Shtypshkrimi

Tipografët - heliogravur e vitit 1568

Tipografia ose shtypshkrimi është një fushë e dizajnit grafik që merret me ndërtimin e llojeve të shkronjave. Lidhet ngushtë me Tiposhtypin (shtypi i lartë) si mënyrë e shtypit, pastaj me pununën e radhitësit me dorë (me shkronja të plumbit), radhitësit me makinë dhe me makinistët e shtypit (tipomakinistit).

Tipografia merret me zgjidhjen dhe organizimin e formës së shkronjave dhe karakteristikave të tjera nga ana e shtypit. Ajo merret me të gjitha pyetjet të cilat ndikojnë në pamjen e faqes dhe ndihmojnë në efikasitet të modelit të shtypur: forma dhe madhësia e shkronjave, shenja të interpukcionit, shenja diakritike dhe simbole speciale; rrallësi në mes të shkronjave dhe fjalëve; rrallësi të rrjeshtave; gjatësi të rrjeshtave; madhësi të margjinave; sasi dhe vendi për ilustrime; zgjidhje të titujve dhe nëntitujve; shfrytëzim të ngjyrës dhe me të gjitha pyetjet të cilat lidhën me hapësirën organizative. Përpos kësaj, tipografët duhet të interesohen për gjëra si që janë llojet e ngjyrave të shtypit, zgjidhjen e letrës dhe teknikës së shtypit.

Me tipografi mirren tipografët dhe dizajnerët grafikë. Deri te koha e digjitalizimit tipografët duhej të kishin njohur më të gjëra edhe në teknikat mekanike të punës prandaj në shumicën e rasteve ishin edhe grafistë e madje edhe makinistë. Në ditët tona tipografët si krijues të tipit të shkronjave në fonte tashmë kanë filluar të jenë më të specializuar ekskluzivisht në formësimin e shkronjave dhe përshtatjen e tyre për përdorime të ndryshme. Digjitalizimi me hapa shumë të shpejtë e ka ngritur tipografinë, kështu që sot me lehtësi mund të mirren me këtë fushë jo vetëm gjenerat e reja të dizajnerëve por edhe njerëz që u pëlqen kjo punë për hobi.

Etimologjia

Fjala tipografi rrjedh nga fjala greke, e cila në përkthim kuptohet presion (typo) dhe shkrimi (graphia). Tipografia rrënjët e saja i ka në mbushjen e kallëpeve të parë (matricave për shkrirje) të cilët i kanë shfrytëzuar për punimin e vulave dhe valutave në kohërat e vjtëra. Tipografia me module metalike lëvizëse është shfaq në shekullin XIII në Korejë, ndërsa është zhvilluar gjatë shekullit XV me specializimin e teknikës së shkrirjes dhe kombinimin e kopjeve të lira të shkronjave, të kërkuara për shtypjen e numrit të madh të kopjeve të tekstit.

Rrënjët e tipografisë bashkëkohore

Derisa forma e shkronjave ka mbetur kryesisht e njëjtë në këto 500-600 vjetët e fundit (prej fillimit të shtypshkronjës) nevoja për ri-paraqitjen e tyre nuk është ndalur asnjëherë. Tipet e shkronjave si Garamond (1540) dhe Bodoni (1798) kanë mbijetuar gati të pandryshuara deri në ditët tona. Ato sot përdoren kryesisht në libra dhe revista ku dizajni preferohet të jetë i padukshëm në raport me përmbajtjen. Helvetica e dizajnuar në vitin 1957 nga Max Miedinger është një tip tjetër i shkronjave me ndikim shumë të madh. Mungesa e emocioneve dhe thjeshtësimi i shkronjave për nga forma e bënë këtë tip shumë të përshtatshëm për faqosje dhe dizajnim, sidomos kur dizajneri dëshiron të ketë një distancë në raport me përmbajtjen. Helvetica paraqet gati e vetme idetë e dizajnerëve të periudhës që njihet si modernizmi në dizajn (prej Bauhaus deri te paraqitja e postmodernizmit).

Sfidat e tipografit

Ndër problemet kryesore që kanë pasur tipografët dhe që mbeten sfida edhe sot qëndrojnë në raportin e tipit të shkronjave me shtypin dhe ekranin (piksellin). Që një tip i shkronjave të performojë mirë në shtyp, duhet bërë një serë ndryshimesh dhe grackash për ngjyrën që shtypet. Problemet që mund të shfaqen për shkronjat pa këto gracka mund të vërehen sidomos në shtypin e shkronjave në madhësi të vogël. Në anën tjetër ekranet e kompjuterëve dhe televizorëve tanë formojnë pamjen përmes disa poqëve shumë të vogla të cilat ndizen për të formuar një pamje. Këto poqe ndryshe edhe njihen si piksella. Për të dhënë pamjen sa më reale të një tipi të shkronjave përmes piksellave duhet bërë poashtu ndryshime dhe përshtatje. Ky proces njihet si hintim dhe është zhvilluar sidomos në këto 20 vjetët e fundit kur edhe kompjuteri ka nisur të zë vend në të gjitha shtëpitë. Ndër tipografët e parë që ka aplikuar hintim është Mathew Carter, autor i Verdana dhe Georgia (të dy këto tipe shkronjash shumë të përshtatshme për ekran).

Tipografë të famshëm

• Nicolas Jenson (1420 – 1480)
• Claude Garamond (1499 – 1561)
• William Caslon (1692 – 1766)
• John Baskerville (1706 – 1775)
• Giambattista Bodoni (1740 – 1813)
• Frederic William Goudy (1865 – 1947), tipograf amerikan. I afirmuar me llojin e shkrimit Goudy Old Style.
• William Addison Dwiggins (1880 – 1956), i njohur me shkrimet për Linotype si q‘ janë: Caledonia, Electra, Eldorado dhe Metro.
• (Arthur) Eric (Rowton) Gill (1882 – 1940), tipograf anglez. I famshëm për stilin Gill Sans Serif (1927).
• Stanley Morison (1889 – 1967), tipograf anglez i Monotype Corporation. Autor i stileve Bembo, Bell dhe Times New Roman (1932).
• Hermann Zapf është autor i stileve Palatino dhe Optima.
• Matthew Carter (1937) është autor i stileve Verdana, Georgia dhe Tahoma.
• Vincent Connare është autor i stileve Trebuchet dhe Comic Sans.

Lidhjet e jashtme

• ABC typography — Një muze virtual i shtypit.
• A Brief History of Type
• Caligraft — Computational calligraphy.
• Decode Unicode — Një wiki me të gjitha 98,884 shenjat e Unicode-it, plus me mundësinë e kërkimit të plotë të tekstit.
• Diacritics Project — Dizajnimi i fontit me shenjat e duhura të theksit.
• History on printed books Arkivuar 18 tetor 2008 tek Wayback Machine.
• Luc Devroye's typography pages — Një listë e gjatë e pasurive të shtypshkrimit.
• I Love Typography — Një hyrje mbi shtypshkrimin.
• Type-Culture Academic Resource — Burime arsimore, duke përfshirë dokumentarë mbi shtypshkrimin.
• TypeNeu Arkivuar 28 dhjetor 2008 tek Wayback Machine — Një platformë sociale dhe burim frymëzues kushtuar tipografisë. Raporton mbi të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen e kulturës tipografike.
• Typography and The Design of Letterforms.