Папуаскія мовы
| Папуаскія | |
|---|---|
 | |
| Таксон | сям'я |
| Прарадзіма | востраў Новая Гвінея |
| Арэал | Папуа — Новая Гвінея, Інданезія, Саламонавы Астравы, Усходні Тымор |
| Колькасць носьбітаў | болей за 4 млн |
| Класіфікацыя | |
| Катэгорыя | Папуаскія мовы |
| Коды моўнай групы | |
| ДАСТ 7.75–97 | паа 532 |
| ISO 639-2 | map |
| ISO 639-5 | paa |
Папуа́скія мовы — агульная назва болей за 1000 моў Новай Гвінеі і суседніх астравоў, якія не ўваходзяць у склад аўстранезійскай групы моў. Папуаскія мовы не складаюць адзіную генетычную сям'ю, а арганізаваны ў некалькі дзесяткаў сем'яў моў.
Арэал
[правіць | правіць зыходнік]На папуаскіх мовах размаўляюць на ўсёй тэрыторыі вострава Новая Гвінея і прылеглых астравах. На захадзе арэал распаўсюджання дасягае Малукскіх астравоў і Тымора, але ў мінулым быў значна шырэйшым. Да першай чвэрці XIX ст. на адной з папуаскіх моў размаўлялі носьбіты культуры Тамбора на востраве Сумбава. На ўсходзе папуаскія мовы дысперсна сустракаюцца на Саламонавых астравах.
Класіфікацыя
[правіць | правіць зыходнік]Для папуаскіх моў характэрна значная разнастайнасць пры адносна невялікай колькасці носьбітаў той ці іншай мовы. У горнай ізаляванай мясцовасці папуасы кожнай вёскі могуць размаўляць на асобнай мове. Таму дакладная колькасць папуаскіх моў — даволі спрэчнае лінгвістычнае пытанне. Не існуе адзіна прынятай класіфікацыі, хаця першая спроба была прадпрынята брытанцам Сідні Гербертам Рэям у 1892 г. С. Г. Рэй першым вылучыў папуаскія мовы і здолеў паказаць іх адрозненні ад аўстранезійскай групы. Прадпрымаліся спробы далучыць папуаскія мовы да інда-ціхаакіянскай буйной групы, аднак сама гіпотэза існавання інда-ціхаакіянскіх моў была абвергнута.
У наш час найбольш пашыранай з'яўляецца класіфікацыя аўстралійскага лінгвіста Малькальма Роса, які карыстаўся папярэднімі спробамі класіфікацыі. Ён вылучыў 22 асобныя сям'і і надсям'і папуаскіх моў, найбольш распаўсюджанымі з якіх з'яўляюцца транс-навагвінейская (466 - 493 моў), пашыраная заходнепапуаская (каля 38 моў), тарычэлі (40 - 50 моў), сепік (51 мова), раму — ніжнія сепік (40 моў), паўднёва-цэнтральныя мовы (22 мовы) і г. д. Акрамя таго, існуюць ізаляваныя мовы, многія з якіх сустракаюцца ў горнай мясцовасці і прыбярэжных астравах.
Асаблівасці
[правіць | правіць зыходнік]Большасць папуаскіх моў мае простую фанетычную сістэму, выкарыстоўвае 5 галосных гукаў i, е, а, о, у (хаця сустракаюцца мовы да 8 галосных), склоны і роды назоўнікаў, змену дзеясловаў праз суфіксы пры адсутнасці залежных дзеясловаў. Сінтаксіс абапіраецца на форму суб'ект — аб'ект — дзеяслоў. Разам з гэтым, вядомы асобныя мовы з танальнай фаналогіяй, адсутнасцю канкрэтных націскных складоў, падзелам назоўнікаў на класы (да 10), кожны з якіх характарызуецца ўласцівымі толькі яму суфіксамі.