Ekiti
Ekiti ìre agan̄-mkpulu me Naijiria agan̄ osiki ichep-ura. Agan̄-mkpulu ìtatap ikana ọmọ ìre [[Kwara]- me agan̄ inyọn̄, Kogi me agan̄ inyọn̄ mbum-ura, Ondo me agan̄ osiki mè osiki mbum-ura, sà Oṣun okup me agan̄ ichep-ura kan̄. Egwen agan̄-mkpulu yi ibak ebi Ekiti – òrere otoko ebi Yoruba ìwawa ichit me lek ebi ìluk me agan̄-mkpulu yi. Efele ijọn̄ me lek Ondo isa ichili agan̄-mkpulu yi me 1si Ọkitoba 1996. Ama-ibot kan̄ ìre Ado-Ekiti.<ref3>
Okike ijọn̄ îbenbe ìre 6,353 km². Otu-ifuk ebi ìluk me emen ìre 3.3 efie, igọọk me lek ndọmọ ifuk-ene eyi acha 2016. Me etete agan̄-mkpulu 36, ọmọ ore òso 31 òmimin ichit me okike ijọn̄, mè ire òso 29 ene ewabe ichit me emen. Awak Aka eyi Ise [Ise Forest Reserve] ìkup me agan̄-mkpulu yi. Otu-ifuk nriọọk òkup me emen awak yi môso akọp iba.
Owuwa ebi ìkiluk me agan̄-mkpulu yi ìre ebi Ekiti, ìrere ebi Yoruba. Ema mîluk me lek ijọn̄ ya efit efit acha ìraraka. Akọp irek jeeta mè go me efit (85%) me lek ebi ìluk me agan̄-mkpulu yi ekigọọk erumfaka Kiristien, akọp irek me efit (10%) ekigọọk erumfaka Isilam, sà irek go me efit (5%) ekgọọk erumfaka orọmijọn̄.
Me emen mgbọ sabum mkpulu-usun̄, lek ijọn̄ ya ìkup me irak mkpulu Ijọn̄-ubọọn̄ Ọyọ mè Ijọn̄-ubọọn̄ Bini mè me irak ebi kè agan̄-mkpulu Ekiti [Ekiti Confederacy] me utut òta 1800 cha.