczba ludności


64 925 993

• gęstość

120,0 os./km²

Waluta

1 marka – 100 fenigów

Strefa czasowa

UTC +1

Język urzędowy

niemiecki

Religia dominująca

luteranizm, ewangelicyzm, katolicyzm

Terytoria zależne

patrz tekst

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Proklamacja Rzeszy Niemieckiej w Sali Zwierciadlanej pałacu wersalskiego 18 stycznia 1871, w rocznicę koronacji pierwszego pruskiego króla

Cesarstwo Niemieckie było formalnie monarchią konstytucyjną i państwem federalnym, złożonym z państw związkowych wchodzących w skład Rzeszy będących monarchiami i wolnymi miastami. Realnie największy wpływ na kierunek polityki zachowywali cesarz, będący jednocześnie królem pruskim, oraz odpowiadający przed cesarzem kanclerz Rzeszy, który często był też premierem Prus. Prusy posiadając olbrzymią przewagę terytorialną, ludnościową i militarną górowały nad innymi państwami niemieckimi i nadawały ton polityce całej Rzeszy.

Okresy historyczne

edytuj

Cesarze niemieccy

edytuj

Kanclerze Rzeszy

edytuj

Sytuacja polityczna

edytuj

Godność cesarską sprawował urzędowo (łac. ex officio) władca największego państwa, Królestwa Prus, a jego oficjalny tytuł brzmiał „Cesarz niemiecki”, co miało oznaczać, że jedynie przewodniczył Rzeszy, gdyż był „pierwszy wśród równych” (primus inter pares) wobec innych władców niemieckich. Tytuł „Cesarz Niemców” odrzucono, ponieważ sugerował, że cesarz panuje z woli narodu, a nie dzięki łasce Bożej (Dei gratia). Taką neutralną tytulaturę przyjęto także i po to, aby nie zadrażniać stosunków z Austro-Węgrami, które choć zostały pokonane przez Prusy, to jednak cesarz Franciszek Józef nadal cieszył się autorytetem i poparciem wśród niektórych władców niemieckich, zmuszonych do posłuszeństwa wobec Prus. Obawiano się również pobudzenia nastrojów demokratycznych i rewolucyjnych wśród społeczeństwa.

Konstytucja Cesarstwa była napisana tak, że do końca jego istnienia prawnicy spierali się czy uznać Niemcy bardziej za państwo związkowe (Bundesstaat) czy też za związek państw (Staatenbund). Nie przeszkadzało to jednak Prusom w ścisłej kontroli niemieckiego życia wewnętrznego i polityki zewnętrznej, ponieważ o wszystkich najważniejszych sprawach decydował w istocie kanclerz powoływany przez cesarza, a stosunki z poszczególnymi królami i książętami regulowane były poprzez nieformalne związki partnerstwa i zależności.

Ówczesna opinia publiczna, ze względu na różnice religijne i gospodarcze, dzieliła się na pięć głównych nurtów: konserwatystów protestanckich, konserwatystów katolickich, prawicę liberalną, lewicę liberalną i lewicę. Obok reprezentantów tych nurtów w Reichstagu zasiadali reprezentanci mniejszości narodowych (m.in. Polacy)[1].

Kraje Rzeszy

edytuj
Kraj Stolica Obszar w km² 1910 r. Ludność 1910 r.
Królestwa (Königreiche):
  Prusy (Preußen) Berlin 348 780 40 165 219
  Bawaria (Bayern) Monachium 75 870 6 887 291
  Saksonia (Sachsen) Drezno 14 993 4 806 661
  Wirtembergia (Württemberg) Stuttgart 19 507 2 437 574
Wielkie Księstwa (Großherzogtümer):
  Badenia (Baden) Karlsruhe 15 070 2 142 833
  Hesja (Hessen) Darmstadt 7688 1 282 051
  Meklemburgia-Schwerin (Mecklenburg-Schwerin) Schwerin 13 127 639 958
  Meklemburgia-Strelitz (Mecklenburg-Strelitz) Neustrelitz 2929 106 442
  Oldenburg Oldenburg 6429 483 042
  Saksonia-Weimar-Eisenach (Sachsen-Weimar-Eisenach) Weimar 3610 417 149
Księstwa (Herzogtümer):
  Anhalt Dessau 2299 331 128
  Brunszwik (Braunschweig) Brunszwik 3672 494 339
  Saksonia-Altenburg (Sachsen-Altenburg) Altenburg 1324 216 128
  Saksonia-Koburg-Gotha (Sachsen-Coburg und Gotha) Koburg 1977 257 177
  Saksonia-Meiningen (Sachsen-Meiningen) Meiningen 2468 278 762
  Saksonia-Lauenburg (Sachsen-Lauenburg)

W 1876 roku wcielone do Prus.

Ratzeburg – –
Księstwa (Fürstentümer):
  Lippe Detmold 1215 150 937
  Księstwo Reuss (linii młodszej) (Reuss-Gera) Gera 827 152 752
  Księstwo Reuss (linii starszej) (Reuss-Greiz) Greiz 316 72 769
  Schaumburg-Lippe Bückeburg 340 46 652
  Schwarzburg-Rudolstadt Rudolstadt 941 100 702
  Schwarzburg-Sondershausen Sondershausen 862 89 917
  Waldeck-Pyrmont Arolsen 1121 61 707
Wolne Miasta Hanzeatyckie (Freie und Hansestädte):
  Brema (Bremen) Brema 256 299 526
  Hamburg Hamburg 414 1 014 664
  Lubeka (Lübeck) Lubeka 298 116 599
Terytoria Rzeszy (Reichsländer):
  Alzacja-Lotaryngia (Elsass-Lothringen) Straßburg 14 522 1 874 014
Ogółem
Rzesza Niemiecka Berlin 540 858 64 925 993

Demografia

edytuj
Ta sekcja od 2011-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Zmiany demograficzne w Cesarstwie Niemieckim w latach 1871–1910:

  • 1871 – 41 058 792
  • 1890 – 49 428 470   8 369 678
  • 1900 – 56 367 187   6 938 717
  • 1910 – 64 925 993   8 558 806
Podział ludności Cesarstwa Niemieckiego na podstawie języków w 1900 roku[2].
Język Populacja udział procentowy
Niemiecki 51 883 131 92,05%
Polski 3 086 489 5,48%
Francuski 211 679 0,38%
Duński 141 061 0,25%
Inne 1 044 827 1,84%[c]
Łącznie 56 367 187 100%

Miasta

edytuj
 
Berlin, 1900
 
Hamburg, ok. 1890–1900
Osobny artykuł: Miasta Cesarstwa Niemieckiego.

Populacja największych miast Cesarstwa w 1900 roku oraz ich współczesna przynależność państwowa.

Miasto Populacja Kraj Źródło Współczesna
przynależność
1. Berlin 1 888 848   Królestwo Prus [3]   Niemcy
2. Hamburg 768 349   Hamburg [4]   Niemcy
3. Monachium 499 932   Królestwo Bawarii [5]   Niemcy
4. Lipsk 456 124   Saksonia [6]   Niemcy
5. Wrocław 422 709   Królestwo Prus [7]   Polska
6. Drezno 396 146   Saksonia [8]   Niemcy
7. Kolonia 372 529   Królestwo Prus [9]   Niemcy
8. Frankfurt nad Menem 288 989   Królestwo Prus [10]   Niemcy
9. Norymberga 261 081   Królestwo Bawarii [11]   Niemcy
10. Hanower 235 649   Królestwo Prus [12]   Niemcy
11. Magdeburg 229 667   Królestwo Prus [13]   Niemcy
12. Düsseldorf 213 711   Królestwo Prus [14]   Niemcy
13. Szczecin 210 702   Królestwo Prus [15]   Polska
14. Chemnitz 206 913   Saksonia [16]   Niemcy
15. Królewiec 189 483   Królestwo Prus [17]   Rosja
16. Charlottenburg 189 305   Królestwo Prus [3]   Niemcy
17. Stuttgart 176 699   Wirtembergia [18]   Niemcy
18. Altona 161 501   Królestwo Prus [19]   Niemcy
19. Brema 161 184   Brema   Niemcy
20. Elberfeld 156 966   Królestwo Prus [20]   Niemcy

Państwa zależne

edytuj
Lp. Państwo Flaga Początek zależności Koniec zależności Źródło
1. Królestwo Polskie (Königreich Polen)   1916 1918 [21]
2. Ukraińska Republika Ludowa (Ukrainische Volksrepublik)   1917 1918 [22]
3. Królestwo Finlandii (Königreich Finnland)   [23]
4. Państwo Ukraińskie (Ukrainischer Staat)   1918 1918 [24]
5. Królestwo Litwy (Königreich Litauen)   [25]
6. Księstwo Kurlandii i Semigalii (Herzogtum Kurland und Semgallen)   [26]
7. Zjednoczone Księstwo Bałtyckie (Vereinigtes Baltisches Herzogtum)   [26]
 
Niemieckie imperium kolonialne w 1914 roku

Posiadłości i terytoria zależne

edytuj
Posiadłość Flaga Nabycie Utrata Źródło
Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia   1884 1915 [27]
Kamerun Niemiecki   1884 1915 [28]
Togoland   1884 1914 [29]
Niemiecka Afryka Wschodnia   1885 1919 [30]
Nowa Gwinea Niemiecka   1885 1914 [31]
Qingdao   1897 1914 [32]
Jiaozhou   1898 1914 [33]
Samoa Niemieckie   1899 1919 [34]
Generalne Gubernatorstwo Belgijskie   1914 1918 [35]
Administracja Cywilna Polski po lewej stronie Wisły   1915 1915 [36]
Generalne Gubernatorstwo Warszawskie   1915 1918 [37]
Ober-Ost   1915 1919 [38]

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Oficjalnie Druga Rzesza nie posiadała hymnu państwowego. Gdy wymagał tego protokół grano pieśni: Heil dir im Siegerkranz, „Die Wacht Am Rhein” lub hymn pruski.
  2. ↑ Użycie wyrazu Rzesza (Reich) w nazwie nawiązywało do istniejącego w latach 962–1806 Świętego Cesarstwa Rzymskiego (Heiliges Römisches Reich, potocznie: Altes Reich – Stara Rzesza lub Erstes Reich – Pierwsza Rzesza), zwanego też od 1441 Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego (Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation). Do tej samej tradycji nawiązywało powstałe wcześniej (1804) Cesarstwo Austrii.
  3. ↑ W tym język kaszubski, którym porozumiewało się 100 213 osób, i język mazurski, którym mówiło 142 049 osób.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rozbicie niemieckiej opinii politycznej. W: Jerzy Krasuski: Historia Rzeszy Niemieckiej 1871-1945. Poznań: WP, 1985, s. 62–69. ISBN 83-210-0431-8.
  2. ↑ Fremdsprachen. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-06)].
  3. ↑ a b Stadt Berlin. Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2015-07-20].
  4. ↑ Land Hamburg. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)].
  5. ↑ München Stadt. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-15)].
  6. ↑ Leipzig. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)].
  7. ↑ Sch Breslau. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-03)].
  8. ↑ Dresden. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)].
  9. ↑ Rhp Koeln. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-17)].
  10. ↑ Frankfurt Main. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-15)].
  11. ↑ Bay Nürnberg. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-16)].
  12. ↑ Hannover. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)].
  13. ↑ Magdeburg Kreis. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)].
  14. ↑ Düsseldorf. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-25)].
  15. ↑ Stettin. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-22)].
  16. ↑ Chemnitz. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-05)].
  17. ↑ Königsberg. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-16)].
  18. ↑ Stuttgart. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)].
  19. ↑ Altona. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-28)].
  20. ↑ Wuppertal. verwaltungsgeschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)].
  21. ↑ Pro Memoria. Prusak w Polsce (1915-1918). 20 autolitografij Józefa Rapackiego – Śląska Biblioteka Cyfrowa [online], sbc.org.pl [dostęp 2021-01-11] (pol.).
  22. ↑ Redakcja, Ukraińska Republika Ludowa » Kresy [online], Kresy, 11 maja 2008 [dostęp 2021-01-11] (pol.).
  23. ↑ 1918: The First and Only Finnish King was German and Never Set Foot in Finland | History.info [online], web.archive.org, 7 listopada 2017 [dostęp 2021-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-07].
  24. ↑ Ukraina. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-11].
  25. ↑ Lithuania [online], worldstatesmen.org [dostęp 2021-01-11].
  26. ↑ a b Baltic Duchy (1918) [online], crwflags.com [dostęp 2021-01-11].
  27. ↑ Namibia [online], worldstatesmen.org [dostęp 2021-01-04].
  28. ↑ Florian Hoffmann, Okkupation und Militärverwaltung in Kamerun, Cuvillier Verlag, 2007, ISBN 978-3-86727-472-2 [dostęp 2021-01-04] (niem.).
  29. ↑ Togo. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-04].
  30. ↑ John W. East, The German administration in East Africa // by John William East. A select annot. bibliogr. of the German colonial administration in Tanganyika, Rwanda and Burundi, from 1884 to 1918 [online] [dostęp 2021-01-04] (ang.).
  31. ↑ Der Bildbestand der Deutschen Kolonialgesellschaft [online], web.archive.org, 7 maja 2005 [dostęp 2021-01-04] [zarchiwizowane z adresu 2005-05-07].
  32. ↑ Qingdao, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-04].
  33. ↑ Former Foreign Colonies and Major Concessions in China [online], worldstatesmen.org [dostęp 2021-01-04].
  34. ↑ Raan, Deutsche Kolonien [online], deutsche-schutzgebiete.de [dostęp 2021-01-04] (niem.).
  35. ↑ Generalgouvernement Belgien | International Encyclopedia of the First World War (WW1) [online], encyclopedia.1914-1918-online.net [dostęp 2021-01-04].
  36. ↑ Ed. Red. Schrön, Verordnungsblatt der Kaiserlich Deutschen Verwaltung in Polen, 1915 [dostęp 2021-01-04] (pol.).
  37. ↑ Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau, 1915–1918 [dostęp 2021-01-04] (pol.).
  38. ↑ Ober Ost (Kurland, Litauen, Bialystok-Grodno) 1917 [online], brest-litowsk.libau-kurland-baltikum.de [dostęp 2021-01-04].

Bibliografia

edytuj
  • Tomasz Paluszyński, Historia Niemiec i państw niemieckich. Zarys dziejów politycznych, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Języków Obcych w Poznaniu, wyd. II popr. i uzupełn., Poznań 2006, s. 386.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cesarstwo_Niemieckie&oldid=74242531”