MUOmMMMMMM tmuMtweoeaare*

LINGUA LATINA
W. K.
S.

D.

O.

ROUSE

ANDREW

PUER ROMANUS
R. B,

APPLETON

W. H.

S.

JONES

OX O NI

E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO

LINGUA LATIN A

PUER ROMANUS
BY

R. B.

APPLETON, MA.
AND

W. H,

S.

JONES, M.A.

Est quod mane legas, est et quod vespere

Seria miscuimus, temperie ut placeant.'

laetis

OXFORD

AT THE CLARENDON PRESS

1913

OXFORD UNIVERSITY PRESS

LONDON

GLASGOW
NEW YORK
EDINBURGH
BOMBAY
MELBOURNE

TORONTO

HUMPHREY MILFORD

M.A.

PUBLISHER TO THE UNIVERSITY

PREFACE
This book is meant to fill bhe g&p Between a First
Year Reader such as Primus Annus and the reading
It may be begun in the
of an actual Latin author.
first term of the second year, but the authors themselves prefer to postpone its use until the second term
of that year. It will thus probably carry one on until
the end of the first term of the third year. Those who
prefer to do so may even use it one term later than
If it is begun in the second term of the second
this.
year it will be found advisable to spend the first term
of that year in teaching the regular syntax construc-

by purely oral work.

Although not a lengthy book, it will be found
sufficient for three terms if plenty of conversation is
based upon it. Those who feel so disposed may avail
themselves of the exercises at the end, but a competent
teacher will soon conduct conversations of his own
tions

based upon the narrative. This latter course is, indeed,

Whichessential to the success of the direct method.
ever course is followed, the actual reading of the narrative should be at a moderately quick pace, and it is
essential that there should be sufficient rapid 'give
and take of conversation between the teacher and the
class to maintain a lively interest throughout.
The syntax proceeds on a certain plan one section
is taken up after another and there is plenty of repetiThe book has been tried in the class-room and
tion.
changed where experience showed that to be desirable.
The subject-matter has been taken from ancient
authors where it was possible, but the final form is
the work of those whose names are on the title-page.
Mr. Jones has been responsible for the first twenty'

two pages.
The authors wish to acknowledge in no perfunctory
manner the kindness of their colleague, Mr. E. Broome.
With a readiness to help his friends which only they
can fully appreciate, he has bestowed much skilful
care upon the illustrations.
These are an essential
feature of this little book. They also wish most heartily
to thank Mr. A. W. Spratt, Fellow and Tutor of St.
Catharine's College, for his careful reading of the proofs.

291503

Ego
Ego de me
de amicis, de

ipso,

et vita

mea.

de parentibus, de

omnlmea

vita

sum

fratre,

de sororibus,

tibi narraturus.

Roma-

nus sum puer, annos natus duodecim. Nomina nostra

IgnOras scio te Tgnorare nemo enim tibi dixit. Nomina
;

igitur sine

mora dlcam.

Primum

de patre.

Ille appel-

lator Sextus Cornelius Pollio.

Sextus ipsum designat,

Cornelius gentem, Pollio familiam.
Itaque haec habet
Nunc de matre
tria, praenomen, nomen, cognomen.

dlcam.

Gaius

autem

Ilia

nominatur Terentia.

Fratrt

praenomen

sorores appellantur Prima, Secunda, Tertia.

appellor Lucius.

Quas

res tu cottldie facis, eas ego

quoque

facio.

est

Ego

lec-

tulo surgo, patrem, matrem, fratrem, soreres salvere iubeo,

mirabile dicta
edo, ludo ajdsum, ludo. In ludo tamen

non ludo sed

disco.

Magister enim, qui

maxime

est

severus, neque me sinit ludere neque ceteros pueros.

Si ludimus, poenas damus.
Heu
quanta severitate
!

punit magister

Ego, o

me

miserum,

scio

quanta severi-

Rogasne quid in ludo faciamus ? Scrlbimus, recitamus, poetas legimus.

Rogasne quos legamus
poetas?
Ego dlcam dum tu discis. Horati, Vergili,
Terentl legimus omnia opera.
Quales hi fuerint, et
tate puniat

quando

domum

vixerint, aliquando fortasse disces.

redeo/

e ludo altero

Ut

Post ludum

gaudeo, ut

exlmus

et

gaudemus omnes, quotiens

Altero
alterum ludum petimus
!

enim in

iam

ludo, ut

dlxT,

discimus

alter

Indus etiam

lasus nOminatur.

Qui slmus, ml amice, iam nOvistl quales slmus partim

ubi habitemus omnlnO ignoras. Heu
scls, partim nescls
ImmO
multa,
v6rq plurima vel omnia ignOras.
Opus
mihi
est prOpositum, ImmO verO longissimum.
longum
Dicam enim do Italia, de Brundisio, de Koma, de aliis
;

terns urbibusque, de mllitibus nostris, de magistratibus,

de principe, de cibo, de vestimentis, de aedificiis, de

omnibus rebus hominibusque.

Pater meus est Brundisinus

nam

Brundisil habitat.

Magistratum tenet ille, nam Brundisium est municipium

in quo duo sunt magistratus, qui duumviri nOminantur.
Pater igitur meus summo est honore apud elves Brundisinos.

Sed fortasse negas

te scire ubi sit

municipium Brun-

si spectabis,
Itaque iubeo te spectare tabulam
Nonne vides? Ecce in
videbis ubi stet municipium.

disium.

ultimo stat angulo Italiae, ad orientem versum.

Oriens

ea est regio ubi oritur sol occidsns ea est regio ubi sol
occidit in Ocean um ; meridies ea ad quam sol media hOra.
;

septentrio vel septentriones ita nOminatur,

ea
caell septem sldera conspiciuntur, quae
in
parte
quod
trionos
hoc est, septem bovss. Nonvocantur,
septem
diei vertitur

autem ursam appellant hoc signum.

Sed regiOnibus caell relictls ad oppidum revertimus in
quo habitamus ego et pater et mater et coterl. Domus
nnlll

nostra in via

maxima

est sita, in

qua via habitant elves

Domum

intras per ianuam, quae semper stat

clausa nisi quis intrat. Si vis intrare, ianuam pultas.
Quo facto ecce venit ianitor (is ianuam intus custddit) et
nobiliores.

ianuam

reserat.

deinde in atrium

Ianua reserata in vestibulum imus,

sic enim nOminatur aula.
Medio in
5

>

atrio est

cadunt

stagnum, impluvium nominatum, in quod pluviae

stagnum faciunt.
Super impluvium nullum
tectum est, sed spatium apertum quod compluvium vocant.
Prope stagnum est ara prope aram stant Laros.
In atrio nos omnSs diem agimus. At dormlmus in cellls,
quae multae sunt circum atrium aedificatae. Servl tamen
et

ante portas cellarum dormiunt.

Post atrium

est

tabllnum, quod est privatum patris

faucSs, alterae ex dextra,

Sunt autem blnae

conclave.

alterae ex sinistra, per quas in

apertum aliquod spatium

quod peristylium nominatur. Circum hoc peristylium
alterae sunt cellae.
Pcstremo^est aliud conclave adiuntriclinium
ctum,
quod vocant hie cSnamus.
Nunc responds mihi de domO interroganti
die mihi
domum
intrss.
sedet
in
ianitor
cella
Cur
? Cur
per quid
ianuam pultas ? Num ignoras ? O puerum immemorem
Si Ignoras, ego pro te respondebo.
Sed iube5 te attento
esse animo, ut discas omnia. Per ianuam intras domum
in cella sedet ianitor ut ianuam custodiat pultas ianuam
ut ianitor ianuam reseret. Tu iam respond, si poteris.
Cur est impluvium in atrio? Ubi dormiunt servl? Potesne
mihi dlcere cur istlc dormiant?

Itur

LudTis.
Sclsne quid

sit

Indus?

N<5nne tu quoque ludum

fre-

quentas ?

Locus
ludus

est, in

quo

lltterarius.

lltteras discimus.

Alii

enim sunt

Proprie"

nominatur

ludl; saltatorius, ubi

discunt saltare, gladiatorius, ubi gladiatorSs pugnare di-

Nos tamen, ego et amid mel, ludum frequentamus

ut discamus lltteras. Ante lucem ludum petimus, loculls

scunt.

lacerto sinistro suspensls, et servo vel paedagogo comitante.

DOMUS

7:

Olim puer quid am ad portam

culos

ltldl

hos cecinit

versi-

Quid tibi nobiscum est, ludi scelerate magister,

invisum puerls virginibusque caput ?

Heu
eum

audit magister ipse.

Statim alterum iubet in umeros

sublevare, alterum pedes retinere, dum ipse virgis

crudelem
caedit. Ego taceO, nS in ms quoque saeviat.

Non male Horatius magistrum suum dixit

magistrum
esse plagosum
Quot plagas, quot verbera patl cogimur
!

'

'.

Magister in cathedra solet sedere, nos circum eum sedemus. E parietibus dependent tabulae non procul in an;

gulo stant capsae, in quibus libri poetarum servantur. Nos

discipuli dextra tenemus calamum, sinistra aut papyrum
aut tabulam ceratam,

mus.

Discimus

quam

in

genu deponimus ut

LatTnas a grammatico didicimus

artem
rhetoricam.
a rhetore discam

litteras

Graecas

scrlba-

lam

scribere, recitare, rationes ducere.

et

mox

Plerumque poetas recitamus, praesertim Horatium et

Vergilium. At scriptor^s rSrum non omlttimus. Olim
magister praeclaram nobis recitavit historiam,
iterum recitabo.

De

quam ego

milite fortissim6 sed ignoto.

Imperator Poenus in terra

Sicilia bello Carthaginiensi

Komanos pugnans locos idoneos prior

Milites Romani summa cum difficultate ad

prime contra
occupat.

locum pergunt periculosum et lnsidiis_ obnoxium. TribUnus quldam ad consulem venit ostenditque cito omnes
esse perituros.
^Impera,' inquit, 'si rem servare vis, ut
quadringentl aliqul mllites ad montem ilium eant atque
Hostes ubi vlderint, fortissimus quisque in
occupent.
illos praevertetur, atque illl sine dubio quadringentT occl-

dentur.

Sed occupatls hostibus in ea caede, exercitum

ex hoc loco educere poteris.

1

Sed

erit

istos,' inquit,
'

qui ducat?'

Alia via salatis nulla

quadringentos ad

est.'

eum locum quisnam

Si alium,' inquit tribunus,

'

neminem

Hanc meam tibi et reipublicae

habes, ego ducam.
animam do.' Consul tribunO gratias agit ; tribunus et
Loco occupato Komanl
quadringentl proficiscuntur.
mllites

Incircumveniuntur, circumvent! repugnant.

Komanum exercitum in locos tutos subducit.

terea consul

Dl immortales tribuno mllitum dignam dederunt fortunam.

Nam multls volneribus saucius. inter mortuOs
cOgnitus

est.

Convaluit,

et

saepe

postea

reipublicae

bene do republica meritl signis,

statuis, monumentis ob virttltem decorantur; illlus tribuni haud minor est laus ; no nomen guidem usque ad
serviit.

Multl

alii

nos permansit.

Cena.
gerijpater meus amlcos suOs ad conam vocavit. Nona
hora adveniunt convlvae, in quibus erant senatores duo

Komanl, et ipse consul, vir summae dignitatis. Omnes

a servis deducuntur in atrium ; illinc in triclinium, ubi
conatur.

Ego tamen nOn

cenae adfuissem

comitoi' convivas

Sed puerls in

quam vellem

triclinio nullus est locus

solum cenae illae splendidae pararl solent. PrOmlsit

tamen mihi pater mo mOnsls secundls adfore ut aliquid ex
postis declamarem. Multa enim et pulchra didicl carmina.
Prlmum mOnsls impositus est gustus qupjiiagis edere
cuperent convlvae. Deinde (recta enim erat cena) multa

virls

Inferuntur fercula, ut pisces, capOnes, aper; neque

aberant lactuca, brassica, panis.
Quibus omnibus cOncontinue
secundae
mensae
sumptis,
apponuntur.
alia

Nunc tandem me

petit servus et ut

carmen declamem

intrCducit.

enim

Statim sequor non sine spe praemil

quis praemium mihi neget?

recitato

triclinium vldl convlvas ordine positos.

carmine

Ingressus
Tres erant

quos ita dispositos vldl: Medium, summum ad

dextram, Imum ad sinistram. In uno" quoque lecto tres
convlvae accumbsbant, quos ita a dextra numero
summl
lectl summum medium Imum
medil lectl summum
lectl,

medium imum

Iml

lectl

summum medium imum.

His

convlvas saluto, salutatlsque prope ianuam sto et

Ille cum risu exclamat
En
patris iussa exspecto.
vlsls

declamator noster

ml Lucl

Kecita nobis aliquid,

nam

magister tuus dicit t5 optimS dsclamare posse'. Hoc

dicto omnSs in m6 ocul5s convertunt, et ego carmen
Scls ds quo Catullus
Catulll haud Tgn6tum recito.
loquatur

de Lesbiae passere.

Veneres Cupldinesque
est meae puellae,
mortuus
passer
LugSte,

passer, deliciae

puellae,

amabat
plus
mellltus erat suamque nOrat
ilia oculls suls

quem

nam

meae

ipsam tarn bene quam puella matrem.

nee S6S6 a gremiq illius movsbat,

modo hue, modo illuc,

dominam usque plpilabat.

sed circumsilisns

ad solam
qui nunc

it

per

iter

tenebricosum

illuc, unde negant redlre quemquam.

at vobls male sit, malae tenebrae
Orel, quae omnia bella devoratis
tarn bellum mihi passerem abstulistis.
vae factum male vae miselle passer,
tua nunc opera meae puellae
:

flendo turgidull rubent ocelli.

10

Ad

'

haec omnes,
Optime clamant, declamas.' Et
convlva quldam Puto ', inquit, istum puerum, Cornell,
i

'

postam ipsum futurum esse. At aliud declamet, precor

His laudibus arrectus,
dulcl enim voce est praeditus.'
illud quoque carmen dsclamO.

Issa est passere nequior Catulli,

Issa est pQrior Osculo columbae,
Issa est blandior

omnibus

puellis,

Issa est carior Indicls lapillls,

Issa est deliciae catella Publi.

hanc

tu, si queritur,

loqul putabis

sentit trlstitiamque

gaudiumque.
collo nlxa cubat capitque somnos,
ut suspiria nQlla sentiantur.
hanc ne lux rapiat suprema totam,
picta Publius exprimit tabella,
in qua tarn similem videbis Issam,

ut

sit tarn similis sibi

nee ipsa.

Issam denique pone cum tabella

aut utramque putabis esse vsram,
aut utramque putabis esse pictam.
Iterum plaudunt omnes, negant tamen s6
carmen scrlptum sit. Rogant num Martialis
:

Ego

aio;

scire a
sit

quo

carmen.

turn crustulls alilsque delect amentls qneratus

exeo.
Iter.

Brundisium

rellquimus

nunc

Romae

habitamus.

Quantula sententia quantam rerum mutationem comprehendl sed idem ego sum qui an tea ; idem Romae sum
!

Quid enim dlcit Horatius ?

Caelum non animum mutant qui trans mare currunt.

qui Brundisil eram.

Scilicet

pater

meus Romam
12

Caesare arcessitus est

intra

trlduum imperatum est ut proficisceretur. Relinerat Brundisium, domus relinquenda de qua

quendum
dlcebam,

iter

Summa

longum faciendum.

celeritate

impedimenta collegimus, collectlsque

vectl, alii equls
impedimenta
autem servl mulls imposuerunt. Mull enim clltellas
discessimus,

alii

redls

portant, in quibus reponimus impedimenta.

Longum est iter Brundisio Romam ; distant

enim

inter

passuum trecenta quinquaginta septem. Hoc

est iter dierum qulndecim sedecimve.
Cottldie autem
se milia

sub noctem ad deversorium aliquod devertimus ut pernoctemus.

Quot loca nova

adil,

quot deversoria

et in

uno quoque

deversorio est caupo, alius benignus, alius mallgnus.

Advenientes excipiunt, abeuntes dimittunt, non sine rixa

Prlmum iter est imbribus corruptum unde

factum est ut luto moratl fesslque Rubos post quadrlduum
demuni pervenerimus. Postrtdie Canusium vectl sumus,
aliquando.

quam maxime est lapidosus. Inter panem ilium

lapidem vix quicquam interest. Alitor autem res se
habet in eo oppidule, ad quod sexto die pervenimus, cuius
ubi panis

et

nomen memoria excidit ; hie enim panis est pulcherrimus,

sed aqua, rerum vilissima, pretievenit. Hie quoque mull
clltellis liberantur, et ad deversorium devertimus, ut aliquantulum requiescerenius. Ego et frater lusum imus,
pater et mater dormltum. Semper equidem mlror, quam
ob rem homines adultl tantO opere ament somnos. Quanto
enim melior est lusus
Posters die Trivicum advenimus, ubi nullum erat deversorium, sed villa cuiusdam amid nos excepit. Deinde
per montes recta via Beneventum venimus. Hie locus
dlgnum se nomine suo proprio demonstravit. Est enim
!

nomen

eius re vera fatale et inauspicatum

13

Maleventum,

et

nos re vera male sumus vento oppositi. Nempe hospes

noster in deversorio cenam nobis sedulo in culina parabat ;
subito malus ille
turdos pinguissimos in Ignl versabat
ventus corripuit flammam, flamma per veterem cullnam
;

delapsa summum tectum lambere properabat, et ipse

hospes paene arsit. Turbatur per domum, clamatur, ululatur.
Convlvae avidl rapere cenam ex perlculo, servi
aquam afferre ad flammas exstinguendas, nOs ridere

Cenam edimus semiustam.

Capuam pervenimus, ubi lusum iimus

omnia.

Post haec
frater

pila lusimus tota hpra.

ego et
Pila ludimus hoc modo.

Stant in tribus angulls tres lusores, quorum unus quisque

Ubi
pilam tenet
pilasque quo quisque volt mlttunt.
;

lapsa ex manibus cadit pila, yitium est. Perltiores ludendl

et dextra et laeva excipere possunt, sed quis potest una

excipere ? Id quod et mihi accidit.

dextra excepl, alteram laeva, tertia medium
tres

tigit

unde factum

Unam enim
nasum

con-

est ut et sanguis efiiuxerit, et finis ludi

sit factus.

postrldie iter iterum incepimus, pater meus, homo

doctissimus, multa de Hannibale nobis disseruit ; id quod

Ubi

et

mihi

et

fratrl

ludus lltterarius ?

manum

valde

Num

displicuit

pater Orbilius

num enim
ille,

reda

cuius ferulae

subduxit Horatius? Quippe nos digitls micare

cupiebamus, ille autem semper de Hannibale. Quid ad nos

Hannibal ? Quid si unam hiemem Capuae trivit, quid si
milites eius molles factl sunt luxuria ? Quid si vicit eum
Q. Fabius Maximus cunctator ? In discendo nos quoque
Si ille cunctando restituit rem publicQnctatores sumus.

cam, nos cunctando vincimus ipsum cunctatorem.

Ubi finis docendl est factus, iam licuit digitls micare.

Ludimus hoc modo. Alter

manu

digitos aliquot

subito

modo

manum erigit,

extendit

erectaque

modo_ comprimit

Hoc die nos

pertaesum est propter Hannibalem.
Deinde via Appia per Sinuessam, ubi prlmum vidimus
mare Tyrrhenum, tendimus Formias, mox per Oram
maritimam, denique tendimus Fundos, ubi noctem peregimus. Fundls a praefecto salutatl sumus, homine (ut
alterius est dlcere quot digitos extenderit.

itineris

videbatur) insano

nam

municipium

ille

ita

gloriosus erat ut speciem

Fundi enim praefectura

praetoris prae se ferret.

auteni

nomen

est,

non

praetoris sibi arrogavit.

Aderat igitur toga praetexta et lato clavO indutus.

rem
ndiculam
hominem vanum
Ubi Fundls discessimus, ridebamusque hominis gloriam
ac vanitatem, mater nostra, Heus vos,' inquit, 'voltisne
fabulam vobls de graculo dlcam ?
Cul ego, Die, precor,'
!

'

'

inquam,

die,

dummodo non sit cognatus Hannibalis.'

mater, 'Favete,' inquit, 'Unguis, et audietis.

At

Iuppiter

regem avium creare cum vellet, certo die conventum

avium indlxit, quo omnes adessent, isque avem omnium
formosissimam praeficeret rOgem. Turn graculus, deformitati suae difflsus, nemora atque arva peragravit, plu-

masque quas pulcherrimas ublque videbat collectas sibi

Ita pavonis aliarumque avium plumls
circumposuit.
formosissimus

omnium

Dies indictus advenit,/

est factus.

avesque omnes ad Iovem

graculus, vario plumarum
Iuppiter hunc regem erat

advolant.

Neque aberat

facturus, ut

omnium

ipse

lam

colore splendidissimus.

dlgnis-

simum, sed ceterae Iratae propriam singulae plumam el

abstulerunt ; isque ita nudatus iterum graculus, ut ante,
factus est.'
*

dicta tabula, 'Cur,' inquit frater, formosissimum

Iuppiter facturus erat regem ? Nonne dlgnior regno erat

Qua

'

fortissimus atque prudentissimus ?

'
i
Sed
nquam, creatus est rex ?

Turn ego,

'

15

ilia

'

'

Sed

Nollte

quis,'

'

inquit

'

nimis multa rogare. Fabula demOnstrat quam ineptum

aliorum virtutes sibi arrogare, ut facit ille praefectus.

sit

Sed

satis collocutl

sumus

Anxur!

ecce,

'

Turn videmus
unde per

candentibus impositum,
oppidum
canalem lintre iter erat faciendum.
saxls

late

Oppidum erat nautis et cauponibus differtum. Quanta

convlcia inter pueros nautasque
Aes exigitur, mula adli:
Hue
lintrem
gatur
appelle
Propius, propius, ne in aquam
!

'

decidamus! Quid? Trecentos Inseris ? Lintrem demerges,

Sic tota hora abit.
Ubi
improbe Ohs, iam satis est
tandem conscendimus, repitque mula per rlpam, mall
culices palustresque ranae somnOs adimunt, dum nauta,
'

qui lintrem gubernat, et viator, qui mulam ducit, cantant

Tandem mulio, fessus ac vino madidus, dormire

mutua.
volt

mulam pastum

supinusque

Iam

emlttit,

retinacula saxo religat,

stertit.

diesaderat; expergiscimur, et sentimus lintrem nOn

Statim pater meus, homo cerebrOsus,

ac nautae caput lumbosque fuste dolat ; et vix
pr<5cedere.

quarta hora ad

rosilit,

demum

Forum Appil expOnimur.

Komam pervenimus,* die sexto decimo

postquam Brundisio exiimus.
Die igitur sexto decimo iter demum confecimus, namque,
ut dlxl antea, per trlduum prlmum imbribus eramus
oppress!. Sed Romam tandem laetl pervsnimus. Per portam Capenam urbem intramus. Quantam multitudinem
hominum Quotmllites! Quantum clamorem Credideram equidem similem fore Romam nostro Brundisio. Sed
inter alias urbes tantum effort caput quantum quercus
Hinc

profecti

inter dumeta.

Ad portam Capenam omnibus

est

descend en dum ab

equls carrlsque ; per vias enim urbis equls redlsque vehl

Nobis tamen licuit,
noctu quidem licet, die non licet.

16

quia pater

himur

meus magistratus
praeter

igitur

est

Circum

summae

dignitatis.

Maximum

ad

Ve-

pontem

TiberTnum, deinde relicto ponte per arborSs Ianiculum ascendimus, ubi amicus patris mel domum magnificam habet.
Intramus, salutamus et salutamur, ad

cenam vocamur csnatl in hortos eximus ut a summo

monte urbem spectemus. Admlrantibus nobis hospes
;

noster versus declamat, quos posta clarissimus de villa

Audlte.

sua composuit.

lull iugera pauca Martialis,

hortls

Hesperidum

beatiora,

longo Ianicull iugo recumbunt.

hinc septem dominos videre montgs
et totam licet aestimare Romam,
Albanos quoque Tusculosque colles,
Fldenas veteres brevSsque Rubras.
illinc

Flaminiae Salariaeque

gestator patet essedo tacente,

ne" blando rota sit molesta somno,

quern nee rumpere nauticus tumultus,

nee clamor valet helciariorum,

cum

tarn prope Mulvius, sacrumque

lapsae per Tiberim volent carlnae.
sit

rus, seu potius domus vocanda est,

commendat dominus tuam putabis,
tarn n5n invida tamque llberalis

hoc

tarn

coml patet

hospitalitate.

Nonne sunt summa arte compositl, summo ingenio ? Postquam hospes declamavit, omnes plausimus deinde redlmus dormitum1 quia tarn longo itinere fatlgatl cupimus
;

otio nostro frui, ut eras

1276-2

urbem propius spectemus.

1*

Roma.
In
e*st omnia, quae Eomae sunt, describere.
monte
Koma
Palaest
urbs
aedificata
montibus
septem
tini, monte Aventlno, monte Capitollno, colle Quirlnali,

Longum

colle Viminali, monte Esquillno, monte Caelio. Quorum

cur duo sint colles nominatl, qulnque montes, nescio

Trans

equidem.

mons

Tiberim

sunt

etiam Ianiculum

et

Inter Palatlnum, Capitollnum, Esquillnum, situm est Forum. In monte Palatino erat prima
urbs, quam nominant Komam quadratam, cuius murus
Vaticanus.

ad hue manet.

Heri in Forum descendimus. Hie ad Imum Palatlnum

vidimus Atrium Vestae. In Foro sunt a sinistra tabernae
veterss, a dextra tabernae novae i in medio lacus Curtius,
in quern iuvenis illenobilis desiluit, ut patriam moriendo

Adversa autem conspicimus rostra, quae pulpita

sunt ex quibus oratores orationes habent ad populum.
Circum Forum alia sunt aedificia Curia, in qua deliberat

servaret.

senatus

Eegia, in qua habitat Pontifex

Basilicae, Porcia,

Aemilia, Iulia.

Maximus

tres

In Basilicls iudicia

rem agunt.
Hinc per Viam Sacram ascenditur in Capitolium.

conveniunt, negotiatores

Hac

via triumphantes vehuntur duces, ut gratias agant Iovl

Habet Capitolium duo capita ; in altero temCapitollno.

plum

est Iovis, in altero

Arx.

Hie habiautem lautissimi in Palatino. Sunt alia

quoque fora forum lull, quod fecit C. Iulius Caesar, et
forum Augustl, quae duo cum foro Eomano tria sunt fora
maxima sed est et forum holitorium, ubi holera yendunt,
et forum boarium, in quo bovis est statua magna.
Inter Vlminalem^etEsquilinum est Subura.

tant plebsil

viri

18

#
Ut

sunt fora, sic tria theatra in quibus lud5s

scaenicos spectamus. In Circo Maximo cursGs sunt equotria

rum, in Amphitheatro gladiatores inter se pugnant. In

thermis balnelsque lavamur.
Sed de his longum est narrare haec hactenus. Vereor
enim ne te tantumRomae taedeat quantum meHannibalis.
Dum per urbem ambulo, vldl in Vico Tusco domum
spatiosam atque magnificam, cuius ad frontem erat titulus
huiusmodi
DOMVS HAEC
;

LOCATVR
EX KALENDIS IVLIIS
CONDVCTOR CONVENITO BALBVM
M. FRONTONIS

SERWM.

Dum

haec perlegO risit aliquis ex comitibus.

Cul ego
Quid rides? inquam. At ille Num Ignoras' inquit Infamem esse hanc domum ? Manes enim hie habitant. Per
'

'

silentium noctis sonus ferrt audltur et strepitus vinculorum. Mox apparet simulacrum, senex promissa barba et
horrentl capillo et cruribus et manibus catenas ferreas
Incolae terrore perculsi tota nocte vigi-

gerit quatitque.

unde morbus Insequitur, crgscente autem timore,

mors etiam. Inde deserta stat domus, ut vides, totaque illl
monstro relicta. Proscrlpsit tamen M. Fronto, vir callidis-

lant

si quis tanti mall Ignarus conducere velit '.

Post aliquot dies dum per vlcum eundem ambulamus,
titulum dereptum vidimus, ianuam apertam audlvimus
stultum inquam,
philosophum aliquem conduxisse.

simus,

'

'

'mox eum
comes

'de

temeritatis paenitsbit.'

omnibus

certior est factus.

'Immo

vero* inquit

Nam cum audlvisset,

quantula esset pensio, vllitatem suspicatus, tanto acumine

singula quaerit ut decipl nOn possit sed nihilominus, Immo
tant5 magis conducit/ At ego, 'Vereor tamen nshominem
;

ITALIA
V \A
Co

fSA
MbhSFI.

^v

<^

iRoma

t'

MARE

Bmgdisiun

Sinus
Tarentinus

TYRRHENUM

100

150
J

1.

6.

Brundisium.
7.

Capua.

Appil.

12.

2.

Rubi.

Sinuessa.

Roma.

8.

3.

Canusium.

Formiae.

9.

ROMAN
MILES

5. Beneventum,
4. Trivlcum.
11. Forum
10. Anxur.
Fundi.

Ablmus,

paeniteat aliquando.'

quid eventurum

et

sit

exspectamus.

non cessamus

Postrtdie

domum

adlre

turba adest

maxima, funus ducitur, nenias canunt, exsequias eunt

Nonne dlxl inquam 'fore ut .paeniteret philoomnes.
ilium
temeritatis ? Herl domum conduxit, hodie
sophum
'

'

Statim ex turba Fave lingua^ exclamat aliquis

vlvit enim adhuc philosophus, et ipse hominem sepelit \
Tunc ego admlratus Quid ergo inquam factum est, bone
'

sepelltur \
'

'

'

vir ?

'

Ille in

hunc modum respondet

coepit iubet sternl sibi in

stilum,

'

lumen

suos

*XJbi advesperascere

prima domus parte, poscit

omnes

in interiora dlmlttit

ceras,
ipse ad

scrlbendum oculos, manum, animum intendit, ne vacua

mens simulacra et inanes metus fingeret. Initio nihil nisi
silentium noctis

dein concutl ferrum, vincula moverl.

non tollere oculos, non remlttere stilum, sed firmare

animum. Turn crebrescere fragor, adventare, ac iam est
in limine, iam ut intra llmen audlrl. Kespicit videt agnoIlle

Ilia stabat innuebatque

scitque narratam sibi effigiem.
hie
rursus
similis
vocantl
cerls et stilo incumbit.
digito,
;

Ilia scrlbentis capitl catenas

videt

Insonabat

hie rursus respicit,

idem quod antea innuentem, nee moratus

lumen

et sequitur.

vinculls

Ibat

postquam

tollit

lento gradu, quasi gravis

denexit in aream domus, repente
ilia

Hie autem locum effodit ; inveniundilapsa est in auras.

tur ossa catenis Inserta atque implicita, quae collecta iam
Quibus auditis, exclamo Et sunt tamen qui
Adeant igitur, et discant ab expertis'.
esse
manes.
negent
'

sepeliuntur.'

Nocturna Lemuria.

Domum
manes.

num et apud

reversus patrem rogavl

'

Non puto

nostra quotannls

esse

omnes

'

respondit,

eicio.'

22

'

Manes

nos essent

namque domo
eicis,

o pater!'

Immo hodie

'

eiciendl enim
VII Idus Maias Maius scilicet mensis a nomine maiorum ducitur et dum tu in lectulo dormis ego
media nocte sacra quaedam, quae Nocturna Lemuria ap'

exclamavl.

sunt

'

inquit eiciam

a. d.

pellantur, celebrabo, ne ullae larvae apud nos habitent.'

Quae cum audivissem matrem oravl ut ad mediam noctem

mihi pervigilare liceret, ut patrem viderem haec sacra

agentem materque benlgna veniam mihi dedit. Nunc
igitur quod vldi vobls narrabo. Nam pater, veteris memor
rltus, media nocte surgit, nudlsque pedibus per domum amExtenta dextra signum sacrum dedit, ne larvae
bulat.
;

fecit hoc modo

salutarl digito miniminimo
medium
et
proximum pollice
moque extentis,
Deinde manus lavit puras
iunctos in palmam depressit.

signum

occurreret;

atque septem fabas nigras or! imposuit, aliasque fabas,

voltu averso, supra

umerum

iecit

sed

dum

iacit

'

His inquit, redimo meque meosque fabis

Noviens hunc dixit versum, neque respexit fabas umbra
'

'.

putatur colligere, et, nullo vidente, hominem a tergo sequl.

Ubi rursus aqua pater se lustravit et aere tinnltum fecit,
oravit ut
'

Manes

umbrae

6 tectls suls exlrent.

exlte paternl

'

turn

demum

Noviens clamavit

respexit et sacra rite

sunt peracta.

De manibus.
Etenim poetae docent esse manes, nam meminl
carmen apud Propertium legisse
Sunt aliquid manes, latum non omnia finit,

me

umbra rogos.
meo
visa
est
incumbere Julcro,
Cynthia namque
murmur ad extremae nuper humata viae
cum mihi somnus ab exsequiis penderet amoris,
luridaque evictos effugit

et quererer lectl frlgida

23

regna mel.

hoc

eOsdem habuit secum, quibus est lata capillls,

eosdem oculos, laterl vestis adusta fuit.
et solitum digito beryllon adederat Ignis,
summaque Lethaeus trlverat ora liquor

spirantlsque animos, et vocem mlsit, at

illl

pollicibus fragiles increpuere mantis.

Condiscipull tamen mel

confitear mS credere esse

nonnumquam me
manes

els

irrldent quod
autem versus Horatl

commemoro.
Somnia, terrores magicos, mlracula, sagas,
nocturnes lemures portentaque Thessala rides ?

Immo

vero patrem iterum rogavl quid ipse de manibus

re vera censeret.

vera

sint.

'

Haud

scio

Erat enim mihi

'

'

respondit

an manes re

quondam amicus

puero claudus, qui rurl habitabat.

pauper, e

Olim advena quldam

fores vesperl pulsavit ; pauper ille iussit alterum intrare,

qui intravit vlnumque poposcit ; ille oravit hunc ut ipse
cyathum quaereret, se enim quippe qui claudus esset

cyathum quaerere non posse. Advena igitur rogavit

quamdiu claudus esset, pauperque respondit se e puero
fuisse.

Cul advena

"Possum"

"

inquit

te

sanare.

Si

lauri frondes vino hoc tuo imbutas per complures dies

ederis in pristinam corporis valetudinem redigeris ; sed

deos praecipue cura rite colas". Quae praecepta amicus

meus religiose secutus mentem sanam, ut dlcitur, in
corpore sano adeptus

est.

Hie advena

pallio erat

amictus

purpureo, quale nemo antea ilia in regione umquam vlderat;

neque quisquam e praetereuntibus virum tall habitu

amictum usquam post meridiem vldit. Mihi saltern non

dubium

est

quln imago merit.'

24

Do

Cum
quod

somniis.

pater mihi hanc fabulam dixisset valde

ille

quoqu putabat

esse

ds somniis censeret, rogavl eum num

qui mihi respondit vera alia,

vole bam quid

somnia quoque essent vera

alia falsa esse

gaudebam

manes. Sed quia cognoscere

Nonne meministl, ml

'
:

fill,'

inquit

quid

Vergilius scrlpserit ?

Sunt geminae somnl portae, quarum altera fertur

cornea, qua verls facilis datur exitus umbrls,
altera candentl perfecta nitens elephant,

sed falsa ad caelum mittunt insomnia manes.'

Ceterum ut bene intellegas nonnulla somnia vSrum praedicere fabulam tibi narrabo, si modo attento eris animO.

Somnium verum.

Cum

duo quldam Arcades familiares iter una facerent,

et Megaram venissent, alter ad cauponem, ad hospitem
alter devertit.
Uterque cenatus cubitum iit deinde el
in
erat
qui
hospitio alter vlsus est in somnls Orare ut
subvenlret, quod sibi a caupone nex intenderetur.
Is primo perterritus somnio surrexit deinde cum s6
collsgisset, idque visum pro nihilo habendum esse duxisset,
'

recubuit;

cum

idem ille vlsus est orare ne,

non subvenisset, mortem suam inultam

turn dormientl

sibi vivo

esse pateretur; se interfectum in plaustrum a caupone

esse coniectum, et supra iniectum stercus. Petiit ut mane

ad portam adesset, priusquam plaustrum ex oppido exlret.

Hoc iam somnio commotus mane bubulco obvius fit ad

portam

quaerit

perterritus fugit

poenas

ex eo quid in plaustro

mortuus erutus

dedit.'

25

est

esset.

Ille

caupo re patefacta

Qua audita fabula

'

Non omnes

meus

frater

stertentes

dormiunt

cul pater

'

dixit se

tibi

tres

',

inquit,

alte-

faceta.

quorum duo mercatorgs urbani,

ad templum quoddam numinis
quldam

comites,

tertius rusticus

colendl

causa

viatica

deficere

erat,

profectl

sunt

incipiebant.

quibus progredientibus
ad tantam inopiam

Mox

maneret.

redact! sunt ut vix

quicquam

urbani

intellegerent hoc

ill!

tamen

possum,' statimque

Trium somniantium fabula

Olim

proverbium

audiisse, nescire

Hoc quoque

quid slgnificaret
rum narrando somnium exponere
hoc narrat somnium.
;

'

callidl

farris

modo

Quae cum

inter se col-

Parum panis iam nobis restat comes

loquebantur.
tamen noster edendo nimis indulget, quapropter necesse
est consilium inlre quo si quid habemus eo inscio edamus.'
'

Cum igitur panem aqua sparsum manibusque tractatum,

prope ignem, ut coqueretur, posuissent, rusticum ilium
dscipere constituerunt atque hoc modo eum allocutl sunt
:

Omnes

statim dormiamus, sitque panis el praemium qui

ex nobis somnium vlderit mlrabilissimum.' Quo pacto

omnes cubitum

eunt.

Kusticus autem, fraudis aliquid

suspicatus, panem semicoctum ex Ignl extractum solus

totum devoravit, iterumque se somno dedit. Non ita
multo post alter negotiator, tamquam mlrabill quodam
somnio perterritus, surgere incepit, alterique negotiator!

quam ob rem

timeret rogantl, respondit

terrore maximaque ob somnium admlratione
ita

'

Magno

affectus

Duo enim genii mihi videbantur appropinquare,

summaque cum laetitia me ad Elysium comportare.' Cul
comes Mirabile nimlrum inquit, somnium narras
sum.

'

'

'

26

mlrabilius

tamen audi; namque ego duos percipiebam

genios qui

me

ad Tartar um portabant.'

Quae cum rusticus ille audlret etiam turn dormlre simulabat

urban! tamen ut dolus sibi bene procederet eum
;

'

excitaverunt, qui, admlrantl similis, callide rogavit Quis

me vocat ? Cui responderunt urban! Comites sumus
'
tul '. Quae cum audivisset ille Quo modo rogavit iam
'

'

'

redlvistis ?

cur

'

'

Numquam,' responderunt,

reduces

bus rusticus

'

vocas
ille

'

'

hinc abivimus ;

Quiqui numquam abivimus?'

mihi videGenii duo ', respondit,
'

bantur alterum vestrum ad Elysium, ad Tartarum alterum

auferre, et mecum reputabam neutrum hue rediturum
esse unde, ut poeta dlcit, negant redlre quemquam
ego experrectus panem totum solus devoravl.'

itaque

Quae cum audivisset frater meus dixit se iam intelleNon omnes stertentes.
gere quid slgnifi caret proverbium
'

dormiunt.'

Causae somniorum.
Postero

die,

ut accidit, hanc sententiani apud Tullium

'Quae in vita usurpant homines,

in ludo recitabamus.

curant, vident, quaeque agunt vigilantes agiea culque in somno / accidunt.' Quae cum
audlrem non poteram me retinere quln puerum recitantem

cogitant,

tantque,

interpellarem magistrumque rogarem

has esse somniorum causas.

num

re vera putaret

autem magister, interrogatione mea neglecta, dixit oportere omnes, dum alius
recitat, tacere, iussitque me hoc carmen ediscere memoriter

Iste

Omnia quae sensu volvuntur yotadiurno,

pectore soplto reddit arnica quies.

27

venator defessa toro

mens tamen ad

cum membra

repOnit,

silvas et sua lustra redit.

aurlgae somnia currus,

meta cavetur equis.
nocturnls
vanaque
me quoque Musarum studium sub nocte silenti
iudicibus

lltes,

artibus assuetls sollicitare solet.

memoria teneo. Sed utrum magister

poetae consentiat necne nullo modo invenlre possum.
Semper enim rogatus verba poetarum alio rum ve scrlpto-

Carmen nunc

rum commemorat.
Equidem v6ro putabam eum

nesclre.

Posters igitur

die, hoc carmine recitato, iterum eum rogavlquid re vera

Sed utinam non rogavissem
ipse de somnils censeret.
Me miserum Iterum nihil respondit sed hoc alteram
!

carmen mihi ediscendum

Et quo quisque

dedit.

fere studio devinctus adhaeret

aut quibus in rebus multum sumus ante moratl

atque in ea ratione fuit contenta magis mens,
in somnls

eadem plerumque videmur

oblre

causidicl causas agere et componere leges,

induperatores pugnare ac proelia oblre,

nautae contractum

cum

crudelem magistrum

admlratio

ventls degere bellum.

quam nimia

est tibi

poetarum

Magister laqueo suo captus.

et discipulls nobis magistrl haec tanta
admlratio
Quid enim vobls accidat
prodest.
poetarum
nescio, sed nos saltern Komanos pueros saepenumero

Interdum tamen

discere taedet

priusquam

ludum frequentamus

finis sessionl ad sit.

Prima
28

O quotiens

luce e lectulis est surgen-

dum et quasi media nocte ad ludum eundum. Ut lucernae,

Quam decolOres ftunt
quas noblscum portamus, olent
!

librl

fumo

meO

haeret

tot
!

lucernarum

Nigra foligo adhOc Maroni

Olim plus solito discendl

media

taedebat

erat aestas et Slrius Ignibus torrentibus in caelo ardebat

hoc igitur consilium inil ut postrsmam sessionis partem

Magistrum mane ludum intrantem rogavl

semper oporteret nOs praeceptls parere poetarum.
Ille ait; itaque ego hoc Martialis carmen statim dsclamare incepl:

omlttersmus.

num

Ludl magister, parce simplici turbae

sic te frequentes audiant capillati,

chorus mensae,
nee calculator, nee notarius velox
maiore quisquam circulo coronStur
et delicatae dlligat

albae Leone flammeo calent luces,

tostamque fervens Iulius coquit messem

cirrata lorts horridis Scythae pellis,

qua vapulavit Marsyas Celaenaeus,

ferulaeque trlstes, sceptra paedagOgorum,
cessent, et Id us dormiant in OctobrSs
:

aestate puert

Quibus

scilicet^
'

magister,

valent, satis discunt.

si

declamatis versibus, 'Quam cito' inquit

Kecte scrlpsit Ovidius Naso
fugit

tempus

Ipsa quoque assiduo labuntur tempora motta,

non secus ac flumen neque enim consistere flomen
nee levis hora potest sed ut unda impellitur unda,
urgeturque eadem veniens urgetque priorem,
;

tempora sic fugiunt pariter, pariterque sequuntur,

et nova sunt semper, nam quod fuit ante relictum est,
fitque quod haud fuerat, mOmentaque cunctanovantur.'
29

Hos

magister quia otium nobis dare

non
sed
facere
nolebat,
potuit (ne a Martial e praeclarissimo
poeta abhorreret) quln lusum nos omnes dlmltteret.
versus recitavit

Condiscipuli mel gratias mihi egerunt quam

et valde mihi gratulatl sunt quod tarn callidum
stitissem.

Immo

me

dixerunt

vero

maximas

me

prae-

cornlcum oculos

conflxisse.

Colloquium

Eodem

die,

cum

patre.

mihi de somniis

nil

quoniam magister

exposuerat, patrem vesperi iterum quaesivl, quern in

Rebus nescioquibus occupatum esse vldl,
tabllno invenl.

rogavi tamen

num

negotiosus erat,

mihi vacaret, et pater quamquam

benlgne mihi respondit 'Quid vis, ml

'

Cul ego
quanto benlgnior pater est magistro
'Velim' respondi, 'iterum te audlre de somniis loquen-

fill

'

Nunc autem non possum inquit pater namque

epistulam ad amlcum quendam scribo sed, ut accidit, de
somniis est epistula mea; tace igitur et, cum scripsero, tibi
tem

'

'

'.

recitabo'.

Conticul igitur, et librum

dum

pater scrlbit, legebam.

epistulam mihi recitavit

acceptum,

quendam

e forulis

Paulo postea hanc

Sex. Cornelius PolliO Suetonio Tranquillo

Suo

S.

'Scrlbis
perterritum somnio vererl ne quid in
actione patiaris, rogas ut dilationem petam et pauculos
Difficile est, sed experiar.
dies, certe proximum, excusem.
Refert tamen, eventura soleas an contraria somniare.
Mihi reputantl somnium meum istud, quod times tu,
te

Susceperam
egregiam actionem portendere videtur.
causam Iuni Pastoris, cum mihi quiescenti visa est socrus
Et eram
mea advoluta genibus ne agerem obsecrare.
acturus adulescentulus adhuc, eram in quadruplici iudicio,

30

eram contra potentissimos

clvitatis atque

etiam Caesaris

quae singula excutere mentem mihi post tarn

amlcos,

somnium

patefecit.

poterant.
Prospere tamen cessit, atque
mihi aures hominum, ilia ianuam famae
Proinde dispice, an tu quoque sub hoc exemplo

somnium

istud

trlste

ideo

ilia actio

in

bonum

vertas, aut, si tutius putas

Quod dubites, ne
praeceptum
rescribe.
id
feceris/
Ego aliquam stropham inipsum
veniam agamque causam tuam, ut istam agere tu, cum
Est enim sane alia ratio tua, alia mea fuit.
voles, possis.
'

illud cautissiml cuiusque

Nam

indicium centumvirale

differri nullo

modo,

aegre quidem, sed tamen potest. Vale.'

Kecitata hac epistula * Perquam, pater* inquam,

'

istud

velim

phantasmata et habere propriam figuram numenque aliquod putes an inania et vana ex metu nostro
Ego ut esse credam respondit in
imaginem accipere.'
prlmls eo adducor quod audio accidisse Curtio Eufo. Tenuis
adhuc et obscurus obtinentl Africam comes haeserat.
scire, esse

'

'

Inclinato die spatiatur in porticu

humana pulchriorque

figura grandior
se futurorum praenuntiam dixit

offertur el mulieris
;

perterrito

iturum enim

Africam

eumEomam

honoresque gesturum atque etiam cum summo imperio in

eandem provinciam reversurum et moriturum. Quae facta
sunt omnia. Praeterea accedentl Carthaginem egredientlque nave

eadem

figura^ in lltore

occurrisse narratur.

morbo futura

implicitus
praeteritis, ad versa
secundls auguratus, spem salutis, nullo suorum desperante,

Ipse certe

proiecit.'

Mater mente turbata

irruit.

Patrem haec mihi narrantem mater, quae magno cum

impetu in tablinum irruit, interpellavit, atque Cornell
inquit, audivistine quid Davo fratrlque eius acciderit?
'

',

'

31

est

(Davus

fratre suo

facere

unus

eodem

in

modo

cum

in lecto

fratre minore, ut solet,

Is

quiescebat.
tore resldentem

vlsus

est

sibi

cernere

admotlsque capitT sue

ex ipso vertice capillos amputantem.
Somnium
se videre ratus iterum dormit. Sed brevl rursus

quendam
cultris

el

Hac nocte cum

lecto

in

eedem

Mlrabilem narrat rem, neque

credam.
Sed omnia ab initio

solet).

possum quln

narrabo.

tibi

e servis nostrls qui

dormlre

simile alterum

somnium

priori fidem fecit.

runt

per fenestras (ut narrat) in

cubantemque fratrem detonderunt

tunicls

Nam

vene-

albls

duo,

qua venerant,
recesserunt.
Ubi inluxit, ipse Davus circa verticem
Fratrem quoque
tonsus, capilll iacentes sunt reperti.

tonsum sparsosque

et,

circa capillos dies

ostendit.'

Haec

cum

audlvissem vix facere potul quln rlderem, sed ne

poenas darem simulavl me summo terrore afficl propter
tarn mlrabile somnium, materque m6 cubitum mlsit.
NeminI dixl m6 fratremque meum servorum cubiculum
per fenestras intravisse atque iocl causa capillos detondisse.

Laqueo meo

dum

Sed
tabam

nium

'
:

in lectulo iaceo

Quicquid nocte

fuisse aut

tabam.

manes

Constitul

captus.

hunc

accidit,
fecisse,'

in

modum mecum

repu-

omnes putant aut somdolumque hunc excogi-

Marco, condiscipulo et
aequall meo, qui negat esse manes, ut in sepulcro quodam
unam noctem dormlret. Postero die consilium meum
persuadere

cum

fratre communicavi, et Marcus promisit se in sepuldormltQrum esse ut nobis demonstraret manes non
esse.
Nocte igitur ad sepulcrum Marcus se recepit, ego

cro

haec paravimus
nigrls amictl vestibus personas
instar calvariarum flctas capitl imposuimus quo habitu
et frater

statim

ad

sepulcrum

contendimus,
32

circum quod

sal-

Sed tantum aberat ut Marcus timeret

tare incepimus.
ut,

capite

modo

sepulcro

imperaret nobis ut

elato,

abirgmus, neu ineptias ager5mus.

Spe" deiecti

domum

ablvimus, laqueO, ut prOverbiuin, nostro captl.

Posters die nOnnulll convlvae apud nOs cenabant atque
inter cenam pater narrabat quid Davo, servo nostro, accidisset.

Unus

Deinde omnes mlrabilia commemorare incipiunt.

mortuos futura portendere posse dixit.

e convlvis

'Nonnumquam tamen'

inquit,

fabulam

falsa

ut

portendunt,

Flagitantibus omnibus ut

fabula de Gabieno monstrat.'

haec narravit.

dlceret,

Fabula de G-abieno.
1

Bello Siculo Gabienus, Caesaris classiarius fortissimus,

captus a Sex. Pompeio, iftssu eius incisa cervlce et vix
cohaerente, iacuit in

tstum diem.

lltore

cum gemitu

cum

Deinde

precibusque 6

advesperavisset,
congregata
multitudine petiit ut Pompeius ad se venlret, aut aliquem
ex amlcis mltteret se enim ab Inferis remissum, habere
;

Pompeius ex amicis, quibus

Pomper causas et
Proinde eventum futurum quern optaret,
Mlsit plures

quae nuntiaret.

Gabienus

dixit

partes pias.

Inferis dels placere

hoc se nuntiare iussum.

quod,

peractis

Idque

ita evenit.'

mandatls,

Argumentum
protinus

Alia fabula inter

'Sunt qui

dlcant,' inquit alius,

pore errare solitam,

praesenti noscl
equestris

cenam

non

ordinis,

multaque
possint.

Corfidio

exsplraturus

esset.

narrata.

'animam

nuntiare,

relicto cor-

quae nisi a

duobus enim

fratribus,

maiorl accidit ut videretur

exspirasse; apertoque testamento

1276-2

fore veritatis

33

minor heres ex

asse
C

creatus

funeri institit

interim

is,

qui videbatur exdixit a fratre so"

stlnctus, plan gentium sonitu concitus,

Demonstravit praeterea quo in loco aurum,

nullo conscio, defodisset et 5ravit ut els funebribus quae
comparata essent efferretur. Quae cum dlxisset, fratris

venisse.

domesticl nuntiaverunt exanimatum ilium, et

dlxerat repertum

aurum ubi

est.'

Conviva hanc fabulam narrante, pater cum omnss

animadvertisset finem fecisse edendl; servos iussit talos et
coronas afferre. Quibus allatis, omnes convlvae rosarum

coronas,

quisque suam,

talOs e fritillo iaciendo

capitibus

regnum

impSnebant

deinde

vlnT, ut dlcitur, sortlrl

Pater primus, quassato fritillo, 'Venus'

inquit, 'exsiliat,' sed iacientl el 'canis modo contigit ; at
'
ille
Quam recte exclamat Propertius scripsit

incipiebant.

'

'

'

Ms quoque

per talos

Venerem quaerente secundos

semper damnosi subsiluere canes

'
!

talosque cum fritillo avo meo, qui proximus accumbebat,

Hie igitur, arbiter
dedit, cul Venus statim exsiluit.

bibendi creatus, servls imperavit ut diotam Massici depromerent. Itaque servl amphoram adportaverunt tanta
e

non agnoscT posset corticem

adstrictum
dlmoverunt, quadrimumque
amphorae pice
merum in crateram effuderunt, avumque meum, ut

fuligine tectam ut titulus

bibendi arbitrurn. rogaverunt quantum aquae adhibendum

Iussu eius merum cum aqua hac ratione mlscueesset.

runt

sextaril

in versa

novem merl cyathos

cum

pars)
ratione

mlscemus

tres

deinde

(cyathus mensura, duodecima

tribus aquae

men

vlnum

mlscebant

interdum

cyathos cum novem aquae

e cratera in cuiusque convlvae

poculum cyathls Infundunt.

34

Patruus meus aliquid narrat.

paratis, Sllius, patruus^ meus, 'Non Lupercl
ut
rltQ,
vidstur,' inquit, nobis est bibendum.
Namque
accidit ut homo minims familiaris cenarem apud istum,

Quibus

'

ut sibi videbatur, lautum et dlligentem, ut mihi, sordidum

Nam sibi et paucls oplma quaedam,

simul et sumptuosum.
ceteris vllia et

lagunculis_ in

Vlnum

minuta ponebat.

etiam parvulis

genera discripserat, non ut potestas

ius esset recusandi aliud suis et nobis,

tria

eligendl, sed ne"

aliud minoribus

amlcls (nam gradatim amlcos habet),

aliud suis nostrlsque llbertis.
Animadvertit, qui a me
'

'

interrogavit.

Tu ergo inquit, quam consuetudinem seEadem omnibus pono ad cenam enim, non

'

Negavl.
queris ?

num probarem

et

proximus recumbebat,

'

'

ad notam invito, cunctisque rebus exaequo quos mensa et

toro aequavi.'

enim

tunc,

constat.'
libertl

'

Etiamne

non

llbertos

llbertos ?
puto.'

'

Et

Etiam
ille
'

'

'Minime.'

'

potest ?

'
:

convlctores

Magno

tibi

scilicet

Qui
Quia
mel non idem quod ego bibunt, sed idem ego quod
fieri

libertl.'

Hoc

omnes plaudunt iamque omnium

convlvium celebrabatur.
Deinde,

tarn facete dicto

sermone

laetitiaque

deprompta amphora, pater meus nescio quern

ut fabulam de Thrasyllo narraret, qui, poculo
hausto, hunc in modum exorsus est.

altera

oravit

Pabula de Thrasyllo.
Thrasyllus valde amabat Chariten, eamque in matriducere cupiebat. Hoc autem nullo modo facere

monium
poterat,

nam

Charite Tlepolemo culdam iam nupserat,

maritumque suum maxime

diligebat.

35

Thrasyllus igitur
c 2

Tlepolemum, nullo conscio, interficere constituit. Hie

quondam, comitante Thrasyllo, capreas venatum profectus
neque enim feroeiores feras, dente vel cornu
armatas, Charite marltum suum quaerere patiebatur ad
silvam densissimam cum canibus venaticls pervenit.

Kepente e" media silva immanis exsurgit aper, saetis inhorrentibus squalidus, dentibusque frendentibus spumeus,
et fortiores canum comminus aggressus, dentibus hac iliac
iactatls laceravit

interfecitque

deinde calcatls retibus,

quae prlmum retinuerant impetum, effugit

et sese in fu-

Quae cum ita gererentur, Thrasyllus fraudis

occasionem nactus, sic Tlepolemum compellat.
Quid hie
dubitamus pavore perculsi et tarn opimam praedam e
mediis manibus amlttimus ? quln equOs ascendimus ?
quln ocius Instamus ? en cape venabulum et ego sumam

gam

dedit.

'

Neque morati protinus insiliunt equos summo

aprum Tnsequentes. Prior Tlepolemus iaculum,
At
quod gerebat, insuper dorsum ferae contorsit.
Thrasyllus ferae quidem pepercit, sed equi, quo vehe-

lanceam.'
studio

batur Tlepolemus,

postremos poplites lancea amputat.

effluxerat, toto tergo

dominum
invltus
suum
ad terrain devolvit
suplnatus,
nee mora, sed eum ferocissimus aper invadit iacentem,
ac prlmo vestes eius, mox ipsum resurgentem multo

Quadrupes dslapsus, qua sanguis

dente laniavit. Nee coeptl nefaril bonum piguit amicum,

sed Tlepolemo volnerata crura contegentl, auxiliumque
misere roganti, per femur dexterum dimlsit lanceam
;

ipsam quoque feram facill manu

modum interfecto domino, servl
latebra, concurrerunt.

At

ille,

transfodit.
eius,

Ad hunc

quisque e sua

quamquam,

votl compos,

et prostrate inimlco, laetus agebat, voltu tamen gaudium

tegebat, doloremque simulabat, et cadaver, quod ipse
straverat,

avide

complexus omnia
36

quidem lugentium

officia affrnxit.

Sic ad

nostrT

similitudinem, qui

vere"

lamentabamur, maerore ficto, manus suae culpam apro

dabat.
Charite autem simul atque audivit maritum suum
esse mortuum, summa celeritate ad silvam contendit
et totam se super corpus effudit
aegre manibus suOrum
;

erepta domum rediit saepenumero Thrasyllus mantis

eius a pectore pulsando amovsre, luctum sedare, blandis
Sed officils
vocibus dolorem mulcere frustra conabatur.
;

statim

funeris

id protinus puella agebat ut

obiret ipsa. Crederes earn inedia
nihil enim edebat, imls in tenebrls

exactis,

mortem quam celerrime

velle

vltam

flnlre

abscondita lucem solis vitabat.

Sed Thrasyllus tandem,

adiuvantibus amTcis, eT persuasit ut aliquantulum cibi

Nee
neque corpus suum omnlno neglegeret.
retinSre potuit quln flagitaret earn, adhuc flentem
maritum, adhuc vestss lacerantem, capillos adhuc distraSed
hentem, ut prioris marlti oblita^ sibi nuberet.
ederet,

s6

a nefando propositi abhorruit, conabaturque

Talia recordantl somut flagitantem dsciperet.
nils umbra misere trucidati Tlspolemi, sanie cruenta et

Charite

efficere

pallore deformis, surgere videbatur atque hunc in modum

Mea coniux, venl ut necem meam in Thrasyllo
loqui.
l

nam scelestus ille lancea sua ms ad Orcum

Deinde omnibus rebus patefactls umbra evanuit.
Charitetamen nequissimum percussorempunlreet miserils

vindices,
mlsit.'

vltae sese subtrahere cOnstituit.

vigilia

taciturn iussit ad fores

cOnscio

domum intrare.

Thrasyllum igitur prima

suas accedere nulloque

Placuit Thrasyllo hoc consilium ;

nee fraudig aliquid suspicatus, sed spe sublatus, cubiculum

irrspsit,

Chariteque

el

vinum soporifero veneno immixtum

dedit, quo potu sopitum eum aggressa est, acQque e

crinibus depromnta oculos eius volneravit prorsusque cae-

cum

ilium rellquit. Tunc nudo gladio arrepto

37

permediam

urbem

se proripuit ac prope marltT

sibi cOnsclvit.

nallo alio

Thrasyllus vero,

modo

tanto facinorl
se recepit et

'

sepulcrum mortem

omnibus rebus

cOgnitis,

tantum scelus expiare posse ratus, nee

gladium sufficere, sponte sua ad sepulcrum
se

En ultro vobls, Tnfestl Manes, adest victima

',

saepe clamitans, valvls super sese diligenter obseratis,

inedia statuit flnlre vltam sua sententia damnatam.

Simonides poeta.
Quibus iam narratis alius quldam dixit fabulam de
Gabieno sibi in memoriam revocavisse et aliam d
poeta Simonide fabulam, omnibusque flagitantibus ut

Olim Simonides, cum ad litus navem

inhumatumque corpus ibi inventum sepultura
admonitus ab umbra ne proximo die navigaret,

narraret sic incepit

'

appulisset,
affecisset,

nam

si navigasset naufragio esse peritarum, in terra

remansit.
Qui inde solverant, fluctibus et procellis in

conspectu eius obrutl sunt. Ipse gavlsus est, quod vltam

suam somnio quam navl credere maluisset. Memor

autem

beneficil elegantissimO

quo melius

illl

carmine virum celebravit,

animls hominum sepul-

et diuturnius in

crum

constituit quam quod in desertis arenls struxerat.'

Mihi quidem brevior haec tabula multo magis placuit
quam ilia de Thrasyllo longior, neque me retinere poteram

quln

ita dlcerem.

Quibus

dictls, longioris

dixit oportere puerulos tacere

cul
'

is

neque
Interdum respondit,

qui de SimOnide narraverat

etiam stultus bene loquitur

fabulae auctor

stultos se praestare,

'

'

'.

Comites Ulixis.

Hi igitur iurgio alius alium lacessere coeperunt neque

multum aberat quln e iurgio rlxa oreretur. Itaque pater
statim

'

Ulixem

'

'

inquit,

traditum est errantem, everso

38

iam

Ilio,

Siciliae

tempestatibus hac illuc et ad alias Italiae ac

urbss et Temessam etiam appulsum ; ibi de"

navalibus sociis eius unum, virgine per vTnum violata, ab

oppidanis contumeliam vindicantibus lapidibus obrutum.

Ulixem quidem nulla ratione mortem ulciscendi inita

peremptl vero socil manes nullum
saeviendi ftnem in cuiuslibet aetatis homines fscisse,

inde profectum;

donee patriam relicturl Temessenses, ut earn pestem

Pythici Apollinis responso heroem placare
et consecrato el solo templum aedificare

effugerent,
iussi sunt

devovere

eT

praeterea quotannis virginem illam, quae

Quod cum illi ex Oraculo
ipsis formosissima visa esset.

omnlno gravius dehinc passl

Euthymus Temessam,
eO ipso tempore quo sollemne numinl sacrum fisbat, re
tota cognita, aiunt ilium postulasse ut in templum intronihil

facere

pergerent,

sunt.

Forte vero

mltteretur

cum

venisset

virginem conspicatum, primo misericordia

deinde etiam amore incensum; ac puellam

ibi

commotum,

quidem, si ab eo servata esset, se in eius manum conventuram, fidem dedisse. Armis igitur captis cum geni5
congressum ilium victum moenibus et agro excessisse, 6
;

conspectu prorsus hominum in mare demersum evanuisse.

Fuisse memorant, civitate universa e foedissima calamitate
llberata,

narratls

'

maxime
Mlrum

illastres

'

nostrOs rss acciderint

1

Euthymi nuptias

Quibus

mlrabiles apud maiOres

nusquam talia hodie audlmus
'

inquit,

quam

'.

'

Sed accidunt respondit

alius,

et

apud

nOs.'

Caesar Bubiconem transit.

Quid enim Caesari olim accidit dubitanti utrum

Eubiconem flumen transiret necne? Nam post solis
occasum, malls 6 proximo plstrlno ad vehiculum iunctls,
39

occultissimum

iter

modico comitfttu ingressus

est

et

cum, luminibusexstTnctls,decessissetvia, diu errabundus,

tandem sub lucem ducereperto, per angustissimos tramites
pedibus evasit

consecutusque cohortes ad Kubiconem

flumen, quod provinciae eius finis erat, paulum constitit,

ac reputans quantum mollretur, conversus ad proximos

'Etiam nunc inquit regredl possumus quod si ponticulum transierimus, omnia armls agenda erunt
Cunctantl ostentum fit huiusmodl.
eximia
Quldam
magnitudine et forma proxime sedens repente apparuit, harundine
canens; ad quern audiendum cum praeter pastores
'

',

'.

plurimi etiam ex stationibus milites concurrissent, rapta

ab ano tuba, ad flumen prosiluit et ingenti spiritQ
classicum exorsus ad
'

Caesar
alea est

'

Eatur inquit

'

Tunc
alteram rlpam pertendit,
quo deOrum ostenta vocant iacta
;

'.

Cubitum

eo.

Equidem v6ro quamquam vehementer cupiebam fabulas

summo eram terrOre ne quis m6 ds Davl somnio

audire in

percontaretur. ImmO v6ro dum pater narrat mihi conscius eram animl perturbationis neque procul aberam quTn

rubescendo omnes certiores facerem

Valerium, avunculum

meum,

mihi invisum, curiose

me

me

foeda

perturban.
specie

spectare videbam.

Nam

senem

et

Id igitur

egi ut quam celerrime e cOnspectu eius effugerem, quare

hiare incipiebam et omnibus modis simulare me fessum

Quibus animadversls pater Iamdudum inquit

age nunc, ml Lucl, iube
puerulos dormlre oportet
omnes valere et ad cubiculum abl'. Simul atque haec
'

esse.

'

'

audivi

summo cum

gaudio, salutatls convlvis, discessi,

Tre nele, sed adulte-

nam, quamquam plerumque cubitum

40

rum rltu pervigilare male, neque intellegere possum

quam ob rem parentis aliique adultl tarn mOrosos se
praestent ut iuniores semper cubitum dimlttant prius-

quam

ipsl

tunc autem minims aegre

serenus esse potest cul
enim
Quis
terror? Beatum ilium, cul mens

dormlre velint,

ferebam

m6

semper

aliquis adsit

dimittl.

recti sibi cOnscia

sed nemo, cul animl serenitas abest,

beatus did potest quamvls

sit dives.

Ut Horatius

dlcit

Destrlctus ensis cul super impia

cervlce pendet, non Siculae dapes

dulcem elaborabunt saporem,

non avium citharaeque cantus

somnum

reducent.

Dionysius et Damocles.

Neque Dionysius, Syracusarum tyrannus, qui tantas

divitias, tantamque rerum abundantiam, putabat

habebat
se esse

beatum.

Nam cum

quldam ex assentatoribus

Damocles, commemoraret in sermone copias eius,

opes, maiestatem dominatus, rerum abundantiam, magnieius,

ficentiam aedium regiarum

rem quemquam

'

fuisse:

negaretque umquam beatioVisne igitur/ inquit, 'Damocle,

;

quoniam haec te vita delectat, ipse eandem degustare, et

fortunam experirl meam ? Cum se ille cupere dixisset,
'

collocan iussit

hominem

in aureo lecto, strato pulcherrime

textill stragulo,

magnificlsque operibus plcto abacosque

Turn ad
complures ornavit argento auroque caelato.
mensam eximia forma pueros delectos iussit consistere,
eosque nutum eius intuentes diligenter ministrare. Aderant unguenta, coronae

incendebantur odores ; mensae

Fortunatus sibi

conqulsltissimls epulis exstruebantur.

41

Damocles videbatur. In hoc medio apparatu fulgentem

gladium, e lacunari saeta equina aptum, demlttl iussit, ut
impenderet illius beat! cervlcibus. Itaque nee pulchros
illos

nee

ministratores aspiciebat, nee

manum

plenum

artis

argentum

porrigebat in mensam iam ipsae defluebant

Denique exoravit tyrannum ut abire liceret,

coronae.

quod iam beatus nollet

Satisne
beatl, cut

esse.

videtur declarasse

Dionysius

nihil

esse

el

semper aliquis terror impendeat ?

Funus.
Hodie pater nOs omnes iussit vestes mutare quia avus
meus mortuus esset.
Erat homo provectae aetatis,
facilis erga omnes cOmisque, pueris praecipue benignus.
Mihi

saltern quotiens

quaedam pueris
dolore affectus

grata,

eum

vlsebam, crustula,

vel alia

Summo

semper dabat.

sum cum audlvissem eum

esse

igitur

mortuum.

Mortem obiit nudius tertius, ^aviague mea, quae aderat,

oculos eius exstantes rigentesque clausit ; quibus clausls,
cadaver inclamabat

'

Ave

'

'

vel Vale

'

identidem iterans.
Deinde cadaver huml depositum polllnctores (quasi pellis
UnctOres) quos libitlnaril mlserant, aqua calida lavant
unguentlsque varils unguunt.
Quae cum gererentur
uxor, animl valde commota, hue illuc ambulabat et
Utinam clamavit adhuc vlveret numquam antea perstultos mortales
cepl quam carus mihi esset.
qui
nisi quod Libitina sacravit nihil mireminl \
At pollln'

ctores, cum munera sua rite curavissent, corpus alba

vestitum toga in lecto prope vestibulum pedibus ad fores
versis tanquam novissime exitnrum composuerunt
mor;

tuum

sic

positum necessarh" lugebant

42

omnibusque

rttu

peractls et trientT Orl imposito

yiatico ablret, discesserunt
ramus foribus est affrxus.

no ad portitOrem ilium sine

Turn dsmum cupressl

omnes.

Postero die exsequiae. ducebantur, multlque necessaril

funerl intererant quattuor yespillones (hoc modo appellantur quia vespertlnO tempore mortuOs efferunt) mortuum
;

feretro

impositum pedibus efferebant

accensls facibus

sequebatur, quam designator, llctoribus adiuvantibus, Ordinabat tlblcines prlml incedebant ; deinde
praeficae quae ut mortui laudes, immlxtis lamentls, cane-

pompa longa

rent conductae erant, histriones deinde scurraeque, qui

magno cum cantantium sono

sequebantur, inter quOs

erat, qui personam avl mel agebat atque, k?
ut est mos, facta ac dicta eius imitabatur.
Quod tarn
bene faciebat ut fraterculus meus, quippe qui non dubi-

et

archimimus

mortuus iterum vlveret, summO terrOre

Proximi erant hbertlnl pilleati ante ipsum

tare posset quin

afficeretur.

cadaver imagines maiorum ferebantur, deinde necessaril

vestibus pullatis amictl. Tandem ad bustum perventum
ubi rogus arae Instar exstructus iam stabat.
Cadavere imposito necessaril ardentl face, voltibus aversis,

est,

pyram incenderunt odOres, unguenta, alia miinera, in

Ignem iecerunt victimas quoque ut manes placarent apud
pyram mactaverunt combusto rogO, exstlnctOque Ignl,
;

vlnOque super cineres effusO, ossa collecta urnae sunt

Quibus peractls vates
imposita, ipsaque urna sepulcro.
quldam omnes, qui aderant, aqua lustrall e lauri ramo
iniecta lustravit et
clamavit
omnes deinde
Iljcet
'

priusquam abierunt novissima verba dlxerunt mortuumque iQsserunt valere. Non ita multo post hoc elogium
in sepulcrO est sculptum

43

MANIBUS SACRUM

DIS

HlC IACET

M. Cornelius Pollio
S.T.T.L. [sit tibi terra levis.]

sole exoriente supra Maeotis paludes

est qui factls aequiperare queat.

nemo
si fas

ml

endo plagas caelestum ascendere cuiquam

soli eaeli

maxima

Testamentum

est,

porta patet.

et lis

inde orta.

Testamento aperto atque

recitato haec
invenimus
Llviam (uxorem suam) ex
parte dlmidia, Sllium (avunculum meum et patre natu
maiorem) ex parte tertia secundum, Sextum Cornelium
(patrem meum) ex jsextante. Haec patris hereditas

hredes

Instituerat prlmos,

fundus erat Sablnus, qui maximae molestiae nobis erat

Namque in testaments Sextus Cornelius
modo erat scriptum cognomine omisso alter tunc Romae
erat Sextus Cornelius, qui simul atque de" testamento

'

'

initium.

fundum nostrum, ut heres, sibi vindicavit. Amlcorum opera pater diu conabatur litem compOnere
tandem autem non facere potuit quin adversarium suum

audlvit

(Libanus erat

el
*

igitur profectus

tribunal

dam
<t

'.

cognomen) in ius vocaret. Domum

In ius inquit, te voco sequere ad
'

'

Cum negaret ille, pater ad

versus

'

Licetne antestan ?

'

praetereuntem quemhie auriculam

rogavit
;

Primo tamen
rapitur.
oppOnit
simulavit se aegrOtare n6 in ius Iret negavit denique s6
Sed pater plaustrum mlsit quo ad
posse ambulare.
et

Libanus

in

ius

praetorem veheretur.

Sed etiam tunc Libanus domo"

sua, tutissimo refugio, 6gredl recasabat.

44

Itaque pater,

quippe qui sciret eum fraudis modo causa latere, epistula

Libanus igitur
mlssa, iterum eum in ins evocavit.
pater in bona sua mltteretur,

qui timebat n
latuisset,

domo tandem

si

diutius

mora

egressus est, et pater sine

eum

dies
in ius rapuit.
Fastus, ut accidit, diss erat
licet
his
diebus
fasti a fando
praetOrl
appellantur, quod
'

'

haec tria verba fan

DO, DICO,

nam

ADDICO
Hoc

adversariorum addicit.

poeta exponit

bona vel damna

et Ovidius Naso

praetor actionem dat, ius dicit,

alterutrl

Ille nefastus erit, per

quern

tria

verba silentur

fastus erit, per quern lege licebit agl.

Pater igitur, cum ad forum perventum est, coram praetore

litem quam in reum intendsbat, exposuit, actionem-

que postulavit.

Libanus simul Oravit ut advocatus

sibi

causamsuam ageret. Actione data, paterlegur

arcessivit qui formulam scriberet
timebat enim ne,

daretur qui
leiuni

quid in formula concipienda erravisset, causa caderet

deinde formulam hoc modo recte scrlptam Libano reci-

si

yades_quoque poposcit qui sponderent eum perendie

adfuturum, cut Libanus, ne" in vincula iaceretur, yadimOnium dedit. Quibus factis domum est discessum.

tavit

Apud nos totus dies summo cum silentio agebatur;

immo vero pater ita animi commotus est ut nil cenae
edere posset.
Omnes igitur rem componere conabamur
;

pater promlsit fore ut

reum

fundum sibi reddidisset. Sed

iudicio absolveret si

nullo

modo

modo efficere potuimus

ut hoc faceret.

Die constitute pater s6 ad tribunal praetoris mane

45

nondum aderat Libanus paululum videbatur

contulit
vadinionium deserturus esse tandem autem venit obiitque vadimonium. Ingressus forum, Ubi tu es inquit,
qui me vadatus es ? Ecce me tibi sisto, tu contra et
ts mihi siste.'
Adsum respondit pater deinde ille
'Quid ais? rogavit, cul pater Aio fundum, quern possides,
meum esse inde ego te ex iure manum consertum voco '; et
Libanus respondit Unde tu me ex iure manum consertum
;

'

'

'

'

'

'

'

'

vocastl, inde ibi ego te revoco \

'

'

Utrlsque

viam

dictis praetor

Quibus

'

Statim ambo

istam

praesentibus,

superstitibus

inquit,

dlco.'

tamquam

proficlscebantur

glaebam allaturi ubi autem praetor sine mora Kedite

viam inquit, ambo redierunt, et praetor Uti nunc possivim fieri veto dixit. Deinde hunc
detis, ita possidentis
'

'

'

in

modum

',

agebatur actio.

Pater meus, quippe qui possessione deiectus esset,

'
ad Libanum versus Quando inquit ego te in iure conspicio, postulo an siss auctor_ (id est possessor) unde
i

meum

'

deinde postulavit ut satisrepetere possim

daret se nihil deterius in possessione facturum vel ab-

ius

arbores vel aedificia delendo. Tunc praetor

Qua peutrlque imperavit ut sacramentum solveret.
cunia soluta, pater rursus Quando negas inquit, hunc

scldendo

'

'

fundum
<r

j^oco

meum, sacramento

esse

spondesne

qulngentos,

'

si

te

'

respondit Libanus, spondeo,

spondesne qulngentos, nl tuus sit ?
'

'

spondit pater,

hoc

modo

nl

meus

'

sit

qulngenario

meus

gentos

si

est ?

tuus

Et

'

'

sit.

prO-

Quin-

Et tu
'

Spondeo

re-

deinde ad praetorem versus

recuperatores postulo ut
des in diem perendinum ', et praetor recuperatores sic
C. Aquilll, iudex esto.
Si paret fundum Sabldedit
Pollio
cum
Libano agit, Cornell
de
Cornelius
num,
quo
pergit

Praetor,

'

esse ex iure Quirltium,

neque is Cornelio a Libano

46

restitua-

tur, turn

Libanum condemna.' Omnibus recuperatoribus

hunc in

modum

addictis, pater et

Libanus inter se in

perendinum diem, ut ad indicium venirent, denuntiaverunt.

Quibus factis iterum domum est discessum.
Doml inter cenandum mater cum animadverteret
patrem tanta taciturnitate oppressum 'Utinam' intuus

'pater

quit,

fundum istum
curamque nobis

numquam

tibi rellquisset

valle

Horatius

praebet.

Cur

esset

nam

mortuus, neque
molestiam

nil nisi

scilicet scripsit

permutem Sablna

dlvitias operosiores ?

Sed nescio quid nobis saltern molestius fieri possit quam

fundus ille Sablnus \ At pater Nil muliere loquacius
est respondit, et omnes cubitum abiimus.
Tertio die iterum ad tribunal rediimus.
Quisque
iudex se ex animl sententia iudicaturum esse hoc modo
'

'

'

lapidem dextra tenens Si sciens fallo

turn me Diespiter, urbe salva et arce, s bonis

iuravit

ut ego hunc lapidem \

Quibus

'

dixit,

p
-

eiciat,

dictls in subsellils sedebat,

quasi ad pedes praetoris.

Ipse praetor, toga praetexta

amictus, in sella curull sedebat. Ut sudabat O miser um
hominem aestlvo tempore tot vestibus vestitum Equidem

vero mihi gratulabar quod non eram praetor nee toga

Advocatl utriusque
praetexta, sed tunica modo, amictus.
partis causas agunt, sed orationss omittam, ne taedium
vobls moveam.
Causa utriusque perorata, iudices pauli-

sper deliberant, deinde sententils latls, praetor assurrexit et clamavit

Secundum Sextum Cornelium Pollio'

nem

litem do

affectl

sumus

'.

Quibus auditls nos omnes summo gaudio

tarn bene iudicata, domum redlvimus.

et, lite

47

Rus

Itur.

Posters die pater se ad hunc Sabinuni

turum

esse dixit

et

me secum

duxit.

fundum abiquam gratum

mihi erat rus post tot urbis strepitus forlque negStia

Mini quid em rus semper videtur urbe mults melius esse.
!

Ut

dlcit

nam

Iuvenalis

quid tarn miser um, tarn solum vidimus ut non

deterius crsdas horrere incendia, lapsus

tectsrum assiduSs ac mille perlcula saevae
urbis, et

Augusts recitantes mense poetas

Did per vlcos

vehimur et

artissimos,

raedis,
1

armentis c5nfert5s,

nobis properantibus opstat

turba prior,

magno populus premit agmine lumbos

qui sequitur

alter, at hie

ferit hie cubito, ferit assere

tlgnum

capitl incutit, ille

duro

metretam.

Pinguia crura luto^ planta mox undique magna

calcor et in digits clavus mihi mllitis haeret
;

scinduntur tunicae sartae modo, longa coruscat

serraco veniente abies, atque altera plnum
plaustra vehunt, nutant alte populoque minantur
nam si procubuit qui saxa Ligustica portat

eversum fudit super agmina montem,

quid superest e corporibus ? quis membra, quis ossa
invenit ? obtrltum volgl perit omne cadaver
axis et

more animae. Domus interea secura patellas

iam lavat et bucca foculum excitat et sonat unctis
striglibus et pleno componit lintea guto.
Haec inter pueros varie properantur, at ille

iam sedet

in rlpa taetrumque novlcius horret

porthmea nee sperat caenosl gurgitis alnum,
infelix nee habet quern porrigat ore trientem

48

'.

P. 48

Tandem ad pOmerium
agrOs apertos
videntur esse rastici

tati pervenlmus, et, urbe revidemus.

Quam fellces omngs

licts,

Ego vero non

facere

poteram quln Horati versus in

memoriam revocarem
Beatus

ille, qui procul negOtils,

ut prlsca gens mortalium,
paterna rura bobus exercet suis,

solutus

omnl

faenore,

neque excitatur classico miles trucl,

neque horret Iratum mare,
forumque vitat et superba clvium
potentiorum limina.
Circa meridiem,

pervenimus.

itinere

Longe ab

condita iacebat

vllicus

ad fundum nostrum
remotus solus in valle re-

perfects,
alils

nos excepit, et ubi villam

intra-

vimus prandium paratum nobis apposuit.

Pransus per totum fundum vagabar, summa admlratione affectus.
Vllicus mihi omnia de" varils aedificils,
de animalibus exponebat. Tota loci amoenitas maxims
mihi cordl erat quam bene nos monet Iuvenalis
:

Hortulus hie puteusque brevis nee reste movendus

in tenuis plantas facill diffunditur haustn.
vlve bidentis amans et culti vllicus hortl ;

unde epulum possis centum dare Pythagoreis.

est aliquid, quocumque loco, quocumque recessa
unlus s6s6

Equidem

dominum

certe nil

fecisse lacertae.

magis cupisbam

in fundQ vltam degere.

'
noster culti vllicus hortl

quam totam

'

mortem, discessurus esset.

Quam
qui numquam
Sed in
49

a fundo, nisi ad

vita peracta

erraverat, multasque vlserat clvitatss.

1276-2

nostro

beatus mihi vidsbatur

multum

Multa enim mihi

D

de

terns nUrravit, id tamen quod praecipue mihi

alils

erat fabula de gruibus

placuit

quam hunc jn modum

mihi exposuit.

De

gruibus.

Grues aestlvO tempore cum calorem Aegyptl non amplius ferre possint abeunt
passisque velorum in modum
1

via Scythiam versus per aera feruntur. Cum

verO parum concinna corpora vix possint llbrare (in
alls, recta

medio enim graviora, supra sunt nimis porrecta, et quae

caudam pars tangit, levior est) necesse est (non secus

quam navis quae ventis iactatur) in aere flactuent. Quod

cum vel sensu vel ipsa compertum habeat experientia,
non prius in altum se tollit grQs, quam lapidem Ore
sumat, qui illi et saburrae instar est, commode ut volet,
et salutl

ne pereat.

'

De
Haec
1

mihi

mlranti

Cervae

Sicilia

de

cervis

pergit.

aestlvO

fit

tandem ut

tollant.

Singillatim
altera,

ille

tempore, pascendi causa, ex

quoque,
transmittunt
Khegium
qui cum non exiguus sit

traiectus,

capita

cervis.

vllicus

non

omnes

aegrSque supra aquam

excOgitaverunt remedium.
natant Ordine, ut alteram sequatur

Ergo

aliter

deficiant,

hoc

quam bene

instructus procedit exercitus.

Sequentis enim caput prioris incumbit lateri, atque ita

natant donee defatigetur prima quae agmen dacit. Quod

cum fit, ilia in

Utrum haec
cum offendere

tergo locatur, et alia primum tenet locum.'

fabula vera sit necne, nescio, sed cum vlli-

nollem, me credere simulavl. Deinde tot

rebus spectatis defessus ad novum meum cubiculum abivl.
PosterO die, mane experrectus, ad flamen, quod fundum

nostrum

praeterit, vllico comitante, piscandi causa

bulavi.

Neque piscium

copia

50

deerat,

et

am-

dum apud

rlpam sedemus Non eadem, qua Canius inquit vllicus

fortQna Qtimur
Deinde mihi roganti quid el accidisset
hanc narravit fabulam.
'

'

'.

Dolus piscatorum.
C. Canius, eques

Komanus, cum se Syracusas Otiandl

non negotiandl causa, contulisset,

(ut ipse dicere solebat)

dlctitabat se hortulos aliquos velle emere, quo invltare

amTcOs, et ubi se oblectare sine interpellationibus posset.

Quod cum percrebuisset, Pythius el quldam, qui argentariam faceret Syracusls, dixit venales quidem s6 hortos
non habere, sed licere utl Canio, si vellet, ut suls ; et
simul ad cenam
diem.

Cum

hominem

ille

in hortos invltavit in posterum

prOmisisset, turn Pythius, qui esset, ut

argentarius, apud omnes OrdinSs gratiosus, piscatores ad

se convocavit, et ab his petivit ut ante suos hortulos

postrldie piscarentur

dlxitque quid eos facere vellet. Ad

;
o^are a Pythio apparatum

cenam tempore venit Canius

convivium

oculos multitude

cymbarum ante

pro

se"

quisque quod ceperat, afferebat ante pedes Pythil pisces

Turn Canius Quaeso inquit, quid est
abiciebantur.
hoc, Pythi, tantumne piscium, tantumne cymbarum?'
Et ille Quid mlrum ? inquit hoc loco est, Syracusls
;

'

'

'

'

'

quidquid est piscium haec aquatio hac villa istl carere

Incensus Canius cupiditate, contendit a
;

Quid multa ?

Impetrat

non possunt'.

Pythio ut venderet.

emit

tanti,

quanti Pythius voluit, et emit instructos ; nomina facit,

negotium conficit. Invltat Canius postrldie familiares
sues venit ipse mature. Scalmum nullum videt; quaeritex
proximo vlcino num feriae quaedam piscatorum essent, quod
;

'

'

Nallae, quod sciam /inquit ille, sed hie

nalli
solent
piscan
itaque herl mlrabar quid accidisset.'
Stomachabatur Canius ; sed quid faceret ?

eOs nallos videret.

51

d2

Ludi magister sceleratissimus.

Quae cum vllicus ille mihi narravisset ego aliquid in
memoriam revocare conabar quod el narrarem. In mentern vsnit fabula quam apud Livium olim in ludo recitavimus.
Hunc igitur in modum incepi. Ut tu multa
scis de" piscibus, cervls, gruibus, csterlsque animalibus, ita

ego multa de ludorum magistris, quorum ds sceleratissimo

nunc audi fabulam:
Mos erat Faliscis eodem magistro liberOrum et comite
1

simulque plures puerl unius curae demandabantur.

Prlncipum llberos, slcut fer6 fit, qui scientia videbatur
utl,

praecellere, erudiebat.

Is

cum

in pace instituisset pueros

urbem lusus exercendlque causa producere, nihil

eo more per belli tempus intermlsso, modo brevioribus,
modo longioribus spatils trahendo eos a porta lusa serante

monibusque variatls, longius solito, ubi rgs dedit, progressus inter stationes hostium, castraque inde Eomana
(Komanl tunc oppidum obsidebant) in praetorium ad

Camillum eos perduxit. Ibi scelesto facinorl scelestiorem

sermonem addit Falerios s6 in manus Komanls dedisse,
quando eos pueros quorum parentes capita ibi rerum sint,
;

dediderit.
Quae ubi Camillus audivit
"
" tul nee
populum nee imperainquit,
scelestus ipse cum scelesto munere venistl.
Nobis

in potestatem
"

Non

torem

ad similem

cum Faliscis, quae pacto

quam ingeneravit natura

fit

humano,

societas

utrisque, est eritque.

belli sicut pacis iura, iusteque ea

non est
Sunt et

non minus quam

fortiter

Arma habemus non adversus earn

didicimus gerere.
aetatem, cul etiam captis urbibus parcitur, sed adversus
armatos et ipsOs, qui, nee laesl nee lacessltl a nobis, castra
ROmana ad Veios oppOgnarunt.
52

Eos

tu,

quantum

in ts

ego Romania artibus, virtate

vincam ". Denudatum deinde
eum, manibus post tergum illigatis, reducendum Falerios

fuit,

novo

scelere vicistl;

opere armis, sicut VeiOs,

pueris tradidit, virgasque els, quibus proditorem agerent

in urbem verberantes, dedit.'
'

Qua recitata fabula Talia quidem inquam hodie numquam accidunt. Sed et apud nos, nostro in ludo, mira
quaedam nonnumquam accidunt'.
'

'

Physiognomon.

'Nam postremO anno physiognomon

quldam, Zopyrus
naturam cuiusque ex forma
perspicere profitebatur. Hie quondam ad ladum nostrum
vsnit, oravitque magistrum ut sibi liceret puerOrum mOres
nomine,

Romam

vSnit, qui se

naturasque ex corpore vultu oculis exponere. Magister

igitur nobis imperavit ut ordine staremus et capita

advenae pertractanda adhiberemus.

dictu,

capite

cuiusque manibus

naturas recte exposuit, et nos

At

ille,

mirabile

pertractatO,

omnium

omnes

<f

Macte" exclama-

vimus; etiam magister, qui plerumque ss tristissimum

praestat, nOn facere potuit quln hominl gratular^tur.
Quibus laudibus erectus physiognomon magistro quoque
persuasit ut sibi liceret et ipslus pertractare caput ; et dum
pertractat, pariter ac nobiscum antea fecit, mores expO-

submissa voce tamen loquebatur ut nos

possemus ego autem vldl magistrum
rubere animoque plane perturban. Itaque a tergO clam
nebat;

tarn

reliqul vix audlre

quid
^propinq[uavi[ ut quid dlceret Zopyrus audlrem
vero dlxisset non invenire poteram nam simul atque ego
tacito gradu ad eos perveni, magister summa Tra com;

motus, correpta ferula, caput Zopyrl ingentl ictu pulsavit

"
"
"
et
Accipe inquit tu quoque tumorem capitis ut omnes
sciant te stultissimum esse".
Quo dicto hominem tot

53

verberibus onustum e ludo expulit.

Nos discipull Irae

quando molestiam el postea volebamus
afferre, semper rogabamus num re vera animl natura e
corporis forma posset cognOsci.'
Quibus narratis iam tempus erat ad vlllam redlre.
eius

nOn

oblltl, si

Advena.

Quo cum rediissem invenl amicum

patris

mel ad vlllam

Centurio
pervenisse ut apud nos aliquot dies degeret.
est qui bellis multis interfuit.
Contra GermanOs, Britan-

multas alias nationes pugnavit. Non semel bisve sed

Olim cum commllito
saepe in proelio est vulneratus.
quldam ab hostibus oppressus in eo erat ut interficeretur,
nOs,

centurio

illl

summa

virtuts succurrit, et vita

servata ipse graviter factus est saucius.

fortissimum

quam vellem

hostes patriae
turionl est

amid

cOn-

centurionem

et ipse miles essem, ut contra

meae strenue pUgnarem

Nomen

cen-

Sulpicio, Gadibus in Hispania nato annis

abhinc qulnquaginta. Quam dives hominum non modo

fortium sed etiam ingeniosorum est et fuit terra ilia

Hispania

Lucanus

poeta,

Seneca philosophus,

Quln-

tilianus rhetor, Martialis poeta, hi inter alios in Hispania

natl postea
venerunt.

Romam

Multa pater meus

et

centurio post

cenam

inter

se

quibus sermonibus ego quoque interfui.

satis din de bello Bri tannics narravissent,
pater

collocUtl sunt,

Cum

'

inquam 'cur necesse est bella tarn longinqua gerant^

Komanl ? Nonne satis magnum est imperium nostrum ?
'Satis sane' inquit pater 'plus quidem quam satis, ut
'

arbitrantur nonnulll.

Sed Sulpicius noster melius quam

ego his de rebus tibi potest dlcere '. Cul Sulpicius subndens, 'Libens faciam' inquit 'quod rogas
negotils
;

enim

alils vaco, et filius

tuus scientiae cupidus videtur.

54

Multis in regionibus nostn bella gerere coguntur, non ut

imperium augeant sed ut fines imperil firmatl sint atque
dofonsl.

rum

QuOmodo enim

incolae longinquarum provincia-

semper els timendum est n

rapiant, homines interficiant ?

socuri possunt vlvere, si

omnia

irrumpant barbarl,
Non alisna cupimus, sed nostra nostrOsque dofendere.
Nonnumquam tamen fitut nostra dofendere non possimus
nisi contra alios populos bellum ultr geramus.
Itaque
et Britannos oppagnavit Gaius Iulius Caesar, quia Gallls
auxilium praebobant. Mihi quidem vidstur nihil magis
rei publicae prodesse quam ut provinciae dofendantur,
etiam si bella longinqua gerere cOgimur.' Cul ego * Gratias
ago' inquam quod haec omnia tarn clare exposuistl.
'

Quam

velim d

RomanOrum

priscis
'

'

factis

'

Cras fortasse respondit narrabo \

inquam 'facis\
n&rres '.

mihi aliquid
Pe rgratum

'

'

Postridi igitur ego, frater, sororos (omnes enim Sulpicium audlre cupiebamus) vesperi ad eum convsnimus.
Quibus visis subrldsns Non modo discipulos inquit sed
etiam discipulas, ut vidotur, doctQrus sum. Stronu mihi
res est agenda, ut omnibus placeam.'
Turn frater, Noli
nam et historias
n
nobis
timere,' inquit,
displiceas
'

'

'

'

amamus

et to

praestiteris.

scrlbunt, ipsl
riosOs.'

'

ipsum, qui fortissimum in proeliando

to

ScriptOros rerum plorlque multa quidem

agunt nihil. AuditOrOs habebis non incu'

'

Quod potero respondet faciam

'.

Pyrrhi medicus.

Olim^ ut scltis omnes, populo Roman Pyrrhus, rox

EpIrOtarum, bellum ultro intulit. Nam cum Romanes
Ille
potentos vidoret Apollinem do bello consuluit.
ambiguo respondit Aio t RomanOs vincere posse \ Hoc
ad so dictum ratus contra RomanOs venit, adversus quOs
f

55

Diu de summo imperio inter eum

Fabricium, imperatorem Romanum, erat certamen.

vario eventu pngnabat.

et

Perfuga quondam ab eo in castra Fabric! venit, eique est

praemium sibi posuisset, se, ut clam venisset,

clam in Pyrrhl castra rediturum, et eum veneno
necaturum.
Hunc Fabricius reducendum curavit ad
Pyrrhum idque eius factum laudatum a senatu est.
pollicitus, si
sic

Nam

causa imperium expetendum est, scelus

quo non potest esse gloria; sin ipsae opes expetuntur quOquO modo, non poterunt utiles esse cum
infamia.
Quod postea Kegulus quoque iterum arguit.
si gloriae

absit, in

Marcus Atilius Regulus.

Hie

erat vir egregia virtute qui

primo Carthaginisnses
pluribus proelils vlcit, tandem tamen ab iis duce Xanthipp5
Lacedaemonio victus captusque, Romam missus est, de
captlvls

commutandls acturus,

fecisset,

rediturum.

Ille

fide data,

Romam cum

s,

si

nihil per-

venisset, in sena-

tum indactus, Romanls persuasit ne pax cum Poenis fieret

enim fractos tot casibus spem nullam habere se

tanti non esse, ut tot mllia captivorum propter unum se
et senem, et paucos, qui ex Romanls capti essent, redillos

derentur.

Senatus consult

hanc in sententiam

facto,

suadentibusque Romanls ut
Romae maneret, negavit se in ea urbe mansurum, in qua
postquam Afris servisset, dignitatem honestl clvis habere
ipse

Carthaginem

rediit

non posset. Regressus igitur ad Africam exquisltissimls

Sed quam praeclaram famam
supplicils interfectus est.
Audite enim id quod dicit Horatius.
sibi parabat
!

Hoc

caverat

mens provida Reguli

dissentientis condicionibus
foedis, et

exemplo trahentis

perniciem veniens in aevum,

56

si

non

periret immiserabilis
'

Signa ego Punicls

captiva pubes.
adfixa delubrts et arma
militibus sine caede,' dixit,
'

derepta vidl

vidi ego civium

retorta tergo bracchia libera

portasque non clausas, et arva

Marte

coll

Auro repensus
miles redlbit.

damnum

populata nostro.
scilicet acrior

Flagitio additis
neque amlssos colores

lana refert medicata fuco,

nee vera virtus,

cum semel

excidit,

carat reponl dsterioribus.

Si pugnat extrlcata dsnsls

cerva plagis, erit

ille fortis

qui periidls s6 credidit hostibus,

et

Marte Poenos proteret

altero,

qui lora restrlctis lacertls

sensit iners timuitque

mortem.

Hie, unde vitam sumeret inscius,

pacem duello mlscuit. O pudor

magna

CarthagD, probrosis

altior Italiae rulnls

'

Fertur pudlcae coniugis osculum

parvosque natos ut capitis minor

ab se removisse et virilem
torvus

humi

posuisse vultum,

57

donee labantes consilio patres

firmaret auctor

numquam

alias dato,

interque maerentes amicOs

egregius properaret exsul.

atqui sciebat quae sibi barbarus

tortor pararet

nOn

aliter

tamen

dimOvit obstante^ propinquOs

et populum reditus morantem,

quam

si

clientum longa negOtia,

dliudicata

lite,

relinqueret,

tendens VenafrSnOs in agros

aut Lacedaemonium Tarentum.

Theatrum.
Nudius tertius Komam rediimus et pater me sinit
secum ad theatrum Ire. In quattuordecim Ordinibus,
quippe qui equestrl natus sit loco, sedsbat ;
senatores ex vetere Institute quattuordecim

namque post
graduum OrPostquam cOnssdi-

dinSs equestrl ordini assignatl sunt.

mus, pater aurl meae ore suo admoto susurrans

'

Videsne

'

inquit 'senem istum promlssa barba, qui, deslgnatore

appropinquante, 6 loco suO semper csdit et quasi currit

Cur, pater,' rogavl ita agit ?
per ordines equestres ?
'

'

'

'

Et iure timet respondit

DesIgnatOrem videtur timere \
nam
censu
caret
pater
itaque non licet el inter
equestrl
'

'

hOs ordines sedere.

Nemo enim

inter equestres adscrlbl

AdhGc
quadringenta sestertia'.
hominl
iterum
deslgnatorem
loquente patre,
appropincul

potest

quantem

non

vidl et

sint

quid esset

'

'

Specta

enim

agit

'

inquit pater

quid

eventurum mlrabar, cum

sit

facturus

rem, et omnibus ludibrio est

58

rldiculam

ImniO vero

Martialis poeta

vero

Nanneium

eum

carmen

sciipsit ut

vidl (ita

enim mihi pater

irrideat'.

dixit

Turn

hominem

appellari) designator! cedere donee ad ultimam sedem

quartideciml Ordinis perventum est. Sed ne hanc quidem
sedem retinere potuit et a deslgnatore dlmotus est. Genu

apud hanc sedem manebat, ut videretur inter

quamquam re vera nullam obtinebat
Mihi certe
sedem, sed extra Ordines in foribus erat.
die carmen sine mora
ita risum movit ut posters
legere cuperem quod pater mihi dixit Martialem scripe magis legere cupiebam quod virum ipsum vldesisse
ram. Et putO vos quoque qui de homine iam nunc
igitur flex

equites

sedere,

omnes

audlveritis

velle audire.

Audite igitur

Sedere primo solitus in gradu semper

tunc,

cum

liceret occupare,

Nanneius

bis excitatus terque transtulit castra,

et inter ipsas

post

paene tertius sellas

Gaiumque Luciumque

consedit

illinc cucullo prOspicit

caput tectus
oculoque ludos spectat indecens uno,
et hinc miser deiectus in viam transit,

subsellioque semifultus extrSmO

et

male receptus

alters

genu

iactat

equiti sedere Leitoque se stare.

Nunc autem ad theatrum redeamus, nam carmen posterO

modo die legl. Simul atque aulaeum mlttitur histrionemque videmus in scaena stantem, quantum audio
strepitum

sonum non

Immo
evaluit

verO

vox

histrionis

pervincere.

plaudentium

Tragoedia

quaedam

agebatur, sed inter tot plaudentium strepitum nil

audire poteram.
Neque re vera spectatoribus placuit,

nam mediam

inter

tragoediam clamare inceperunt et

59

Deinde turmae
poscere ut ursi vel pugiles adhiberentur.
currunt
scaenam
catervae
trans
equitum peditumque

sequuntur reges manibus

pantherae,

retortls, esseda, pllenta, naves,

omnium rSrum
me quidem tarn longae

elephant!, tantaque

camell,

animaliumque multitude

ut

pompae mox taederet. Nee non spectatorum clameres

molestiam mihi afferunt, namque ut Horatius dicit

Garganum mugire putss nemus aut mare Tuscum,

cum strepitu liidi spectantur et artes.

tanto

aderat et dum aulaeum tollitur

nam Britannorum fignrae in ips5
aulae5 erant intextae cum igitur aulaeum tollerstur ipsi
Britanni manibus suis id tollere videbantur. E quidem

Tandem autem
rem mlrabilem

finis

vldi,

vero putavi vivos eos esse gigantas, sed postquam e

theatrO discessum est pater mihi totam rem exposuit.

De

Dum domum

alcibus.

redimus d6 tanta animalium varietate in

scaena visa disserebamus, paterque dixit absurdum esse,

has omnes feras, 6 regione quamque sibi id5nea, Eomam
'

comportare.

negantl

me

Mox

scire

'

alcem inquit arcessent et mihi

Harum est
quale animal esset alcss,
et

'

',

'

c5nsimilis caprls figura' dixit, *et varietas pellium, sed

magnitudine paulo antecedunt mutilaeque sunt cornibus,

et crura sine nodls articullsque habent, neque quietis
causa procumbunt, neque, si quo aflilctae casu conciderunt,

His sunt arbores pro

erigere sess aut sublevare possunt.
cubllibus ; ad eas se applicant atque ita paulum modo
recllnatae quietem capiunt.

Quarum ex

vestlgils

cum

est

animadversum a venatoribus, quo se recipere consuerint,

omnes eO loco aut radlcibus subruunt, aut accldunt arbores,
tantum ut summa species earum stantium relinquatur.
60

61

Hue cum

se consuetudine

sua recllnavsrunt

inftrmas

arbores pondere affllgunt atque una ipsae concidunt. Quo

modo quippe quae surgere non possint facile a venatoribus
capiuntur.'

Haec dum fabula narratur

celeriter doniuni

pervenimus, ubi ego quidem tot rebus visis defatlgatus

cubitum sine mora abil, et dum in lecto crura quasi in
circulum, Mis instar, colligo, dis gratias egi quod non
natus eram alces.

Circus Maximus.
Postero diejutludorum spectacula viderem ad Circum
Maximum me contull. Per totum hunc circum longa
ut murus, quattuor pedes

spina,

alta,

medium

dividit

meta prope quam

spatium
currus
vertere
Immo
v6ro
solent.
aurigae
optimus quisque auriga semper conatur currum quam proxime regere
;

et

apud utrumque flnem

metam modo non

dlcit

stat

rotls suls radere,

namque ut Horatius

Sunt quos curriculo pulverem Olympicum

collegisse iuvat, metaque fervidis
evitata rotls palmaque nobilis
terrarum domines evehit ad deos.

Prlmum
consul,

certamen

erat

Simul atque
slgnum dedit e car-

quadrlgarum.

mappa ad terram

iacta,

emperunt quadrigae et sese in stadium effadetotum stadium strepitQ curruum crepitantium

complebatur pulvis in altum glomerabatur ana omnes
inter se commlxtl stimulis non parcebant, ut alter
ceribus

runt

alterius rotas frementesque equos superaret.

fertl

equl

alii

aliorum

aurigarum in

curruum sptlmam fervidosque fundunt

terga
flatQs.

Nam

con-

rotasque
Specta-

tores alii alias factiones strepita clamDribusque faventium

nunc prasina, nunc russata priorem occupat
incitant
;

62

locum

sed csdit albatae et haec venetae.

Ego quidem

albatae favebam factiom, diuque primus currebat auriga

Sub ultimam mstam iam currum agsns (septisns

enim totum smstiuntur stadium) propius propiusque
admovsbat rotam funallque ad dextram equO habenas
meus.

Et hac quidem tonus

laxabat, sinistrum cohibebat.

omnSs

contumaces

recti

deinde vsro prasinae factionis

qui currum vl auferunt, et ex adverse, cum

stetsrunt currus

iam

sextus

septimusque conficeretur cursus, frontes

impingunt quadrlgls unde uno ex malo alius
alium cOnfringit et incidit. Totus iam cursus curruum
caerulels

naufragils replstus est.

Quod ubi conspexit russatus
extra
orbitam
auriga,
deflectit, et frsna inhibet, dum
alios.
Interea
albatus ille, cul ego favspraetervehatur

bam, postremus omnium ultimo loco equos agebat, namque in fine certam spem victoriae ponebat qui simul ac
vldit russatum ilium solum relictum, velocium equorum
;

auribus acutum
aequatis

equorum
reliquos

iugls

sonum incutiens, insequitur

fersbantur ; modo hie, modo

flagelli

ambo

et

ille

Et
capitibus alterius quadrlgam superabat.
quidem omnes cursus inMix ille albatus recto

curru exegerat ; deinde dum habsnas flectentl sinistrOrsum equo remittit, imprtidens in metam impingit,
illo
fractisque rotls e curru volvitur implicaturque lorls
;

autem in terram prolapso,

dissipatl sunt equl

medium

per stadium, russatusque ille palmam tulit. FautorSs

albatae factionis ut vlderunt ilium curru excussum

tamen

modo

rapl per terram,

modo caelum

versus crura pro-

tendere, clans lamentls adolescentis vicem dsploravsrunt,

donee ceterl aurlgae, vix tandem equOrum cursu cohibito,

solverunt

eum

cruOre adeO foedatum ut

corpus agnosceret.

63

amlcOrum nemo

Leo in

arena.

Post hoc quadrlgarum certamen vSnationem, ut appelQuo in certamine homines, nomine bestiarii,

lator, vidl.

contra feras cuiusvis generis pagnant. Magna multitude,

varietasque mlrabilis omnium ferarum undique collocta
in arenam immittitur.
Sed praeter alia omnia leOnum

immanitas mihi admlrationl

unus leo corporis impetu

fuit,

Is

et

unlus

praesertim.

robore,

terrificOque

fremitu et sonoro, tons comlsque cervlcum fluctuantibus

animos oculosque omnium in ss convertit. Introductus
erat

inter

complures

ad

ceteros,

pugnam bestiarum

El servo Androclus nomen

datus, servus viri consularis.
fuit.
Hunc ille leo, ubi vidit procul, repente, quasi
admlrans,

stetit

ac

deinde sensim atque placids ad

hominem accsdit turn caudam more atque ritu adulantium canum clementer et blande movet, hominisque
sese corporl adiungit, cruraque eius et manus meta iam
;

paene exanimatl, lingua leniter demulcet. Homo Androclus inter ilia tarn atrocis ferae blandimenta amissum

animum receperat paulatim oculos ad contuendum leonem refert turn, quasi mutua recognitione facta, laetos
;

gratulabundos videres hominem et leonem. Haec tarn

mira res maximos populi clamores excitavit nee non
Caesar Androclum arcessitum rogavit quam ob rem ille
et

atrocissimus leonum unl pepercisset. Deinde Androclus

Cum prorem mirificam narravit atque admlrandam.
'

'

Africam proconsular! imperio dominus

ego ibi iniquls eius et cottldianls verberibus ad fugam sum coactus et, ut mihi a domino,
vinciam

meus

'

inquit

obtineret,

terrae illius praeside, tutiores latebrae forent, in campOrum

et arenarum solitudines concessl ; ac, si defuisset cibus,

consilium fuit

mortem

aliquo pacto quaerere.

64

Turn sole medio rapido et flagrante speluncam quandam

nactus remotam latebrosamque, in earn penetro et me"
recondo, neque multo post ad eandem speluncam venit
hie leo, debili

uno

et

cruento pede, gemitus edens et

murmura dolorem cruciatumque volneris commiserantia

primo quidem conspectu advenientis leonis, summs

terrore aifectus sum
sed postquam leo speluncam introgressus vldit me procul latentem, mltis et mansuetus
accessit
sublatum pedem ostendit ac porrexit, quasi
et

ibi stirpem ingentem pedl eius

conceptamque saniem volnere intimO

opis petendae gratia

haerentem

revelli,

expressi, accuratiusque, sine magna iam formldine, siccavl penitus atque detersl cruorem. Ille tunc mea opera
levatus, pede manibus mels imposito, recubuit et quievit ;

atque, ex eo die, triennium totum ego et leo" in eadem

spelunca eodemque vlctu vlximus. Nam, quas venabatur
feras, membra oplmiora ad speluncam mihi suggerebat
;

quae ego quippe qui Ignis copiam nOn haberem, sole

meridianO tosta edebam. Sed ubi me vltae illlus ferinae

iam pertaesum

est,

leone

venatum

profecto,

speluncam

Non ita multo post a militibus vlsus apprerellqui.

hensus sum et ad dominum ex Africa Komam deductus.
Is me statim rei capitalis damnandum ad bestiasque
dandum curavit. Intellego autem hunc quoque leonem
captum gratias mihi nunc etiam beneficil refer re.'
Quae cum ita narravisset Androclus, cunctis petentibus,
dimissus est et poena solutus, leoque el suffragils popull
donatus.
Equidem vero postea videbam Androclum et

leonem

loro tenul

revinctum urbe tota circum tabernas

donarl aere Androclum, floribus spargi leonem ;

omnes fere ublque obvios dlcere Hie est leo hospes

Ire

'

hominis
1276-2

hie est

homo medicus
65

leonis \

Pugiles.

Deinde currentium, saltantium, luctationis, pugilum,

discos iaciendl certamina erant.
Pugiles modo, denti-

Quam

frangibulos homines, descrlbam.

quantos habebant lacertos

medium duos

processit atque in
proiecit

obstupuerunt

Primus

in

caestus

spectatores,

latos

umeros,

arenam Entellus

magnl ponderis

tanto

rigescsbant

nomine
haudquaquam videbatur timere. Ambo statim
magnos artus, magna ossa, lacert5sque nudabant in-

plumbo

et

ferro

Alter

insuto.

tamen

pugil,

Dares,

gentes media in arena consistebant. Ut nolim talibus

obviam Ire noctu, vel in vico tenebricoso et deserto
!

Servl paribus caestibus utriusque mantis alligaverunt ;

statim uterque in articulos pedum stetit erectus, et intre-

pidus ersxit bracchia in altum iamque ab ictibus alta

capita retro avertunt creberrima inter se verbera dant,
;

pedum et iuventute dsfensus, EnmembrOrum

robustus, sed genua pigra
magnitudine
vacillant trementl, et difficilis anhelitus vasta membra
Dares

fortior agilitate

tellus

agitat

cavis lateribus multos ingerunt ictQs

e pectore

magnos edunt sonitus nee non malae sub gravibus ictibus crepitant. Entellus consistit gravis et immotus
;

tantummodo eludit ictus corpore et oculis

Alter
dolose nunc hos, nunc illos tentat
vigilantibus.
Entellus Invario
aditus, frustraque
impetu premit.

eodem

in statu,

surgens ostendit dextram et alt tollit, alter celer praeEntellus

videt ictum, et levl corpore elapsus effugit.
in auras effundit impetum et ipse gravis et graviter

magno pondere

in

terram procumbit.

omnes surgunt,

spectatores
cordiae clamores tollunt

Dlversis studils

cachinnos, alii miseristrepitus ad caelum mittitur.

66

alii

1'lioto

Alinari.

Pugil caestus gerens.

p. 67

Sed Entellus, tanto casu neque tardatus neque

territus

Ira vim addit

ardentiorque ad pugnam redit
et fortitiido sibi conscia vlrSs Tnflammat; toto campo

surgit

currentem Dareta urget, nunc dextra, nunc sinistra

ictus dat.
Neque mora, neque requies erat sed quam
densa grandine nimbi super tecta crepitant, tarn densis
ictibus Entellus utraque manu frequens verberat Dareta
;

agitatque.

quldam

Turn demum, fine certaminis indicto, servi

subduxerunt defatlgatum, genua in-

Dareta

ftrma trahentem, utrimque moventem caput, sanguinem

spissum ac dentes cum sanguine mlxtos ex ore exspuentem

Dentilegum scilicet eum fecerat Entellus. Caput etiam

tumore magno tumebat, quern si Zopyrus ille physio-

gnomon

vldisset

omnium sapientissimum hominum

esse

dixisset.

Gladiatores.
1

At tuba

terribili sonitu taratantara dixit

Ad

tores intraverunt.

'

imperatorem versi

'

et gladiaMoriturl ts

salutant' clamaverunt et statim acriter pOgnatur.

Alii
mirmillonSs
alii
vocantur
hi
enim
in
retiarii,
;
galels
piscis effigiem gerunt, illl rete et fuscinam (vel tridentem)

habent.

Retiarius

quldam reti suo mirmillonem implicare

conabatur et fugientl
peto

omnes

quid

me

facetias

illl

Non

te

'

clamavit

fugis, Galle ? Piscari volo

hominis laudavSre

peto,
'.

Quo

piscem
audito

at ille reti iacto mir-

millonem implicavit 'Habet, habet', clamaverunt omnes,

et ille victor ad imperatorem versus signum exspectabat.
Imperator quippe qui intellegeret spectatores retiario
favere, pollicem vertit et

signum mortis

dedit (signum

parcendl pollice presso datur). Interfectum mirmillonem

servi ex arena unco traxerunt.
Neque plus videre poteram sed patrem statim Oravi ut me a tarn saevo spectaculo abduceret.

Domum

igitur rediimus.

67

e2

De

puerls in Senatu.

Saepenumer5 cum patre volsbam ad senatum ire, sed

mihi olim plus solito flagitanti ut me secum duceret,
pater Non iam respondit licet puerls senatum intrare
Deinde mihi causam rogantl haec exposuit
Antea
inquit mos senatoribus Komae fuit in curiam cum praetextatls ftlils introlre.
Cum in senata rss maior quaepiam
cOnsultata atque in diem posterum prolata est, placuitque nS quis hanc rem Snuntiaret, super qua tractavissent,
priusquam decreta esset, mater Paplrl puerl, qui cum
'

'

'

'.

'

'

'

parente suo in curia fuerat, fllium percunctata est quidnam in senatu patres Sgissent. Puer respondit tacendum

mulier fit audiendl cupidior

esse, neque id did licsre
sScretum rel et silentium deberl puer afflrmans animum
eius ad inquirendum excitat ; quaerit igitur magis vio;

lentiusque.

Turn puer, matre urgente,

mendacii consilium

init.

Actum

horum viderstur utilius magisque

lepidl atque festivl

in senatu dixit,

6 republica esse,

utrum
unusne

ut duas uxorSs habsret, an ut una apud duos nupta esset.

Hoc ilia ut audivit, animo compavescit ; domo trepidans
egreditur ad ceteras matronas defert quod audierat pos;

ters die perveniunt ad senatum ; lacrimantes atque obsecrantes incipiunt orare una potius ut duobus nupta
fieret,

quam

ut unl duae.

Senatores

ingredientes

in

curiam quae ilia mulierum intemperies et quid sibi

postulate ista vellet, mirabantur. Puer Paplrius in
medium curiae progrsssus, quid mater rogavisset, quid
Senatus fidem
ipse matn dixisset et totam rem narravit.
atque ingenium puerl laudat, consultum facit posthac
puerl cum patribus in cariam ns introeant, nisi ille unus
68

Retiarius.

r.68

elque puero postea cognomen honoris causa

w
"
ob loquendl tacendlque in
Praetextatus

Paplrius

inditum

est

aetate praetextata prudentiam.'

Lucius patri suo salutem

dat.

Septem abhinc diebus, pater carissime, Athenas permare Brundisio transvectus cursu quam celerrimo
venti enim semper erant secundi.
Quibus cognitls scio
et t et matrem vehementer esse gavisuros.
Mare enim
venl,

pertculls

plnum.

In cursu voluptate maxima affectus

dum

solem specto clarissimum, undas caeruleas,

urbes interdum Graecas in ora maritima sitas. Navigavl
igitur sine timore nauseave.
Apud Piraeum expositus

sum,

Athnas
mea

pedibus iter

quod cum facerem obvius

feci,

qui domum suam

valent
et cOnsobrtnl. Qui
valet,

meO,

patruO
et

studils perfectls

ml

pater,

quam

cum

els

pulchra est

omns

cottldi

ludo.

ful

Amita

mihi placent,
Urbs ipsa,

Quales erant Graeci illi, qui

fcrunt Koniae Graecos

tot templa, tot statuas tanta arte

oderam

dsduxit.

nunc Athsnis admiror, et ingenia ilia magna,

Homerum, Aeschylum, Sophoclem, Thucydidem, melius
Komae enim deteriores videntur Graeci, ideO,
intellego.
ut oplnor, quod plerique sunt servl, mercnaril omnes.
Gratias tibi, pater, ago quam maximas, quod mihi permlsisti ut Athenls artem OratOriam discerem.
Studils m
ut
Graecam
penitus dsdam,
quam celerrim
linguam
;

doctus sim.

Nunc

sentio

eadem quae snsit Propertius

Illlc vel studils

animum mendare

Platonis

incipiam aut hortls, docte Epicure, tuls

persequar aut studium linguae, Demosthenis arma,
librorumque tuos, docte Menandre, sales
;

69

aut

certe"

tabulae capient

slve ebore exactae, seu

mea lumina
magis

Cura, pater carissime, ut valeas.

pictae,

aere, mantis.

Vale.

Finis.

Finis adest narrationis huius, adest quoque finis pueriNunc aut em vos omnes, qui hunc librurn^ reci;
Ut enim vobis discenda est lingua
iubeo
valsre.
tatis,
tiae.

Latina, ita mihi, qui iam

sum

adulescens, nOn puer,

Valete omnss, et

Athenls est discenda ars oratoria.

bonl este discipuli.

EXERCITATIONES
Ego

et vita

mea.

A(l)
Verte in orationem obllquam, accedente idoneo verbo
principal!
1

2.

3.

Pater meus appellator Sextus Cornelius Pollio.

Ego appellor Lucius.

Nunc de matre dlcam.

4. Fratri
5.

praenomen

est Gaius.

lectulo surrexl.

6.

Mater patrem salve re

7.

8.

Sorores patrem salvere iusserunt.

Puerl non ludent in lQdo.

9.

Post ludum

10. Sorores

iussit.

domum redeo.
mox ibunt.

ad ludum

B
1.

De quibus
scls

rebus narraturus est Lucius ?

de ipso Lucio ?

2.

Quid

3.

Quomodo appellantur

4.

Quid facit Lucius cottidie ?

Quid accidit in ludo ?
Qui erant Horatius, Vergilius, Terentius ?
Quid faciunt puerl quotiens e ludo exeunt ?
Quot annos natus est Lucius ?

5.

6.
7.

8.

9.

10.

pater, mater, frater, sorores ?

Quern salvere iubet Lucius ?

Quid accidit cum puerl in ludo ludunt
71

c
1.

Cuius gentis

2.

Quomodo patrem Luci

3.

Estne maior gente familia ?

4.

Quis poenas dat ?

Quis poenas sumit ?
Quot genera sunt ludorum ?

5.
6.
7.

8.

9.

10.

est

Lucius ?
appellabat mater ?

Quo alio modo appellator alter ludus ?

Quid est praenOmen tibi ?
Quid est tibi nOmen ?

Num habes

cognomen

A
Redde

(2)

ipsa verba dlcentis (vel dlcentium)

mo Romanum esse puerum.

1.

Dico

2.

Scio to ignorare.

3.

Intellegis

4.

Credo sorOres

5.

SorOres salvOre iubeO.

6.

8.

Nego licore nobis in ludo ludere.

Dico magistrum poenas a nobis hen sumpsisse.
PutO nOs poenas eras daturOs esse.

9.

Manifestum

7.

10.

Magister

me narraturum esse do omnl mea vita.

mox ad ludum ituras esse.

est

dlcit

nOs nOn

satis didicisse.

puerOs esse stultos.

(3)

Verte in interrogationem (vel exclamationem) obllquam

verbo praesentis temporis regente

cum

1.

Quam

2.

Do

3.
4.

sevorus est magister

quibus rebus dlcam ?

sum puer ?
annos
natus sum
Quot
Qualis

72

8.

ludum ?
me5s ?
Utrum Horatium an Vergilium mavis ?
a
Fregistlne hanc fenestram annon ?

9.

Quis recitaturus est ?

5.

Frequentasne

6.

Vldistlne libros

7.

10.

Didicitne

pensum suum annon

(4)

cum verbo

Verte easdem sententias

regente.

temporis perfectl

(5)

Verte in interrogationem rectam

1. Kogavit me
quota hora 6 lectulo surrexissem.
:

2.

3.

Scio quot sorores habeas.

Dixl el quid in ludo facerSmus.

4.

Nescit quis hoc fecerit.

5.

Certiorem

6.

Certior6s nos faciunt quis adventurus

Certior fro qualis fuerit Vergilius.

7.

eum

feci

quando abiturus essem.

sit.

8.

Certiores facti sunt quot annos natus essem.

9.

Kogaverunt me num felix essem.

Kogat nos utrum ludum frequentemus necne.

10.

B
1.

2.

3.

4.
5.

6.
7.

8.

(2)

Cur est pater LucI Brundisinus ?

Cur summo est honore apud elves Brundislnos ?
Quid et ubi est Brundisium ?
Ubi est domus nostra ?
Per quid domum intras ?
Quis est ianitor ?
Ianua aperta quo imus
Quid est atrium ?
1

'

in interrogatione obllqua fit ' num \

annon' in interrogatione obllqua fit necne

ne

'

73

'.

9.

10.

Quid medio

est in atrio ?

Ubi cenamus ?

B(3)
domo Romana.

Scribe quidquid didicistl ds

0(8)
1.

2.
3.
4.
5.
6.
7.

8.
9.

10.

Quid facit magistratus ?

Quid est oriens ? Cur ita nominatur ?
Quid est occidens ? Cur ita nominatur ?
Quid est meridies ? Cur ita nominatur ?
Quid est septentrio ? Cur ita nominatur ?
Car ita nominatur impluvium ?
Quid
Quid
Quid
Quid

est

compluvium ?
significat vocabulum Lares
est

tablinum ?

est peristylium ?

(6)

Cur intramus triclinium ?

Cur sedebat ianitor in cella ?
Cur super impluvium erat nullum tectum ?
Cur ludum frequentas ?
Cur ianuam pultamus ?
Car habebant Romanl impluvium in atrio ?
Cur ante portas cellarum dormiunt servi ?
Cur in ludo numquam ludo ?
Car edimus ?
Cur discimus ?

1.

2.
3.
4.

5.
6.
7.

8.

9.

10.

(7)

Rescribe has sententias in tempore perfecto vel imperfecto

1.

2.

Tectum est super domum ne pluviae in nos cadant

In ludo taceo ne magister poenas sumat.
74

3.

4.

Magister puerum mittit qui sellam quaerat.

Magister nos docet quo sapientiores f iamus.

5.

IntrO

6.

In

7.

tablmum

ut patrem inveniam.
ne quis me invenlre possit.

peristylio lateO

Simulo

me

intellegere ne magister stultum

me esse

putet.
8.

Cibum

9.

10.

capio ne frater edat.

ne serus ad

lectulo surgo

ludum

earn.

Libro inhioquodiligentioremme esse putet magister.

(8)

Kescrlbe has sententias in tempore praesenti

1. Amicus advsnit ut apud nos cenaret.

2.

Ante lucem surrexl ut solem orientem viderem.

3.

Ientaculum edi ne ieiunus fierem.

lavi ne sordidae essent.
Corpus exercebamus ne pingues essemus.

4.
5.
6.
7.

8.
9.

10.

Manus

Ad

lectulos iverunt ut dormirent.

Pater tabllnum intravit ut epistulam scrlberet.

Privatum habebat conclave ne nos molesti el essemus.

Mater mlsit servum qui atrium purgaret.

Magister me laudavit quo magis discere cuperem.

Ludus.

B
est ludus lltterarius ?

1.

Quid

2.

Quales

3.

Quid gerimus cum ludum frequentamus

4.

Quis nos comitatur ?

5.

7.

Quid extra ludum fecit sceleratus

Quid nos facere iussit magister ?
Cur ego tacebam ?

8.

Cur appellavit Horatius magistrum suum plago-

6.

alii

sunt ludi ?

ille

puer ?

'

sum'?
75

9.

10.

1.

2.
3.

4.

Ubi stant capsae? quid continent?

Qualss scriptOres recitamus in ludo

Qualis est paedagOgus ?

Qualis sella est cathedra ?
Qualis tabula est tabula cerata ?
Qualis homo rationes ducit ?

6.

Quid docet grammaticus

Quid docet rhetor ?

5.

7.

Qualis scriptor versiculos scribit ?

8.

Qualis scriptor historias scribit ?

9.

Quae pars corporis

Quid est virga ?

10.

De

est

2.
3.

umerus ?

milite fortissimo sed Ignoto.

B
1.

(1)

Quis prior locos idoneOs occupat ? Quando

Qualem ad locum pergunt Romanl ?
Quid ostendit tribonus ?

5.

Quis ducit quadringentos

Num periit tribunus ?

6.

Scisne

7.

Quid consull dixit tribunus?

4.

nomen

tribuni ?

Verte per Orationem

obllquam.
8.

9.

Quomodo mortem effugerunt Romanl ?

Quale monumentum habet tribunus ?
C(l)
significat tribunus ?

1.

Quid

2.

Aliter exprime signum.

76

Cena.

B
1.

2.

(2)

Quando adveniunt vocati ?

Qui dsducunt eOs ?

3.

Quo deducunt ?

4.

Quibus parantur cSnae

Quid prOmlsit pater ?

5.
6.
7.

8.

9.

Quo cOnsilio postea adful ?

Enumera fercula.
Quando secundae appOnuntur msnsae ?
Quo animO servum sequor ?

10.

Quid vldi triclinium ingrSssus ?

1.

(3)

2.

Quo Ordine dispositl sunt lectl ?

Salutatis convivis quid facio ?

3.

Cuius carmen doclamo ?

4.

QuantO opere amabat passerem Lesbia

Quid faciebat passer?

5.

abiit passer ?

6.

Quo

7.

Cur rubent puellae ocull ?

QuOmodo carmen doclamavi ?
Cuius carmen postea recito ?

8.
9.

10.

Quis erat Issa

B(4)
1.

2.

Qualis erat Issa ?

Quid putabis

si

queritur Issa ?

cOnsilio picta tabella Publius

4. Quid rogant convlvae ?

Issam exprimit

3.

Quo

5.
6.

Quale praemium accipio ?

ExpOne quo ordine edenda appOnantur.

7.

Describe triclinium et lectos.

77

8.

Describe Lesbiae passerem.

9.

Quomodo

cognoscere possumus Issae similem esse

tabellam ?

C(2)
1.

2.

solemus in tricllnio ? Quid in

Quid
Cur secundae mensae ita appellantur ?
facere

3.

Quis erat Orcus ?

4.

Quid

atrio ?

significat catella ?

Iter.

(1)

1.

Brundisio relicto ubi habitamus ?

2.

Quid dlcit Horatius de els qui

Cur Romam profectl sumus ?

3.
4.

5.
6.
7.

8.
9.

10.

iter faciunt ?

Quomodo portavimus impedimenta ?

Quantum distat Brundisium Roma ?
Quo devertebamus sub noctem ?
Qualis erat prima pars itineris nostrl ?
Quid igitur nobis accidit ?
Qualis est panis Canusil?

Quid pretio venit eo in oppido cuius nomen memoria

excidit ?

(2)

2.

Quid ego hie feci ?

Quid fecerunt pater et mater ?

3.

Cur

1.

4.
5.
6.
7.

8.
9.

ita nominatur Beneventum ?

Quid hie fecit hospes ?
Quid attulerunt servi ad flammas exstinguendas
Quomodo ego et frater Capuae lusimus ?

Quomodo accidit ut sanguis e naso meO effliixerit ?

De quo narrabat pater in itinere ?
Quomodo rem publicam restituit Fabius Maximus?

10. Describe

lusum quern

digitls

78

micantes ludimus.

A(l)
Scribe personaliter

1.

Turbatur per domum.

2.

Clamatur.

3.

Ululatur.

4.

Concursum

Pugnatum

5.

Scribe aliter
6.

Servl

7.

Lusum

est ad dSversOrium.
est acriter.

aquam

attulerunt ad flammas exstinguendas.

eo.

Pater et mater dormitum

Cubitum ibimus.

8.

9.

ierunt.

Impedimenta colligimus ad

10.

A
Kescribe has sententias

vocabuli

faciendum.

(2)

cum

coniunctione 'cum* inlocO

'

'

quia

Tablinum

1.

iter

intra vl quia

patrem in venire volebam.

Togam praetextam gersbat quia speciem praetOris

prae ss ferre volebat.
3. Discessimus quia satis ederamus.
2.

4.

Tacul quia magistrum vlderam.

5.
6.

AddeversOriumdevertimusquiaitinerisnOstaedebat.
In ludo hiabani quia nOn satis dormieram.

7.

Quia fessus eram matrem oravl ut mihi cubitum

Ire

liceret.
8.

Abil

quam

celerrime quia

mater

mihi veniam

dederat.
9.

10.

Magistrum timsbam quia librum meum amlseram.

Tabernam petiit quia isiunus erat.

(3)

1.

Quis Fundls nos excepit ?

2.

Qualis erat hie praefectus ?

79

4.

Quid mater nobis narrabat dum Fundis discedimus?

Car iussit Iuppiter omnes aves convenlre ?

5.

Qualem

6.

Quid igitur fecit graculus ?

Qualem speciem prae se ferebat ?
Quid facturus erat Iuppiter ?
Quid fecerunt ceterae aves ?
Et quid graculo accidit ?

3.

7.

8.
9.

10.

creatUrus erat regem ?

0(1)
2.

Quid slgnificat vocabulum clUellae?

Cur ita nominatur deversOrium ?

3.

Quid

4.
5.

vehimur in itinere ?
Qua
Cur ita nominatus estQ. FabiusMaximus Canctator?

6.

Quid

7.

Quail habitu amicltur ?

8.

Cur favendum

9.

Quid
Quid

1.

10.

est culina ?

in re

facit praetor ?

est

est Unguis apud sacrificium ?

conventus hominum ?

facit

caupo ?

Iuppiter regem avium creare voluit.

(3)

His in sententils insere verbum omlssum

1. Accidit ut Iuppiter regem avium creare
2. In eo erat ut Iuppiter regem avium
:

modo

Nulls

Iuppiter

5.

Quomodo
Avium interest

7.

8.

potest ut Iuppiter regem avium

efncere potuit ut regem avium
fiebat ut Iuppiter regem avium
?

3.
4.

6.

fieri

nOn

ut Iuppiter regem avium

Restat ut Iuppiter regem avium

Accidit ut Iuppiter graculum regem facturus
.

80

Nullo

9.

modo

poterat ut Iuppiter graculum

fieri

regem ...
10. Accidit ut ceterae aves

graculo

propriam singulae

plumam

B(4)
graculo narrata, quid rogavit frater meus?

1.

Fabula

2.

Quid deinde ego rogavi ?

Quid mater respondit ?
Quid demonstravit fabula ?
Cur ego et frater fabulam reprehendimus ?

3.
4.
5.

de"

Quale oppidum erat Anxur ?

iter fecimus ?
Cur dormlre non poteramus ?

6.

QuOmodo inde

7.

8.

Quid mane experrectl sensimus

Quid igitur fecit pater?

9.

10.

A
Coniunge

mina

in

relative

unum

(4)

has blnas sententias addito prono-

1.

Praemium tibi dabo

2.

Iuppiter graculum avium regem facturus

putabat
3.

puto te esse praemio dignum.

eum dlgnissimum

erat

esse.

Magister reprehendit puerum;

putavit

eum non

attento esse animo.

4.

5.

Mendico cibum dedi putavl eum esurlre.

Praefectum irrtdebamus putabamus eum
;

esse

gloriosum.
6.
Magistrum timemus
cundum.
7.

Magister

me

laudat

putamus

putat

me

bene

eum

esse

fecisse

ira-

pensum

meum.
1276-2

81

8.

me

Magister

laudavit;

putavit

me

bene

fecisse

pensum meum.
Magister irascebatur putabat discipulos ladere.
Magister a fratre meO poenas sumit; putat eum

9.

10.

esse

Tgnavum.

(5)

vel

Fenestra mini aperienda est.

Oportet me aperire fenestram.

vel

Omnibus est descendendum.

Oportet omnes descendere.

Scribe aliter

3.

Ianua mihi claudenda est.

In liido nobis est discendum, non lGdendum.
Iter nobis faciendum erat.

4.

Komanis pueris prima

1.

2.

me

luce ad

Oportet

6.

Oportet te pensum tuum

Oportuit nos tacere.

7.

8.
9.

10.

ludum eundum erat.

clara voce loqul.

5.

facere.

Oportuit eos pecuniam solvere.

Festlnandum erat omnibus.

Hie

liber

omnibus pueris

est recitandus.

B(5)
1

2.

3.
4.

5.
6.
7.

8.
9.

10.

Estne

Koma

similis Brundisio ?

Ad

portam Capenam quid oportuit omnes

Quando per vias urbis licet equis vehl ?
Cur nobis tamen die licuit ?
Ubi vlllam habebat patris mel amicus ?
Cur in hortos cenatl exiimus ?

facere ?

Qualia dixit Martialis pauca sua iugera esse ?

Quid videre potuimus ex hoc loco ?

Cur in tacente essedo vehitur gestator Flaminiae

Cur cupiebamus otio nostro frul ?
82

2.

C (2)
Quomodo sunt culices nobis incommode ?
Qualis est homo vino madidus ?

3.

Car stertunt nonnulli homines dum dormiunt

4.

Quid

5.

Qualibus vehiculis utiniur in itinere faciendo ?

6.

Quid faciunt

7.

Qualis est hospes cOmis ?

8.

Quando Otium agimus ?

Quando negOtium agimus

1.

9.

10.

fert

quercus ?
helciaril ?

Quid proprie slgnificat carina ?

Roma.
B(l)
1.

2.

3.
4.
5.

Ubi situm est forum Romanum

Ubi est Ianiculum ?

Quid est in foro ?

Cur in lacum desiluit Curtius ?
Cur vehuntur duces per Viam Sacram in Capitolium?

7.

Ubi aguntur cursus equorum

Ubi nos lavamus ?

8.

Quo

6.

9.

10.

in loco pugnant gladiatores ?

Cur ita nominatur forum boarium ?
Ubi spectamus ludos scaenicos ?

A
cum tempore perfect verbl principalis
Vereor ne taedeat te Romae.
Timeo ne fessus sis.
Nos discipull veromur ne magister Irascatur.
Timent ne gladiatores so laedant.
Timet ne in balnels summergatur.
83

Scribe
1.

2.

3.

4.
5.

f2

Scribe

cum tempore praesenti

6.

Timebamus

ut possemus emere holera.

ne orationem haberet.

7.

Timebam

8.

Verebar ne in colle ascendendo laberetur reda,

9.

Verebamur ut possemus ranam in palude invenire.

sunt omnes ne multitude hominum lintrem

10. Veriti

demergeret.

B(2)
1.

Quid rogavl

eum

qui ridebat

dum ego titulum frontl

domus afflxum
2.
3.
4.

perlego ?
mihi dixit ille de

domo ?
Quid
?
dixit
esse
simulacrum
Quale
dlxi
cum
audiissem
Quid
philosophum hanc

domum

conduxisse ?
5.

6.
7.

Quid postrldie putabam cum funus viderem ?

Cur poposcit philosophus ceras, stilum, lumen
Quid audivit media nocte ?

faciebat effigiss ?

8.

Quid

9.

Postquam philosophus locum, quern demOnstraverat

effigies, effodit,

10.

quid invenit ?

Quid deinde fecit?

C
1.
2.

3.
4.
5.

6.

ex rostris ?

Quid
Quid accidit in Basilicls ?
Quid faciunt negotiatores ?
Ubi est Subura ? Quales hie habitant ?
Quid est forum holitorium ?
fit

Quis locat domum ?

est contrarium verbl

7.

Quid

8.

Cur proscribimus domos ?

Quid est nenia ?
Quando exsequias imus ?

9.

10.

84

'

loco

Nocturna Lemuria.

B(l)
1.

2.
3.

Cur non putat pater et apud nos esse manes ?

Cur celebrat Nocturna Lemuria ?
Cur oravl matrem ut ad mediam noctem mihi liceret

pervigilare ?
fecit

mater

4.

Quid

5.

Quando surrexit pater ?

Cur faciebat signum sacrum dum per domum

6.

ambulat
7.

8.

9.

10.

faciebat hoc signum ?

Quid deinde fecit ?
Quid dicebat dum fabas supra umerum iacit ?
Quid putant homines his fabis accidere ?

Quomodo

B(2)
Describe Nocturna Lemuria.

C
nominatur mensis Maius?

1.

Cur

2.

Quid

3.

Quomodo

4.

Cur lurida

5.
6.

Quid proprie slgnificat fulcrum

Ad quid homines efferimus ?

7.

Quid

8.

modo appellantur lemures ?

Quo
Qualis est claudus ?

9.

10.

ita

est digitus salutaris ?

appellantur ceterl digitl ?

est

umbra

?
?

est saga ?

alio

Quid

est

cyathus?

De manibus.

B
1.

Car putat Propertius manes esse ?

2.

Qualis el videbatur Cynthia ?

85

3.

Car nonnumquam condiscipuli me

irrldent ?

Qualis erat patris amicus qui rurl habitabat ?

5. Quis eum vesper! visit ?

4.

6.
7.

8.
9.

10.

Cur non poterat cyathum quaerere ?

Quid rogavit advena ?
Quid respondit alter ?
Quid deinde dixit advena ?
Quid praecipue* imperavit el ut faceret

De

somniis.

B
1.

2.
3.
4.

Num

omnia sunt somnia vsra ?

Utra ex porta verae veniunt umbrae ?

Qualis est porta altera?

Quid hac exit ?

Somnium verum.
1.

2.

Quid fecerunt duo Arcades ?

Quo deverterunt ?

4.

Quid deinde fecerunt ?

Cur alter alterum oravit ut

5.

Num

6.

Cur recubuit ?

3.

B
1.

Quid

sibi

(2)

alterum oravit ubi iterum cubiculum

alter

vlsus est intrare ?

2.

3.
4.
5.

6.
7.

8.

Quid
Quid
Quid
Quid
Quid
Quid
Quid

subvenlret ?

alter alterl subvenit ?

sibi accidisse narravit ?

ex altero petiit ?

mane

fecit alter ?

6 bubulco quaeslvit ?
fecit

bubulcus ?

mortuo hominl

accidit ?

deinde accidit ?

86

9.

10.

Hac narrata fabula quid dixit frater meus ?

Quomodo potuit pater proverbium fratrl meo

expOnere ?

B(3)
Scribe sine libro fabulam

de"

somnio vSrO.

Trium somniantium f&bula

B
1.

2.
3.

faeeta.

(1)

CQr ad templum profectl sunt comites

Quid els progredientibus accidit ?
Quantam ad inopiam redacti sunt ?

4.

Quale consilium inisrunt urbani ?

5.

Cur posusrunt panem prope ignem ?

Quid deinde proposusrunt ?
Cur ex igni panem semicoctum extraxit rusticus ?

6.
7.

8.
9.

10.

Quid deinde fecit ?

Quid fecit alter negotiator ?
Quid alterl dixit ?

B(2)
1.

2.

3.

Quid respondit alter negotiator ?

Quibus audltls, quid fecit rusticus ?
Cur eum excitavSrunt urbani ?

8.

Quid rogavit rusticus?

Quid responderunt urbani ?
Quid deinde rogavit rusticus ?
Quid responderunt urbani?
Deinde quid narravit rusticus ?

9.

Hac

4.

5.
6.
7.

audita fabula quid dixit frater

meus ?

10. Qualis est fabula ?

(3)

Scribe sine librO de tribus

somniantibus fabulam.
87

c
1.

2.

3.
4.

Quid
Quid

est viaticum ?
est

contrarium verborum deficere? inopia?

Qualis est negotiator ?

Qualis fabula est fabula f aceta ?
est far?

5.

Quid

6.

Qualis puer

praemium

interest inter

8.

Quid
Quid

9.

Unde negant

7.

10.

Quis

accipit ?

Elysium atque Tartarum ?

est dolus ?

est

poetae

quemquam

redire ?

redux ?

Causae somniorum.

B
1.

2.

3.
4.

5.
6.
7.

8.

9.

10.

Quid de somnils apud Tullium in ludo recitabamus?

Quibus audltis quid ego fscl ?
Quid respondit magister ?
Quid mihi faciendum dedit ?

Quid accidit venatori somniantl

Quid iudicibus ?
Et aurigae ?
Et poetae ?

Consentitne magister poetae ?

Quid putavit Lucius de magistro suo ?

Magister laqueo suo captus.

B
1.

2.

3.
4.

Quid causidici videntur in somnils agere ?

Quid imperatores videntur in somnils agere ?
Quid nautae videntur in somnils agere ?
Quando saepenumero discere taedet pueros Eoma-

nos?
88

5.

QuOmodo

et discipulls prodest magistrl

admiratio

poetarum ?
6.
7.

Quando 6 lectulo puerO Eomano est surgendum ?

Quid secum portabant puerl Eomanl cum ludum

peterent ?
re decolores frunt librl ?

8.

Qua

9.

Quid Lucius rogavit magistrum mane ludum

in-

trantem ?
10.

Quid deinde

fecit

Lucius ?

C
est

msta ?

1.

Quid

2.

Quis est causidicus?

3.

Quid est fuligo?

Quid facit calculator?
Quid facit notarius ?
Quae sunt sceptra paedagOgOrum

4.
5.

6.

Quando

8.

Quis erat Marsyas ?

Quid accidit Idibus Octobribus ?

9.

10.

Quid

ardet Sirius ?

7.

significat

proverbium

'

cornlcum oculos con-

figere'?

Colloquium cum patre.

B(l)

5.

Cur iterum quaesivl patrem meum ?

Quid eum rogavi ?
Quid me rogavit pater ?
Quid ego respondl ?
Cur non poterat pater ds somniis loqul

6.

Quid promisit pater

7.

Interea quid feci?

Quid timebat Suetonius Tranquillus?

1.

2.
3.

4.

8.

se

factarum esse ?

89

Quid Oravit patrem meum ?

In somnils interpretandis quid maxims refert?

9.

10.

B(2)
Quale somnium

1.

percepit pater
Quail in iudicio erat acturus ?

2.

meus

Sed quomodo cessit actio ?

Quid est cautissimi cuiusque praeceptum ?
5. Quid interest inter iudicium centum virale
atque
indicium quod Suetonius Tranquillus agebat ?
3.

4.

C
1.

2.

3.

Quid est tablinum ?

Quid continent forull ?
Car nonnumquam petunt homines ut

actio diffe-

ratur ?
4.

Quomodo

1.

Hac

2.

Qua

appellatur socrus maritus ?

B
epistula recitata, quid dlxi me velle scire ?
re adductus est pater ut crederet esse phantas-

mata?
3.
4.

5.
6.
7.

Quid accidit Curtio Rufo dum in porticu spatiatur ?

Quid dixit se esse haec figura ?
Quid de Curtio Rufo dixit ?
Quid accidit el dum e nave egreditur ?
Cur implicitus morbo omnem spem deposuit ?

Mater mente turbata

irruit.

(1)

1.

Quid rogavit mater mea ubi patrem

2.

Quis erat Davus ?

3.

Car non

facere potuit

interpellavit ?

mater quln DavO crederet

(2)

Narra quid Curtio Rafo accident.

90

Verte in tempus perfectum

1.

Non

2.

Nemo

3.

Non dubium

facere

possum quln

el

credam.

dubitat quln dlligens sim.

est

quln Iracundus

sit

magister.

Magister non obstat nobis quln lusum eamus.

5. Magister nobis obstat quOminus lnsum eamus.
Et in tempus praesens
4.

6.
7.

8.
9.

10.

Non

facere potuit discipulus quln rlderet.

Nemo dubitavit quln vera narraret Davus.

Non dubium

erat quln gloriosus esset praefectus.

Nemo me impedivit quln domum redlrem.

Quis me impedivit quOminus domum redlrem ?
B(3)
Quid

sibi vlsus est cernere

2.

Quid

effecit

3.

Prima

1.

Davus dum

in lectule

iacet ?

4.
5.
6.

ut somnio crederet ?

luce quid vldit ?

Quid mihi accidit cum haec audiissem ?

CQr simulavl me summo terrOre esse affectum ?
Potesne exponere quid re vera Dave accident ?

Laqueo meo captus.

B(l)
1.

2.
3.
4.

Quid mecum reputabam dum

constitui facere ?

in lectulo iaceO ?

Quid
Quid promisit Marcus se facturum esse?
Quid imperavit nobis circum sepulcrum saltantibus ?

B(2)
Narra quid DavO accident.
91

B(3)
Narra quomodo conatl simus Marco persuadsre esse
manes.
Fabula de Gabieno.

B
2.

Quis
Quid

erat Gabienus ?

3.

Cum

advesperasceret quid fecit ?

1.

4.
5.

el accidit ?

Cur Pompeium videre voluit ?

Quid amlcis Pompeii narravit Gabienus

cenam

Alia fabula inter

narrata.

B(l)
1.

2.

Quid Corfidio accidit ?

Testamento aperto quid

fecit frater eius ?

5.

Quid dixit alter, plangentium sonitu concitus ?

Quid oravit ?
Quid nuntiaverunt domestic!?

1.

Hac

3.

4.

B
2.

Quomodo regnum

3.

6.

Quid
Quis
Quid
Quid

7.

Qua

4.
5.

(2)

narrata fabula quid facere pater servos iussit ?

vlnl sortimur ?

contigit patn meo talos iacientl ?

arbiter bibendl est creatus ?
servls imperavit ut facerent ?

avum meum rogaverunt

ratione

servl ?

vlnum bibimus ?

Patruus meus aliquid narrat.

B(l)
1.

Cur putavit patruus meus sordidum

esse

Lupercum
2. Cur aliud genus vlnl amlcis,

Lupercus

et

sumptuosum

aliud libertls, appOnebat

3.

QuOmodo

sine

magno

pretio Silius

omnibus eadem

apponere potuit ?

B(2)
Narra quid patruo meO acciderit apud Lupercum cenanti.

(1)

Rescnbe has sententias anteposito aut non multum

abest aut hand multum aberat in loc5 adverbil paene.
1. Paene in Humeri cecidit.
2. Fenestram paene fregimus.
3. Paene adest.
4. Paene adsunt feriae.
5.

Hominem

paene

6.

Magister paene

7.

Paene

8.

Romam

9.

Hora paene

10.

interfecit.

Irascitur.

perfeci.

paene pervenimus.
praeteriit.

Orus paene fractum

est.

A
Scribe in tempore perfecto

(2)
:

2.

Magister discipulls persuadet ut attento sint animo.

Magister facile persuadet pueris ut domum redeant.

3.

Nemo mihi

1.

4.

5.

persuadere potest ut mentiar.

Quis ignavo persuadere potest ut open incumbat ?

Quis avaro persuadere potest ut pecuniam largiatur?

Scribe in tempore praesentl :

6. Nobis persuasum est ut ablremus.
7.

Persuasit mihi ut redlrem.

8.

Nemo el persuadere potuit ut pecuniam redderet.

Marco persuasimus ut in sepulcro dormiret.
Illls persuasl ut mihi crederent.
93

9.

10.

c
1.

Quis suo captus est laqueo ?

2.

Qualis est classiarius ?

3.

Quantum

4.

patrimonii accipit heres ex asse

e fritillo ?
iacimus
Quid

5.

Quomodo

6.

7.

8.
9.

10.

fiiligine tecta fit vim amphora ?

Cur pice adstringebatur cortex ?
Quantum interest inter cyathum et amphoram
Quid est cratera ?

Quis est llbertus ?

est dictum facetum ?

Quale

Fabula de Thrasyllo.
1.

Cur non poterat Thrasyllus Charitae persuadere ut

nuberet ?

sibi

igitur facere constituit ?

2.

Quid

3.

Qualss feras
venari ?

suum
4.

5.
6.
7.

8.

9.

10.

numquam

patiebatur Charite

Cur una profectl sunt Thrasyllus

Quid e media silva exsurrSxit ?

et

marltum

Tlepolemus ?

Qualis erat fera ?

QuSmodo canes interfecit ?

Quomodo deinde effugit ?

Quomodo Tlepolemum allocatus
Quid deinde

fecit

est Thrasyllus ?

uterque ?

B(2)
consecutus quid fecit Thrasyllus ?

1.

Aprum

2.

Quid equo accidit

Deinde aper quid

3.

?
fecit ?

5.

Quid Oravit Tlepolemus ?

Sed Thrasyllus quid fecit ?

6.

Tlepolemo interfecto quid fecerunt servl eius ?

7.

Interea quid simulabat Thrasyllus ?

4.

94

8.

Quid

fecit Charite

cum

audlvisset

Tlepolemum

esse

mortuum ?
9. QuOmodo
10.

servl earn domum reportaverunt ?

Postea quid frustra cOnabatur Thrasyllus facere ?

B(8)
1.

2.

3.
4.
5.
6.

Funere ducto quid egit Charite?

Quid de ea crederes ?
Car hoc crederes ?

Quid tandem el persuasit Thrasyllus ?

Sed quid deinde earn flagitabat ?
Cum ab hoc propositi abhorreret Charite quid facere

conabatur ?
7.

8.

9.

10.

Quid el accidit talia recordanti ?

Quid dixit umbra ?
His dictls quid constituit Charite facere

Quid

igitur

Thrasyllum

(4)

1.

Quid dedit el cubiculum ingresso ?

2.

Deinde quid

3.

Nudo

4.

5.
6.
7.

8.

9.

10.

fecit

iussit facere ?

Charite ?

arrepto gladio quo se proripuit ?

Quid apud sepulcrum fecit ?
His rebus cognitis quid putabat Thrasyllus ?

Quid igitur fecit

Quid clamabat ?

Quemodo mortem sibi consclvit ?

Hac narrata fabula quid dixit alius convlva ?
Quid omnes reliqul flagitabant?

C
pater tuus in matrimonium duxit?

1.

Quam

2.
3.

Cul nupsit mater ?

Quales sunt canes venatici ?

4.

Quid facimus in

latebris ?

95

Simonides poeta.

B
1.

2.

3.
4.

5.
6.

Simonides in litore ?
Quid
Quid eum monuit umbra ?
Cur hoc eum monuit ?
fecit

Itaque quid

fecit

Simonides ?

accidit els qui

Quid
Cur gavisus

est

iam solverant

Simonides ?

7.

Quomodo

8.

Quid ego de hac fabula dlxl ?

Quid respondit fabulae de Thrasyllo auctor ?
Cut quid dixit is qui de Simonide narraverat

9.

10.

gratias egit pro tarn praeclaro beneficio ?

Comites

TJlixis.

B
1.

E verso iam

2.

Quid Temessae

3.

Num

Ilio ubi

appulsus est Ulixss?

accidit unl ex comitibus Ulixis ?

Ulixes consilium

iniit

ut

mortem

eius ulcis-

ceretur ?
4.
5.

6.
7.

8.

Quid postea Temessensibus accidit ?

Cur Delphos miserunt nuntium ?
Quid respondit Apollo ?
Quando Temessam venit Euthymus ?
Quid oravit Euthymus cum de virgine sacrificanda

audiisset ?
9.

10.

Quid in templo accidit ?

Cur adeo illustres erant Euthyml nuptiae ?

Caesar Rubiconem transit.

B
1.

Quid dubitavit Caesar ?

2.

Quid post solis occasum fecit ?

Luminibus vehicull exstlnctls quid
96

3.

el accidit ?

4.

Quomodo sub lucem pedibus

5.

Deinde que contendit ?

6.

Cum

reputaret

evasit ?

quantum mollretur quid adstantibus

dTxit?
7.

8.
9.

10.

Quid repente apparuit ?

Cur concurrerunt omnes ?
Quid deinde imago fecit ?
Quid dixit Caesar ?

Cubitum

eo.

B
1.

Quid timebam dum fabulae narrantur ?

2.

Dum pater narrat cuius rel mihi

conscius

eram ?

Quis erat Valerius ?

4. Quid vldi eum facere ?
3.

5.
6.
7.

8.
9.

10.

Cur hiare incspl ?

Quid mihi dixit pater ?
Cur plerumque cubitum ire nolo ?
Cur illo tempore nOn aegre fersbam me" dlmlttl ?
Qualis

Quid

numquam

dicit

potest serenus esse ?

Horatius de talibus ?

Dionysius et Damocles.

B
1.

Quis erat Dionysius ?

2.

Quid in serm5ne commemoravit Damocles t

Quid eum rogavit Dionysius ?
Quid deinde iussit servos suos facere ?

3.
4.

6.

Quales iussit ad mensam consistere ?

Quid oportuit hos facere ?

7.

Describe cenam totumque apparatum.

5.

8.
9.

10.

Mediam inter cenam quid accidit ?

Quae cum Damocles videret quomodo
Quid denique oravit tyrannum

se gerebat ?

C
2.

Quid interest inter iurgium

Quid in pistrtno facimus ?

3.

Qualis via est trames ?

4.

Quid

1.

slgnificat Jiarundo ?

et

Slgnificatne alia ?

alea ludimus ?

5.

Quomodo

6.

Quid interest inter avunculum

Quid faciunt assentatores ?
Quale est aurum caelatum ?
Quid est lacunar ?
Quid est stragulum textile ?

7.

8.
9.

10.

rlxam ?

et

patruum ?

Funus.

(1)

1.

Cur pater nos

2.

Qualis erat avus

3.

Quid faciebat quotiens eum vlsebam

4.

Quando mortem obiit ?

Marito mortuo quid primum

5.
6.
7.

iussit vestes miitare ?

meus ?

fecit

avia

mea ?

Qui sunt pollinctores ?

Quid fecerunt hi postquam cadaver humi depo-

suerunt ?
8.

9.

Quae cum gererentur quid faciebat uxor ?

Deinde cum munera sua curavissent quid fecerunt

polllnctores ?
10.

Quibus

factls

quid fecerunt necessaril ?

B(2)
1.

2.

Cur trientem

orl cadaveris

Quid postrsmO

est

factum ?

98

imposuSrunt ?

3.

Cur

4.

Quis pompam Ordinabat ?

Cur aderant praeficae ?

5.

ita

nominal) tur vespillones ?

6.

Quid faciebat archimimus

7.

Ut quid

8.
9.

10.

putaret fraterculus effecit archimimus ?

erat
Qualis
rogus exstructus ?
Cadavere rogo imposito quid fscerunt necessaril ?

Et quid

fecit vatss ?

Testamentum

et lis inde orta.

B(l)
1.

2.

3.
4.
5.
6.
7.

8.
9.

10.

Testament o aperto quid invenimus ?

Quid erat patris hsreditas ?
Cur molestiae initium nobis erat ?

Quid primum conatus est pater facere ?

Quid fecit pater cum Libanus in ius ire recusavisset?
Quid deinde fecit Libanus ne in ius Iret ?
Quid igitur fecit pater ?
Cur denique Libanus domo est egressus ?
Cum ad forum perventum est quid accidit ?
Quid oravit Libanus ?

(2)

2.

Cur leguleium arcessivit pater ?

Cur vades poposcit ?

3.

Quid promlsit pater se facturum esse

si

fundus

sibi

redditus esset?
4.

Postero die quid putavit

cum nondum

adesset

Libanus ?

7.

Car postulavit ut Libanus satisdaret ?

Quid spopondit uterque?
Quid dixit mater inter cenam ?

8.

Quomodo

5.

6.

iuraverunt indices ?

99

g2

9.

10.

Quail habitu amictus est praetor ?

Quibus verbis fundum patrl addlxit

Rus

Itur.

B
1.

2.

Postero die quid dixit pater ?

Cur gratum mihi videbatur esse rus ?

4.

Qualia incommoda Iuvenalis dicit urbl inesse

Quid nobis accidit dum per vlcos vehimur ?

5.

Cur

6.

Quando ad fundum nostrum pervenimus ?

Quis nos excepit ?

3.

7.

8.
9.

10.

dicit

Horatius rusticos esse beatos

Pransus quid feci ?

Cur beatus mihi videbatur esse vilicus

Quomodo

intellexl

eum multum
C

nominatur dies fastus ?

1.

Cur

Qui erant recuperatores ?

Quid est sella curulis ?
Quid est metreta ?
Quid guto inest ?
Quid faciebant Eomani strigilibus
Quid est pomerium ?
Quid est faenus ?
Quid edebant Pythagorel ?
Quid proprie significat lacerta ?

3.

4.
5.
6.
7.

8.
9.

10.

De

gruibus.

B
1.

Cur abeunt grues ex Aegypto ?

2.

Quomodo

3.
4.

per aera vehuntur ?

fluctuant in aere ?

Cur
Cur in ore tenent lapidem
100

erravisse ?

2.

ita

'

De

cervis.

B
1.

2.

Cur Rhegium transmittunt cervae ex

Cur accidit ut deficiant ?

Sicilia ?

5.

Quale igitur re medium excOgitant?

Quid faciunt cum prima cerva defatlgatur
Cur simulavi ms vilico credere ?

6.

Quid postero die

3.
4.

feci ?

Dolus piscatorum.

B
2.

Cur Syracusas se contulit Canius ?

Cur voluit hortos emere ?

3.

Quis erat Pythius ?

1.

4.
5.

6.
7.

Quid fecit cum audiisset Canium velle hortos emere?

Cur ad se vocavit piscatores ?

Quid postrldie vldit Canius in hortls ?

Quid igitur voluit facere ?

8.*Quanti emit hortos?

9.

10.

Quid postero die fecit

Deinde quid accidit ?

Ludi magister

sceleratissimus.

B
1.

2.

3.
4.
5.
6.

Quid solebant Falisci facere de pueris educandis?

Quis erudiebat principum liberos ?

Cur solebat pueros ante urbem producere ?

Quomodo inter hostium stationes progressus
Quid Camillo dixit ?
Quid respondit Camillus?
101

est ?

7.

4}uid puerls dedit ?

8. -Car lias res puerts dedit ?

9. Qualis societal erat inter Komanos et Fallscos ?
1 0.

Adversus quos habebant Komanl arma

Fhysiognomon.

B
1.

2.
3.

4.

facere potest

Quid
physiognomon ?
nostrum
oravit Zopyrus ?
Quid magistruni
nobis
Quid
imperavit magister ?
Cur non facere potuit magister quln Zopyro gratu-

laretur ?
5.
6.

Quid deinde Zopyrus magistro persuasit ?

Cur non potui audlre quid diceret dum

caput

magistrl pertractat ?

Quid igitur feci ?

Cur non invenl quid dlxisset ?
9. Quid deinde fecit magister ?
10. Quid semper rogabamus magistrum quotiens molestiam el volebamus aiferre ?
7.

8.

1.

2.
3.

4.
5.

6.
7.

Quid
Quid

facit

est

argentarius ?

cymba ?

Quales sunt hortl Instructl ?

Quid significat nominafacio ?

Cur opus est scalmls in cymba

Quid agimus ferils ?
Cur nautis opus est saburra ?

made ?

8.

Quid

9.

Qualis est physiognomon ?

significat

10. Qualis est trlstis

magister ?
102

Advena.

B
1.

Cum

2.

Cur venerat advena

3.

Qualis erat

4.

mllito
5.
6.

7.
8.

9.

10.

ad vlllam rediissem quid invenl ?

ille

Quid olim fecit cum non multum abesset quln comquldam interficeretur ?
Cur volul esse miles ?
Quid post cenam rogavl patrem ?
Quid respondit pater ?
Cur bella longinqua gerere coguntur nostrl ?
Cur Britannos oppugnavit C. Iulius Caesar ?
Quid maxime

rei publicae interest ?

Pyrrhi medicus.

B
1.

2.

3.
4.

Cur gratias advenae egl ?

Cur omnes postndie convenimus ?
Quae cum vldisset quid dixit Sulpicius ?
Cul quid respondit frater meus ?

7.

Quid olim fecit Pyrrhus ?

Cur Apollinem consuluit ?
Quid respondit Apollo ?

8.

Quo response

9.

Inter quos erat de

5.
6.

10.

audito quid fecit Pyrrhus ?

summo

imperio certamen ?

Quid promisit perfuga ?

Marcus Atilius Regulus.

B(l)
1.

Qualis erat

M. Atilius Kegulus ?

2.

Contra quos pugnavit

3.

A quo victus est ?

103

4.
5.

6.
7.

8.

9.

10.

Komam missus est ?

Quid promlsit se facturum esse si nihil perfecisset ?
Quid Romanls persuasit ?
Quid de Carthaginiensibus dixit ?
Quid de se ipso ?
Quid el conati sunt Komani suadere ?
Quid respondit ? Quid postea el accidit ?
Cur

B
1.

Cur

2.

Quid

3.

Quando

dissensit

(2)

Regulus condicionibus

dixit se vldisse in delubris Punicis ?

erit ille fortis

qui s6 hostibus perfidis

cre-

didit ?
4.

Cur ab

5.

Cum ut exsul properaret Carthaginem quid

se natos parvos

removit Regulus

sciebat ?

C
6.
7.

8.
9.

10.

Quid est fucus ?

Quibus rebus cervas capimus ?
Quid facit tortor ?
Quae sunt clientum negotia ?
Quis litem dliudicat ?

Theatrum.

B(l)
1.

Ubi sedimus

in theatre ?

Quibus licet his in ordinibus sedere ?

Quid facit designator ?
4. Qualis erat Nanneius ?
5. Cur timebat designatorem ?
6. Cur de eo carmen
scripsit Martialis ?
7. Cum ad ultimam sedem
perventum esset quid
Nanneius ?
8. Car hoc fecit?
2.

3.

104

fecit

9.

10.

mihi risum movit ut quid facere cuperem

Cur puto vos quoque carmen velle audlre ?

Ita

B(2)
1.

2.

Quid in theatro agebatur ?

Quomodo intellexl tragoediam non placere specta-

toribus ?
3.

poposcerunt spectatores ?
trans scaenam cucurrit ?

7.

Quid
Quid
Quid
Quid
Quid

8.

Quomodo invem

9.

Quid

4.
5.
6.

10.

mihi

omnia haec spectantl

accidit

putavl

dum aulaeum

tollitur ?

gigantas non

esse vivos ?

est cucullus ?

Quis erat Leitus ?

De

alcibus.

B
Adde vocabula

(1)

lacunis idonea

1.

Tanta

2.

Alces pro cubllibus utuntur

Venator animadvertit quo alces

3.

4.

aulaeo erat intextum ?

erat

animalium varietas ut ego

(mlrarl).

(arbores).
(se recipere).

Tnfirmae tanto pondere amiguntur arbores ut

(decidere).

(2)

Describe alces.

C
Expone quid

significent vendtor, cubile, pellis.

Circus Maximus.

B(l)
1.

Describe Circum.

2.

Quid facere conatur auriga ?

Quid factum est antequam cursus
105

3.

fieret ?

6.

Quid primum erat certamen

Quot factiones erant ?
Date factionum nomina.

7.

Quisvlcit?

1.

Quid de aurlgls die it Horatius ?

Describe curruum certamen.

4.
5.

B
2.

(2)

C
Expone
/actio,

tuis verbis quid slgnificent quadriga,

aurlga,

ferrepalmam.

Led in arena.

(1)

1.

Quales erant bestiarii ?

2.

Qualis erat leo

3.

Quid Androclo vlso

facit leo ?

4.

Cur servus animum

recipit ?

5.

Quid rogat Caesar ?

Quo consilio Androclus in arenarum solitudines

6.

maximus ?

concessit ?
7.

Qualem speluncam

vldit ?

Quid pro leone facit Androclus ?

9. Quamdiu simul vlxerunt ?
8.

10.

Quid pro Androclo faciebat

leo ?

consilio profectus est leo?

11.

Quo

12.

Quid intellegit Androclus ?

Quid dlcebant homines Androclo

13.

et leone vlsis ?

B(2)
1.

Finge

te esse

Androclum.

Describe quid in arena

accident.
2.

Qualis cibus in solitudinibus reperlrl potest ?

3.

QuOmodo

gratias leo agit ?

106

c
1.

Describe venationem.

2.

5.

Qui virl erant consulares ?

Quae erant leonis blandlmenta ?
Quid significat gratulabundus ?
In latebrls quid faciunt homines ?

6.

Spelunca quid significat ?

3.
4.

Pugiles.

B
1.

2.

(1)

Describe pugiles.
Quid fecit Entellus ?

3.

Quales caestus gerebat

4.

5.

Quid prlmo fecerunt Entellus

Quid faciunt servl ?

6.

Confer Dareta

7.

Quid fecerunt spectatores cum Entellus procu-

cum

et

Dares ?

Entello.

buisset ?
8.
9.

Qualis rediit Entellus ?

Qualis erat Dares post pugnam ?

(2)

2.

Describe pugilum pugnam.

Cur vlcit Entellus ?

3.

Finge

1.

te esse

Entellum

et

pugnam cum Darete

describe.

C
significat caestus ?

1.

Quid

2.

Enumera

et describe corporis partes.

Gladiatores.

B(l)
1.

Quae verba ante pugnam solebant clamare

tores ?

107

gladia-

2.

Post

8.

Quid gerebat retiarius ? Quid mirmillo

Cul favebant spectator's ?

4.
5.
6.
7.

ilia

verba quid fiebat ?

Quid mortis slgnum erat ?

Quis interfectus est ?
Quid factum est mirmillone interfecto

B
1.

(2)

Verte in orationem obllquam

(a) MoriturT te salutant.

me

fugis, Galle ?

(b)

Quid

(c)

Piscarl volo.

Cum

2.
spectatores gladiatorem interficl vellent, quid
faciebat imperator ?

C
1.

Cur

retiarii,

gladiatores,

mirmillones

ita appella-

bantur ?
2.

Ubi pugnabant

3.

Spectaculum cur ita appellatur ?

gladiatores ?

De pueris

B
1.

Quid pueris non

in Senatu.
(1)

licet ?

2.

Licebatne antea ?

3.

Quomodo

4.

Quid rogavit puerum mater ?

Quid respondit ille ? Da ipsa verba.

5.

vestlti introibant ?

6.

Quomodo animum matris puer

7.

Quale consilium capit ?

Eecita senatus consultum.

8.
9.

10.
1.1.

Quomodo

s6 gessit

excitat ?

mater ubi consultum audivit ?

Ceterae matronae quid orant ?

Cur mirabantur senatores?

108

12.

13.
14.

Exposuitne rem bene Paplrius ?

Quidplacuit?
ob rem cognomen Praetextati puero

Quam

est

datum ?

B(2)
1.

Quid faciebat senatus Komanus

2.

Scisne cur pueri

cum

patribus in curiam introire

solitl sint ?
3.

Qualis puer erat Paplrius ?

4.

Narra quid in curia factum

sit.

C
Quid significat curia?
senatores ?
1.

2.
3.

Quid

in curia faciebant

ExpOne quid sit mendacium.

Quando est puer praetextatus ?
Lucius patri suo salutem

est

(1)

1.

Quando Athenas pervem ?

2.

Qualis erat cursus?

mare
3.

4.
5.
6.
7.

8.
9.

10.

dat.

Quales erant venti?

Quale

Quid video in cursu ? Quid aliud ?

Quomodo Athenas Piraeo iter feci ?
Quomodo se habent amita et consobrlnl ?
Qualis est urbs ipsa ?
Quales Eomae sunt Graecl ?

Quid Athenis faciam ?

Cur ita faciam ?
Quid Propertius Athenls

Quales Athenis ?

fscit ?

(2)

1.

Describe tuls verbis iter Luci Plraeum factum.

2.

Cur

prlscl

admlrandi erant Graecl

109

3.

Quail vita Athenis fruitur Lucius ?

4.

6.

Cur minus placent GraecT cum Eomae habitant

Cur ad patrem scribit Lucius ?
Quid de Platone, Demosthene, Menandro scis ?

1.

Quando

2.
3.

Quid facit nauseam ?

Quid significant vocabula amita, consobrim, patruus?

4.

Aliter verte studiis perfectis.

5.

C
est

ventus secundus ?

Finis.

B
1.

2.

3.

4.
5.

(1)

Quidadest?
Quid me oportet facere ?
Quid vobis, quid mihi, est faciendum ?
Ubi iam discam ?
Quid discam ?

B(2)
1.

2.
3.
4.

Quid debes facere cum ad finem libri perveneris ?

Quales puerl de Puero Komano discunt ?
Cur Athenis potissimum discenda est ars oratoria ?
Quid imperat Anglicls puerls puer Komanus ?

C
Quid significant vocabula narrdtio, pueritia, ars oratoria ?

OXFORD

HORACE HART

M.A.

PRINTER TO THE UNIVERSITY

14 DAY USE
RETURN TO DESK FROM WHICH BORROWED

LOAN

DEPT.

due on the last date stamped below, or

on the date to which renewed.
Renewed books are subject to immediate recall.

This book

is

*Ms8ri

TH df /Ad

VU3

U.C.BERKELEY LIBRARIES
iiiii

CDMS^17SE C

291503

rr

UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY