Совет Социалистик Республикалар Берлеге исемле битнең чыганагын карау

{{Тарихи дәүләт
|исеме               = Совет Социалистик Республикалар Берлеге
|үзисеме             = Союз Советских Социалистических Республик
|байрак              = Flag of the Soviet Union.svg
|байрак тасвирламасы = [[Байрак ССРБ]]
|герб                = State Emblem of the Soviet Union.svg
|герб тасвирламасы   = [[Илтамга ССРБ]]
|карта               = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg
|зурлык              = 250px
|type_before         = Оештурычы дәүләтләр
|p1                  = РСФСР
|flag_p1             = Flag RSFSR 1918.svg
|p2                  = УССР
|flag_p2             = Flag_of_the_Ukrainian_SSR_(1919-1929).svg
|p3                  = БССР
|flag_p3             = Flag of the Byelorussian SSR (1919).svg
|p4                  = КСФСР
|flag_p4             = Flag of Transcaucasian SFSR.svg 
|барлыкка килгән     = [[30 декабрь]] [[1922 ел]]
|юкка чыккан         = [[25 декабрь]] [[1991 ел]]
|s1 = Россия
|flag_s1 = Flag of Russia 1991-1993.svg
|s2 = Беларусия
|flag_s2 =Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg
|s3 = Украина
|flag_s3 = Flag of Ukraine.svg
|s4 = Молдавия
|flag_s4 = Flag of Moldova.svg
|s5 = Грузия
|flag_s5 = Flag of Georgia (1990-2004).svg
|s6 = Әрмәнстан
|flag_s6 = Flag of Armenia.svg
|s7 = Азәрбайҗан
|flag_s7 = Flag of Azerbaijan.svg
|s8 = Казакъстан
|flag_s8 = Flag of Kazakh SSR.svg
|s9 = Үзбәкстан
|flag_s9 = Flag of the Uzbek SSR.svg
|s10 = Төрекмәнстан
|flag_s10 = Flag of Turkmen SSR.svg
|s11 = Кыргызстан
|flag_s11 = Flag of Kyrgyz SSR.svg
|s12 = Таҗикстан
|flag_s12 = Flag of Tajik SSR.svg
|s13 = Эстония
|flag_s13 = Flag of Estonia.svg
|s14 = Литва
|flag_s14 = Flag of Lithuania 1989-2004.svg
|s15 = Латвия
|flag_s15 = Flag of Latvia.svg
|шигарь               = «[[Барлык илләрнең пролетарийлары, берләшегез!]]»
|гимн                 = [[Интернационал (һимн)|Интернационал]] (1922–1944)<br/>[[ССРБ дәүләт гимны]] (1944–1991)
|башкала              = [[Мәскәү]]
|тел                  = [[Рус теле]] ([[де-факто]])
|идарә итү төре       = [[Совет республика]]
|шәһәрләр             = [[Мәскәү]], <br/> [[Ленинград]], <br/> [[Киев]], <br/> [[Бакы]], <br/> [[Ташкәнт]], <br/> [[Харьков]], <br/> [[Минск]], <br/> [[Ереван]], <br/> [[Тбилиси]], <br/> [[Алма-Ата]], <br/> [[Новосибирск]], <br/> [[Түбән Новгород]] һ. б.
|дин                  = [[Атеистик караш]]лар (рәсми), [[христианлык]], [[ислам]] һ.б.
|мәйдан               = 22 402 200  км²
|халык                = 293 047 571 кеше
|валюта               = [[ССРБ сумы]]
|өстәмә параметр      = Интернет домены 
|параметрның эчтәлеге = [[.su]]
}}
{{twinCYR|Sovet Sosialist Cömhüriätlär Berlege}}
'''Совет Социалистик Республикалар Берлеге''' '''(ССРБ)''', '''Совет Социалистик Республикалар Союзы''' '''(ССРС)''' яки '''Шуралар Социалистик Җөмһүриятләр Берлеге''' '''(ШСҖБ)''' (''Советлар Берлеге'', {{lang-ru|Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик, Сове́тский Сою́з}}) — [[1922 ел]]дан [[1991 ел]]га кадәр, [[Европа]] һәм [[Азия]] кыйтгаларында, [[Урта Евразия]]дә урнашкан [[дәүләт]].<br/>
1977 елның Конституция буенча — күпмилләтле дәүләт. 

1922 елның 30 декабрьдә [[РСФСР]], [[УССР]], [[БССР]] һәм [[КСФСР]] (ЗСФСР) берләшү аша барлыыка килде.

Икенче бөтөндөнья сугышыннан соң ССРБ [[Әфганстан]], [[Маҗарстан]], [[Иран]], [[Кытай]], [[КХДР]] (1948 елдан), [[Монголия]], [[Норвегия]], [[Польша]], [[Румыния]], [[Төркия]], [[Финляндия]] һәм [[Чехословакия]] белән җир буенча, ә [[АКШ]], [[Швеция]] һәм [[Япония]] белән — диңгез буенча чиктәш иде.

[[Совет республика]]лардан торган (1922 — 4, 1989 — 15).

== География ==
ССРБ дөньяның иң зур дәүләт иде; көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы — ~10&nbsp;000 км, төньяктан көньякка — ~7200 км.

Иң озын елга — [[Об]] ([[Иртеш]] белән); иң биек тау — [[Коммунизм пигы|Коммунизм (Исмаил Сомони) пигы]] (7495 м), хәзерге Таҗикстанда.

== Тарих ==
=== Барлыкка килүе ===
1922 елның 29 декабрендә РСФСР, УССР, БССР һәм КСФСР делегацияләр ССРБ барлыкка килүе турында килешүен имзалыйлар. Бу документ 30 декабрьдә расланды.

=== Сугышка кадәрге период ===
1923 елның көздән, бигрәк тә Ленин вафатыннан соң, дәүләт җитәкчелегендә хакимлек итү өчен сәяси көрәш башлана. Бу көрәштән [[Сталин]] җиңүче булып чыккан.<br/>
[[1920-еллар]]ның уртасында Яңа Икътисади Сәясәткә мөнәсәбәт үзгәрә; [[1920-еллар]]ның ахырында тизләткән коллектвизация һәм индустриализация башлана.
[[1930-еллар]]ның ахырга Сталин төркеме тулысынча бөтен партияне үзенә буйсындыралар. Илдә үзәккә буйсындырылган тоталитар җәмгыять барлыкка килә.

[[1939 ел]]ның [[23 август]]ында [[Молотов һәм Риббентроп килешүе|Алмания һәм Советлар Берлеге үзара килешүен төзеләр]]; шул килешүгә яшерен өстәмә протоколыда [[Алмания]] һәм ССРБ Көнбатыш Европада үз йогынты сферасы чикләрен билгелиләр.

[[1939]]–[[1940]] елларда ССРБ составына [[Эстония]], [[Латвия]], [[Литва]], Көнбатыш Украина, Көнбатыш Белорусия, [[Бессарабия]] һәм Төньяк Буковина керәләр; [[Молдавия ССР|Молдавия]], [[Литва ССР|Литва]], [[Латвия ССР|Латвия]] һәм [[Эстон ССР]]-лары оештырылалар.

[[1939 ел]]да ССРБ [[Финляндия]]гә сугыш башламау турында килешүне төзәргә тәкъдим итә, ләкин Финляндия каршы була; [[Совет-фин сугышы (1939-1940)|совет-фин сугышы]] башлана. Шул сугыш нәтиҗәсендә ССРБ Финляндия территориясенең 11&nbsp;% өлеше күчә; сугыш игълан итү сәбәпле ССРБ [[Милләтләр лигасы]]ннан чыгарыла. [[1940 ел]]ның [[31 март]]ында [[Карел-Фин ССР]] оеша.

==== [[Бөек Ватан сугышы]] ====
[[1941 ел]]ның [[22 июнь]]дә, сугыш игълан итмичә, [[Молотов һәм Риббентроп килешүе|һөҗүм итешмәү турындагы килешүен]] өзеп, алман-фашист гаскәрләре ССРБ территорияснә бәреп керәләр. Иң башта Алмания һәм аның союздашлар зур уңышлыкка ирешәләр, ләкин [[Мәскәү сугышы|Мәскәүне]] һәм [[Ленинград камалышы|Ленинградны]] ала алмыйлар һәм сугыш озакка сузылган сугыш характерын ала. [[Сталинград сугышы|Сталинград]] һәм Курск сугышлары нәтиҗәсендә совет гаскәрләре һөҗүмгә күчәләр һәм [[1945 ел]]да [[Берлин]]ны алалар.

[[1945 ел]]гы [[Япония]]гә каршы сугыш хәрәкәтләре нәтиҗәсендә, ССРБ үзенә Курил утрауларны һәм Көньяк Сахалинны кире кайтарыла.

=== Сугыштан соңгы периоды ===
* [[1959 ел]]ның 15 сентябрь — ССРБ җитәкчеләреннән беренче булып [[Никита Хрущев]] [[АКШ]]ка килә.

=== ССРБ таркалуы ===

== Җинаять-башкару системасы һәм махсус хезмәтләр ==
=== Идарәчеләр исемлеге ===
* [[Владимир Ленин]] 
* [[Иосиф Сталин]] 
* [[Георгий Маленков]] 
* [[Никита Хрущев]]
* [[Леонид Брежнев]]
* [[Юрий Андропов]]
* [[Константин Черненко]]
* [[Михаил Горбачёв]]

== Икътисад ==

== Хәрби көчләр ==

== Территориаль бүленеше ==
=== Союздаш республикалар ===
* [[1922]] ел: [[РСФСР|Россия СФСР]], [[Украин ССР]], [[Беларус ССР]], Кавказ арты ССР.
* [[1924]] ел: [[Үзбәкстан ССР|Үзбәкстан]] һәм [[Төрекмәнстан ССР]] барлыкка килделәр (башта РСФСРның Төркистан АССР составына керде).
* [[1929]] ел: [[Таҗикстан ССР]] барлыкка килде (элекке ҮзССРның Таҗикстан АССР).
* [[1936]] ел: 
** [[Казакъ ССР|Казакъ]] һәм [[Кыргыз ССР]] барлыкка киләләр (элекке РСФСР составында Казакъ АССР һәм Кыргыз АССР);
** [[Грузин ССР|Грузин]], [[Әрмән ССР|Әрмән]] һәм [[Азәрбайҗан ССР]] барлыкка киләләр (элекке Кавказ арты СФСР)
* [[1940]] ел: 
** [[Молдавия ССР]] барлыкка килә (элекке УССР составында МАССР + Румынияның ССРБга тапшырган Бессарбия кисәге);
** [[Литва ССР|Литва]], [[Латвия ССР|Латвия]] һәм [[Эстон ССР]] барлыкка киләләр (элекке бәйсез [[Литва]], [[Латвия]] һәм [[Эстония]]);
** [[Карел-Фин ССР]] барлыкка килә (элекке Карелия АССР + сугышып алган [[Финляндия]] территорияләре).
* [[1956]] ел: [[Карел-Фин ССР]] РСФСР составында Карел АССРга үзгәртеп корыла.
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|- bgcolor="#f0f0f0"
! colspan="5" | [[1956]]–[[1991]] елларда ССРБ 15 совет социалистик республикаларыннан (ССР) торган:
|-
!
! Байрак<ref>1987 елына</ref>
! Республика
! Башкала
|width="200px" rowspan="16"|[[Рәсем:USSR Republics Numbered Alphabetically in russian.png|650px]]
|-
|bgcolor=#63B3FF| '''1''' || [[Рәсем:Flag of Azerbaijan SSR.svg|50px]] || [[Азәрбайҗан ССР]] || [[Бакы]]
|-
|bgcolor=#00F000| '''2''' || [[Рәсем:Flag of Armenian SSR.svg|50px]] || [[Әрмән ССР]] || [[Ереван]]
|-
|bgcolor=#9EFE8B| '''3''' || [[Рәсем:Flag of Byelorussian SSR.svg|50px]] || [[Беларус ССР]] || [[Минск]]
|-
|bgcolor=#BBB38D| '''4''' || [[Рәсем:Flag of Georgian SSR.svg|50px]] || [[Грузин ССР]] || [[Тбилиси]]
|-
|bgcolor=#8787BA| '''5''' || [[Рәсем:Flag of Kazakh SSR.svg|50px]] || [[Казакъ ССР]] || [[Алма-Ата]]
|-
|bgcolor=#FEBA24| '''6''' || [[Рәсем:Flag of Kyrgyz SSR.svg|50px]] || [[Кыргыз ССР]] || [[Бишкек|Фрунзе]]
|-
|bgcolor=#E675F2| '''7''' || [[Рәсем:Flag of Latvian SSR.svg|50px]] || [[Латвия ССР]] || [[Рига]]
|-
|bgcolor=#EAE50D| '''8''' || [[Рәсем:Flag of Lithuanian SSR.svg|50px]] || [[Литва ССР]] || [[Вильнюс]]
|-
|bgcolor=#DBAC3A| '''9''' || [[Рәсем:Flag of Moldavian SSR.svg|50px]] || [[Молдавия ССР]] || [[Кишинәү]]
|-
|bgcolor=#FD7F80| '''10''' || [[Рәсем:Flag of Russian SFSR.svg|50px]] || [[РСФСР|Россия СФСР]] || [[Мәскәү]]
|-
|bgcolor=#AB2A1C| '''11''' || [[Рәсем:Flag of Tajik SSR.svg|50px]] || [[Таҗикстан ССР]] || [[Дүшәнбе]]
|-
|bgcolor=#1BBE80| '''12''' || [[Рәсем:Flag of Turkmen SSR.svg|50px]] || [[Төрекмәнстан ССР]] || [[Ашкабад]]
|-
|bgcolor=#FEFD7D| '''13''' || [[Рәсем:Flag of the Uzbek SSR.svg|50px]] || [[Үзбәкстан ССР]] || [[Ташкәнт]]
|-
|bgcolor=#ADFEFB| '''14''' || [[Рәсем:Flag of Ukrainian SSR.svg|50px]] || [[Украин ССР]] || [[Киев]]
|-
|bgcolor=#E4B511| '''15''' || [[Рәсем:Flag of Estonian SSR.svg|50px]] || [[Эстон ССР]] || [[Таллин]]
|}

=== [[АССР|Автономияле совет социалистик республикалары]] ===
==== РСФСР составында (1989) ====
* [[Башкорт АССР]]
* [[Бурят АССР]]
* [[Дагстан АССР]]
* [[Кабарда-Балкария АССР]]
* [[Калмык АССР]] 
* [[Карел АССР]]
* [[Коми АССР]]
* [[Мари АССР]] 
* [[Мордва АССР]]
* [[Төньяк Осетия АССР]]
* [[Татарстан АССР]]
* [[Тыва АССР]]
* [[Удмурт АССР]]
* [[Чечен-Ингуш АССР]]
* [[Чуаш АССР]]
* [[Якут АССР]]

==== Грузия ССР составында ====
* [[Абхаз АССР]]
* [[Аҗар АССР]]

==== Азәрбайҗан ССР составында ====
* [[Нахчыван АССР]]

==== Үзбәкстан ССР составында ====
* [[Каракалпак АССР]]

== ССРБ халкы ==
=== Милли состав ===
{| class="sortable wikitable"
|-
! милләт
! colspan="2" | [[1926 ел]]
! colspan="2" | [[1939 ел]]
! colspan="2" | [[1959 ел]]
! colspan="2" | [[1970 ел]]
! colspan="2" | [[1979 ел]]
! colspan="2" | [[1989 ел]]
|-bgcolor="#e0e0e0"
!
! {{коммент|К. с.|Кешеләр саны}}, мең кеше
! %
! {{коммент|К. с.|Кешеләр саны}}, мең кеше
! %
! {{коммент|К. с.|Кешеләр саны}}, мең кеше
! %
! {{коммент|К. с.|Кешеләр саны}}, мең кеше
! %
! {{коммент|К. с.|Кешеләр саны}}, мең кеше
! %
! {{коммент|К. с.|Кешеләр саны}}, мең кеше
! %
|-
| align="center"| '''[[руслар]]'''
| align="center"| 77 791 124
| align="center"|52,91%

| align="center"| 99 591 520
| align="center"|58,39%

| align="center"| 114 113 579
| align="center"|54,65%

| align="center"| 129 015 140
| align="center"|53,37%

| align="center"| 137 397 089
| align="center"|52,42%

| align="center"| 145 155 489
| align="center"|50,80%

|-
| align="center"| '''[[украиннар]]'''
| align="center"| 31 194 976
| align="center"|21,22%

| align="center"| 28 111 007
| align="center"|16,48%

| align="center"| 37 252 930
| align="center"|17,84%

| align="center"| 40 753 246
| align="center"|16,86%
| align="center"| 42 347 387
| align="center"|16,16%

| align="center"| 44 186 006
| align="center"|15,46%

|-
| align="center"| '''[[үзбәкләр]]'''
| align="center"| 3 904 622
| align="center"|2,66%

| align="center"| 4 845 140
| align="center"|2,84%

| align="center"| 6 015 416
| align="center"|2,88%

| align="center"| 9 195 093
| align="center"|3,80%

| align="center"| 12 455 978
| align="center"|4,75%

| align="center"| 16 697 825
| align="center"|5,84%

|-
| align="center"| '''[[беларуслар]]'''
| align="center"| 4 738 923
| align="center"|3,22%

| align="center"| 5 275 393
| align="center"|3,09%

| align="center"| 7 913 488
| align="center"|3,79%

| align="center"| 9 051 755
| align="center"|3,74%

| align="center"| 9 462 715
| align="center"|3,61%

| align="center"| 10 036 251
| align="center"|3,51%

|-
| align="center"| '''[[казакълар]]'''
| align="center"| 3 968 289
| align="center"|2,70%

| align="center"| 3 100 949
| align="center"|1,82%

| align="center"| 3621610
| align="center"|1,73%

| align="center"| 5 298 818
| align="center"|2,19%

| align="center"| 6 556 442
| align="center"|2,50%

| align="center"| 8 135 818
| align="center"|2,85%

|-
| align="center"| '''[[әзериләр]]'''
| align="center"| 1 706 605
| align="center"|1,16%

| align="center"| 2 275 678
| align="center"|1,33%

| align="center"| 2 939 728
| align="center"|1,41%

| align="center"| 4 379 937
| align="center"|1,81%

| align="center"| 5 477 330
| align="center"|2,09%

| align="center"| 6 770 403
| align="center"|2,37%

|-
| align="center"| [[татарлар]]
| align="center"| 2 916 536
| align="center"|1,98%

| align="center"| 4 313 488
| align="center"|2,53%

| align="center"| 4 917 991
| align="center"|2,36%

| align="center"| 5 783 111
| align="center"|2,39%

| align="center"| 6 185 196
| align="center"|2,36%

| align="center"| 6 648 760
| align="center"|2,33%

|-
| align="center"| '''[[әрмәннәр]]'''
| align="center"| 1 567 568
| align="center"|1,07%

| align="center"| 2 152 860
| align="center"|1,26%

| align="center"| 2 786 912
| align="center"|1,33%

| align="center"| 3 559 151
| align="center"|1,47%

| align="center"| 4 151 241
| align="center"|1,58%

| align="center"| 4 623 232
| align="center"|1,62%

|-
| align="center"| '''[[таҗиклар]]'''
| align="center"| 978680
| align="center"|0,67%

| align="center"| 1229170
| align="center"|0,72%

| align="center"| 1396939
| align="center"|0,67%

| align="center"| 2135883
| align="center"|0,88%

| align="center"| 2897697
| align="center"|1,11%

| align="center"| 4215372
| align="center"|1,48%

|-
| align="center"| '''[[грузиннар]]'''
| align="center"| 1821184
| align="center"|1,24%

| align="center"| 2249636
| align="center"|1,32%

| align="center"| 2691950
| align="center"|1,29%

| align="center"| 3245300
| align="center"|1,34%

| align="center"| 3570504
| align="center"|1,36%

| align="center"| 3981045
| align="center"|1,39%

|-
| align="center"| '''[[молдаваннар]]'''
| align="center"| 278903
| align="center"|0,19%

| align="center"| 260418
| align="center"|0,15%

| align="center"| 2214139
| align="center"|1,06%

| align="center"| 2 697 994
| align="center"|1,12%

| align="center"| 2 968 224
| align="center"|1,13%

| align="center"| 3 352 352
| align="center"|1,17%

|-
| align="center"| '''[[литвалылар]]'''
| align="center"| 41463
| align="center"|0,03%

| align="center"| 32624
| align="center"|0,02%

| align="center"| 2326094
| align="center"|1,11%

| align="center"| 2664944
| align="center"|1,10%

| align="center"| 2850905
| align="center"|1,09%

| align="center"| 3067390
| align="center"|1,07%

|-
| align="center"| '''[[төрекмәннәр]]'''
| align="center"| 763940
| align="center"|0,52%

| align="center"| 812404
| align="center"|0,48%

| align="center"| 1001585
| align="center"|0,48%

| align="center"| 1525284
| align="center"|0,63%

| align="center"| 2027913
| align="center"|0,77%

| align="center"| 2728965
| align="center"|0,96%

|-
| align="center"| '''[[кыргызлар]]'''
| align="center"| 762736
| align="center"|0,52%

| align="center"| 884615
| align="center"|0,52%

| align="center"| 968659
| align="center"|0,46%

| align="center"| 1452222
| align="center"|0,60%

| align="center"| 1906271
| align="center"|0,73%

| align="center"| 2528946
| align="center"|0,89%

|-
| align="center"| [[алманнар]]
| align="center"| 1238549
| align="center"|0,84%

| align="center"| 1427232
| align="center"|0,84%

| align="center"| 1619655
| align="center"|0,78%

| align="center"| 1846317
| align="center"|0,76%

| align="center"| 1936214
| align="center"|0,74%

| align="center"| 2038603
| align="center"|0,71%

|-
| align="center"| [[чуашлар]]
| align="center"| 1117419
| align="center"|0,76%

| align="center"| 1369574
| align="center"|0,80%

| align="center"| 1469766
| align="center"|0,70%

| align="center"| 1694351
| align="center"|0,70%

| align="center"| 1751366
| align="center"|0,67%

| align="center"| 1842346
| align="center"|0,64%

|-
| align="center"| '''[[латышлар]]'''
| align="center"| 151410
| align="center"|0,10%

| align="center"| 114476
| align="center"|0,07%

| align="center"| 1399539
| align="center"|0,67%

| align="center"| 1429844
| align="center"|0,59%

| align="center"| 1439037
| align="center"|0,55%

| align="center"| 1458986
| align="center"|0,51%

|-
| align="center"| [[башкортлар]]
| align="center"| 713693
| align="center"|0,49%

| align="center"| 843648
| align="center"|0,49%

| align="center"| 989040
| align="center"|0,47%

| align="center"| 1239681
| align="center"|0,51%

| align="center"| 1371452
| align="center"|0,51%

| align="center"| 1449157
| align="center"|0,51%

|-
| align="center"| [[яһүдләр]]
| align="center"| 2599973
| align="center"|1,77%

| align="center"| 3028538
| align="center"|1,78%

| align="center"| 2266334
| align="center"|1,09%

| align="center"| 2148917
| align="center"|0,89%

| align="center"| 1807876
| align="center"|0,69%

| align="center"| 1449063
| align="center"|0,51%

|-
| align="center"| [[мордва]]
| align="center"| 1340415
| align="center"|0,91%

| align="center"| 1456330
| align="center"|0,85%

| align="center"| 1285116
| align="center"|0,62%

| align="center"| 1262670
| align="center"|0,52%

| align="center"| 1191765
| align="center"|0,45%

| align="center"| 1153987
| align="center"|0,40%

|-
| align="center"| [[поляклар]]
| align="center"| 782334
| align="center"|0,53%

| align="center"| 630097
| align="center"|0,37%

| align="center"| 1380282
| align="center"|0,66%

| align="center"| 1167523
| align="center"|0,48%

| align="center"| 1150991
| align="center"|0,44%

| align="center"| 1126334
| align="center"|0,39%

|-
| align="center"| '''[[эстоннар]]'''
| align="center"| 75 672
| align="center"|0,05%

| align="center"| 143589
| align="center"|0,08%

| align="center"| 988616
| align="center"|0,47%

| align="center"| 1007356
| align="center"|0,42%

| align="center"| 1019851
| align="center"|0,39%

| align="center"| 1026649
| align="center"|0,36%

|-
| align="center"| башкалар
| align="center"| 6 572 901
| align="center"|4,47%

| align="center"| 6 408 707
| align="center"|3,76%

| align="center"| 7 267 282
| align="center"|3,48%

| align="center"| 9 165 597
| align="center"|3,79%

| align="center"| 10 161 210
| align="center"|3,88%

| align="center"| 12 069 532
| align="center"|4,22%

|-
! барлыгы
! 147 027 915
!100,00%
! 170 557 093
!100,00%
! 208 826 650
!100,00%
! 241 720 134
!100,00%
! 262 084 654
!100,00%
! 285 742 511
!100,00%
|}

=== Эре шәһәрләр ===
''Моны да карагыз'': '''''[[ССРБ шәһәрләрнең исемлеге (1989)]]'''''

[[1991]] елда ССРБ шәһәрләрендә 191,7 млн. (66 %) кеше яшәде.
{| class='standard' style='text-align: center;'
! colspan=0 | 
|- class='bright'
! 
! Шәһәр
! ССР
! Халык саны ([[1989]])
!
! Шәһәр
! ССР
! Халык саны ([[1989]])
|-
| 1
| [[Мәскәү]]
| Россия СФСР
|  8 769 117 
| 11
| [[Куйбышев]]
| Россия СФСР
|   1 254 460  
|-
| 2
| [[Ленинград]]
| Россия СФСР
|  4 460 424   
| 12
| [[Ереван]]
| Әрмән ССР
|  1 201 539  
|-
| 3
| [[Киев]]
| Украин ССР
|  2 587 945   
| 13
| [[Днепропетровск]]
| Украин ССР
|   1 177 897
|-
| 4
| [[Ташкәнт]]
| Үзбәкстан ССР
|   2 072 459
| 14
| [[Бакы]]
| Азәрбайҗан ССР
|  1 150 055
|-
| 5
| [[Харьков]]
| Украин ССР
|   1 609 959
| 15
| [[Омск]]
| Россия СФСР
|   1 148 418
|-
| 6
| [[Минск]]
| Беларус ССР
|   1 589 436
| 16
| [[Чиләбе]]
| Россия СФСР
|   1 141 777   
|-
| 7
| [[Түбән Новгород|Горький]]
| Россия СФСР
|   1 438 133
| 17
| [[Алма-Ата]]
| Казакъ ССР
|   1 127 884  
|-
| 8
| [[Новосибирск]]
| Россия СФСР
|   1 436 516
| 18
| [[Одесса]]
| Украин ССР
|  1 115 371
|-
| 9
| [[Свердловск]]
| Россия СФСР
|   1 364 621      
| 19
| [[Донецк]]
| Украин ССР
|  1 109 102
|-
| 10
| [[Тбилиси]]
| Грузия ССР
|    1 259 692
| 20
| [[Казан]]
| Россия СФСР
|    1 094 378
|}

== Шулай ук карагыз ==
{{Портал|Советлар Берлеге|Коммунизм|Тарих}}

== Искәрмәләр ==
{{Искәрмәләр}}
{{Rq|stub}}
{{ССРБ}}

[[Төркем:ССРБ| ]]
[[Төркем:Федератив дәүләтләр]]