Румынская мова

Румынская
Română
Файл:Map Roumanophone World.png, Map-balkans-vlachs.png
Ужываецца ў	Румыніі, Малдове, Вугоршчыне, Украіне, Сэрбіі (Ваяводзіна)
Рэгіён	Усходняя Эўропа
Колькасьць карыстальнікаў	23,498 млн
Клясыфікацыя	Індаэўрапейская сям'я Італійская галіна Раманская група Усходнераманская падгрупа Румынская
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	Румыніі, Малдове, Сэрбіі, Эўразьвязе
Рэгулюецца	Academia Română
Статус:	1 дзяржаўная[d]
Пісьмо	лацінскае пісьмо
Коды мовы
ISO 639-1	ro
ISO 639-2(Б)	rum
ISO 639-2(Т)	ron
ISO 639-3	ron
SIL	RUM

Румы́нская мо́ва (саманазва: limba română) — раманская мова індаэўрапейскай моўнай сям’і, распаўсюджаная перадусім у Румыніі й Малдове, у меншай ступені — у памежных рэгіёнах Украіны (гл. румынская мова ва Ўкраіне), Сэрбіі, Баўгарыі, Вугоршчыны, а таксама ў дыяспары.

Гісторыя

Гісторыя румынскай мовы такая ж супярэчлівая, як і гісторыя румынскага народу. Гэтая супярэчлівасьць паўстала зь дзьвюх прычынаў: недахоп гістарычных крыніцаў, асабліва пісьмовых, і палітычныя інтарэсы. Таму існуе некалькі вэрсіяў разьвіцьця румынскай мовы, якія засноўваюцца на розных варыянтах гісторыі румынскага народу.

Раманізацыя

Афіцыйны варыянт гісторыі румынскай мовы, прызнаваны большасьцю сучасных гісторыкаў, засноўваецца на тэорыі раманізацыі Дакіі. У адпаведнасьці з гэтай тэорыяй Рымская імпэрыя калянізавала Дакію за вельмі кароткі пэрыяд. Асаднікі прыбывалі ў Дакію з усёй тэрыторыі імпэрыі, але большасьць зь іх было носьбітамі лацінскай культуры (каля 80 %).

Чыньнікам гэтага інтэнсіўнага асадніцтва было амаль поўнае зьнішчэньне мужчынскага насельніцтва Дакіі ў войнах з Рымам. Гэтая вэрсія пацьвярджаецца аналізам імёнаў у пісьмовых крыніцах таго часу (было вывучана прыкладна 4000 надпісаў, зь якіх толькі 2 % утрымлівалі гета-дакійскія імёны, тады як у іншых рымскіх правінцыях лік імёнаў мясцовага насельніцтва складаў да 30 %).

Гэтае беспрэцэндэнтнае асадніцтва прывяла да таго, што мясцовая мова правінцыі зьнікла амаль цалкам. На дадзены момант у румынскай мове налічваецца ня больш за сотню словаў чыстага гета-дакійскага паходжаньня.

Пераемнасьць

Другая паводле распаўсюджанасьці вэрсія аб паходжаньні румынскай мовы заснаваная на тэорыі аб пераемнасьці румынскага народу.

Паводле гэтай тэорыі румынская мова сфармавалася ў той жа лінгвістычнай прасторы, дзе да гэтага існавала мова гета-дакаў. Пасьля заваяваньня Дакіі Рымам у 106 годзе да адводу рымскіх войскаў за Дунай у 275 годзе тагачасная раманізацыя не прывяла да поўнага зьнікненьня гета-дакійскае мовы, бо мясцовае насельніцтва жыло вельмі адасобленымі суполкамі і толькі ў малой ступені кантактавала з асаднікамі. Працяглая раманізацыя прывяла да зьяўленьня протарумынскай мовы. Раманізацыя ж пачалася яшчэ да захопу Дакіі Рымам і працягвалася пасьля сыходу Рыма з дакійскай правінцыі, што і тлумачыць так ярка выяўлены раманізаваны характар сучаснай румынскай мовы.

Фармаваньне румынскай мовы скончылася ў XI стагодзьдзі з памяншэньнем уплыву Бізантыйскай імпэрыі. Нягледзячы на наяўнасьць некалькіх вэрсіяў, у цэлым агульнай гіпотэзай зьяўляецца пункт гледжаньня, згодна зь якім румынская мова сфармавалася з протарумынскае мовы, якая, у сваю чаргу, паўстала на мясцовым варыянце вульгарнае лаціны — рэгіянальнага лацінскага маўленьня, што засталося ў якасьці спадчыны рымскага панаваньня ў правінцыях, што зазналі рымскі ўплыў.

Шмат якія народы (германцы, туркі, славяне, вугорцы) у розны час пранікалі ў лінгвістычны арэал румынскай мовы. Усе яны зрабілі свой унёсак у эвалюцыю мовы, разнастаіўшы лексыкон, але пакінуўшы амаль не закранутай структуру граматыкі. Зь іншага боку, па прыняцьці румынамі хрысьціянства асабліва прыкметны ўплыў аказала царкоўнаславянская мова. Некаторыя іншыя засвоеныя рысы дазваляюць уключаць румынскую мову зь іншымі, не-раманскімі мовамі Балканаў, у г. зв. балканскі моўны зьвяз.

Геаграфічнае распаўсюджаньне

Краіны і тэрыторыі, у якіх гавораць на румынскай мове

краіна	носьбітаў (%)	носьбітаў	насельніцтва (2005)
Азія
неафіцыйныя зьвесткі:
Ізраіль	3,7 %	250.000	6.800.000
Казахстан 1	0,1 %	20.054	14.953.126
Расея 1	0,12 %	178.000	145.537.200
Эўропа
Румынія	89,5 %	19.420.000	21.698.181
Малдова2	78,2 %	2.649.477	3.388.071
ПМР3	33,8 %	196.050	580.000
Ваяводзіна (Сэрбія)	1,5 %	29.512	2.031.992
неафіцыйныя зьвесткі:
Цімок (Сэрбія) 4	5,9 %	42.075	712.050
Вугоршчына	0,8 %	80.000	10.198.315
Украіна 5	0,8 %	409.600	48.055.439
Паўночная Амэрыка
неафіцыйныя зьвесткі:
Канада	0,2 %	60.520	32.207.113
ЗША	0.11 %	300,000	281,421,906
1 Шмат малдаванаў, уключна з дэпартаванымі 2 Зьвесткі не ўключаюць ПМР і Бэндэры 3 Фактычная незалежнасьць ПМР дагэтуль не прызнаная. 4 Афіцыйна падзеленыя на ўлахаў і румын 5 На поўначы Букавіны і поўдні Бэсарабіі

Вонкавыя спасылкі

Румынская мова — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў