Сляпы гадзіншчык

Сляпы гадзіншчык
Аўтар	Рычард Докінз
Жанр	эсэ
Мова арыгінала	англійская
Выпуск	1986
Папярэдняя	Пашыраны фенатып
Наступная	River Out of Eden[d]

«Сляпы гадзіншчык: Чаму доказы эвалюцыі адкрываюць Сусвет без дызайну» — кніга Рычарда Докінза, выдадзеная ў 1986 годзе. У кнізе аўтар прадстаўляе тлумачэнне і аргументацыю тэорыі эвалюцыі натуральным адборам. Ён таксама прыводзіць аргументы, каб абвергнуць пэўную крытыку, выказаную яго першай кнізе «Эгаістычны ген» (абедзве кнігі падтрымліваюць генацэнтрычны погляд на эвалюцыю).

Агляд

У выбары назвы сваёй кнігі Докінз спасылаецца на аналогію гадзіншчыка, зробленую Уільямам Пэйлі ў сваёй кнізе «Натуральная тэалогія» (1802). Пэйлі, які пісаў задоўга да таго, як Чарлз Дарвін апублікаваў у 1859 годзе «Паходжанне відаў», палічыў, што складанасць жывых арганізмаў была сведчаннем існавання боскага стваральніка, праводзячы паралель з тым, што існаванне гадзіншчыка прымушае верыць у разумнага гадзіншчыка. Докінз супрацьпастаўляе чалавечы дызайн і патэнцыял яго зменаў у выніку натуральнага адбору, таму называе эвалюцыйныя працэсы сляпымі гадзіншчыкамі.

Каб развеяць ідэю аб тым, што складанасць не можа ўзнікнуць без умяшання «стваральніка», Докінз выкарыстоўвае прыклад вока. Пачынаючы з простай істоты, якая здольна самым грубым спосабам адрозніваць светлае і цёмнае, ён пераносіць чытача праз шэраг нязначных мадыфікацый, якія ствараюць вытанчанасць, пакуль мы не прыйдзем да складанага і вытанчанага вока млекакормячых. Здзяйсняючы гэта падарожжа, ён паказвае некалькіх асобных істот, з іх разнастайнымі апаратамі бачання, таксама карыснымі, жывымі прыкладамі прамежкавага ўзроўню складанасці.

Пры распрацоўцы свайго аргумента аб тым, што натуральны адбор можа растлумачыць складаныя прыстасаванні арганізмаў, першай задачай Докінза з’яўляецца ілюстраванне розніцы паміж патэнцыялам развіцця складанасці ў выпадку чыстай выпадковасці, а не выпадковасці ў спалучэнні з кумулятыўным адборам. Ён дэманструе гэта на прыкладзе праграмы ласкі. Затым Докінз апісвае свой досвед працы з больш дасканалай камп’ютарнай мадэллю штучнага адбору, рэалізаванай у праграме, якая таксама называецца «Сляпы гадзіншчык», якая прадаецца асобна як навучальны дапаможнік.

Праграма адлюстроўвала двухмерную форму («біяморфу»), складзеную з прамых чорных ліній, даўжыня, становішча і вугал якіх вызначаліся простым наборам правіл і інструкцый (аналагам геному). Даданне новых радкоў (альбо выдаленне іх) на аснове гэтых правіл прапаноўвала дыскрэтны набор магчымых новых фігур (мутацый), якія адлюстроўваюцца на экране, каб карыстальнік мог выбіраць паміж імі. Адабраныя мутацыі тады будуць асновай для новага пакалення мутантаў, і гэтак далей. Такім чынам, карыстальнік, выбіраючы, можа кіраваць эвалюцыяй біяморфаў. Гэты працэс часта стварае выявы, якія нагадваюць рэальныя арганізмы, напрыклад жукоў, кажаноў ці дрэвы. Докінз выказаў здагадку, што ненатуральную селекцыйную ролю, якую адыгрывае карыстальнік у гэтай праграме, можна замяніць больш натуральным сродкам, калі напрыклад, матылі ці іншыя насякомыя будуць абіраць рознакаляровыя біяморфы праз сэнсарны дысплей, створаны ў садзе.

«Біяморфа», якая бязладна змяняецца пасля змены яе «генаў», якія вызначаюць яе форму. Значэнні генаў прыведзены ў выглядзе бараў уверсе

У дадатку да больш позняга выдання кнігі (1996) Докінз тлумачыць, як яго досвед працы з камп’ютарнымі мадэлямі прывёў яго да больш поўнай ацэнкі ролі эмбрыялагічных абмежаванняў у натуральным адборы. У прыватнасці, ён прызнаў, што пэўныя заканамернасці эмбрыялагічнага развіцця могуць прывесці да поспеху звязанай групы відаў у запаўненні разнастайных экалагічных ніш, хоць і падкрэсліў, што гэта не варта блытаць з групавым адборам. Ён ахрысціў гэтае разуменне эвалюцыяй эвалюцыйнасці.

Пасля аргументацыі таго, што эвалюцыя здольная растлумачыць паходжанне складанасці, у канцы кнігі Докінз выкарыстоўвае гэта, каб паспрачацца супраць існавання Бога: «Боства, здольнае выпрацаваць усю арганізаваную складанасць у свеце альбо імгненна, альбо кіруючы эвалюцыяй… павінна быць, у першую чаргу, надзвычай складаным». Ён называе гэта «пастуляцыяй арганізаванай складанасці без прапанавання тлумачэння».

У прадмове Докінз сцвярджае, што ён напісаў кнігу, «каб пераканаць чытача не толькі ў тым, што дарвінаўскі светапогляд праўдзівы, але таксама ў тым, што гэта адзіная вядомая тэорыя, якая ў прынцыпе здольная вырашыць загадку нашага існавання».

Крытыка

Цім Радфард, калі пісаў у The Guardian, адзначыў, што нягледзячы на «баявы свецкі гуманізм» Докінза, ён напісаў у 1986 годзе «цярплівую, часта прыгожую кнігу, якая пачынаецца ў велікадушным настроі і падтрымлівае велікадушнасць да канца». Праз трыццаць гадоў людзі ўсё яшчэ чытаюць кнігу, сцвярджае Радфард, таму што гэта «адна з найлепшых кніг, якія калі-небудзь цярпліва і пераканаўча звярталіся да пытання, якое выклікае збянтэжанасць епіскапаў і незадавальненне іншадумцаў: як прырода дасягнула сваёй дзіўнай складанасці і разнастайнасці?»

Філосаф і гісторык біялогіі Майк Гіселін, пішучы ў The New York Times, каментуе, што Докінз «паспяхова паказвае, як натуральны адбор дазваляе біёлагам абыходзіцца з такімі паняццямі, як мэта і дызайн». Ён адзначае, што аналогіі з камп’ютарнымі праграмамі маюць свае абмежаванні, але ўсё яшчэ карысныя. Гіселін заўважае, што Докінз «не задаволены крэацыяністамі, якіх абвяргае», але працягвае заяўляць пра свае аргументы супраць тэорый, альтэрнатыўных эвалюцыі і натуральнаму адбору. Ён лічыць, што кніга паказвае неабходнасць больш ведаць пра эвалюцыю, «якую іншыя [крэацыяністы] маглі б схаваць ад іх». Ён робіць выснову, што «чытачы, якія не абурацца, будуць у захапленні».

Амерыканскі філосаф рэлігіі Далас Уілард, разважаючы над кнігай, адмаўляе сувязь эвалюцыі з абгрунтаванасцю аргументаў ад задумы ад Бога, тады як, сцвярджае ён, Докінз разглядае аргументы, каб цалкам абаперціся на гэтую аснову. Уілард сцвярджае, што раздзел 6 «Паходжанне і цуды» спрабуе вырашыць «цяжкую задачу»: зрабіць не проста сляпога гадзіншчыка, але і «сляпога гадзіншчыкавага гадзіншчыка», каб зрабіць «сумленнай» назву кнігі. Ён адзначае, што Докінз выказвае некалькі «слабых» аргументаў, напрыклад, аргумент ад асабістага недаверу. Ён адмаўляе, што камп’ютарныя «практыкаванні» і аргументы Докінза аб паступовых зменах паказваюць, што складаныя формы жыцця маглі развівацца. Уілард сцвярджае, што падчас напісання гэтай кнігі Докінз функцыянуе не як вучоны «па лініі Дарвіна», а як «проста натураліст-метафізік».

Уплыў

Журналіст Тэа Янсен прачытаў кнігу ў 1986 годзе і захапіўся эвалюцыяй і натуральным адборам. З 1990 года ён стварае кінетычныя фігуры, «Strandbeest», якія здольныя хадзіць пад уздзеяннем ветру.

Журналіст Дзік Паўнайн апісаў выдадзеную ў 2005 годзе кнігу Шона Кэрала пра эвалюцыйную біялогію развіцця «Бясконцыя формы найпрыгажэйшага» як самую важную навукова-папулярную кнігу пасля «Сляпога гадзіншчыка», «і па сутнасці яе працяг».

Літаратура

• Dawkins, Richard (1996) [1986]. The Blind Watchmaker. New York: W. W. Norton & Company, Inc. ISBN 0-393-31570-3.
• John Maynard Smith (1986). «Evolution for those that have ears.» New Scientist 112 (20 Nov.): 61.

Спасылкі

• We Are All Contraptions