Alman Milli Xalq Partiyası

Almaniya milli xalq partiyası German People's Party
Sədri	Qustav Ştrezeman
Qurucu	Qustav Streseman
Quruluş tarixi	1918
Dağılma tarixi	4 iyul 1933
Baş qərargah	Berlin
İdeologiya	Sağ-mərkəzçi liberal millətçilik
İdeoloji spektr	mərkəz sağ[…]
Üzv sayı	Bilinən - 800,000
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Almaniya Xalq Partiyası (alm. Deutsche Volkspartei‎; Abr: DVP) — Birinci Dünya müharibəsinin başa çatmasından sonra, 1918-ci ildə yaradılmış sağ-mərkəzçi, liberal millətçi bir siyasi partiya idi. Partiyanın qurucusu və ən tanınmış lideri Qustav Stresemann idi. DVP əsasən Almaniyanın sənayeçilərindən, sahibkarlarından və orta burjuaziyasından təşkil olunmuşdu. Partiyanın ideologiyası iqtisadi liberallıq, sosial islahatlar və Almaniyanın beynəlxalq arenada güclü mövqeyinin mühafizəsi üzərində qurulmuşdu.

DVP, Veymar Respublikasının siyasi sistemində mühüm rol oynamışdır. Partiya, xüsusilə 1920-ci illərdə hökumət koalisiyalarının ayrılmaz hissəsi idi və Almaniyanın iqtisadi və siyasi stabilliyini təmin etmək üçün çalışırdı. Qustav Stresemannın xarici işlər naziri olduğu dövrdə (1923-1929), DVP Almaniyanın diplomatik izolyasiyasını aradan qaldırmağa və ölkəni beynəlxalq aləmdə yenidən qəbul etdirməyə nail olmuşdur.

Partiya, eyni zamanda, Versal sülh müqaviləsinə qarşı çıxmış olsa da, onun icrasını qəbul etmək məcburiyyətində qalmışdır. DVP, müharibədən sonrakı iqtisadi böhranlar və siyasi gərginliklər dövründə sosial sülhü və demokratik prosesi müdafiə etmişdir.

Lakin 1930-cu illərin əvvəllərində, Nasist Partiyasının (NSDAP) yüksəlişi ilə DVP-nin nüfuzu azalmağa başlamışdır. Partiya nasistlərə qarşı müqavimət göstərə bilməmiş və 1933-cü ildə Adolf Hitler hakimiyyətə gəldikdən sonra digər partiyalar kimi ləğv edilmişdir. DVP-nin bəzi üzvləri Nasist Partiyasına qoşulmuş, digərləri isə siyasətdən çəkilmişdirlər.

Xronologiya

1918: DVP-nin yaradılması.

1923-1929: Qustav Stresemannın xarici işlər naziri vəzifəsində fəaliyyət göstərməsi.

1930-1933: DVP-nin zəifləməsi və Nasist Partiyasının yüksəlişi.

1933: DVP-nin ləğv edilməsi.

Tarixi əhəmiyyəti

DVP, Veymar Respublikası dövründə Almaniyanın sağ-mərkəzçi liberal qüvvələrinin nümayəndəsi olan əsas siyasi partiya olmuşdur. Qustav Stresemannın rəhbərliyi altında, DVP Almaniyanın beynəlxalq münasibətlərdə mövqeyini gücləndirməyə və ölkənin iqtisadi stabilliyini təmin etməyə çalışmışdır. Partiyanın Nasistlərin yüksəlişi qarşısında zəifləməsi və nəticədə ləğv edilməsi, Almaniyanın siyasi tarixində mühüm bir mərhələni təşkil etmişdir.

Tarixi əlavələr

Qustav Stresemannın rəhbərliyi və Nobel sülh mükafatı

Qustav Stresemann DVP-nin ən görkəmli lideri idi və Veymar Respublikasının xarici siyasətində əhəmiyyətli rol oynamışdır. 1925-ci ildə Stresemann, Fransa xarici işlər naziri Aristide Briand ilə bərabər, Almaniyanın Birinci Dünya müharibəsindən sonra təcrid olunmuş vəziyyətdən çıxarılması üçün Lokarno sazişlərini imzalamışdır. Bu pakt, Avropada sülhü mühafizə etməyə yönəlmişdi və Almaniyanın qərb sərhədlərinin toxunulmazlığını təmin etmişdir. Stresemannın bu səyləri ona 1926-cı ildə Briand ilə birlikdə "Nobel" sülh mükafatını qazandırmışdır.

Versal sülh müqaviləsinə qarşı mövqe

DVP, Birinci Dünya müharibəsindən sonra imzalanan Versal sülh müqaviləsini sərt tənqid etmişdir. Partiya, müqavilənin Almaniyaya ağır təzminatlar və məhdudiyyətlər qoyduğunu, bunun da ölkənin iqtisadi və siyasi stabilliyinə zərər verdiyini iddia etmişdir. Lakin Stresemann, Almaniyanın beynəlxalq səhnədə yenidən qəbul edilməsini təmin etmək üçün Versal sülh müqaviləsinin icrasını qəbul etməyi lazım bilirdi. Bu balanslı yanaşma, Stresemannın praqmatik siyasətinin göstəricisi idi.

DVP və Veymar koalisiyaları:

DVP Veymar Respublikası dövründə müxtəlif koalisiya hökumətlərində iştirak etmişdir. Partiya, xüsusilə 1920-ci illərin ortalarında, iqtisadi və sosial islahatların həyata keçirilməsində mühüm rol oynamışdır. Stresemannın rəhbərliyi altında DVP, sağ-mərkəzçi mövqeyini mühafizə edərək, demokratik prosesi müdafiə edirdi. Lakin partiyanın solçu partiyalarla əməkdaşlığı və mühafizəkar təməllərini saxlaması, bəzi mühafizəkar üzvlər arasında narazılığa səbəb olmuşdur.

Nasistlərə qarşı müqavimət qabiliyyətinin zəifləməsi

1930-cu illərdə Almaniyada iqtisadi böhran dərinləşdikcə, Nasist partiyasının nüfuzu artmış və DVP-nin təsiri azalmışdır. DVP, nasistlərə qarşı ciddi bir müqavimət göstərə bilməmiş və partiyanın üzvləri arasında Nasist partiyasına qoşulanlar olmuşdur. Stresemannın ölümündən sonra partiya liderliyi zəifləmiş və 1933-cü ildə Hitler hakimiyyətə gəldikdən sonra DVP ləğv edilmişdir. Bu, Veymar Respublikasının sonunu və nasistlərin totalitar rejiminin başlanğıcını simvolizə edir.

İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı miras

İkinci Dünya müharibəsindən sonra, DVP-nin varisi olaraq hər hansı bir siyasi struktur formalaşmamışdır. Bununla belə, DVP-nin liberal millətçi və iqtisadi islahatlara yönəlmiş ideologiyası, Almaniyada müharibədən sonrakı dövrdə yaranan digər mərkəz-sağ partiyaların ideoloji təməlinə təsir göstərmişdir. DVP-nin mirası, xüsusilə Stresemannın diplomatik və iqtisadi siyasətləri ilə xatırlanır və Almaniyanın demokratik inkişafında mühüm bir mərhələ kimi qiymətləndirilir.

Xronoloji ardıcıllıqla Almaniya Xalq Partiyasının (DVP) rəhbərləri

1) Qustav Stresemann (1918-1929)

DVP-nin ilk lideri və qurucusu olan Qustav Stresemann, partiyanın ideologiyasını və siyasi xəttini müəyyənləşdirən əsas şəxsiyyət idi. Onun rəhbərliyi dövründə partiya Veymar Respublikasının siyasi həyatında mühüm rol oynamışdır. Stresemann 1929-cu ildə vəfat etdikdən sonra partiyanın rəhbərliyi zəifləmişdir.

2) Eduard Dingeldey (1929-1933)

Gustav Stresemannın ölümündən sonra Eduard Dingeldey partiyanın rəhbəri olmuşdur. Dingeldey, partiyanın əvvəlki gücünü mühafizə edib saxlamağa çalışsa da, Nasist partiyasının yüksəlişi dövründə DVP-nin təsiri azalmışdır. Onun rəhbərliyi dövründə partiya ciddi böhranla üzləşmiş və 1933-cü ildə Adolf Hitlerin hakimiyyətə gəlməsindən sonra ləğv edilmişdir.

Əlavə ədəbiyyat

• Weitz, Eric D. Weimar Germany: Promise and Tragedy. Princeton University Press, 2007. (İngilis dili)
• Nicholls, A.J. Weimar and the Rise of Hitler. Macmillan Education UK, 1991. (İngilis dili)
• Turner, Henry Ashby Jr. Stresemann and the Politics of the Weimar Republic. Princeton University Press, 1963. (İngilis dili)
• Kolb, Eberhard. The Weimar Republic. Routledge, 2005. (İngilis dili)

Xarici keçidlər

1. Gustav Stresemann - Qustav Stresemannın həyat və fəaliyyəti haqqında geniş məlumat.

1. Veymar Respublikası - Veymar Respublikasının tarixi və DVP-nin bu dövrdəki rolu.

1. Lokarno paktı - Qustav Stresemannın Nobel Sülh Mükafatı qazandığı Lokarno Paktı haqqında məlumat.