Mixail Haneke

Mixail Haneke
alm. Michael Haneke‎
Doğum tarixi	23 mart 1942
Doğum yeri	Münhen, Almaniya
Fəaliyyəti	kinorejissor, ssenarist, yazıçı, universitet müəllimi[d], film tənqidçisi, teatr rejissoru, kino aktyoru, rejissor
Fəaliyyət illəri	1974-cü ildən
Təhsili	Vyana Universiteti
Üzvlüyü	Berlin İncəsənət Akademiyası[d]
Mükafatları
IMDb	ID0359734
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mixail Haneke (alm. Michael Haneke‎) — Avstriyalı kino sənətçisi.

Mixail Haneke 1942-ci il martın 23-də Almaniyanın Münhen şəhərində aktyor ailəsində anadan olub. İkinci Dünya müharibəsi zamanı Hanekelər ailəsi Avstriyadakı sakit, müharibənin səs-küyündən uzaq bir şəhərciyə - Viner Noyştadta köçməyə məcbur olur. Mixail tələbəlik illərini Vyana Universitetində psixologiya, filologiya və teatr sənətinin öyrənməklə keçirib. Ali təhsilini başa vurduqdan sonra alman telekanallarından birində redaktor işləməyə başlayıb. 1970-ci ildən etibarən televiziya filmləri üçün ssenarilər yazıb. Kiçik ekranda rejissor kimi ilk debütü 1974-cü ildə çəkdiyi "Liverpuldan sonra" filmi ilə olub. 1974-86-cı illər arasında səkkiz televiziya filmi çəkib və paralel olaraq Vyana, Münhen, Berlin, Hamburq teatrlarında tamaşalar qoyub.

İlk tammetrajlı bədii filmini isə 1989-cu ildə çəkib. O, "Yeddinci qitə" filmi ilə Lokarno festivalının müsabiqə proqramında iştirak edib. Bu filmdə Hanekenin özünəməxsus rejissor stilinin, hadisələrə baxış bucağının ilk elementləri peyda olmağa başlayır. Rejissor özünəxas, sonrakı filmində inkişaf edərək daha genişlənəcək bir tərzdə - ekranda baş verənlərin kənardan, soyuq başla müşahidəsi - tamaşaçılara üç nəfərdən ibarət bir ailənin (ana, ata və qız) həyatını göstərir. Onların həyatlarında "qara zolaq" mərhələsidi. Birlikdə olanda, demək olar ki, heç kim danışmır. Sükutun səbəbləri açıqlanmır. Finalda ailə intihar eləyir. Niyə? Rejissorun bunu açıqlamaq fikri yoxdu, o, yalnız göstərir, danışmır. Çünki biz əhvalat danışanda istər-istəməz ona öz hisslərimizi, intonasiyalarımızı da əlavə edirik və bu, artıq kiminsə başqasının yox, bizim əhvalatımız olur... Hazırda bu cür yanaşmanı "Hanekenin üslubu" adlandırırlar.

Rejissorun növbəti filmində - "Benninin videosu"nda (1992) bu üslub artıq tam təsdiqini tapmışdır. Filmin baş qəhrəmanı yeniyetmə Benninin otağı televiziya studiyası kimi təchiz olunub. Orda cürbəcür monitorlar, televizorlar, videomaqnitofonlar, kameralar var. Benninin yalnız bir ehtirası var - ikinci dərəcəli amerikan "boyeviklərinə" və "home video" tərzində çəkilmiş dəhşət filmlərinə baxmaq... Bu ehtiras onunla nəticələnir ki, oğlan təzəcə tanış olduğu qızı öldürür... Valideynləri bütün dəlilləri gizlədərək Bennini səyahətə göndərirlər. Səfərdən qayıdan Benni polisə gedib cinayətini etiraf edir. "Benninin videosu" Avropa Kinoakademiyasının "Fipressi" mükafatına layiq görülüb.

1994-cü ildə "Xronoloji təsadüflərdən ibarət 71 fraqment" filmiylə Hanekenin yaradıcılığının önəmli mərhələsi başlayır. Film Beynəlxalq Kataloniya Festivalında "Ən yaxşı ssenari" və "Ən yaxşı film" nominasiyalarının qalibi olur.

1997-ci ildə Mixail Haneke ilk dəfə Kannın qırmızı xalçasına ayaq basır. Onun "Əyləncəli oyunlar"ı festivalın ən çox müzakirə olunan filmlərindən birinə çevrilir.

"Əyləncəli oyunlar"dan sonra rejissor ssenarisini hələ 90-cı illərdə yazdığı "Canavarların zamanı" filmi üzərində işə başlayır. Lakin son anda yaranan maliyyə problemləri ucbatından layihə növbəti dəfə təxirə salınır. Məcburi işsizlik dövründə rejissor məşhur fransız aktrisası Jülyet Binoşa zəng eləyir və onunla işləmək istədiyini bildirir. Beləliklə, "Naməlum şifrə: bir neçə səyahətin yarımçıq hekayətləri" filminin sxemi cızılır. Haneke bu filmində "Xronoloji təsadüflərdən ibarət 71 fraqment"dəki priyomlarını cilalayır. Rejissor burada fraqmentar təhkiyə üsuluna müraciət edir. (Hər epizod bir plandan ibarətdir. Öz növbəsində hər planın uzunluğu da epizodun ölçüsündən asılıdır). Pərakəndə şəkildə nəql olunan bir neçə əhvalat sonda birləşərək müasir Fransanın, müasir Avropanın vahid mənzərəsini yaradır. M. Haneke ilk dəfə sadəcə konkret bir insandan daha çox, cəmiyyətin problemlərindən danışırdı. "Naməlum şifrə" Kann festivalının müsabiqə proqramına daxil edilir və Ekumenik (xristian) Jürinin mükafatını qazanır.

Bir ildən sonra isə Haneke, "Pianoçu qadın" filmi ilə yenidən Kann'a qayıdır və film ordan düz üç mükafat aparır - Qran-Pri, ən yaxşı kişi (Benua Majimel) və ən yaxşı qadın (İzabel Yüpper) roluna görə mükafatları.

"Pianoçu qadın" avstriyalı yazıçı Elfrida Elinekin romanı əsasında çəkilib. Orta yaşlı pionino müəlliməsi özündən xeyli cavan şagirdinə vurulur. Sevgisi, ehtirası artdıqca qadının gizli arzuları, fantaziyaları da üzə çıxır.

Haneke bu filmində "Avstriya əxlaqının (oxu- burjua əxlaqı)" iç üzünü açıb.

Əgər 2001-ci ilə qədər Haneke yalnız festivallarda tanınırdısa, Kanndakı zəfərindən sonra adı təkcə Avropada yox, ABŞ-də da məşhurlaşır. "Pianoçu qadın" bütün dünyanın kinoteatrlarında nümayiş olunur ki, bu, kino aləmində çox böyük bir nailiyyət idi. Bundan sonra, sadəcə, mükafat yox, həm də istədiyi layihəni çəkmək imkanı qazanan Haneke "Canavarlar zamanı" filminin çəkilişlərinə başlayır.

Anna (İzabel Yüpper) ailəsi birlikdə şəhərkənarı evinə gəlir və xoşagəlməz sürprizlə qarşılaşır. Evdə yadlar məskən salıb, çıxmaq fikirləri də yoxdur. Annanın həyat yoldaşı qəfil açılan güllənin qurbanı olur, özü isə uşaqları ilə birlikdə çöllükdə gizlənir.

Film Kannın müsabiqə bölməsində iştirak edə bilmədi, çünki 2003-cü ildə münsiflər heyətinə sədrlik edən Patris Şero "Canavarların zamanı"nda çəkilmişdi. Ekran əsəri müsabiqədən kənar göstərildi və Hanekenin, demək olar ki, bütün əvvəlki işləri kimi ziddiyyətli reaksiyalar yaratdı. Kimlərsə film müsabiqəyə salınmadığı üçün heyfsiləndi, kimlərsə dedi ki, rejissor yerində saymağa başlayıb.

Lakin Kann Mixail Hanekedən ötrü sehrli şəhər idi. İlk uğuru da, uğursuzluğu da burada dadmışdı. Ona görə də 2005-ci ildə Haneke bir də Kanna gəldi. Bu dəfə o, "Kaşe" filmini gətirmişdi.

Yenə də üç nəfərdən ibarət ailə - ata, ana və oğul. Hər iki valideyn mediya sahəsində tanınmış intellektuallardı. Səhər işə, axşam evə gedir, qonaq qəbul eləyir, pəncərədən baxır, yemək yeyirlər və sair. Bir sözlə, həyatlarında qeyri-adi, onları başqalarından fərqləndirən heç nə yoxdu. Amma kimsə gecə-gündüz bu sıravi həyatı videoya çəkib, onlara göndərir. Videokasetlərin sayı artdıqca tədricən, təsvirlərdə gərginlik yaranmağa, necə deyərlər, "sandıqlar açılıb, pambıqlar tökülməyə başlayır"...

"Kaşe" - fransızca "gizli, xəlvət" deməkdir. Həmçinin kinematoqrafik termindir. Kadrın çərçivəsi kiçildilib, tamaşaçı ekranda yalnız kameranın ona göstərdiyini görür. Ekran açar deşiyini xatırladır. Sanki zalda oturan tamaşaçı xəlvətcə başqasının həyatını izləyir. Film tənqidçilərin favoritinə çevrildi, çoxları "Qızıl palma budağı"nın ona veriləcəyini gözləyirdi, lakin münsiflər heyəti başqa qərar verdi. "Kaşe" FİPRESSİ-nin və Ekumenik Jürinin mükafatlarını aldı, Haneke isə festivalın ən yaxşı rejissoru adına layiq görüldü. İlin sonunda isə Avropa Kinoakademiyası "Kaşe"ni 2005-ci ilin ən yaxşı filmi elan etdi.

Və nəhayat, 2009-ci il. 62-ci Kann... İkinci "Qızıl palma budağı"... Festivalın "qəhrəmanı" Mixail Haneke və onun "Ağ lent" filmi oldu.

"Ağ lent"də hadisələr Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində protestant Şimali Almaniyada baş verir və kilsə xorunda oxuyan uşaqlardan və yeniyetmələrdən bəhs edir. Xoru kənd müəllimi və uşaqların ailələri dəstəkləyir, maliyyələşdirir. Qəflətən baş verən sirli bədbəxt hadisə get-gedə cəza ritualına bənzəməyə başlayır.

Özünə xilaf çıxmayan rejissor, həmişəki kimi, "Ağ lent"də də fərdlərin timsalında Avropa cəmiyyətinin problemlərini, qüsurlarını araşdırır.

Mixail Haneke antiburjua rejissorudur. O da həmvətəni yazıçı Elfrida Elinek kimi vətənində autsayderdi. Hər ikisinin yaradıcılığı Avstriyanın həm orta, həm də yuxarı təbəqəsində onlara qarşı kin yaradır. Çünki hər ikisi tez-tez birbaşa, ya da dolayısı ilə həmvətənlərinə xatırladırlar ki, Hitlerin və faşizmin vətəni məhz Avstriyadır. Hər ikisi yuxarı təbəqənin kütlüyünü, özündənrazılığını tənqid edir və heç vaxt güzəştə getmirlər. Amma Elinekin taleyi Hanekedən fərqlənir- Nobel mükafatını alandan sonra opponentləri səslərini kəsiblər. Haneke isə faşizm meylli partiyanın lideri Yorq Hayderin seçkilərdə qələbəsinə protest olaraq daha vətənində film çəkmir, 2000-ci ildən etibarən Fransada işləyir. Dediyinə görə, "Fransada nəfəs almaq daha rahatdı". Amma rejissor yenə də güzəştə getmir. "Kaşe" filmində Haneke fransızlara "hücum edir", Fransa tarixindəki bəzi rüsvayçı səhifələri, xüsusilə də çoxsaylı əlcəzairlinin ölümüylə nəticələnmiş 1961-ci il hadisələrini onların yadına salır.

"Əsas məsələ onda deyil ki, mən zorakılığı necə göstərirəm, mən zorakılığı yox, ona münasibətdə tamaşaçının vəziyyətini özünə göstərirəm". Bu cümlə Hanekenin bütün yaradıcılığını xarakterizə edir. O, zorakılığı araşdıra-araşdıra əslində tamaşaçını tədqiq edir. Tamaşaçını tədqiq edərək müasir sosium barədə nəticələr çıxarır. Cəmiyyətə nəzər salır və orda zorakılıq görür. Dairə qapanır. Psixoloq və filosof Mixail Haneke isə hamımız üçün xoşagəlməz verdiktlər çıxarmaqda davam eləyir.

Mənbə

• "Liverpuldan sonra" olanlar "Ağ lent"də