Swazi's

Swazi's
Swazi-dansers
Totale bevolking:	2 482 046
Belangrike bevolkings  in:	Suid-Afrika 1 185 000  Eswatini 1 297 046  Zimbabwe 71 000  Mosambiek 1 300
Taal:	Swazi, Engels, Afrikaans, Portugees
Geloofsoortuiging:	Christene, Tradisionele Afrika-godsdiens
Verwante etniese groepe:	Nguni, Sotho-Tswana, ander Bantoe-volke

Die Swazi's is 'n Bantoevolk in Suider-Afrika. Hulle woon hoofsaaklik in Eswatini (voorheen Swaziland), Suid-Afrika en in die suide van Mosambiek. Die Swazi's se taal is Swazi. Van die 2,5 miljoen Swazi's woon 'n groot deel (ongeveer 50%) in Suid-Afrika.

Geskiedenis

Swazi-krygers by incwala

Die onafhanklike staat eSwatini het sy oorsprong in die agttiende eeu met die integrasie van Nguni- en Sotho-elemente. Oorspronklik het die Sotho die noordelike streke van eSwatini bewoon en die Nguni die suidelike streke.

Sedert 1820 is hulle onderwerp aan die Nguni-stamhoof Sobhuza I van die Ngwane-stam. Sy seun, Mswati, wat uiteindelik die Sotho onderwerp het, het die unifikasieproses voltooi en Mswati III heers vandag oor die hele Swazi-koninkryk. Die Sotho-sprekende volke is òf deur die proses geabsorbeer òf weggedryf en groot getalle Nguni-vlugtelinge vanuit KwaZulu-Natal het hulle by die Swazi aangesluit.

Kraal- en hutuitleg

Die tradisionele Swazikraal is betreklik klein en word soms net deur een familie bewoon. Dit is gewoonlik naby die stam se gemeenskaplike weivelde geleë. Die middelpunt van 'n kraal is die beeskraal, wat in die geval van 'n stamkaptein se kraal 2 ingange het. Direk agter die beeskraal staan die hoofhut wat deur die kaptein of familiehoof se moeder bewoon word.

As sy moeder oorlede is, word dit deur sy hoofvrou bewoon. Regs daarvan woon die eerste vrou as die moeder nog leef, of andersins die tweede vrou. Links van die hoofhut woon of die tweede vrou, of ander vroue van die kaptein of kraalhoof. Wanneer een van die vroue onvrugbaar is, neem die man 'n bykomende vrou en haar hut word net agter die van die onvrugbare vrou geplaas.

Ongetroude seuns wat puberteit bereik, woon in 'n gesamentlike hut wat gewoonlik skuins agter die hutte van die belangrike vroue staan. Soortgelyke hutte word ook vir ongetroude meisies gebou, maar die posisie daarvan wissel. 'n Wooneenheid bestaan uit 'n woonhut, ʼn kookhut en 'n pakhut en word deur 'n heining van takke en bondels gras omhein.

Aan die agterkant van die kraal kom platforms voor waarop die graan opgestapel word totdat dit gedors word. Daarna word dit in ondergrondse putte in en om die bees kraal gebêre. Elke kraal het ook 'n vuurmaakplek wat met spesiale "medisyne" behandel is en as weerligafleier moet dien. Die hut, wat 'n deursnee van sowat 4 m het, is byekorfvormig en die raamwerk van jong takke word met gras bedek. Die ingang is gewoonlik baie laag. In die middel van die hut is 'n vuurmaakplek.

Die deel regs van die vuurmaakplek is tradisioneel die man se kant van die hut en die deel links daarvan die vrou s'n. Teenoor die ingang aan die agterkant van die hut word offers aan die voorvadergeeste gebring en die deel is met 'n walletjie om ring. Die huishouding se honde slaap altyd aan weerskante van die ingang.

Stam- en sosiale organisasie

Die Swazivolk is in sibbes georganiseer, wat elk van 'n gemeenskaplike voorouer sou afstam. Die rang en status wat 'n sibbe binne die volk geniet, word bepaal deur sy verwantskap met die regerende sibbe, die Nkosi Dlamini. Verwantskap word volgens die manlike lyn bereken. Tradisioneel mag 'n man met meer as een vrou trou, maar aangesien die bruidskat net in die vorm van beeste betaal kan word, is dit vir baie mans te duur en kom poligamie nie algemeen voor nie.

Die Swazi's handhaaf streng reëls ten opsigte van die keuse van huweliksmaats. Buiten in die geval van die koning, word huwelike binne dieselfde sibbe nie toegelaat nie. 'n Man mag ook nie met die dogter van sy oom aan moederskant trou solank sy vader nog leef nie, aangesien hy moontlik met haar gaan trou. Daar word verwag dat 'n man verkieslik met ʼn meisie uit een van sy oumas se sibbes trou. Na die troue trek die bruid by haar man se familie in.

Uniek van die Swazi's is dat hulle nie net deur 'n opperhoof of koning (die leeu) regeer word nie, maar ook deur die koning se moeder (die olifantkoei). Sy is net so magtig soos haar seun en word met dieselfde respek behandel, terwyl haar sibbe op die Nkosi Dlamini na die hoogste rangposisie in die volk beklee. Uit haar rol spruit ook die aansien wat die moeder van 'n kraal hoof of stamkaptein geniet. Die tradisionele regering is baie demokraties.

Die koning en sy moeder word deur 2 rade bygestaan, naamlik 'n binneraad, wat uit 'n klein groep mans van adellike afkoms bestaan, en 'n groter algemene raad, met verteenwoordigers uit alle statusklasse. Laasgenoemde se besluite is deurslaggewend.

Tradisionele leefwyse

Die Swazi's is 'n herdersvolk by wie akkerbou ʼn ondergeskikte rol speel. Hulle heg groot waarde aan beeste, wat net vir baie spesiale geleenthede geslag word. Melk is egter 'n vername bestanddeel van hul dieet. Die belangrikste akkerbouprodukte is mielies, sorghum, suikerriet, pampoen, kalbas en waatlemoene. Die landerye word hoofsaaklik deur die vroue bewerk, wat elk met die geboorte van hul eerste kind 'n eie lappie grond kry.

Die eerste oeste val min of meer saam met die sogenaamde incwala, die Swazi's se belangrikste fees. Hoewel daar eers na die fees van die nuwe seisoen se oes geëet mag word, is dit nie in die eerste plek ʼn fees van die eerste vrugte, soos by ander Swart volke, nie, maar dien dit eerder om die koning se posisie te verstewig en die volk as 'n eenheid saam te snoer. Dit word in Desember gehou en die hoogtepunt duur 6 dae lank. Die voorbereidings strek oor sowat 3 weke.

'n Uitgesoekte groep mans word uitgestuur om bestanddele vir 'n "medisyne" te versamel waarmee die koning ritueel versterk word. Die mengsel bestaan onder meer uit seewater, water uit die land se belangrikste riviere, sekere plante, asook sekere dele van 'n swart bul wat tydens die fees geslag word. Die koning word daarmee gewas en moet ook ʼn mondvol daarvan in die 4 windrigtings spoeg. Die fees gaan met baie dansery en singery gepaard, terwyl sekere taboes ook deurentyd gehandhaaf moet word. Na die sesde dag van die fees is dit veronderstel om te reën aangesien die koning en sy moeder oor die reënmaakkuns sou beskik. 'n

Ander belangrike fees is die van die rietdans waarby meisies wat puberteit bereik het, riete moet gaan sny om die windskerm om die huis van die koning se moeder op seremoniële wyse te gaan hernieu. Tydens die danse wat hulle dan uitvoer, hou hulle lang messe vas as teken van hul maagdelikheid. Jong mans mag nie trou voordat hulle in regimente geplaas en in oorlogvoering opgelei is nie.

Die Swazi's se tradisionele leefwyse is egter nie so oorloggerig soos die van die Zoeloes nie, en strooptogte word eerder uitgevoer ten einde beeste te bekom en die mans die geleentheid te gee om hulle te onderskei, eerder as die opbou van 'n ryk. Net soos die ander Swart volke van Suid-Afrika, glo die Swazi's in ʼn opperwese (die "eerste voorvader"), maar hy word nie regstreeks aanbid nie. Hul tradisionele godsdiens berus op die verering van die voorvadergeeste, onder meer deur middel van offers.

Kleredrag

Die tradisionele kleredrag is van beesvel en bestaan uit ʼn lang voorskoot en skouermantel. Vir spesiale geleenthede word dit ryklik met krale en uitgekamde beessterthare versier. Die hare kry besondere aandag by die Swazi's. Jong mans en meisies pluis dit uit totdat dit regop staan en versier dit dan met vere. Getroude vroue dui hul status aan deur die hare in 'n byekorfvormige bol te dra.

Die hare word ook graag met 'n mengsel van vet en as van verbrande aalwynblare gebleik. Die gewone man moet egter sekere taboes ten opsigte van kleredrag en versierings handhaaf. Luiperdvel en rooi loerievere mag byvoorbeeld net tydens die incwalafees gedra word, andersins is dit tot die adellikes en kapteins beperk. Groot, pienk krale mag ook net deur adellikes gedra word.

Vandag

Prinses Sikhanyiso dans by Umhlanga

Met die totstandkoming van eSwatini is baie etniese Swazi's uit die nuwe staat uitgesluit en 50% woon tans in Suid-Afrika.

Die mense wat in hierdie klein koningkrykie woon, is nou verwant aan hul Zoeloe-bure, en daar is weinig verskil tussen hulle tale. Die Swazi's is tradisioneel landbouers en vee speel 'n belangrike rol. 'n Kenmerkende Swazi-tradisie is die jaarlikse rietdans, wat gewoonlik in die lente begin.

Jong maagde - waarvan een deur die Swazi-koning tot nuwe vrou gekies sal word - voer hierdie seremonie uit. Vandag betrek hierdie geleentheid honderde jong meisies, wat met varsgeplukte riete en geklee in kleurvolle tradisionele krale vir langer as sewe dae voor 'n groot gehoor swaai en sing.

Sien ook

• Vlag van eSwatini

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 49, 50