List of Modules

No. MODULE
MODULE TITLE
CODE
Historical Background and Context of RA 1425; Why
1 Study the Life and Works of Rizal RIZ 213-1

• The Philippines in the Nineteenth Century as Rizal’s

2 Context: RIZ 213-2
(Filipinas sa Ika-19 Dantaon sa Konteksto ni Rizal)
Rizal’s Life: Family, Childhood and Early Education
3 (Búhay ni Rizal: Pamilya, Kabataan, at Panimulang RIZ 213-3
Edukasyon)
Rizal’s Life: Higher Education and Life Abroad
4 (Búhay ni Rizal: Mataas na Edukasyon at Búhay sa RIZ 213-4
Ibang Bansa)
Rizal’s life: Exile, Trial, and Death
5 Búhay ni Rizal: Pagkadestiyero, Paglilitis, at RIZ 213-5
Pagkamatay
Annotation of Antonio Morga’s Sucesos de las Islas
6 RIZ 213-6
Filipinas
7 Noli Me Tangere RIZ 213-7

8 El Filibusterismo RIZ 213-8

The Philippines: A Century Hence Other Possible
Topics: Letter to the Women of Malolos/ On the
Indolence of the Filipinos.
9 RIZ 213-9
(Ang Filipinas: Pagkaraan ng Dantaon (Iba pang
Posibleng Paksa: Liham sa Kababaihan ng Malolos /
Ang Katamaran ng mga Filipino)
Jose Rizal and Philippine Nationalism- Bayani and
Kabayanihan
10 RIZ 213-10
(Si Jose Rizal at ang Nasyonalismong Filipino—Bayani
at Kabayanihan)
Jose Rizal and Philippine Nationalism-National Symbol
11 Si Jose Rizal at ang Nasyonalismong Filipino— RIZ 213-11
Pambansang Sagisag

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 1 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
MODULE CONTENT

COURSE TITLE: Rizal Life Works (Rizal Buhay at Gawa)

MODULE TITLE Rizal’s life: Exile, Trial, and Death.
Búhay ni Rizal: Pagkadestiyero, Paglilitis, at Pagkamatay

NOMINAL DURATION: 3 HOURS

SPECIFIC LEARNING OBJECTIVES:

At the end of this module you MUST be able to:
1. Explain the principle of assimilation advocated by the Propaganda Movement
2. Appraise Rizal’s relationship with other propagandist.
3. Analyze Rizal’s growth as a Propagandist and disavowal of assimilation.
4. Analyze the factors that led to Rizal’s execution.
5. Analyze the effects of Rizal’s execution on Spanish colonial rule and the Philippine
Revolution

TOPIC:
1. Bitag sa Ikalawang pagbabalik sa Pilipinas
2. Pagtatag ng La Liga Filipina
3. Rizal sa Dapitan
4. Ang Paglilitis, Hatol at Kamatayan ni Rizal

ASSESSMENT METHOD/S:
Synchronous
Lectures are given online through chat in virtual classrooms such as Zoom Meeting rooms,
Google Meet, etc.
Asynchronous
Tasks/assignments/lesson/coursework are delivered through web, email, and message
boards that are posted in online forums
Recorded Power Point Presentation of lessons are uploaded in platforms for students to
access

REFERENCE/S:
1. Jose Rizal Bayani ng Lahi, San Andres,Tigno,etall,TCS Publishing House,2008
2. Rizal Ang pambansang Bayani, Lacandula & Salonga, St. Andrew Publishing
House,2009
3. A workbook for a course in Rizal, Jose A. Fadul,2nd Edition Expanded C & E
Publishing,,2008

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 2 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 Rizal’s life: Exile, Trial, and Death.
(Búhay ni Rizal: Pagkadestiyero, Paglilitis, at Pagkamatay)

Information Sheet RIZ 113-5

Rizal’s life: Exile, Trial, and Death
Búhay ni Rizal: Pagkadestiyero, Paglilitis, at Pagkamatay

Learning Objectives:
After reading this INFORMATION SHEET, YOU MUST be able to:
At the end of this module you MUST be able to:
1. Explain the principle of assimilation advocated by the Propaganda Movement
2. Appraise Rizal’s relationship with other propagandist
3. Analyze Rizal’s growth as a Propagandist and disavowal of assimilation
4. Analyze the factors that led to Rizal’s execution
5. Analyze the effects of Rizal’s execution on Spanish colonial rule and the Philippine
Revolution

TOPIC:
1. Bitag sa Ikalawang pagbabalik sa Pilipinas
2. Pagtatag ng La Liga Filipina
3. Rizal sa Dapitan
4. Ang Paglilitis, Hatol at Kamatayan ni Rizal

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 3 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Introduction

“Sa buhay na Ito’y hindi ang mga salarin ang lalong

lumilikha ng poot kundi ang mga taong mararangal
-Elias (Noli Metangere)

Link:[Link] Listen and watch this video

Illustrado: Bitag sa ikalawang Pagbabalik Ni Jose Rizal

LESSON 1 –
Bitag Sa ikalawang pagbabalik ni Rizal?

“Ikalawang Pagbabalik sa Pilipinas”

Bakit bumalik si Jose Rizal sa Pilipinas?

I want to show to those who deprive people

the right to love of country, that when we
know how to sacrifice ourselves for our duties
“ and convictions, death does not matter if
one dies for those one loves – for his country
and for others dear to him.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 4 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
PAGHAHANDA SA PAGBABALIK SA PILIPINAS (1892)
➢ ayaw niyang manatili sa Brussels habang inuusig
ang kanyang pamilya sa Pilipinas
➢ - Noong ika-9 ng Hulyo 1890, sumulat kay Ponce
upang ipahayag nito ang pagtutol sa pagpunta ni
Graciano Lopez Jaena sa pagpunta sa Cuba.
➢ Ayon sa kanya, “ Hindi dapat magpunta si Graciano
para lang mamatay sa Yellow Fever, sa halip ay,
“magtungo siya sa Pilipinas at doo’y mamatay nang
ipinatatanggol ang kanyang mithiin”
➢ Ang mga kaibigan niya kabilang si Blumentritt, Jose
Ma. Basa at Ponce ay natakot sa planong pagbabalik ni
Rizal sa Pilipinas.

SIMULA NG MGA KASAWIAN (1890)

➢ Umapela sina Paciano sa Korte Suprema dahil
sa pagkatalo ng kaso nila laban sa mga dominiko.
➢ Noong Hulyo 20, 1890, sumulat siya kay
Marcelo H. Del Pilar upang kuning abogado.

- “To My Muse”

- Isang nakahahabag na tula tungkol sa kinasapitan ng

mga kamag-anak sa Pilipinas.

SIMULA NG MGA KASAWIAN (1890)

➢ Nabighani kay Rizal dahil larawan siya ng
pagkamaginoo
➢ Labis na nasaktan nang Lisanin ni Rizal ang
Brussels noong Hulyo 1890 patungong Madrid.
➢ Sumulat kay Rizal sa wikang Pranses. Ipinaalam niya
ang labis niyang pagkalungkot sa pag-alis nito at ang pag-
asa nitong muling pagbabalik ni Pepe

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 5 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
SIMULA NG MGA KASAWIAN (1890)

Suzanne Jacoby
“Ipinagdasal mo ang mabubuting bagay na nawa’y dumating sa
akin, ngunit kinalimutan na sa pagkawala ng isang minamahal, ang
puso’y di magiging maligaya”

(1890)
➢ Kabiguang makakakuha ng Hustisya para sa Pamilya
➢ Asociacion Hispano-Filipino
➢ Mga kapwa Pilipinong hiningan niya ng tulong.
➢ Justicia, El Globo, La Republic, El Resumen, etc.
➢ - Mga lathalaan na nilapitan ni Rizal.
➢ Marcelo H. Del Pilar
➢ Tumayong abogado.
➢ Senior Fabia
➢ - Minister of Colonis
➢ Dr. Dominador Gomez
➢ - Sekritarya ng A. H-F
➢ Reyna Regent Maria
➢ - Pinuno ng Espanya

“I believe that La Solidaridad is no longer our

battlefield; now is a new struggle. . . the fight is no
longer in Madrid”.

(1890)
“To cover up the ears, open the purse and fold the arms “
El Resumen
– this is the Spanish Policy

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 6 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 LESSON 2– Bitag Sa ikalawang pagbabalik ni Rizal

Who is Rizal? Bitag sa Ikalawang Paglalakbay ni Rizal sa Pilipinas

It is useless life that is not consecrated to

great ideal. It is like a stone wasted on the
field without becoming part of any
edifice.

ANG BITAG SA IKALAWANG PAGLALAKBAY NI RIZAL SA PILIPINAS

Layunin ni Rizal sa Pag-uwi sa Pilipinas
1) Malaman kung maaari pang magbago ang pasya ni Gob.
Hen. Eulogio Despujol tungkol sa proyekto sa Borneo (Borneo
Colonization Project)
2) Itatag ang samahang La Liga Filipina
3) Harapin ang mga may kapangyarihan dahilan sa paratang
sa kanya at tuloy matigil na ang pagpaparusa sa kanyang
pamilya at kababayan.

ANG BITAG SA IKALAWANG PAGLALAKBAY NI RIZAL SA PILIPINAS

Hulyo 6, 1892 - naiba ang desisiyon ni Gob. Hen. Despujol dahil sa
natagpuang mga polyeto sa dala - dalahan ni Rizal.
ni Fr. Jacinto Zamora at nalimbag sa Imprenta de las Amigos del Pais Manila.
Hulyo 7, 1892
- dinakip si Rizal at inihatid sa isang piitan sa Fort Santiago, nanatili
siya hanggang hatinggabi ng Hulyo 14. Kinaumagahan ay lihim na isinakay
sa bapor Cebu patungong Dapitan – isang ilang na bayan ng Zamboanga.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 7 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 LESSON 3 Pagkakatatag ng La Liga Filipina “Isa’y Tulad ng Lahat”

La Liga Filipina

It is useless life that is not consecrated to

great ideal. It is like a stone wasted on the
field without becoming part of any
edifice.

Pagkakatatag ng LA LIGA FILIPINA

Motto: Isa' y katulad ng lahat (Unus Instar Omnium)
Hulyo 3, 1892 itinatag ang La Liga Filipina sa bahay ni Doroteo
Ongjunco Ilaya Street, Tondo, Manila.
Rizal attended a meeting of the patriots at the home of the Chinese-
Filipino mestizo on Ylaya Street, Tondo, Manila. Rizal explained the
objectives of the Liga Filipina, a civic league of the Filipinos. He
presented the Constitution of the Liga which he had written in Hong
Kong. The patriots were impressed and approved the establishment
of The Liga.

La Liga Filipina
- pansibikong samahan ng mga Pilipino na naglalayon ng
pagbabago sa ilalim ng pamamahala ng mga Kastila.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 8 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Opisyales ng La Liga Filipina Isa' y katulad ng lahat (Unus Instar Omnium)

Ambrosio Salvador
pangulo

Bonifacio Arevalo Agustin dela Rosa

Deodato Arellano ingat-yaman fiscal
kalihim

Layunin ng La Liga Filipina

1) Pagbuklurin ang buong bansa sa isang solidong kapulungan.
2) Pagtutulungan sa bawat pangangailangan at kagipitan.
3) Pagdadamayan sa lahat ng uri ng pagmamalabis at kawalang katarungan,
pagpapasigla ng edukasyon, agrikultura at pangangalakal.
4) Pag-aaral at pagpupunyaging makamtan ang kahilingang pagbabago.

Mga tungkulin ng miyembro ng La Liga Filipina

[Link] ang mga utos ng Kataas-taasang Konseho
2. Tumulong sa pangangalap ng mga Bagong miyembro
3. Mahigpit na panatilihing lihim ang mga desisyon ng mga awtoridad ng La Liga Filipina
4. Magkaroon ng ngalang-sagisag na di maaring palitan hanggang di nagiging pangulo ng
kanyang konseho
5. Iulat sa piskal ang anumang maririnig na makaaapekto sa Liga
6. Kumilos na matuwid na siyang dapat dahil siya’y mabuting Pilipino
[Link] sa kapwa kasapi sa anumang oras .

Ang Katipunan
(KKK) Kataas-taasan Kagalanggalangan na Katipunan nang Anak ng Bayan
Hulyo 7, 1892
- itinatag ang Kataastaasan o Kagalanggalangan na
Katipunan nang mga Anak ng Bayan wag na Katipunan sa
pamumuno ni Andres Bonifacio.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 9 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 LESSON 3 Rizal Buhay sa Dapitan “The Beginning of Exile”

Sa Dapitan ang Simula ng Destiyero

To Live is to be among men, and to be

among men is to struggle, a struggle not
only with them but with oneself; with their
passion, but also with one’s own.

RIZAL SA DAPITAN 1892-1896 Simula ng Destiyero sa Dapitan

• Sa Lungsod Dapitan ipinatapon ng
pamahalaang kolonyal na Espanyol si
Jose Rizal upang pigilin ang lumalakas
noong paghihimagsik ng mga Filipino
laban sa mga awtoridad.

Rizal Life – The Beginning of Exile In Dapitan July 17, 1892 – 1896
➢ July 14,1892 at 10:00 in the evening Rizal
scheduled to leave Fort Santiago
➢ 1:00 in the morning Jose Rizal boarded in the ferry
boat at dinala si Rizal sa Dapitan ng barkong “Cebu”.
➢ The captain of the ship gave him prime cabin
marked as “jefes” which means commanding officer.
➢ Ibinigay sa mga kamay ni Kapitan Ricardo
Carnicero ang pagbabantay kay Rizal
➢ Hulyo 15, 1892 – Nakarating si Rizal sa Dapitan
➢ Dala nya ang sulat mula kay Padre Pablo Pastells
(superior ng mga Jesuita) para kay P. Antonio Obach
(ang paring Jesuita sa Dapitan)
➢ Nilalaman ng sulat ang mga kondisyon upang
maaaring manirahan si Rizal sa kumbento.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 10 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
In the letter, the superior said that Rizal could stay and live in the parish, but there are
3 conditions provided: ( Tatlong Kondisyon)

Father Pablo Pastells Father Antonio Obach

1. Na ipahahayag ni Rizal sa madla ang kanyang mga pagkakamaling may kinalaman sa
relihiyon, at gagawa siya ng pahayag na magpapakitang siya ay isang maka-Espanyol at laban
sa rebolusyon”
2. Na makikibahagi siya sa mga ritwal at seremonya ng simbahan at mangungumpisal ng
kanyang nakalipas.”
3. Na mula ngayon ay kikilos siya bilang huwarang sakop ng Espanya at isang lalaki ng
relihiyon.”

1892-1896 Ang Bahay ni Kapitan Ricardo Carnicero

Ang Bahay ni Kapitan Ricardo Carnicero ➢ Hindi sinang-ayunan ni Rizal ang mga kondisyon
at pinili niyang manirahan sa bahay ni K. Carnicero,
ang kanyang bantay.
➢ Captain Carnicero who is the warden that
assigned to look after Rizal became good friends.
➢ Hinangaan ni Carnicero si Rizal at binigyan siya
ng mga kalayaan
✓ sabay na silang kumakain
✓ binigyan nya ng laya na pumunta kahit saan
✓ kinakailangan lamang dumulog si Rizal isang
beses sa isang linggo.
A bust of Kapitan Ricardo Carcinero
Clay made in Dapitan, by Jose Rizal (1892-1893)
August 26,1892 • Rizal composed a poem for his
commandant’s birthday “ A Don Ricardo Carnicero”
August 30,1892 • Ricardo Carnicero informed
Governor General Eulogio Despujol that Jose Rizal
wanted reforms in the Philippines but does not want
friars to be evicted.

September 21, 1892 • Capt. Carcinero submitted another report to Gov. General Despujol
informing him about reforms, these were freedom of religion and of the press.
May 4, 1893 – Umalis si Kapitan Carnicero ng Dapitan at pinalitan ni Kapitan Juan Sitges

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 11 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
July 25, 1892 Rizal wrote to his mother in Hong Kongkong about his exile in Dapitan
A letter to his mother:
“In these days of lack of communication, travel, and deportion, I’m
greatly worried thinking of you, and for this reason I hasten to write
to you to tell you that I am well here as if I were on a vacation in this
politicomilitary district. I don’t miss anything except my family and
freedom.”

Rizal - Nanalo sa Loterya sa Maynila

Butuan – mail boat which brought the news about Rizal’s
winning in the lottery
Dumating ang barkong Butuan sa Dapitan noong
Setyembre 21, 1892
• Sinalo ito ni K. Carnicero at inutos rin niya ang buong
bayan magtipon sa dalampasigan
• Walang opisyal ang sakay ng barko ngunit dala nito ang
magandang balita

Rizal - Nanalo sa Loterya sa Maynila

Rizal was a lottery addict “This was his
only vice” - Wenceslao E. Retana-his
first Spanish biographer and former
enemy
Three (3) pesetas – amount Rizal allotted
for lottery tickets every month

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 12 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 Kap. Carnicero,
Jose Rizal &
Francisco
Equilor

20,000/3 = lottery
Php6,200 ticket 9763

Php6,200
share of Rizal

200 -for his

friend Basa in
Hongkong
Php4,000
investment in
talisay
Php2,000 to
his father

Tiket sa Loterya blg. 9736 na pag-aari nina K. Carnicero, Rizal at Francisco Equilor ay nanalo
ng P20,000
o Napunta kay Rizal ang P6,200
✓ Inilaan niya ang P2,000 para sa ama
✓ P200 para kay Basa
✓ At ang natira ay ipinangbili niya ng lupang sakahan sa Talisay

Rizal house in Dapitan

January 1893, Jose Rizal Told Ricardo
Carnicero to stay in his own house.
Rizal’s house was completed March
where was able to cultivate lanzones,
mango, macopa, langka, santol,
mangosteen and cocoa trees

Rizal house in Dapitan

Casa Redonda Piqueña is a replica of the hexagonal poultry of
Rizal. Restored to its original hexagonal form with similar materials
as the other huts, the poulty house is big enough to accommodate
a few dozen chickens.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 13 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Ang Debate nina Father Pablo Pastells at ni Rizal
➢ Nagsimula ito nang magpadala si Pastells ng aklat ni
Sarda na may kasamang payo para kay Rizal
➢ Ang debate ay napapaloob sa apat na liham ni Rizal at
ang mga sagot ni Pastells
➢ Pinayuhan ni Padre Pastells si Rizal na dapat ay tigilan
na niya ang kaniyang kahibangan o majaderias sa pagtingin
sa relihiyon mula sa sariling paghuhusga.
➢ Sa mga sulat matatagpuan ang ideya niyang laban sa
Simbahang Katolika na nakuha niya mula sa Mason at ang
kaniyang pagkasuklam dahil sa pang-aalipusta ng mga
masamang prayle.
➢ Ipinaglaban din ni Rizal na ang paghahanap sa
katotohanan ay maaaring gawin sa iba’t ibang paraan kaya
naman ang mga relihiyon ay maaaring magkaiba ngunit lahat
ng ito ay patungo sa liwanag.
➢ Ang dakilang pananampalataya, ayon kay Padre
Pastells, ay pinangungunahan ang lahat ng bagay tulad ng
katwiran, pagpapahalaga sa sarili, at sariling kuro-kuro.
➢ Ayon kay Pastells, ang paniniwala sa Diyos ay higit pa kaysa anumang bagay.
Kailangan ng tao ng patnubay ng Panginoon.
➢ Malabo ang pagkakatapos ng debate nina Rizal at Padre Pastells.

➢ Nanatiling mabuting magkaibigan sina Rizal at Pastells

➢ Binigyan si Rizal ng sipi ng Imitacion de Cristo ni P.
Tomas Kempis at
➢ niregalo niya si Pastells ng
rebulto ni San Pablo

Rizal Challenges a Frenchman to a Duel

Mr. Juan Lardet – a French businessman whom Rizal had a conflict.
purchased many logs (some of the logs were of poor quality)
- Rizal Flared up in anger and confronted Lardet and challenged him for
a duel
" My Friend, you have not a Chinaman's chance in a fight with Rizal
on a field of honor. Rizal is an
expert in martial arts
particularly in fencing and pistol
shooting.” – Capt. Carnicero
- Lardet then apologized

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 14 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Si Rizal at si Father Francisco De Paula Sanchez
➢ Rizal's favorite teacher at the Ateneo de Manila
➢ Siya lamang ang paring Espanyol na nagtanggol sa Noli Me Tangere
ni Rizal
➢ Hindi makumbinsi si Rizal sa mga ebate nila ukol sa teolohiya
➢ They argued theologically in a friendly manner but all the efforts of
Sanchez were in vain.
➢ Sa kaarawan ng prayle, niregaluhan siya ni Rizal ng manuskritong
Estudios sobre la lengua tagala (Mga Pag-aaral hinggil sa Wikang Tagalog)
➢ In his aspiration to reconcile Rizal with theChurch, Father Pastells
sent to Dapitan:
➢ [Link] Obach, Cura of Dapitan ;[Link]. Jose Vilaclara, Cura of
Dipolog ;[Link]. Francisco Paula de Sanchez, Rizal’s favorite teacher at Ateneo de Manila

Pagkatagpo sa Espiya ng Prayle

➢ “Pablo Mercado” – nagpapakita na kamag-anak raw siya ni Rizal
➢ Pablo Mercado – assumed name of the spy who visited Rizal at his house and pretended
to be a relative by showing a photo of Rizal and a pair of buttons with the initials P.M.
as evidence of kinship.
➢ Nahalataan ni Rizal ang impostor
➢ Sinumbong niya ito sa kay K. Juan Sitges
➢ Inimbestiga ni Anastacio Adriatico
➢ Florencio Namanan ang tunay na pangalan ng lalaki at siya’y inupahan ng mga paring
Rekoleto
➢ The spy offered to be Rizal’s courier of letters for the patriots in Manila. Rizal became
suspicious and wanted to throw the spy outside but considering his values and late hour
of the night, he offered the spy to spend the night at his house. The next day, he sent
the spy away
➢ The spy stayed in Dapitan and spread talks among the people that he was a relative to
Rizal. Rizal went to the comandancia and reported the impostor to Captain Juan Sitges
(successor of Carnicero) Sitges ordered Pablo Mercado’s arrest and told Anastacio
Adriatico to investigate him immediately.

Rizal Buhay sa Dapitan Mabuting Ehemplo

Si Rizal ay nagpakita ng magandang halimbawa patungkol sa kanyang
pamumuhay sa Dapitan. Ginugol niya ang kaniyang oras sa
pagsasanay sa medisina; sa kanyang pangkarunungan, pangsining,
pampanitikan at pangsiyentipikong hangarin; at sa pagsulat sa
kanyang mga kaibigan tulad nina Blumentritt, Joest, Rost, Meyer,
Knuttel, Kheil mula sa Europa.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 15 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Rizal bilang isang Manggagamot
Si Rizal ay nagbigay ng libreng gamot para sa mga
mahihirap. Gayunpaman, may ilang mga mayayamang pasyente
ang nagbabayad sa kanya ng malalaking halaga para sa kanyang
pag-oopera.
Noong August 1893, inoperahan niya ang kanyang inang si
Donya Teodora sa mata. Tagumpay ang operasyon ngunit
nagkaimpeksyon dahil sa katigasan ng ulo ng ina.
He Quote: “Now I understand very well why a physician should
not treat t he members of his family”
❖ Don FlorencioDon Ignacio Tumarong isang Ingles Rizal’s
patient who was able to see again after his operation;-he
paid Rizal P3,000
❖ Don Florencio Azcarraga, rich haciendero of Aklan
who was cured of eye ailment, in turn he gave Rizal a cargo
of sugar.
❖ Rizal prescribed medicinal plants to his poor
patients. Azacarraga – mga mayayamang pasyente ni
Rizal.

Casa Redonda is a replica of the octagonal clinic of Rizal. Reconstructed with similar
materials as the main house, it now stands as a reminder of the numerous medications
performed by Rizal during his exile in Dapitan. It was also here where he removed his
mother’s cataracts.

There was a time when a wealthy englishman went to his

clinic and removed his cataract where he was paid Php
500. The money he received was used to put up lamps in
their streets.

Casitas de Salud are replicas of the hospital houses of

Rizal and composed of two little huts with a floor area of
70 square feet. Each hut, one for male and the other for
female, could accommodate two patients.

Rizal bilang isang Bilang Isang Inhinyero

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 16 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 Si Jose Rizal ay may titulo na Perito Agrimensor o Expert
Serveyor.
“I want to do all that I can for this town.” – Rizal

• As a perito agrimensor (expert surveyor), Rizal applied his

engineering knowledge by constructing a system of
waterworks to furnish clean water to the townspeople.

Mga Proyekto ni Rizal sa Dapitan

❖ Unang sistemang pangtubig
• Unang sistemang pangtubig
• Pinaalis ang mga latiang sanhi ng
malaria
• Ilawang gamit ang langis ng niyog
• Pagpapaganda ng Dapitan (plasa)
• Mapa ng Mindanao

Community Project for Dapitan

Malaria is spread by the
mosquitoes which thrive in
swampy places
- Php500 was used for lighting
system
- Beautification of Dapitan -
“Rival the best in Europe”
- Made a huge relief map of
Mindanao

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 17 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Community Project for Dapitan “Map of Mindanao made by Rizal
Sa tulong ng kaibigang
gurong Jesuit, Padre
Francisco Sanchez,
binago niya ang plaza
upang ito’y gumanda,
upang matalo nito ang
pinakamaganda sa
Europa.
• Sa harapan ng
simbahan, gumawa sila
ni Padre Sanchez ng
malaking mapa ng
Mindanao na gawa sa
lupa, bato at damo.

Plasa ng Dapitan

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 18 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Rizal bilang isang Bilang Isang Guro
❖ Tumatanggap lamang siya ng mga piling-piling mga mag-aaral
mula sa mga kilalang pamilya.
❖ Nagkaroon siya ng 21 na estudyante
❖ Hindi sila nagbabayad ng matrikula kundi nagtatrabaho sila
para kay Rizal sa kanyang mga proyekto
❖ Tinuruan ang mga ito ng mga:
Pagbabasa • Pagsulat • Mga Wika (Kastila at Ingles) • Heograpiya
• Kasaysayan • Matematika • Aritmetika • Heometriya • Gawaing
Kamay • Kalikasan • Kagandahang-asal •Moral at Himnistika
(gymnastiks)

• 2:00pm-4:00pm – Gamit ang wikang Kastila ang Ingles

• Rises (Recess) – Panghuhuli ng kulisap – Nagdidilig ng mga
halaman – Naglalagay ng pataba sa lupa

 Hymn to Talisay - a poem Rizal wrote in honor of Talisay which

he made his pupils sing.

Rizal bilang isang Bilang Isang Guro

❖ • Kung wala sila sa silid-aralan, sila ay ginaganyak sa
paglalaro ng lumakas ang kanilang katawan. – gymnastiks
– boksing – buno – paglangoy – pamamangka – arnis

Casa Redonda
In his letter to Blumentritt, he once said: “One can judge their students enthusiasm for
study when, even though they have to work for me; they worked in order to study.”

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 19 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Rizal bilang isang Bilang Isang Scientist “Kontribusyon sa Agham”
❖ Natuklasan ni Rizal na ang Mindanao ay mayaman
sa mga specimen. Sa pamamagitan ng kanyang baroto
at sa tulong ng kanyang mag-aaral, kanyang
ginalugad ang mga gubat, at baybaydagat upang
humanap ng specimen ng mga halaman, kulisap at
kabibi.
❖ During his 4-year
stay in Dapitan, he was
able to built up a rich
collection of oncology
which consists of 346
shells representing 203
species.

❖ 203 species ang kanyang nadiskubre. Ilan sa mga ito ay ipinangalan sa kanya: – Draco
Rizali (lumilipat na butiki) – Apogonia Rizali (maliit na uwang) – Rhacophorus Rizali
(kakaibang palaka)

Rizal bilang isang Bilang Isang Scientist “Kontribusyon sa Agham”

❖ Ang mga nadiskubre niyang
specimen ay ipinadala niya sa mga
museo sa Europa lalo na sa Museo ng
Dresden.

❖ In turn, he received scientific

books and surgical instruments.

Ayon Sulat ni Rizal kay Blumentritt:

He was able to discover rare species named after him. These
were the:
1. flying dragon (DracoRizali) Rhacophorus rizali (a rare frog)
2. Small beetle (Apogonia Rizali)

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 20 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 3. A rare frog /toad (Rachophorous Rizali)

Mga Pinagaralan ni Rizal na Kaugnay sa Agham

1. Antropolohiya (Anthropology)
2. Etnograpiya (Ethnography)
3. Arkeolophiya (Archeology) 4
4. Heolohiya (Geology)
5. Hegrapiya (Geography)

Pag-aaral ng Linggwistika
• Gramatikong Tagalog
• Comparative Study ng Bisaya at Malay
• Nag-aral ng Bisaya at salitang Subanon

Ayon Sulat ni Rizal kay Blumentritt:

“I knew already Bisayan and speak it well; it is necessary, however, to know other
dialects in the Philippines.”

Mga lengwahe na napag-aralan ni Rizal

• Tagalog • Illokano • Bisayan
• Subanon • Espanyol • Latin
• Griego • Ingles • French
• Aliman • Arabic • Malay
• Ebreo • Sanskrit • Dutch
• Catalan • Italiano • Intsik
• Hapon • Portuguese • Swedish
• Russian

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 21 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Rizal bilang isang Artist “Kontribusyon sa sining”
• To pursue his artistic activities, Rizal: Made sketches
of persons and things that attracted him in Dapitan.

1. Contributed paintings to the Sisters of Charity who

were preparing the sanctuary of the Holy Virgin.
2. Altar ng Mahal na Birhen para sa mga Madre ng
Kawanggawa
3. “Paghihiganti ng Ina” – Asong pumapatay ng
buwaya

4. Rebulto ni P. Guerrico
5. Rebulto ni San Pablo

Rizal bilang isang Artist “Kontribusyon sa sining”

Ang Batang Babae ng Dapitan A clay statue of a wild boar

Rizal bilang isang Artist “Kontribusyon sa sining

”Her loving wife titled: “Josephine Sleeping”

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 22 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Rizal Bilang isang Magsasaka
❖ Bumili si Rizal ng 16 na ektarya ng lupa sa Talisay
❖ Kakaw, kape, tubo, niyog at punong namumunga – ang
mga panananim niya
❖ Bumili ulit ng lupain hanggang nagkaroon siya ng 70
ektaryang lupa na may 6000 puno ng abaka, 1000 puno ng
niyog, at maraming punong namumunga, tubo, mais, kape
at kakaw

Rizal Bilang isang Negosyante

❖ Pakikipagsosyo kay Ramon Carreon sa industriya ng
pangingisda, kopra at abaka
❖ Sa isang pagkakataon, nakapagluwas siya ng 150 paldo
ng abaka
❖ Nagtayo ng pagawaan ng apog (limestone)
❖ Itinayo ang Asosasyong Kooperatiba ng mga Magsasaka
ng Dapitan
❖ Bumibili si Rizal ng hemp (abaca) sa Dapitan ng $7 at 4
reales bawat bungkos at ipagbibili sa Maynila ng $10 at 4 reales.
❖ May tubong $3 sa bawat bungkos.

Rizal Bilang isang Imbentor

❖ Sa Calamba, inimbento niya ang cigarettte
lighter (sulpukan) na yari sa kahoy na iniregalo kay
Blumentritt.

❖ Sa Dapitan, inimbento niya ang

makinang ginagamit sa paggawa ng bricks. Ang makinang
ito ay nakakagawa ng 6,000 sa isang araw

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 23 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Si Rizal at Josephine Bracken
❖ Habang si Rizal ay nasa Dapitan,
nangungulila siya sa kanyang pamilya, kamag-
anak at mga kaibigan na nasa ibang lupain.
❖ Ang pagkamatay ni Leonor Rivera noong
Agosto 28, 1893 ay lalong nagpatingkad sa
kalungkutan ni Rizal.
❖ Tila hulog ng langit ang isang 18 taong
gulang na Irish na nagngangalang Josephine
Bracken na dumating sa Dapitan noong Pebrero,
1895, kasama ni G. Taufer at Manuela Orlac na
isang Pilipina.
❖ Ang mga magulang ni Josephine ay Irlandes,
ngunit siya ay ipinanganak sa Hong Kong noong
Oktubre 6, 1876. Ang kanyang ina ay namatay nang siya’y ipinanganak kaya siya’y
inampon ni G. Taufer.
❖ Si Rizal at Josephine ay matatantong nagkaibigan sa unang pagkikita pa lang.
Pagkaraan ng isang buwan ay nagkasundong magpakasal ang dalawa subalit ayaw
silang ikasal ni Padre Obach nang walang pahintulot ng Obispo ng Cebu.

Si Rizal at Josephine Bracken

❖ Ganoon na lamang ang galit ni G.
Taufer nang malaman niya ang balak na
pagpapakasal ng dalawa. Ayaw niyang
mawala si Josephine kayat nagtangka
siyang magpakamatay sa pamamagitan
ng paggilit sa kanyang leeg. Hindi ito
natuloy dahil tinutulan siya ni Rizal.
❖ Umalis si G. Taufer patungong Hong
Kong nang mag-isa sapagkat si Josephine
ay nagpaiwan sa Maynila sa pamilya ni
G. Taufer Rizal. Hindi naglaon ay bumalik siya sa
Dapitan.
❖ Magkahawak amng kanilang mga kamay, ikinasal nina Jose Rizal at Josephine Bracken
ang kanilang sarili sa harap ng Diyos, sapagkat walang paring ibig magkasal sa kanila.
Nagsama nang maligaya sa Dapitan sina Rizal at Josephine. Sa ilang liham ni Rizal sa
kanyang pamilya, pinuri niya ang kanyang asawa at ipinagtapat ang kanyang bagong
tuklas na kaligayahan.
❖ The two were happy for they were expecting for a baby. However, Rizal played a prank
on Josephine making her give birth to an eight-month baby boy. The baby lived for only
three hours. He was named “Francisco” in honor of Rizal’s father.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 24 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Rizal Bilang isang Anak
“Mi Retiro”
❖ Pebrero 1895, naibalik na ang paningin ni Dana Teodora. Siya
ngayon ay bumalik sa Maynila.
❖ Hinilingan ni Dona Teodora si Rizal na sumulat ng isang tula.
❖ Oktubre 22, 1895 – Ipinadala ni Rizal ang isang
napakagandang tula tungkol sa mapayapa niyang buhay sa Dapitan.

Nagboluntaryong Doktor-Militar sa Cuba

• Inialay ang serbisyo para maging doktor-militar sa Cuba
kung saan may kaguluhan
• Disyembre 17, 1895 - Sumulat si Rizal kay Gob. Hen.
Ramon Blanco • Hulyo 1, 1896 – Dumating sa Dapitan
ang sulat ng pagtanggap sa kanyang alok na nakarating
sa kanya ng Hulyo 30.
• Pinayagan siya. Gob. Hen. Ramon Blanco

The Song of the Traveler “El Canto del Viajero”

Naisulat ni Rizal nang magawaran siya ng kalayaan

ng Malacanang.
Sa wakas ay malaya na uli siya at makakapaglakbay
na uli siya sa Europa at sa Cuba.

Ang Pagdalaw ni Dr. Pio Valenzuela

Hulyo 7, 1892 – Pagkakatatag ng Katipunan.
Mayo 2, 1896 – Napagkasunduan na si Dr. Pio Valenzuela ang
magiging sugo sa Dapitan.
Sakay si Valenzuela sa barkong Venus at nagsama ng isang bulag
na si Raymundo Mata upang hindi mahalataan.
Hunyo 21, 1896– Nakarating sina Dr. Pio sa Dapitan.
Isinugo ni Andres Bonifacio si Dr. Pio Valenzuela kay Rizal sa
Dapitan upang hingin ang suporta nito nang inakala na handa na sila sa paghihimagsik

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 25 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Si Rizal at ang Katipunan
Hindi sinang-ayunan ni Rizal ang mapahangas na balak ni Bonifacio
Ayon sa kanya –
(1) hindi pa handa ang taumbayan at
(2) kailangan pang mangalap ng pondo at armas bago maging handa
sa isang rebolusyon

Ang Pagsiklab ng Rebolusyong Pilipino

– Agosto 19, 1896 : natuklasan ni Padre Mariano Gil, kurang Agustino ng tondo, ang plano ng
mga Katipunero
– Agosto 26, 1896 : Sigaw ng Balintawak na pinamunuan ni Bonifacio
Agosto 30, 1896 : Labanan sa San Juan sa pamumuno ni Bonifacio at Jacinto
– Noong Hapon, idineklara ni Gobernador Heneral Blanco na nasa estado ng giyera ang walong
lalawigang nag-alsa sa Espanya (Maynila, Bulacan, Cavite, Batangas, Laguna, Pampanga,
Nueva Ecija, Tarlac)
– Nabasa ni Rizal sa pahayagan ang mga pangyayari at nangamba siya dahil o Naniniwala
siyang hindi pa handa ang bayan sa isang madugong rebolusyon o magdudulot lamang ito ng
labis na pagdurusa, pagbubuwis ng buhay at pagkasira ng mga pag-aari o Magiging sanhi ito
ng paghihiganti ng mga Espanyol sa lahat ng mga makabayang Pilipino

Rizal Biktima ng Panloloko ng mga Espanyol

Linggid sa kanyang kaalaman nagsabwatan sina Gob. Hen. Blanco, at ang mga Ministro ng
Digmaan at mga Kolonya o Malaking pagkakamali ang pagtiwala kay Blanco o Akala niya’y
kaibigan at may dignidad ito dahil pinayagan siyang pumunta ng Espanya bilang isang
malayang tao para sa kanyang serbisyo sa Cuba
Mapanganib na Pilipino daw si Rizal na responsible sa mga nagaganap na kaguluhan

Pag-aresto kay Rizal

Setyembre 25, nang papaalis ng Daungan ng Said sa Kanal Suez
o Napuna ni Rizal ang maraming sundalong Espanyol sa Isla de Luzon
– Setyembre 27 o Naging bali-balita sa barko na may telegramang dumating galing Maynila
na nagsasaad ng pagbitay kina Franisco Roxas, Genato, at Osorio
– Setyembre 28 o Isang pasahero ang nagbalita kay Rizal na iniutos ni Gob. Hen. Blanco ang
pag-aresto sa kanya
 Ipakukulong daw siya sa Ceuta (Espanyol na Morocco), sa kabila ng Gibraltar

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 26 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 Noon lamang niya napagtanto ang paglolokong nagawa sa kanya o Sumulat kay Blumentritt
 Ibinalita ang sinabi ng pasahero

 Hindi makapaniwala sa panlilinlang at kawalan ng katarungan mula sa opisyal ng militar,

ito’y nararapat lamang sa pinakamababang bandido

 Nagreklamo na ang kanyang serbisyo at sakripisyo ay sinuklian ng pagkakulong

Huling Pagbabalik-bayan ng Isang Martir

Araw-araw nagsulat sa talaarawan – Maayos ang pagtrato kay Rizal o Hindi kinadena o
Hindi nagtangkang tumakas – Oktubre 8 o Nabalitaan niyang sinisisi siya sa rebolusyon
sa Pilipinas  Mula sa mga pahayag sa Madrid o Biyaya ang makabalik sa Pilipinas
(talaarawan)  Maituwid ang pangalan Pagkompiska ng Talaarawan

Pagkompiska ng Talaarawan
Oktubre 11 o Natural lamang na gusto malaman ng mga opisyal ang mga sinusulat niya 
Maaring nagplaplano na naman ng sedisyon  Walang ebidensyang magdidiin sa
ibinibintang sa kanya – Nobyembre 2 o Nasauli ang talaarawan  22 na araw natigil ang
kanyang pagtatala

Nabigong Pagligtas sa Singapore

Nakarating ang balita sa Europa at Singapore o Dr. Antonio Ma. Regidor  Abogadong si
Hugh Fort  habeas corpus: Illegal ang pagkakulong kay Rizal o Punong Mahistrado:
Loinel Cox  barkong pandigma ay hindi sakop ng Singapore o Walang alam si Rizal sa
mga pangyayari

Paalam Dapitan
Hunyo 31, 1896 – Natapos ang 4 na taon na destyero ni Rizal sa Dapitan
. • Sumakay sa barkong Espana kasama si Josephine, Narcisa, Angelica (anak ni Narcisa),
tatlong pamangkin na lalake, at anim na estudyante

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 27 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 LESSON 4 Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Ang Paglilitis at Hatol ng Kamatayan ni Rizal

“One only dies once, and if one does not

die well, a good opportunity is lost and will
not present itself again.”

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

. Nalaman ni Rizal sa isang opisyal na siya ang sinisisi ng
mga Espanyol ukol sa nagaganap na madugong
himagsikan sa Pilipinas. Nadawit siya bilang kapangkat
at kapanalig ng mga nag-aalsa. (KKK).
Ang mga Kaso ni Rizal:
Konspirasyon

Rebelyon

Sedisyon

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

.

Bapor Colon- dumaong sa Maynila noong Nobyembre

3,Fort Santiago-dinala si Rizal.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 28 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal
Paciano – dinakip, pinarusahan at pilit na
pinalalagda sa kasulatang nagpapatunay
na si Rizal ay kasama sa mga
naghihimagsik
Nobyembre 20 at 21, 1896- nagkaroon
ng paunang pagsisiyasat. Miguel Perez-
eskribyente ng hukuman - tumulong sa
Imbestigador na opisyal ng Hukumang
Militar ng Kwartel Heneral sa
pagsisiyasat. Koronel Francisco Olive-
Huwes o imbestigador na opisyal ng
hukumang Militar

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Disyembre 2, 1896 - ang naging bunga ng

pagsisiyasat ay ipinadala ni Gobernador
Heneral Ramon Blanco kay Rafael
Dominguez na tanging Huwes-Panghukbo.

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Kabuuang ibinigay ni Rafael Dominguez batay sa mga patotoong
testimonyal at dokumental laban kay Rizal:
“Lumalabas na si Jose Rizal Mercado, ang nasasakdal, ang
siyang pangunahing tagapagtatag at buhay na kaluluwa ng
insureksyong Pilipino, ang tagapagtatag ng mga samahan,
pahayagan, at librong nagpapaapoy at nagpapalaganap ng mga
ideya hinggil sa rebolusyon.”

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Nicolas dela Peña- Hukom ng Hukbo - ipinasya ang mga
sumusunod na rekomendasyon matapos basahin ni Rafael
Dominguez ang akusasyon kay Rizal:
✓ ang nasasakdal ay litisin,
✓ ikulong,
✓ samsamin ang mga ari-arian katumbas ang isang milyong multa,
at
✓ ipagtanggol sa hukuman ng isang opisyal ng hukbo.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 29 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Pinunong Tagasiyasat- inatasang sabihin kay Rizal na pumili sa

listahan na mayroong 106 na mga pangalang na maaaring
tagapagtanggol niya.

Luis Taviel de Andrade- Unang Tenyente ng Artilyero - piniling

maging tagapagtanggol ni Rizal noong Disyembre 10, 1896.

Disyembre 11- humarap sa Fort Santiago si Rizal para sa pormal

na pagbasa ng mga sakdal laban sa kanya.

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Disyembre 11- binasa kay Rizal ang mga sakdal laban sa

kanya sa harap ng kanyang tagapagtanggol sa Fort Santiago.

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Gobernador Heneral Camilo G. de Polavieja - ang pumalit kay

Gobernador Blanco (sinasabing mas makatao kesa kay Polavieja)
noong Disyembre 13, 1896.

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Disyembre 15- gumawa si Rizal ng isang pahayag na sinulat
niya sa loob ng kanyang bilangguan sa Fort Santiago.
Nobyembre 3-Disyembre 29, 1986- nanatili si Rizal sa loob ng
kanyang selda sa Fort Santiago.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 30 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Ang Manipesto ni Rizal sa Taumbayan
❖ Isinulat niya ito dahil gusto niyang ibahagi sa taumbayan na makakamit lang natin
ang kalayaan sa pamamagitan ng edukasyon at pagsisikap.
❖ Sinasabi rito na ikininagulat niya na ang ngalan niya ang naging pamansag ng ilang
mga rebolusyon.
❖ Nililinaw din dito na tinutulan na niya ang balak ng rebolusyon dahil hindi pa raw
tayo handa para dito.

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Nicolas dela Peña- nagrekomenda kay Gob. Camilo Polavieja na huwag
ilathala ang pahayag ni Rizal.
Disyembre 25, 1896- pinakamalungkot na pasko ni Rizal.
Ang araw ng Pasko ang pagdiriwang sa kapanganakan ni Kristo na
Siyang katubusan at nagdala ng kapayapaan at kapatiran sa lahat.
Ngunit sa araw na ito ay nakapiit pa rin sa kulungan si Rizal.
- Dahil nararamdaman niya na wala na siyang pagasa sa kanyang
kasasapitan, siya ay sumulat sa kanyang tagapagtanggol na si Ten. Luis Taviel de
Andrade.
- Isinulat ni Rizal na makapunta sana ang kanyang tagapagtanggol noong umagang iyon
dahil nais niyang kausapin siya bago sila humarap sa hukuman

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

Ika-8 ng umaga, Disyembre 26, 1896 sa
“Cuartel de España”, ay sinimulan na ang
paglilitis.
Pitong miyembro ng hukumang militar ang
nakaupo sa tapat ng mahabang mesa’t
nakauniporme.
Mga Miyembro ng Hukumang-Militar:
- Ten. Kol. Jose Togores Arjona (pangulo ng
lupon)
- Kapt. Ricardo Muñoz Arias
- Kapt. Manuel Reguera
- Kapt. Santiago Izquierdo Osorio
- Kapt. Braulio Rodriguez Nuñez
- Kapt. Manuel Diaz Escribano
- Kapt. Fermin Perez Rodriguez

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 31 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal
Mga Tauhan sa Hukuman
- Dr. Jose Rizal (Ang akusado)
- Ten. Taviel de Andrade (Tagapagtanggol ni Rizal)
- Kapt. Rafael Dominguez (Huwes Tagapagtanggol)
- Ten. Enrique de Alcocer (Tagapag-usig)
*Kasama rin dito si Josephine Bracken,
*isang kapatid na babae ni Rizal,
*mga manonood, mamamahayag at maraming
kastila

Simula ng Paglilitis
Simula ng Paglilitis
- Ang akusado ay iginapos mula siko pa-siko, ngunit siya ay nanatiling kalmado.
- Ang Huwes Tagapagtanggol na si Kapt. Dominguez ang siyang nagpaliwanag sa
hukuman ng kaso laban kay Rizal.
-Si Ten. Alcocer, taga-usig, ang siyang nagbigay ng talumpati ng buod ng kaso ni Rizal at
sinasabing karapat-dapat na siya ay patawan ng kamatayan.
“Pangunahing tagapagtatag at buhay na kaluluwa ng insureksyong Pilipino, ang
tagapagtatag ng mga samahan, pahayagan, at librong nag-papaapoy at
nagpapalaganap ng mga ideya hinggil sa rebolusyon.” - Ang akusasyon kay Rizal

Simula ng Paglilitis
Tatlong sakdal kay Rizal:
[Link]-aalsa o rebelyon 
2. Sedisyon
3. Konspirasyon o sa pagbuo ng mga samahang ilegal.
❖ Batay sa batas ng mga Kastila ang parusa sa pag-aalsa o rebelyon at sedisyon ay
mula sa pagkabilanggo habambuhay hanggang kamatayan.
❖ At sa konspirasyon naman o pagbuo ng illegal na samahan ay pagkabilanggong
koreksyonal at pagmumulta ng mula 325 peseta hanggang 3,250 peseta.
❖ Si Ten. Taviel de Andrade, tagapagtanggol ni Rizal, ay nagbahagi ng
madamdaming talumpati upang ipagtanggol si Rizal.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 32 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 ❖ Ngunit, pasok-labas lang sa tenga ang hukom dahil sa sila ay may
napagdesisyunan na hatol bago man magsimula itong paglilitis. Winakasan niya
ang kanyang pagsasalita sa pasasabing
❖ “Ang mga hukom ay hindi na dapat maging mapaghiganti manapa’y dapat maging
makatarungan.

Pagtanggol ni Rizal sa Sarili

❖ pinatunayan ni Rizal na siya ay inosente sa pamamagitan ng 12 puntos:

1) Wala siyang kaugnayan sa rebolusyon dahil siya mismo ang nagpayo kay Dr. Pio
Valenzuela noon sa Dapitan na huwag na silang mag-aklas
2)Hindi siya nakipagsulatan sa mga elementong radikal at rebolusyonaryo.
3) Ginamit ng mga rebolusyonaryo ang kanyang pangalan nang hindi niya alam. Kung siya’y
maysala, disinsana’y tumakas siya sa Singapore.
4) Kung may kaugnayan siya sa rebolusyon, disinsana’y tumakas siya sakay ng isang
vintang Moro at di nagpatayo ng tahanan, ospital, at bumili ng lupain sa Dapitan.
5) Kung siya ang pinuno ng rebolusyon, bakit hindi siya kinonsulta ng mga rebolusyonaryo?
6) Inamin niya na siya ang sumulat ng Konstitusyon ng La Liga Filipina ngunit ito ay
pansibikong asosasyon at hindi isang samahang pangrebolusyon.
7) Hindi nagtagal ang La Liga Filipina sapagkat pagkatapos ng unang pulong ay pinatapon
na siya sa Dapitan.
8) Kung muling nabuhay ang La Liga pagkaraan ng siyam na buwan, hindi niya alam.
9) Hindi itinataguyod ng La Liga Filipina ang mga simulain ng mga
rebolusyonaryo. Kung hindi, sana’y di na itinatag ang Katipunan.
10) Ang dahilang ng mapapait na komentaryo niya ay dahil noong 1890,
ang kanyang pamilya ay inuusig, kinukumpiska ang bahay, bodega,
lupain, atbp., at ang kanyang kapatid na lalaki at mga bayaw ay
ipinatapon.
11) Ang buhay niya sa Dapitan ay kapuri-puri kahit itanong pa sa mga
komandenteng naroon at sa mga misyonerong pari.
12) Noong siya ay nagtalumpati sa bahay ni Doroteo Ongjunco, hindi
totoong pinukaw ng kanyang talumpati ang rebolusyon. Alam ng mga
kaibigan niya na tutol siya sa armadong rebolusyon. Kaya bakit nagpadala
ang Katipunan ng isang sugo sa Dapitan na hindi niya kakilala? Dahil ang

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 33 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
mga kakilala niya ay alam na hindi siya payag sa anumang kilusang marahas.

Ang Paglilitis at Hatol kay Rizal

December 28 – nilagdaan ni Gob. Hen. Polavieja ang desisyon

na hatol kay Rizal na kamatayan.

Ang Huling Oras ni Rizal

December 29, 1896 – ang huling 24 oras ng buhay ni Rizal. 6:00AM – Si Kapitan Rafael
Dominguez, na inatasang mamahala sa paghanda ng pagbitay kay rizal, ay ang siyang
nagbasa ng napagdesisyunang hatol sa kanya na kamatayan.
7:00AM – Dinala siya sa kapilya ng preso. Binisita siya ng mga Heswitang pari na galing
Ateneo na sina Padre Miguel Sadera Mata (Raktor ng Ateneo Municipal) at Padre Luis
Viza, isang guro.
7:15AM – Umalis na si Padre Saderra. Napagusapan ang Sagradong Puso ni Hesus na
inukit ni Rizal noong siya ay isang estudyante. Dala-dala pala ito ni Padre Viza at ibinigay
kay Rizal at siya namang tinanggap
8:00AM – Umalis na din si Padre Viza at dumating naman si Padre Antonio Rosell na
siyang nagyaya kay Rizal na mag-agahan. Matapos ang agahan, dumating naman ang
tagapagtanggol ni Rizal na si Ten. Luis Taviel de Andrade at siya ay pinasalamatan sa
serbisyong ibinigay niya sa kanya.
9:00AM – Dumating si Padre Federico Faura, na siyang nagpa-alala kay Rizal sa sinabi
niya sa kanya noon na mapupugutan siya ng ulo ng dahil sa Noli Me Tangere. Tinawag ni
Rizal ang Padre na isang “propeta” dahil sa kanyang babala noon pa man ngunit hindi
lang pinakinggan.
Ang Huling Oras ni Rizal
10:00AM – Dinalaw naman siya ng isa sa mga guro niya sa Ateneo na si Padre Jose
Vilaclara kasama si Vicente Balaguer na isa namang paring heswita sa Dapitan na
napalapit kay Rizal noong siya ay naka-destino doon. Pag-alis nila ay nakausap naman
niya ang isang mamamahayag na Espanyol ng El Heraldo de Madrid na si Santiago
Mataix.
12:00PM-3:30PM – Naiwang magisa sa selda si Rizal, at matapos niya kumain ay dito na
siya naging abala sa pagsusulat. Sa mga oras na ito ay maaaring naisulat ni Rizal ang
kanyang huling paalam na itinago sa alkohol nalutuan na regalo ng asawa ni Juan Luna
na si Paz Pardo de Tavera. - Ang huling liham niya kay Propesor Blumentritt, sa wikang
Aleman na naglalaman ng kanyang huling paalam kasama ng isang aklat.

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 34 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
3:30PM – Bumalik si Padre Balaguer sa Fuerza Santiago upang kausapin muli si Rizal.
Ang kanyang dahilan ay upang talakayin ang pagbawi ni Rizal sa mga ideyang anti-
Katoliko sa kanyang sulatin at pagsapi sa Masonerya.
4:00PM – Dumating ang ina ni Rizal. Nang kanyang hagkan ay pilit na pinaghiwalay sila
ng guwardiya at siyang dahilan ng pagiiyakan nila. Pumasok na rin sa selda si Trinidad
para sunduin ang ina, ibinigay ni Rizal ang alkohol na lutuan na siyang naglalaman ng
kanyang huling pamamaalam. - Pagkaalis ni Doña Teodora at Trinidad ay dumating
naman sila Padre Vilaclara, Padre Estanislao March at Padre Rosell.
6:00PM – Dumating naman si Don Silvino Lopez Tuñon, and Dekano ng Katedral ng
Maynila. Umalis na sina Padre Balaguer at Padre March at naiwan si Padre Vilaclara
kasama nina Rizal At Don Tuñon.
8:00PM – Ang huling hapunan ni Rizal. Sa mga oras na rin na ito ay ipinaalam ni Rizal
kay Kapitan Dominguez na pinapapatawad na niya ang kanyang mga kaaway kasama na
rin rito ang mga huwes-militar na nagsentensiya sa kanya ng kamatayan. 9:30PM – Ang
sumunod na panauhan ni Rizal ay si Don Gaspar Cesteño, ang piskal ng Royal Audiencia
de Manila. Matapos ng kanilang magandang usapan ay napaniwala ang piskal sa angking
katalinuhan ni Rizal.

Retraksyon
10:00PM – Pinadala ni Padre Balaguer kay Rizal ang burador ng pagbawi na ipinadala ng
Arsobispong anti-Pilipino na si Bernardino Nozaleda, ngunit hindi ito nilagdaan ni Rizal
dahil hindi niya ito nagustuhan.
Ayon naman kay Padre Balaguer, nagpakita siya ng mas maikling burador na inihanda ni
Padre Pio Pi (Superyor ng mga Heswita sa Pilipinas). At makaraan ng ilang pagbabago ay
isinulat ni Rizal ang k anyang retraksiyon, na kung saan itinatakwil na niya ang
Masonerya at mga relihiyosong ideang anti-Katoliko.
*Ang Sulat na ito, ay naging malaking debate sa mga Rizalista sapagkat sa mga
Rizalistang Mason o antiKatoliko, ang dokumentong ito ay huwad. At para naman sa mga
Rizalistang Katoliko, ito daw ay tunay na dokumento.

Huling Habilin ni Rizal sa kanyang labi’

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 35 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 5:30AM – Ang huli niyang agahan. Pagkatapos nito ay
sumulat siya para sa kanyang pamilya at isa pa para sa
kanyang kapatid na si Paciano. Liham sa Pamilya: -
Paghihingi ng tawad ni Rizal sa bigat ng pagdurusang
naidulot niya sa pamilya. - Ang huling habilin niya ukol sa
kanyang libing. Liham kay Paciano: - Pagpapasalamat sa
lahat ng naidulot ni Paciano kay Rizal. - Paghihingi ng tawad
kay Paciano at ang habilin na sabihin sa ama nila na mahal
niya ito at hingan ng kapatawaran.
5:30AM – Dumating si Josephine Bracken kasama ang
kapatid ni Rizal na si Josefa. Nagpaalam si Josephine kay Rizal na lumuluha. Ibinigay
niya kay Josephine ang isang relihiyosong aklat na Imitation of Christ ni Padre Thomas a
Kempis na kanyang nilagdaan. 6:00AM – Habang naghahanda ang mga sundalo para sa
Pagmamartsa. Si Rizal ay sumalat para sa kanyang mga mahal na magulang.

Pagmartsa sa Bagumbayan
6:30AM – Nagsimula nang tumunog ang mga trumpeta sa Fuerza Santiago na siyang
hudyat ng simula ng pagmartsa. Apat na armadong sundalo ang nanguna, sunod naman
ay si Rizal na nasa pagitan ng kanyang tagapagtanggol, Ten. Luis Taviel de Andrade, at
dalawang Heswitang pari, Padre March at Padre Vilaclara. -Si Rizal ay nakasuot ng itim
na terno, sumbrero, sapatos,kurbata at putting polo. At nakagapos ang sa braso siko pa-
siko tulad noong sa hukuman ngunit mas maluwag para maigalaw niya ang kanyang
braso
- Nagmartsa sila mula Fuerza Santiago hanggang sa Plaza de Palacio sa harapan ng
katedral ng Maynila kung saan napakaraming tao ang nagaabang. - Nadaanan din nila
ang isang makitid na Tarangkahan ng Postigo na halos walang katau-tao at siyang nasabi
na napakanda ng umagang iyon, ang tipong namamasyal sila ng kanyang kasintahan. -
Kanila naman nadaanan ang Ateneo. - Narating nila ang Bagumbayan na malapit sa Look
ng Maynila. Payapang pumunta sa katatayuan niya si Rizal, sa pagitan ng dalawang
posteng de-lampara.

Hatol na kamatayan kay Rizal

Desisyon ni Gob. Hen. Polavieja
“Sang-ayon sa sumunod na opinyon. Inaprubahan ko ang
sentensiya ng Hukumang-Militar sa kasalukuyang kaso,
dahilan nito parusang kamatayan ang ipinataw sa
akusadong si Jose Rizal Mercado, na isasagawa sa
pamamagitan ng pagbaril sa kanya sa ganap na alas siyete
ng umaga ng ika-30 araw ng buwang ito sa Bagumbayan”

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 36 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213
 WRAP UP: SUMMARY OF DISSCUSSION &
RIZAL’S WORD OF WISDOM
Teacher Riza’s choice

RiZAL’s Word of Wisdom

On this battlefield man has no better weapon

than his intelligence, no other force but his heart”

“Mamamatay akong natatanaw Sa likod ng dilim

angbukangliwayway, Kung kailangan mo ang
pulang pangulay, Dugo ko’y gamitin sa
kapanahunan Nang ang liwanag mo ay lalong
kuminang” -Dr. Jose Rizal

“I am very sorry that Del Pilar allowed the article to be published because it will lead
many to believe that there is really a schism among us. I believe that we can well
have little misunderstanding and personal differences among ourselves, without
exhibiting them in public. . . As for myself. . . I always welcome criticisms because
they improve those who wish to be improved”

Bulacan Date Developed:

June 2020
Bachelor of Science in Accounting and Polytechnic Date Revised:
Page 37 of 37
Information System College July 2020
Rizal Life Works & Writings Document Developed by:
RIZ 213 No. Riza [Link] Revision # 02
20-RIZ-213