Köprülü Mehmed Paşa
 | Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
| Köprülü Mehmed Paşa | |
|---|---|
| |
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 15 Eylül 1656 - 31 Ekim 1661 | |
| Hükümdar | IV. Mehmed |
| Yerine geldiği | Boynuyaralı Mehmed Paşa |
| Yerine gelen | Köprülü Fazıl Ahmed Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1578 Roshnik |
| Ölüm | 31 Ekim 1661 Edirne |
| Defin yeri | Divanyolu |
| Çocuk(lar) | Köprülü Fazıl Ahmed Paşa ve Köprülü Fazıl Mustafa Paşa |
Köprülü Mehmed Paşa (d. 1575 - ö. 31 Ekim 1661), IV. Mehmed Dönemi'nde 1656-1661 yılları arasında Osmanlı Devleti'nin sadrazamlığını yapmış bir bürokrattır. Osmanlı İmparatorluğu'nun Duraklama Devri'nde devleti idare etmiş, görev süresi boyunca yaşanan politik ve toplumsal karışıklıkların etkisini azaltmış ve Osmanlı İmparatorluğu'nun eski itibarını kazanmasında rol oynamıştır. Amasya'ya bağlı Köprü (Vezirköprü) kasabasından Ayşe Hanım'la evlenip bir süre orada yaşadığı için Köprülü olarak tanınmıştır.[1]
IV. Mehmed tahta geçtiğinde henüz yedi yaşında olduğu için, devlet idaresinde Büyük Valide Kösem Sultan ve Küçük Valide Hatice Turhan Sultan etkili olmuştur. Valide sultanlar arasında yaşanan politik çekişmelerin ardından Hatice Turhan Sultan, Kösem Sultan'ı öldürtmüş ve Köprülü Mehmed Paşa ise bu dönemde sadrazam olmuştur.[2]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mehmed Paşa, 1578'de Arnavutluk'un Berat sancağının Roshnik köyünde doğmuştur. Gençliğinde İstanbul'a getirilerek saraya alınmıştır. Has odalı Hüsrev Ağa'ya bağlanarak büyük odalı zümresine dahil olmuştur. Sonrasında Hazine-i Amire'de görev almıştır. Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın zamanında mirahorluk rütbesini almıştır. Daha sonra Beylerbeyliği ile Şam'a vali tayin edilmiştir. 1650'de Kubbealtı veziri olmuştur. Aynı sene içerisinde on yedi gün Anadolu eyaleti valiliği yapmıştır.[3] Sadrazamlığında kendisine rakip olabilecek devlet adamlarının rütbelerini alıp kendini güvene alan Sadrazam Gürcü Mehmed Paşa'nın kararıyla birlikte rütbesi alınarak Köstendil'e sürülmüştür.[4]
İbşir Mustafa Paşa'nın himayesi ile Trablus'a vali tayin edilmiştir. Eskişehir'de karşılaştığı Boynuyaralı Mehmed Paşa ile birlikte İstanbul'a dönmüştür.
İstanbul'a döndüğü dönemde yakın dostlarından Mimar Koca Kasım Ağa, şair ve müzisyen Solakzade Mehmet Hemdemi ve Evliya Çelebi ile sohbet ediyor; devlet idaresi hakkındaki fikirlerini açıklıyordu. Mütevazı, mevki ve makamda gözü bulunmayan biri olarak tanınan Köprülü Mehmed Paşa, devletin içerisinde olduğu durumdan ızdırap duyuyor ve yakın arkadaşlarına devletin kurtarılması için yapılması gerektiğini düşündüğü şeyleri anlatıyordu.
Hatice Turhan Sultan'ın müşavirlerinden olan Mimar Koca Kasım Ağa, Köprülü'nün fikirlerini Valide Sultan'a anlatmış ve Köprülü'yü sadrazam olarak tavsiye etmiştir.
Valide Sultan, Köprülü ile görüştü ve onu sadrazam yapmak istediğini bildirdi. O esnada 78 yaşında olan Köprülü, kendisine geniş yetkiler verildiği ve aleyhine çalışanların sözlerine itibar edilmeyeceğine söz verildiği takdirde sadâret makamını kabul edeceğini bildirmiştir. İsteklerinin yerine getirilmesi üzerine 15 Eylül 1656'da sadrazamlığı kabul etmiştir.[5]
Köprülü Mehmed Paşa, idareyi ele alır almaz derhal iç karışıklıkları bastırma yoluna gitmiş ve suçluları yakalatıp cezalandırmıştır. Tıpkı IV. Murad gibi Köprülü Mehmed Paşa da ordunun nizama sokulmadan devletin kargaşadan kurtarılamayacağına ve huzurun temin edilemeyeceğine inanmış, orduda nizamı bozanları da bu düşünceleriyle tasfiye ederek disiplini temin etmiştir.
İstanbul'daki karışıklıklarda, yeniçeri kıyafetine soktuğu Hristiyanlar vasıtası ile Müslüman ahaliyi zarara uğratan Rum patriğini idam ettirmiştir.
İstanbul'daki ulema sınıfı arasındaki kargaşayı önlemiş ve bu sınıfın huzurla hizmet görür hale gelmesini sağlamıştır.
Devlet bünyesinde asayişi muhafaza edip huzur ve intizamı temin ettikten sonra orduyu toplayarak sefere çıkmıştır. Çanakkale Boğazı'nı kapatmış olan Venediklilerin üzerine yürümüştür. Çanakkale Boğazı'ndaki Venedik ablukasını kaldırmıştır.
Kaptan Topal Mehmed Paşa'nın denizden, kendisinin ise karadan yaptığı taarruz neticesinde 19 Temmuz 1657'de kazanılan Çanakkale zaferiyle Venedik donanmasının Çanakkale Boğazı ablukasını kırmış ve Venedik işgali altındaki Bozcaada ve Limni adalarını geri almıştır.
1658'de Osmanlılara tâbi olmasına rağmen bağımsız hareket etmeye başlamış Erdel Prensliği'ne yönelmiş ve 1662'ye dek sürecek askerî harekâtlar sonucunda bu devlet üzerindeki Osmanlı hâkimiyetini pekiştirmiştir. Köprülü Mehmed Paşa 1658 yılında bizzat Osmanlı ordusunun başında sefere çıkarak Yanova'yı 1 Eylül 1658'de fethedip Osmanlı topraklarına katmayı başarmıştır.
1659 yılında Anadolu'daki Abaza Hasan Paşa İsyanı'nı bastırmış ve Anadolu'da huzuru temin etmiştir.
1661'de Edirne'de vefat eden Köprülü Mehmed Paşa, İstanbul'a getirilerek Divanyolu'ndaki türbesine defnedildi.
Kendisinden sonra oğulları Köprülü Fazıl Ahmed Paşa (1661-1676) ve Köprülü Fazıl Mustafa Paşa (1689-1691) sadrazam olarak devlete hizmet etmişlerdir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (2011), (Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), 6. Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 414-418. ISBN 9789751600141
- Tektaş, Nazım, (2009), Sadrâzamlar - Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı. İstanbul: Çatı Kitapları. ISBN 9789758845000
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ MÜCTEBA İLGÜREL, "KÖPRÜLÜ MEHMED PAŞA", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/koprulu-mehmed-pasa 22 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (22.10.2022).
- ^ "KÖSEM SULTAN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
- ^ Uzunçarşılı, İ.H. Kütahya Şehri, İstanbul Devlet Matbaası, 1932, s, 163
- ^ "MEHMED PAŞA, Gürcü". TDV İslâm Ansiklopedisi. 23 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
- ^ "Köprülü Mehmet Paşa". www.vezirkopru.gov.tr. 17 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2021.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Boynuyaralı Mehmed Paşa |
 Osmanlı Sadrazamı 15 Eylül 1656 - 31 Ekim 1661 |
Sonra gelen: Köprülü Fazıl Ahmed Paşa |
