ཀྲུང་གོའི་རྒྱལ་རབས།
ཀྲུང་གོའི་དཔལ་ཡོན་འདི་ནི་རྨ་ཆུ་གཙང་པོ་དང་འབྲི་ཆུ་གཙང་པོའི་ཉེ་འདབས་ཀྱི་གཤོངས་ས་ཁུལ་ནས་བྱུང། མ་ཟད་འབྲི་ཆུ་གཙང་པོ་ནི་ཀྲུང་གོའི་དཔལ་ཡོན་དར་བའི་སྲོག་རྩ་ཡང་ཡིན། ཀྲུང་གོའི་དཔལ་ཡོན་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ལྡན་པའི་འཛམ་གླིང་གི་ཆེས་སྔ་བའི་དཔལ་ཡོན་ཞིག་ཡིན། ཧ་ལམ་ལོ་ངོ་ལྔ་སྟོང་ཙམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད། སྤྱིར་གནའ་དུས་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཆེན་མོ་དང་སྨྱུག་ཤིང་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་གཞིགས་ན་ཧྲང་རྒྱལ་རབས་མ་བྱུང་གོང་ཤའ་རྒྱལ་རབས་བྱུང་ཚུལ་གསལ་ཡང། ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ (c. 1700–1046 BC) ནི་ཡིག་ཐོག་བཀོད་ཡོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་རྙིང་ཤོས་དེ་ཡིན། རྒྱ་ནག་གི་རིག་གཞུང་དང་ རྩོམ་རིག་ ལྟ་གྲུབ་སོགས་མང་དག་ཞིག་ལྷག་པར་ཀྲུའུ་རྒྱལ་རབས་(1045–256 BC) སྐབས་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང།
ཆིན་རྒྱལ་རབས་ 221 BC སྐབས་གོང་མ་དང་པོ་ཆིན་ཧྲི་ཧོང་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་རྣམས་གཅིག་འགྱུར་མཛད་སྟེ་རྒྱ་ནག་ནི་གོང་མ་རིམ་བྱོན་གི་དབང་བསྒྱུར། རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་རབས་མཐའ་མ་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ནི་ 1912 ལོར་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་དུ་འགྱུར། 1949ལོར་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་བཐུན་རྒྱལ་ཁབ་དབུ་བརྙེས།
རྒྱ་ནག་རྒྱལ་རབས་ནི་ཆབ་སྲིད་གཅིག་འགྱུར་དང་སིལ་མ་འཐོར་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུན་རིམ་གྲངས་མང་ཞིག་མ་ཟད། ཉེ་འཁོར་གྱི་རིགས་གཞན་ཚོས་དབང་སྒྱུར་བྱས་སྟེ་འཕེལ་རིམ་འམ་ཉམས་རྒུད་གང་མང་བྱུང། མ་ཟད་ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཁབ་དང། ཨེ་ཤི་ཡའི་གླིང་ཆེན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་རྣམས་དང་ཕྱིར་བསྐྱོད་འགྲོ་འོང་འབྲེལ་ལམ་གང་བྱུང་གི་ཐོག། མ་ཟད་རིག་གཞུང་མཉམ་སྲེས་ཤུགས་འོག་དེང་དུས་རྒྱ་ནག་རིག་གཞུང་གི་ཆ་ཤས་ཞིག་ཏུ་འགྱུར།
རྒྱ་ནག་གི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཤའ་རྒྱལ་རབས། (c. 2100 – c. 1600 BC)
[རྩོམ་སྒྲིག]ཤའ་རྒྱལ་རབས་ནི་རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་རབས་ཐོག་མ་འདི་ཡིན། སྤྱིར་ཤའ་རྒྱལ་རབས་འདི་དངོས་ཡོད་བྱུང་ཡོད་མིན་ཐད་ལྟ་ཚུལ་གང་མང་ཡོད་ཀྱང། གནའ་དངོས་ཤུལ་རྫས་དཔྱད་རིག་པ།འགའ་གཞིར་བཟུང་དངོས་དཔང་ཐུབ་ཡོད། སི་མ་ཆན་གི་བཙམས་པའི་རྒྱལ་རབས་དེབ་ཐེར་ཆེན་མོ་གཞིར་ན་ཤའ་རྒྱལ་རབས་ནི་སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་ 2200 ཙམ་བྱུང་ཚུལ་བཤད་ཡོད། གནའ་དངོས་ཤུལ་རྫས་དཔྱད་རིག་པ་འགས་ཧའ་ནན་ཞིང་ཆེན་དུ་དབུས་སུ་ཡོད་པའི་ཨིེརལི་ཏོའོ་ནས་འཚོལ་ཞིབ་བྱས་ཡོད། ཟངས་ཀྱི་གཏེར་རྡོ་བཞུ་སྦྱོང་བྱེད་པའི་ཡོ་ཆས་སྤྱི་ལོའི་གོང་ཀྱི་ལོ་ངོ་ 2000 བྱས་པ་ཞིག་བཙལ་རྙེད་ཐུབ་ཡོད།
གནའ་བོའི་གཏམ་རྒྱུད་གཞིར་ན་ཤའ་རྒྱལ་རབས་འདི་ སྤྱི་ལོའི་གོང་ཀྱི་ལོ་ངོ་ 1600 ཙམ་ལ་མིང་ཏེའོ་དམག་འཁྲུག་གི་རྐྱེན་པས་མཇུག་སྒྲིལ།
ཧྲང་རྒྱལ་རབས། (c. 1700–1046 BC)
[རྩོམ་སྒྲིག]
སྤྱི་ལོའི་གོང་ཀྱི་ལོ་ངོ་ 1600 ནས་ 1046 ཙམ་བར་ཀྱི་ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ནི་ཚན་པ་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཆོག། ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུམ་བུ་གོང་མ་ནི་དེང་དུས་ཀྱི་ ཨར་ལི་སྒང་དང་ ཀྲང་ཀྲའུ་ ཧྲང་ཁྲང་སོགས་སུ་ཆགས་ཚུལ་བཙལ་རྙེད་ཐུབ་པ་དང། དུམ་འཚམ་གཉིས་པ་ནི་ ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ཕྱི་མ་འམ་ཡིན་རྒྱལ་རབས་ཞིས་འབོད་པ་དང། དེང་དུས་ཀྱི་ཧའ་ནན་ཞིང་ཆེན་ཁོངས་ཨན་ཡང་ས་ཁུལ་དུ་ཡིན། ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་དགུ་འབྱུང་བའི་ཐ་མ་དེ་ཡིན། སྤྱི་ལོའི་གོང་ཀྱི་ལོ་ངོ་༡༢༠༠ཙམ་ནས་ཡིན་པའི་ རུས་པ་དང་སྲོག་ཆགས་སྐོགས་ཤུན སྟེང་བྲིས་པའི་རྒྱ་ཡིག་འབྲི་གཟུགས་ཞིག་ཀྱང་ ཨན་ཡང་ནས་བཙལ་རྙེད་འབྱུང།
ཧྲང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཐང་ཧྲང་ནས་བཙིས་པའི་ཀྲུའུ་ཧྲང་རྒྱལ་པོའི་བར་ཁྱོན་རྒྱལ་པོ་ 31 བྱུང། དུས་རབས་དེ་སྐབས་རྒྱ་རིགས་ཀྱི་གནམ་ལྷ་དང་ གཤིས་ལྷ་ དེ་མིན་ ལྷ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དཔོན་ས་ལྷ་སོགས་ལྷ་འདྲ་མིན་ལ་དད་མོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། མ་ཟད་དུས་རབས་དེ་སྐབས་ཀྱི་མི་རྣམས་ནས་རང་ཉིད་མེས་པོ་དམ་པ་དང་ ཕ་མེས་ ཡང་མེས་རྣམས་འདས་གྲོངས་རྗེས་ཐམས་ཅད་འགྱུར་འགྲོ་བའི་ཡོད་ཆེས་བྱེད། ཁྱིམ་ཚང་ཕལ་མོ་ཆེས་རང་ཉིད་ཀྱི་མེས་པོ་རྣམས་ལ་མཆོད་པ་བྱེད།
རྒྱལ་རབས་དེབ་ཐེར་ཆེན་མོར་གཞིགས་ན་ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་རྒྱལ་ས་ཐེངས་དྲུག་ཙམ་གནས་སྤོས་བྱས། སྤྱི་ལོའི་གོང་ཀྱི་ལོ་ངོ་ 1350 སྐབས་ཆེས་མཐའ་མཇུག་ཀྱི་གནས་སྤོས་ནི་ཡིན་ས་ཁུལ་དུ་བྱས་ཏེ་ཡིན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་འགོ་བཙམས། དུས་རབས་དེ་ནི་འསྐལ་ལྡན་དུས་རབས་ཞིས་ཀྱང་བརྗོད། དེ་མིན་ཧྲང་དུས་རབས་ཕྱི་མ་ཡང་འབོད།
དུས་རབས་རྗེས་མའི་ནང་བྱུང་བའི་རྒྱའི་རྒྱལ་རབས་མཁས་ཅན་མཁས་ཅིག་སྣང་ཚུལ་ལ། རྒྱལ་རབས་གཅིག་འཇུག་སྒྲིལ་རྗེས་གཞན་ཞིག་འགོ་འཙུགས་ཏེ་གཅིག་མཇུག་གཅིག་མཐུད་པར་བརྗོད་ཀྱང། དོན་དངོས་ཀྱི་གནའ་བོའི་རྒྱ་ནག་ཆབ་སྲིད་ནི་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བ་ཞིག་སྟེ། མཁས་དབང་མང་པོ་ཞིག་གི་དགོངས་ཚུལ་ལ་ཤའ་རྒྱལ་རབས་དང། ཧྲང་རྒྱལ་རབས་གཉིས་ཕལ་ཆེར་དུས་གཅིག་ལ་མཉམ་གནས་ཡོད། མ་ཟད་ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྔ་མ་དང་ཧྲང་རྒྱལ་རབས་གཉིས་མཉམ་གནས་བྱུང་བ་ལྟ་བུ།
ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས། (1046–256 BC)
[རྩོམ་སྒྲིག]
རྒྱལ་ས།: ཤི་ཨན་དང། ལོའོ་ཡང།
ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས་ནི་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་རབས་ཐོག་དུས་ཡུན་རིང་ཤོས་ཡི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཞིག་ཡིན། དུས་ཡུན་ལོ་ངོི་༡༣༠༠ལྷག་ཙམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད། ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས་ནི་རྨ་ཆུ་གཙང་པོའི་གཤོངས་སུ་སྤྱི་ལོའི་གོང་ཀྱི་དུས་རངས་ཉི་ཤུ་པ་རྫོགས་འཚམ་སུ་འགོ་ཚུགས། ཕྱིར་ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་བརྩན་འཟུང་བྱས། ཧྲང་རྒྱལ་རབས་དེ་ཡང་ཐོག་མར་ཕྱེད་ཞིང་བྲན་ལམ་ལུངསམནས་འགོ་ཚུགས། ཀྲུའུ་རིགས་རྒྱུད་ནི་ཐོག་མར་ཧྲང་མངའ་ཁུལ་གྱི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་གནས་སྡོད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པ་དང། ཧྲང་རྒྱལརབས་སྐབས་ཀྲུའུ་ཚོ་པའི་འགོ་ཁྲིད་དེ་ནུབ་ཕྱོགས་མཐའ་སྲུང་དཔོན་དུ་བསྐོ་བཞག་མཛད། དམུ་ཝི་དམག་འཁྲུག་སྐབས་ཀྲུའུ་ཚོ་པའི་གཙོ་བོ་ཝུའུ་རྒྱ་པོ་དང་ཁོང་གི་སྤུན་མཆེད་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ཕམ་ཉེས་གཏང།
དེ་སྐབས་ཀྲུའུ་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་ཁམས་ཐམས་ཅད་གཅིག་སྒྲིལ་ཡོང་ཆེད་གནམ་འོག་གྱི་འཚོ་འཛིན་ཅེས་པའི་ལྟ་ཚུལ་གསར་པ་ཞིག་གཏོད། ལྟ་ཚུལ་དེས་ཕྱིས་སུ་འབྱུང་བའི་རྒྱལ་རབས་མང་པོ་ཞིག་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད། རྒྱ་ནག་གི་དབང་འཛིན་སུས་བྱེད་དགོས་མིན་གནམ་ཐོག་ནས་ཐག་གཅོད་པ་ལྟར་བརྗོད། མ་ཟད་རང་བྱུང་ཀྱི་གནོད་འཚེ་ཚབས་ཆེན་བྱུང་ཚེ་གནམ་འོག་གི་འཚོ་འཛིན་ཅེས་པའི་གོང་མིང་ཤོར་འགྲོ་བའི་ཡིད་ཆེས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེ་ལྟར་བྱུང་ཚེ་གོང་མ་ཚང་ནས་སྔོན་མ་དེ་གནས་དབྱུང་གཏོང་ནས། ཁྱིམ་རྒྱུད་གསར་པ་ཞིག་གི་གནམ་འོག་གྱི་འཚོ་འཛིན་ཅེས་པའི་གོང་མིང་འཛིན་ཀྱི་ཡོད།
ཀྲུའུ་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཐོག་མར་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱལ་ས། རྨ་ཆུ་གཙང་པོའི་ཡན་ལག་ཝེ་ཆུ་འགྲམ་དུ་གནས་པའི། དེང་དུས་ཤི་ཨན་གྲོང་ཁྱེར་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་གནས་སྤོས་བྱས། འོན་ཀྱང་སྲིད་འཛིན་ས་ཁུལ་རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་པས་འབྲི་ཆུ་གཙང་པོའི་གཤོངས་སུ་རྒྱ་སྐྱེད་བྱུང། དེ་ནི་ཐེངས་དང་པོའི་བྱང་ཕྱོགས་ནས་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་གནས་སྤོས་བྱས་པའི་མི་འབོར་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་ཞིག་ཡིན།
དཔྱིད་དུས་དང་སྟོན་དུས་རྒྱལ་རབས། (722–476 BC)
[རྩོམ་སྒྲིག]
རྒྱལ་ས།: ཡན་རྒྱལ་ཕྲན། པེ་ཅེང་; ཆིན་རྒྱལ་ཕྲན་། ཤིའི་་ཨན་
སྤྱི་ལོའི་གོང་ཀྱི་དུས་རབས་༨ པའི་ནང། དཔྱིད་དུས་དང་སྟོན་དུས་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཤུགས་ཕྱོགས་འགོས་སུ་ཕྱིན། མིང་དེ་ལྟར་དཔྱིད་དུས་དང་སྟོན་དུས་ཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་གི་ཤུགས་རྐྱེན་འོག་འཐོབ། དུས་རབས་དེ་སྐབས་དེ་སྔོན་ཀྲུའུ་རྒྱལ་རབས་གི་མངའ་ཁོངས་འོག་གནས་པའི་ས་ཁུལ་ཁག་གི་དཔོན་དམག་རྣམས་དབང་ཆར་དག་སྐྱེལ་བྱེད་པ་དང། གོང་མར་གྱེན་ལོག་བྱེད་འགོ་བཙུགས། སྐབས་འདིར་ཆིན་ལན་སོགས་པའི་བྱང་ཤར་གྱི་རུ་ཚོགས་ནས་བཙན་འཛུལ་བྱས་པས་ཉེན་ཚབས་ཆེ་རུ་བཏང། དེའི་རྐྱེན་པས་ཀྲུའུ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལོའོ་ཡང་ཤར་ཕྱོགས་སྤོས།
ཀྲུའུ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སྐབས་གཉིས་པ་༼ཤར་ཀྲུའུ་རྒྱལ་རབས་༽ དུས་འགོ་བཙུགས། དཔྱིད་དུས་དང་སྟོན་དུས་རྒྱལ་རབས་ཡང་ཀྲུའུ་དབུས་མའི་རྒྱལ་རབས་ཉམས་མས་སུ་ཕྱིན་ཏེ་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མར་འགྱུར་བའི་དུས་རབས་མཚོན། ས་ཁུལ་སོ་སོའི་དབང་ཤུགས་ཆེ་བའི་མི་སྣ་ཁག་གི་ཆབ་སྲིད་དབང་ཐང་ཟིན་པ་དང་ མིང་ཙམ་དུ་ཀྲུའུ་རྒྱལ་པོའི་ཆབ་འབང་དུ་གནས། མ་ཟད་ས་ཁུལ་ཁ་ཅིག་གི་འགོ་པ་ཚོས་རང་ཉིད་ལ་རྒྱལ་རིགས་ཀྱི་གོང་མིང་ཡང་གསོལ། དེ་སྐབས་རྒྱ་ནག་ནི་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་བརྒྱ་ཙམ་གི་འདུས་པ་ཞིག་དུ་འགྱུར། རྒྱལ་ཕྲན་ཁ་ཅིག་ནི་གྲོང་ཚོ་ཞིག་གི་ཆེ་ཆུང་ཙམ་ལས་མེད།
དུས་རབས་དེ་སྐབས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་འཕེལ་གྲིབ་ཤུགས་ཆེ་བས་ Confucianism དང་ Taoism, Legalism Mohism ལ་སོགས་པའི་རྒྱ་ནག་གི་ཆེས་ཕུལ་བྱུང་ལྟ་གྲུབ་ཁག་སོ་སོའི་བསམ་བློའི་སློབ་གཉེར་མེ་ཏོག་ཡང་བཞད།
སྡང་ཟུག་ཅན་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་དུས་རབས་། (476–221 BC)
[རྩོམ་སྒྲིག]ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་འབབ་ལྷག་པར་སྲ་བརྟན་ཕྱིན་རྗེས། སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་དུས་རབས་ ༥ འི་མཇུག་ཙམ་དུ་རྒྱལ་ཕྲན་བདུན་གནས་ཐུབ་ཡོད། རྒྱལ་ཕྲན་དེ་རྣམས་ཕན་ཚུན་དམག་འཐབ་ཀྱི་དུས་ཡུན་དེར་སྡང་ཟུག་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཕྲན་དུས་རབས་ཟེར། སྤྱིར་མིང་ཙམ་དུ་ཡོད་པའི་ཀྲུའུ་རྒྱལ་པོ་མུ་འཐུད་སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་ལོ་ ༢༥༦ བར་གནས་ཡོད་ཀྱང་དོན་ཐོག་གི་བདག་དབང་ཆུང་ངུ་ཙམ་ལས་མེད།
དམག་འཁྲུག་རྒྱལ་ཁབ་དེ་དག་གི་ཁྱིམ་མཚེས་མངའ་ཁུལ་ནི། དེང་སྐབས་ཀྱི་སི་ཁྲོན་དང་ལེའོ་ནིང་སོགས་རྣམས་ས་ཁུལ་འཛིན་སྐྱོང་གསར་པའི་རྒྱལ་ཡོངས་དམག་སྤྱི་ཆེན་མོ་དང་ཞིང་ཆེན་ལམ་ལུགས་(郡縣/郡县)འོག་ཟླ་སྒྲིལ་བཏང་ཟིན། དེ་འདྲ་བའི་ལམ་ལུགས་ནི་དཔྱིད་དུས་དང་སྟོན་དུས་ལོ་རྒྱས་རྒྱལ་རབས་ནས་བཟུང་འགོ་བཙུགས་ཡོད། མ་ཟད་དེ་ཆ་ཤས་ཙམ་དེང་དུས་ཀྱི་ཞིང་ཆེན་དང་རྫོང་(省縣/省县).ལམ་ལུགས་ཐོག་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད།
དུས་རབས་དེ་སྐབས་ཀྱི་མཐའ་མའི་རྒྱ་སྐྱེད་ནི་ཆིན་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཡིང་ཀྲང་ཀྱི་སྐུ་དུས་སུ་བྱུང། སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་ལོ་༢༡༤ ཙམ་ལ་ཁོང་གི་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་མང་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་རྣམས་ཆིག་སྒྲིལ་མཛད། ཀྲེ་ཅང་དང་ ཕུའུ་ཅན་ གོང་ཏུང་ གོང་ཤི་སོགས་ལ་མུ་མཐུད་བཙན་འཛུལ་བྱས་ཏེ། རང་ཉིད་གོང་མ་དང་པོ་ཆིང་ཧྲི་ཧོང་དུ་དྲིལ་བསྒྲགས་མཛད།
རྒྱ་ནག་གོང་མའི་དུས་རབས།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཆིན་རྒྱལ་རབས། (221–206 BC)
[རྩོམ་སྒྲིག]རྒྱལ་ས་: ཤན་ཡང།
རྒྱལ་རབས་མཁན་རྣམས་ཀྱི་ཆིན་རྒྱལ་རབས་ནས་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མཇུག་མ་སྒྲིལ་བར་རྒྱ་ནག་གོང་མའི་དུས་རབས་ཞེས་དགོངས་པ་གཅིག་མཐུན་ཡིན། སྤྱིར་ཆིན་གོམ་མ་དང་པོའི་གོང་བུ་གཅིག་སྦྲེལ་གྱི་དུས་ཡུན་ནི་ལོ་ངོ་༡༢ ཙམ་ལས་གནས་མེད་ཀྱང། ཁོང་གི་རྒྱ་རིགས་གནས་ཡུལ་ཁག་ཚང་མ་ཁྲིམས་ལུགས་ལྡན་པའི་སྲིད་གཞུང་ཤན་ཡང་དུ་བྱས་ནས་མཉམ་གནས་ཐུབ་པ་མཛད་ཡོད།
ཧན་རྒྱལ་རབས། (202 BC–AD 220)
[རྩོམ་སྒྲིག]ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱས་པ་འདིར་གཟིགས་རོགས།
གླེའུ་གོང་བུ་ཞེས་རྒྱ་ཡིག་ནས་བོད་སྐད་དུ་སྒྱུར་སྐབས་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་ཐོན་པོ་རང་མ་བྱུང་བ་ལས། དོན་དུ་ལིའུ་ཀོང་ཨུ་ཞེས་པ་སྟེ། ལིའུ་ནི་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མའི་རུས་མིང་ཡིན་པ་དང། ཀོང་ཨུ་ནི་གོང་མ་ཀོང་ཨུ་རྟི་ཞེས་ཏུང་ཧན་（ཧན་ཤར་མ་）རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་དང་པོའི་མིང་ཡིན་ཅིང་། མིང་ངོ་མ་ལ་ལིའུ་ཤིའུ་ཟེར། སྤྱི་ལོ་༢༥ནས་༥༧བར་ལོ་༣༣རིང་སྲིད་དབང་བཟུང་། ཝང་མང་གིས་བཙུགས་པའི་སྲིད་གཞུང་གསར་པ་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱེད་ཆེད་ཞིང་པའི་གྱེན་ལངས་ཀྱི་ལས་འགུལ་ནང་ཞུགས་ནས་དེའི་འགོ་ཁྲིད་བྱད་ཏེ་སླར་ཡང་རྒྱལ་ཡོངས་གཅིག་གྱུར་བྱས་པའི་བྱ་བཞག་ནང་བྱས་རྗེས་ཡོད་པའི་མི་ཞིག་ཡིན་ལ་། ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གདུང་རྒྱུད་ནས་བྱུང་ཞིང་། སྐབས་དེར་ཆེ་བཙན་ས་བདག་གྲལ་རིམ་གྱི་ཚབ་བྱས་ནས་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་གཅིག་གྱུར་རྒྱལ་ཁབ་སྲུང་སྐྱོབ་དང་སླར་གསོ་བྱ་རྒྱུའི་འདོད་ཚུལ་འཛིན་མཁན་ཡིན།
ཁོ་པས་གྱེན་ལངས་ཞིང་པའི་དམག་དཔུང་གི་འགོ་ཁྲིད་བྱས་རྗེས་དམག་དཔུང་གི་སྒྲིག་ཁྲིམས་རང་བཞིན་ལ་ཤུགས་སྣོན་བརྒྱབ་པ་དང། ས་གནས་གང་དུ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་ཀྱང་དེར་གནའ་རབས་ཀྱི་ཤུལ་བཞག་དངོས་པོ་ལ་གཏོར་བཤིག་མི་ཡོང་བའི་འབད་བརྩོན་གང་ཐུབ་ཡོད་པའི་མི་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པ་བཅས་ཀྱི་བྱ་ཐབས་བཟུང་བས། ཁོ་པའི་ཆབ་སྲིད་དང་དམག་དོན་ཐོག་གི་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་ཐུབ་པའི་འགན་སྲུང་བྱུང་བ་མ་ཟད། ཞིང་པའི་གྱེན་ལངས་དམག་དཔུང་ནང་ཁུལ་ཁ་བྲལ་དང་སྒྲིག་ཁྲིམས་མེད་པའི་གནས་བབ་བེད་སྤྱད་ནས་རིམ་བཞིན་དྲག་གནོན་བྱེད་ཐུབ་པ་བྱུང་མཐར།
སྤྱི་ལོ་༢༥ལོར་རང་ཉིད་གོང་མ་བྱས་ཤིང། ཧན་རྒྱལ་རབས་སླར་ཡང་བསྐྱར་གསོ་བྱས། རྒྱལ་ས་ནི་ལོའོ་དབྱང་（དེང་སང་ཧོ་ནན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ལོའོ་དབྱང་）ཡིན། ཧན་ཤར་མའི་རྒྱལ་རབས་དེར་སྔ་རྗེས་སུ་རྒྱལ་པོ་བཅུ་བཞི་བྱུང་སྟེ། ༡.ཧན་ཀོང་ཨུ་རྟི་ལིའུ་ཤིའུ། ༢.ཧན་མིན་རྟི་ལིའུ་ཀྲོང། ༣.ཧན་ཀྲང་རྟི་ལིའུ་རྡ། ༤.ཧན་ཧའོ་རྟི་ལིའུ་ཀྲའོ་ ༥.ཧྲན་ཧྲང་རྟི་ལིའུ་ལོང། ༦.ཧན་ཨན་རྟི་ལིའུ་ཧུ། ༧.ཧན་ཧྲའོ་རྟི་ལིའུ་པེའན། ༨.ཧན་ཧྲུན་རྟི་ལིའུ་སྦའོ། ༩.ཧན་ཁྲུང་རྟི་ལིའུ་པིང། ༡༠.ཧན་ཀྲི་རྟི་ལིའུ་ཙུའན། ༡༡.ཧན་ཧུའན་རྟི་ལིའུ་ཀྲི། ༡༢.ཧན་ལིང་རྟི་ལིའུ་ཧོའང། ༡༣.ཧན་ཧྲའོ་རྟི་ལིའུ་པིའན། ༡༤.ཧན་ཤན་རྟི་ལིའུ་ཞིའེ་བཅས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ་༢༥ནས་༢༢༠བར་ལོ་གྲངས་༡༩༥རིང་སྲིད་དབང་བཟུང།
ཏུང་ཧན་（ཧན་ཤར་མ་）རྒྱལ་རབས་འདི་ལ་དུས་སྐབས་གསུམ་དུ་ཕྱེ་ཞིང། དུས་སྐབས་དང་པོ་ནི་གོང་མ་དང་པོ་ཧན་ཀོང་ཨུ་རྟི་ནས་ཧན་ཀྲང་རྟི་ནས་ཧན་ཀྲང་རྟི་མ་འདས་བར་གྱི་ལོ་༦༤བར་ཡིན། དུས་སྐབས་དེ་ནི་ཏུང་ཧན་རྒྱལ་རབས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་འགྲོ་བའི་དུས་སྐབས་ཡིན་པ་དང། ཧན་ཀོང་ཨུ་རྟིས་དེ་སྔོན་བྲན་གཡོག་བདག་པོས་བྲན་གཡོག་འཚོང་བ་དང་གསོད་པ་སོགས་གང་འདོད་དུ་བྱེད་པའི་དབང་ཆ་ལ་ཚོད་འཛིན་བྱས་ཏེ་ཁྲིམས་ལུགས་གསར་པ་བཟོས་པ་དང། འཚོ་ཐབས་བྲལ་བའི་དབུལ་ཕོངས་རྣམས་ལ་ལོ་གསུམ་རེའི་མཚམས་སུ་སྐྱོབ་གསོའི་འབྲུ་རིགས་ཐེངས་རེ་སྤྲོད་པ་སོགས་བྱས་ཏེ་ཞིང་པའི་གྱེན་ལངས་སླར་ཡང་མུ་མཐུད་ནས་མི་འབྱུང་བའི་བྱ་ཐབས་འགའ་ཞིག་བཟུང་བར་བརྟེན་གནས་སྐབས་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་བའི་གྱེན་ལངས་འཇགས་ཐུབ་ཙམ་བྱུང་ཡོད་
གོང་མ་ཧན་ཀྲང་རྟི་འདས་རྗེས་སྤྱི་ལོ་༡༡༩ལོར་ཧན་ཧྲོའོ་རྟིས་སྲིད་དབང་བཟུང་ནས་ཧན་ལིང་རྟི་མ་འདས་བར་གྱི་ལོ་གྲངས་༡༠༡ཙམ་གྱི་རིང་ནི་ཏུང་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྲིད་དབང་ཉམས་རྒུད་དུ་འགྲོ་བའི་དུས་ཡིན་ཞིང། དེའི་རིང་ལ་གོང་མ་མང་ཆེ་བ་སྲིད་དབང་བཟུང་སྐབས་ལོ་ཆུང་བའི་རྐྱེན་གྱིས་གོང་མ་སྔོན་མའི་བཙུན་མོ་རྣམས་ཀྱིས་སྲིད་དབང་ལག་ཏུ་བཟུང་སྟེ། ཁོ་པ་ཚོའི་རིགས་རྒྱུད་རྣམས་ལ་དཔོན་པོའི་གོ་གནས་སྤྲོད་པ་སོགས་ཀྱི་བྱ་ཐབས་བརྒྱུད་དེ་མོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཉེ་བརྒྱུད་དབང་འཛིན་ཕྱོགས་ཁག་འགོ་བཙུགས་ཤིང། གཞན་ཡང་ཉེ་བརྒྱུད་མིན་པའི་བློན་པོ་དང། ཉུག་རུམ་པ་རྣམས་ཀྱིས་དབང་ཆ་ལག་དུ་བཟུང་ནས་ཏུང་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྲིད་དབང་དེ་མིང་ཡོད་དོན་མེད་ཅིག་ཏུ་གྱུར་པ་རེད། གོང་མ་ཧན་ཤན་རྟི་ཡི་ཁྲུའུ་ཕིང་ཁྲི་ལོ་དང་པོ་ནས་ཅིན་ནུམ་མའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྲིད་དབང་དེ་མིང་ཡོད་མེད་ཅིག་གྱུར་པ་རེད།
གོང་མ་ཧན་ཤན་རྟི་ཡི་ཁྲུའུཕིང་ཁྲི་ལོདང་པོ་ནས་ཅིན་ནུབ་མའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་དང་པོ་ཅིན་ཨུ་རྟི་ཡི་ཐའི་ཁང་ཁྲི་ལོ་དང་པོ་（སྤྱི་ལོ་༡༩༠ནས་༢༠༨）བར་གྱི་ལོ་གྲངས་༩༡གི་རིང་ནི་ཏུང་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཁ་འཐོར་དང་རྩ་མེད་དུ་འགྲོ་བའི་དུས་སྐབས་ཡིན་ཞིང། དུས་སྐབས་དེ་ལ་གོང་མ་ཧན་ཤན་རྟི་ཡི་ཁྲུའུ་ཕིང་ཁྲི་ལོ་དང་པོ་ནས་ཅན་ཨན་ཁྲི་ལོ་བཅུ་དགུ་ནི་དུས་སྐབས་སྔོན་མ་དང། དེ་ནས་ཅིན་ནུབ་མའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་དང་ཅིན་ཨུ་རྟི་ཡི་ཐའི་ཁང་ཁྲི་ལོ་དང་པོ་（སྤྱི་ལོ་༢༠༨ནས་༢༨༠）བར་གྱི་ལོ་བདུན་ཅུ་དོན་གསུམ་ནི་དུས་སྐབས་རྗེས་མ་ཡིན། དུས་སྐབས་སྔོན་མའི་བཅུ་དགུའི་རིང་ཏུང་ཀྲུའོ་ཕྱོགས་ཁག་གིས་ལོའོ་དབྱང་ས་གནས་གཙོ་བོར་བྱས་པའི་ནུབ་རྒྱུད་ས་ཁུལ་བཟུང་ཞིང། ཡོན་ཧྲའོ་ཕྱོགས་གཏོགས་དང་བཅས་པས་ལོའོ་དབྱང་གི་ཤར་རྒྱུད་ས་ཁུལ་བཟུང། དེ་མིན་ས་གནས་ཚང་མར་ཆེ་བཙན་ས་བདག་ཕྱོགས་ཁག་གྲངས་ལས་འདསམཔ་བྱུང་བ་རྣམས་ཕན་ཚུན་གཅིག་འོག་ཏུ་གཅིག་མ་འདུས་པའི་དམག་འཁྲུག་རྒྱུན་མི་ཆད་པ་བྱས་པའི་ནང་ཁོ་པ་ཚོ་ནང་ཁུལ་གསོད་རེས་དང། རྒྱ་ཆེའི་མི་དམངས་རྣམས་དམག་འཁྲུག་ནང་བསད་པ་དང་། ལྟོགས་ཤི་ཐེབས་པ། ཡུལ་གྱར་དུ་འགྲོ་དགོས་པ་སོགས་སྡུག་བསྔལ་ཚབས་ཆེན་གྱི་ནང་དུ་ལྷུང་ཞིང། གཅིག་གྱུར་ཐོག་བདེ་འཇགས་ཡོང་བའི་རེ་འདུན་རྒྱུན་མི་ཆད་པར་མཐོ་རུ་སོང་བ་ཞིག་བྱུང་ཡོད།
ཧན་ནུབ་མའི་རྒྱལ་རབས།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཤིན་རྒྱལ་རབས།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཧན་ཤར་མའི་རྒྱལརབས།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཝའི་དང་ཇིན་དུས་རབས།(AD 265–420)
[རྩོམ་སྒྲིག]ཝུའུ་ཧུའུ་དུས་རབས། (AD 304–439)
[རྩོམ་སྒྲིག]བྱང་ཕྱོགས་དང་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་རབས། (AD 420–589)
[རྩོམ་སྒྲིག]དུས་རབས་བར་མའི་རྒྱ་ནག།
[རྩོམ་སྒྲིག]སུའི་རྒྱལརབས། (AD 589–618)
[རྩོམ་སྒྲིག]རྒྱལ་ས་ ཏའ་ཤིང་; རྒྱལ་ས་གཉིས་པ་: ཏུང་དུའུ་ སུའི་རྒྱལ་རབས་ནི་སྤྱི་ལོ་ 589 ལོར་ བྱང་ཕྱོགས་མི་རིགས་མཉམ་འདྲེས་ཆེན་པོ་དང། ཅང་ནན་ས་ཁུལ་གི་དཔལ་འབྱོར་ལ་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་བས། སླར་ཡང་ལོ་ངོ་བཞི་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་བར་སྲིད་དབང་ཁ་ཐོར་འགྱུར་བ་རྣམས་གཅིག་འགྱུར་མཛད་ཐུབ། དབུས་སྲིད་གཞུང་དུ་ཁག་གསུམ་སྡེ་དྲུག་ལམ་ལུགས་བཙུགས། ས་གནས་སོ་སོར་ཀྲོའུ་དང་ཅུན་ རྫོང་བཅས་རིམ་པ་གསུམ་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་མཛད། ལྷོ་བྱང་གི་དཔལ་འབྱོར་བརྗེ་རེས་དང་ སུའི་རྒྱལ་རབས་གི་རྒྱལ་ཡོངས་དབང་སྒྱུར་སྲ་བརྟན་གཏོང་ཆེད་དུ་ལྷོ་ཕྱོགས་ཡུས་ཧན་ནས་བྱང་ཕྱོགས་ཀྲུའུ་ཅུན་བར་མི་བཟོས་གཙང་པོ་སྐྲུན། དངུལ་སྲང་གི་ལམ་ལུགས་འཐུས་ཚང་བྱས། རྒྱ་ནག་ལྕགས་རི་རིང་པོ་ཡང་རྒྱ་བསྐྱེད་མཛད། ནང་ཆོས་ནི་གཞུང་འབྲེལ་གི་ཆོས་ལུགས་སུ་ངོས་འཛིན་གནང། གང་ལྟར་རྗེས་གི་རྒྱལ་རབས་ ཐང་གོང་མའི་སྐབས་གི་སྲིད་དབང་ཐད་ཕན་ཐོགས་ཤུགས་ཆེ་བྱུང། འོན་ཀྱང་དམག་འཁྲུག་དང་ཞིང་བའི་འོས་ལངས་ བ་ཀང་དམག་ སོགས་རྒྱ་རྐྱེན་མང་དག་ཞིག་རྐྱེན་སྲིད་དབང་ཁ་འཐོར།
ཐང་རྒྱལ་རབས། (AD 618–907)
[རྩོམ་སྒྲིག]རྒྱལ་ས། :ཁྲང་ཨན་ དང་ ལོའོ་ཡང་ ཐང་རྒྱལ་རབས་ནི་གོང་མ་ཀའོ་ཛུ་ནས་སྤྱི་ལོ་༦༡༨ལོའི་ཟླ་བ་དྲུག་པའི་ཚེས་༡༨ཉིན་འགོ་ཚུགས། སྐབས་དེ་ནི་རྒྱ་ནག་གི་བསྐལ་པ་རྫོགས་ལྡན་གྱི་དཔལ་ཡོན་དུས་རབས་ཡིན། ལྷག་པར་དུ་སྒྱུ་རྩལ་དང། རྩོམ་ཡིག། སྙན་ངག། བཟོ་རྩལ་སོགས་ལ་འཕེལ་རྒྱས་མྱུར་པོ་ཞིག་ཕྱིན་ཡོད། ནང་ཆོས་ནི་སྐབས་དེའི་མེ་སེར་དཀྱུས་མའི་ནང་ཤས་ཆེ་བའི་དད་མོས་ཆོས་ལུགས་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་ཡོད། རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན། དེང་དུས་ཀྱི་ཤིའ་ཨན་གྲོང་ཁྱེར་ནི་སྐབས་དེའི་འཛམ་གླིང་ཐོག་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་ཤོས་ཞིག་ཡིན
རྒྱལ་རབས་ ༥ དང་ རྒྱལ་ཁམས་ ༡༠ (AD 907–960)
[རྩོམ་སྒྲིག]སུང་དང། ལེའོ། ཇིན་ ཤའ་ནུབ་མའི་རྒྱལ་རབས། (AD 960–1234)
[རྩོམ་སྒྲིག]སུང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་: ཀའི་ཕང་ དང་ ལི་ཨན་
ལེའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ ;ཧྲང་ཇིན་དང་ ནན་ཅིང་ ཐོག་མོག།
ཇིན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས།; ཧྲང་ཇིན་དང་ ཀྲུང་དུ་ ཀའི་ཕང་
ཤའ་ནུབ་མའི་རྒྱལ་ས; ཡིན་ཁྲུན་
ཡོན་རྒྱལ་རབས། (AD 1271–1368)
[རྩོམ་སྒྲིག]ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་མཇུག་ཏུ། ཆབ་སྲིད་ངན་རུལ་དུ་གྱུར་པ་དང་། རང་བྱུང་ཐན་སྐྱོན་ཡང་རྒྱུན་མི་ཆད་པར་བྱུང་། བཀྲེས་ལྟོགས་ཀྱིས་མནར་བའི་ཞིང་པ་ཚོས་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་བའི་ངོ་རྒོལ་འཐབ་རྩོད་སྤེལ། ཀྲུའུ་ཡོན་ཀྲང་གིས་འོས་ལངས་དམག་དཔུང་ལ་མགོ་ཁྲོད་བྱས་ནས། དབྱིན་ཐེན（应天）བཟུང་བ་དང་། སྟོབས་ཤུགས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ཆེ་རུ་ཕྱིན། 1368 ལོའི་མགོར། ཀྲུའུ་ཡོན་ཀྲང་གིས་དབྱིན་ཐེན་རྒྱལ་ས་བྱས་ཏེ་མིང་ནན་ཅིན་དུ་བསྒྱུར་ཅིང་། རང་གོང་མར་བསྡད་ནས། མིང་རྒྱལ་རབས་བཙུགས། ཀྲུའུ་ཡོན་ཀྲང་ནི་མིང་ཐའེ་ཙུའུ་བྱ་བ་དེ་ཡིན། ལོ་དེའི་སྟོད་ཀར། མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དམག་དཔུང་གིས་རྒྱལ་ས་བཟུང་། ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་རྒྱལ་ཡོངས་ལ་དབང་བསྒྱུར་བ་མཇུག་རྫོགས།
དེང་རབས་སྔ་མ།
[རྩོམ་སྒྲིག]མིང་རྒྱལ་རབས། (AD 1368–1644)
[རྩོམ་སྒྲིག]1368 ལོའི་མགོར། ཀྲུའུ་ཡོན་ཀྲང་གིས་དབྱིན་ཐེན་རྒྱལ་ས་བྱས་ཏེ་མིང་ནན་ཅིན་དུ་བསྒྱུར་ཅིང་། རང་གོང་མར་བསྡད་ནས། མིང་རྒྱལ་རབས་བཙུགས། མིང་ཐའེ་ཙུའུ་ཡིས་སྲིད་ཁྲི་བཟུང་རྗེས། སྲིད་འཛིན་ལས་ཁུངས་བཅོས་སྒྱུར་བྱས་ནས། རྒྱལ་པོའི་དབང་ཆར་ཤུགས་བསྣན། ས་གནས་སུ་ཞིང་ཆེན་མེད་པར་བཟོས། ཀྲུང་དབྱང་གི་ཐད་གཏོགས་ཟི་གསུམ་བཙུགས་ཏེ། དམངས་སྲིད་དང་། ཉེས་ཁྲིམས། དམག་སྲིད་བཅས་ལ་དོ་དམ་བྱས། ཀྲུང་དབྱང་དུ་ཕྱིང་སང་སྤྱི་ཁྱབ་བློན་ཆེན་མེད་པར་བཟོས་པ་དང་། བཀའ་སྲིད་སྒྲོག་སྤེལ་ཁག་དོར་ཏེ། བློན་སྡེ དང་། དུད་ཁྱིམ་སྡེ། གུས་ལུགས་སྡེ། དམག་སྡེ། ཁྲིམས་སྡེ། བཟོ་སྡེ བཅས་སྡེ་ཁག་དྲུག་གིས་གོང་མའི་སྲིད་དོན་ཁག་བགོས་བདག་གཉེར་བྱས། རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་དམག་སྲིད་དབང་ཆ་ཆེན་པོ་ཚང་མ་གོང་མའི་ལག་ཏུ་གཅིག་སྡུད་བྱས།
དབང་སྒྱུར་སྲ་བརྟན་དུ་གཏོང་ཆེད། མིང་ཐའེ་ཙུའུ་ཡིས་བུ་རབས་ཚ་རྒྱུད་རྣམས་ལ་ས་གནས་ཁག་གི་རྒྱལ་ཕྲན་རྒྱལ་པོའི་ཆོ་ལོ་བསྩལ་ཏེ། དམག་དོན་གྱི་དབང་ཆ་ཆེན་པོ་སྤྲད། མིང་ཐའེ་ཙུའུ་འདས་རྗེས། རྒྱལ་གཞིས་འཛིན་པའི་གོང་མ་ཅན་ཝུན་ཏི་བྱ་བས་རྒྱལ་ཕྲན་རྒྱལ་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་ཉིན་རེ་བཞིན་ཆེ་རུ་འགྱུར་བ་དེས། རང་ཉིད་ལ་ཉེན་ཁ་གྲུབ་པ་རྟོགས་ནས།བཀའ་ཕབ་སྟེ་རྒྱལ་ཕྲན་མེད་པར་གཏོང་བ་ལག་ལེན་དུ་བསྟར། པེ་ཕིང་གི་ཡན་ཝང་ཀྲུའུ་ཏི་བྱ་བས“བྱུར་ཆགས་ཞི་འཇགས”སུ་གཏོང་བའི་དར་ཆ་བསྒྲེངས་ནས། དམག་བསླངས་ཏེ་ཅན་ཝུན་ཏི་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱས། ལོ་རྒྱུས་སུ་དེར“ཅིན་ནན་གཡུལ་འགྱེད”ཟེར།
མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་དཀྱིལ་དུ་མཚོ་སྲུང་ལྷོད་པར་གྱུར་པས། ཤར་ལྷོའི་མཚོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཚོང་པ་གཡོ་ཁྲམ་ཅན་གྱིས་འཇའ་ཇག་ཁྲིད་དེ་མཚོ་རྒྱུད་དུ་ཡོང་ནས། མཉམ་འཕྲོག་མཉམ་བགོ་བྱེད་པ་རེད། ཁོ་ཚོས་གང་སར་སྲེག་གསོད་བཅོམ་གསུམ་བྱས་པ་དེས། མི་སེར་གྱི་ཚེ་སྲོག་དང་རྒྱུ་ནོར་ལ་གནོད་པ་ཚབས་ཆེན་ཐེབས་པས། མིང་སྲིད་གཞུང་གིས་ལོ་ན་གཞོན་པའི་དམག་དཔོན་ཆི་ཅི་ཀོང་བྱ་བ་ཀྲེ་ཅང་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་མཚོ་རྒྱུད་དུ་འཇའ་ཇག་འགོག་པར་མངགས། ཆི་ཅི་ཀོང་གིས་བཙུགས་པའི་འཇའ་འགོག་དམག་དཔུང་དེ། སྦྱོང་བརྡར་ ནན་མོ་བྱས་པ་བརྒྱུད་ནས། སྒྲིག་ལམ་དམ་ཞིང་དཔའ་ངར་ཆེ་ལ་དམག་ཇུས་ལ་མཁས་པས། མི་རྣམས་ཀྱིས་“ཆི་ཀྱྰ་དམག”ཟེར། ཆི་ཅི་ཀོང་གིས་ཆི་ཀྱྰ་དམག་ཁྲིད་ནས་ཐའེ་ཀྲོའུ་ས་ཆར་བསྐྱོད། མང་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཆེན་པོའི་འོག་ཏུ། དམག་འཁྲུག་ཐེངས་དགུ་ལ་བརྒྱབ་ནས་ཐེངས་དགུ་ལ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་སྟེ། ཀྲེ་ཅང་དུ་གནས་པའི་འཇའ་ཇག་མྱུར་དུ་བཏུལ།
ཆིང་རྒྱལ་རབས། (AD 1644–1911)
[རྩོམ་སྒྲིག]རྒྱལ་ས་: ཧྲན་ཡང་དང་པེ་ཅེང།
ཆིང་རྒྱལ་རབས་ནི་གོང་མའི་རྒྱལ་རབས་མཐའ་མ་དེ་ཡིན་པ་དང་ མན་ཇུ་རིགས་ཀྱིས་འཛིན་སྐྱོང་བྱས། དེ་ནི་རྒྱ་རིགས་མ་ཡིན་པས་རིགས་ཀྱི་དུས་རབས་གཉིས་པ་དེ་ཡིན། མན་ཇུ་བ་རྣམས་ལ་དེ་སྔོན་ཇུར་ཆེན་ཞེས་འབོད་པ་དང་ མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་བྱང་ཤར་མཚམས་རྒྱ་ནག་ལྕགས་རི་རིང་པོའི་ཕྱི་ངོས་སུ་གནས་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་༡༩ མགོ་སྟོད་ནས་བཟུང་མན་ཇུ་རྒྱལ་རབས་ཉམས་མགོ་ཚུགས་ཤིང༌། དེ་ཡང་དཔོན་རིགས་ཁྲོད་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་ཉིན་རེ་བཞིན་ཚབས་ཆེར་འགྲོ་བཞིན་པ་དང༌། ནང་པའི་རྗེས་འཇུག་ཏུ་སྒྲོག་མཁན་པེ་ལེན་ཅའོ་དང་ཐེན་ལི་ཅའོ་སོགས་ཆོས་ལུགས་ཁ་ལ་འཁྱེར་བའི་ཞིང་པའི་གྱེན་ལངས་ལས་འགུལ་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བ་སྔ་རྗེས་སུ་ལངས་པ་མ་ཟད། དབྱིན་ཇི་དང་ཧོ་ལནཌ། པོར་ཅི་གྷལ་སོགས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་ལ་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་ཚོང་འབྲེལ་བྱེད་དགོས་པའི་གནོན་ཤུགས་སྤྲད་པ་དང༌། ལྷག་པར་དུ་དབྱིན་ཇིའི་ཚོང་པ་ཚོས་སྤྱི་ལོ་༡༧༨༧ ལོ་ནས་ཚོང་ཟོག་གཞན་དང་མཉམ་དུ་རྒྱ་ནག་ནང་ཉལ་ཐ་འདྲེན་ཚོང་ཤུགས་ཆེར་བྱས་པས། རྒྱ་ནག་ལ་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་གྱོང་གུད་ཆེན་པོ་ཕོག མན་ཇུ་གཞུང་གིས་སྤྱི་ལོ་༡༨སྤྱི་ལོ་༡༥ ལོར་ཉལ་ཐ་འགོག་སྡོམ་གྱི་ཁྲིམས་ཡིག་བཟོས་ཏེ་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་གྲུ་གཟིངས་ལ་སྔོག་བཤེར་བྱེད་དུ་བཅུག་ཀྱང༌། ཉལ་ཐའི་ཚོང་ལམ་གཅོད་མ་ཐུབ། སྤྱི་ལོ་༡༨༣༩ ལོར་མན་ཇུ་གཞུང་གིས་བཏང་བའི་སྐུ་ཚབ་ཀྱིས་ཀོང་ཀྲོའུ་རུ་དབྱིན་ཇིའི་ཚོང་པའི་ལག་ནས་བཙན་འཕྲོག་བྱས་པའི་ཉལ་ཐ་རྒྱ་མ་ཁྲི་༢༣༧ ལྷག་སྡེབ་གཅིག་ལ་མེར་བསྲེགས་པས། ལོ་ཕྱི་མར་དབྱིན་གཞུང་གིས་དགྲ་སྐྱིན་ལེན་རྒྱུའི་དམག་འཐབ་བསླངས། ཉལ་ཐའི་དམག་འཁྲུག་དེ་ལོ་གཅིག་ལྷག་ཙམ་ལ་རྒྱུན་མཐུད་པ་དང༌། སྤྱི་ལོ་༡༨༤སྤྱི་ལོ་༡ ལོར་དབྱིན་ཇིའི་དམག་དཔུང་རྒྱ་ནག་གི་གྲོང་ཁྱེར་ནན་ཅིན་དུ་སླེབས་ཏེ། ཧོང་ཀོང་བཅད་བཟུང་དང༌། ཧྲང་ཧེ་དང་ཀོང་ཀྲོའུ་སོགས་སུ་ཚོང་འབྲེལ་འགག་སྒོ་གསར་འབྱེད་དང༌། གུན་གསབ་ཀྱི་ཆད་དངུལ་འབོར་ཆེན་སྤྲོད་དགོས་པའི་" ནན་ཅིན་ཆིངས་ཡིག་" བཞག དེར་མཐུད། ཨ་རི། ཧཕ་རན་སི། ར་ཤི་ཡ། ཇ་པན་བཅས་ནས་སྔ་རྗེས་སུ་རྒྱ་ནག་ལ་བཙན་འཛུལ་གྱིས། རྒྱ་ནག་དེ་" ཕྱེད་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་དང་ཕྱེད་མི་སེར་སྤེལ་ཡུལ་" གྱི་ཡུལ་ལུང་ཞིག་ཏུ་བསྒྱུར།
སྤྱི་ལོ་༡༨༥༡ ནས་སྤྱི་ལོ་༡༨༦༤ བར། རྒྱ་ནག་ནང་ཁུལ་དུ་མན་ཇུ་གོང་མར་ངོ་ལོག་གི་དྲག་ཟིང་རྒྱུན་མཐུད་བྱུང་བ་དང༌། ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྗེས་འཇུག་པ་ཧོང་ཞིའུ་ཆོན་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་གྱེན་ལོག་གིས། ནན་ཅིན་རྒྱལ་ས་བྱས་པའི་རྒྱ་ནག་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཞིང་ཆེན་སྐོར་ཞིག་ཏུ་ཞི་བདེ་གནམ་རྒྱལ་ཟེར་བའི་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་པ་དང༌། དེ་བཞིན་ཧཕུ་ཅན་སོགས་སུ་མན་ཇུར་ངོ་རྒོལ་དང༌། མཱིང་རྒྱལ་རབས་བསྐྱར་གསོའི་ལས་འགུལ་རྩོམ་མཁན་" ཐེན་ཏི་ཧོས། " ཨན་ཧོས་དང་ཧོ་ནན་སོགས་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་ཞིང་ཆེན་བརྒྱད་ཙམ་ནས་མི་འབོར་འབུམ་གཉིས་ཙམ་ཡོད་པའི་" ཉན་ཅུན་" གྱི་ངོ་ལོག་དང༌། སྤྱི་ལོ་༡༨༦༢ ནས་༡༨༧༣ བར། ཧྲའན་ཞི་དང༌། ཀན་སུའུ། ཉིན་ཞ། ཟི་ལིང་བཅས་སྐོར་ཁག་བཞིའི་ཧོས་རིགས་ཀྱི་དྲག་པོའི་གྱེན་ལོག ཧྲང་ཧེ་རུ་" ཏ་མིན་གོ་" འཛུགས་མཁན་" ཞའོ་ཏའོ་ཧོས་" སོགས་ཀྱིས་མན་ཇུ་གཞུང་ལ་སུན་གཙེར་དྲག་རྒོལ་མཚམས་མ་ཆད་པར་སྤེལ་ཡོད། སྤྱི་ལོ་༡༨༩༤ ལོར་ཉི་ཧོང་དང་མན་ཇུའི་དབར་ཀོ་རི་ཡ་ཕྱེད་གླིང་གི་བདག་ཐོབ་རྩོད་ཆེད་" ལྕགས་ཕག་ལོའི་གསར་བརྗེ་" ལངས་ཏེ། ཐའེ་ཝན་དང་ཉེ་སྐོར་གླིང་ཕྲན་ཤོར་བ་མ་ཟད། ཉི་ཧོང་ལ་དངུལ་སྲང་དུང་ཕྱུར་༢་༣ ལྷག་གི་གུན་གསབ་སྤྲོད་དགོས་པའི་ཆིངས་ཡིག་བཞག
སྤྱི་ལོ་༡༨༩༩ ལོར། རྒྱ་ནག་ཧྲན་ཏུང་དང་ཧོ་པེ་སོགས་སུ་ཐོག་མར་མན་ཇུར་ངོ་རྒོལ་དང༌། མཱིང་རྒྱལ་རབས་བསྐྱར་གསོའི་འབོད་ཚིག་སྒྲོག་མཁན་གྱི་ཚོགས་པ་" དབྱི་ཧོ་ཐོན་" ཟེར་བ་ཞིག་རིམ་གྱིས་མན་ཇུར་རོགས་འདེགས་དང༌། ཕྱི་གླིང་བ་རྩ་གཏོར་གྱི་དགོས་འདུན་འདོན་མཁན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཏེ། རྒྱ་ནག་གི་རིག་གཞུང་རྙིང་བར་ཞེན་ཁོག་འཆང་བའི་སྟོབས་ཤུགས་རྙིང་བའི་སྐུལ་སློང་འོག པེ་ཅིང་དུ་བཅའ་སྡོད་ཕྱི་རྒྱལ་གཞུང་ཚབ་ཁག་ལ་བསྐོར་རྒོལ་བྱསཔ་དང༌། ཡེ་ཤུའི་ཆོས་སྤེལ་མཁན་ཕྱི་རྒྱལ་བ་༢༤༠ དང༌། རྒྱ་རིགས་ཡེ་ཤུའི་རྗེས་འཇུག་པ་ཁྲི་གཉིས་ལྷག་བསད་པ་མ་ཟད། ཆོས་ཚོགས་དང་འབྲེལ་བ་གང་ཡང་མེད་པའི་རྒྱ་རིགས་དཀྱུས་མ་དེ་ལས་མང་བ་ཞིག་དམར་བསད་དང༌། ས་གནས་ཁག་གི་ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་མེར་བསྲེགས། ཕྱི་རྒྱལ་ཀྱི་དངོས་ཟོག་དང་ལྟ་གྲུབ་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་འགོག་རྒོལ་གྱི་དོན་རྐྱེན་བསླངས། ནུབ་ཕྱོགས་པས་དོན་རྐྱེན་འདིར་(Boxer Rebellion) ཟེར་གྱི་ཡོད།
ཛ་དྲག་གི་གནས་སྟངས་དེའི་ཐད། རྒྱལ་མོ་ཚི་ཞི་ཡིས་ཕྱི་རྒྱལ་ཁག་གི་ཕྱི་འབྲེལ་མི་སྣས་གནད་དོན་ཞི་འཇགས་ཡོང་ཐབས་ཀྱི་འབྲེལ་གཏུགས་ལ་བཟང་ཕྱོགས་ཀྱི་བརྡ་ལན་སྤྲད་མེད་པར་མ་ཟད། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ། སྤྱི་ལོ་༡༩༠༠ ལོའི་ཟླ་༡ ནང་" དབྱི་ཧོ་ཐོན་" ལ་གཞུང་འབྲེལ་རྒྱབ་རོགས་བྱེད་དགོས་པའི་བཀའ་རྒྱ་བཏང་སྟེ། ས་གནས་འགའ་ཤས་སུ་ཚོགས་པ་དེར་དམག་ཕོགས་རྒྱགས་སྤྲོད་དང༌། གཞུང་གི་དམག་དཔུང་སྐོར་ཞིག་དེའི་ནང་འཛུལ་དུ་བཅུག་པས། དྲག་ཟིང་གི་གཞི་རྒྱ་སྔར་བས་ཇེ་ཆེར་ཕྱིན་ཏེ། པེ་ཅིན་དུ་ས་ཁག་སོ་སོ་ནས་ཡོང་བའི་ཚོགས་པ་དེའི་མི་སྣ་འབུམ་གཅིག་ལྷག་འཛོམས། ཕྱི་འབྲེལ་གྱི་གྲོས་མོལ་ལ་ཕན་འབྲས་མ་ཐོན་པ་དང༌། དྲག་ཟིང་གི་རྣམ་པ་ཉིན་རེ་བཞིན་ཇེ་ཐུར་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པར་བརྟེན། ཉི་ཧོང་དང་ཨུ་རུ་སི། དབྱིན་ལནྜ། ཧྥ་རན་སི། འཇར་མན། ཨ་རི། དབྱི་ཊ་ལི། རྒྱལ་པོ་གཅིག་གི་དབང་བསྒྱུར་འོག་ཡོད་པའི་ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡ་དང་ཧང་གྷ་རི་མནའ་འབྲེལ་(Austro-Hungarian Empire) བཅས་རྒྱལ་ཁབ་བརྒྱད་མཉམ་འབྲེལ་བྱས་པའི་དམག་དཔུང་གིས་གཞུང་ཚབ་ཁང་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་མིང་ཐོག་ནས་རྒྱ་ནག་ཏུ་དཔུང་འཇུག་བྱས་ཤིང༌།
ཟླ་༦ ཚེས་༢༡ ཉིན། མན་ཇུ་གཞུང་གིས་ཀྱང་དམག་འཐབ་ཀྱི་ཁྱབ་བསྒྲགས་དང་མཉམ་དུ། ཕྱི་རྒྱལ་བ་ཕོ་གསོད་མཁན་ལ་དངུལ་སྲང་ལྔ་བཅུ་དང༌། ཕྱི་རྒྱལ་བ་མོ་གསོད་མཁན་ལ་དངུལ་སྲང་བཞི་བཅུ། ཕྱི་རྒྱལ་བའི་ཕྲུ་གུ་གསོད་མཁན་ལ་དངུལ་སྲང་སུམ་ཅུ་གཟིགས་གསོལ་སྤྲོད་རྒྱུའི་ཐ་ཚིག་བཀྲམ། མཉམ་འབྲེལ་དམག་གིས་ཟླ་༧ ཚེས་༡༤ ཉིན་ཐེན་ཅིན་བཟུང་བ་དང༌། ཟླ་༨ ཚེས་༡༦ ཉིན་པེ་ཅིན་བཟུང༌། རྒྱལ་མོ་ཚི་ཞི་དང་ཕོ་བྲང་གི་སྐུ་འཁོར་རྣམས་ཞི་ཨན་དུ་བྲོས། སྤྱི་ལོ་༡༩༠༡ ལོའི་ཟླ་༩ ཚེས་༧ ཉིན། བཙན་ཤེད་ཀྱིས་མན་ཇུ་གཞུང་གིས་དངུལ་སྲང་དུང་ཕྱུར་༤་༥ གུན་གསབ་སྤྲོད་དགོས་པའི་" ལྕགས་གླང་ཆིངས་ཡིག་" བཞག་ལོ་དེ་ནས་བཟུང༌། སུན་ཀྲུང་ཧྲན་གྱིས་མགོ་འཁྲིད་པའི་གསར་བརྗེ་ཚོགས་པས་གོ་མིང་ཏང༌།གྱེན་ལངས་ཀྱི་ལས་འགུལ་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་དུ་སྤེལ་བ་དང༌། གྱེན་ལངས་ཕམ་ཉེས་ཐེངས་བཅུ་བྱུང་བའི་རྗེས་ཀྱི་སྤྱི་ལོ་༡༩༡༢ ཟླ་༡ ནང༌། ཀྲུང་ཧྭ་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་དངོས་སུ་བཙུགས།
དེང་དུས་རྒྱ་ནག་ལོ་རྒྱུས།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཞིབ་ཕྲའི་གནད་དོན་ རྒྱ་ནག་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས། རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་གཟིགས་རོགས།
རྒྱལ་རབས་མཁན་ཚང་མས་ཁས་ལེན་པ་ཞིག་ལ། ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཉམས་རྒྱུད་དེས་རྒྱ་ནག་ཀྱི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་དབྱེ་འཚམ་ཞིག་ཡིན། འོན་ཀྱང་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཉམས་རྒྱུད་དུ་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ནི་གོང་གི་ལོ་ངོ་ ༡༣༠ རིང་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་ཡོད། ཀོ་ལོམ་པི་ཡའི་དེང་དུས་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སློབ་སྟོན་་རྩོམ་སྒྲིག་པ་ཁེའ་ཐ་ཤོའོ་པས་ཁུངས་སྐྱེལ་ར་སྤྲོད་བྱེད་པར་གཞིགས་ན། སྤྱི་ལོ་1780 ལོའིདབྱེ་འཚམ་ནི་དེང་རབས་རྒྱ་ནག་གྱི་ལོ་རྒྱུས་འགོ་འཙུགས་ས་ཞིག་ཡིན། དུས་རབས་བཅུ་དགུ་དང་ཉི་ཤུའི་ནང་རྒྱ་ནག་ཆབ་སྲིད་གཡང་གཟར་ཉམས་རྒུད་དེ་ཡོང་རྐྱེན་ཕྱོགས་སྡོམས་ཞིག་ཏུ་ཡིན་པ་ཚོར་ཐུབ
གོ་མིན་རྒྱལ་ཁབ།་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས། (1912–1949)
[རྩོམ་སྒྲིག]རྒྱ་ནག་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱས་པ་འདིར་གཟིགས་རོགས།
རྒྱལ་ས་ : ནན་ཅིང་དང། པེ་ཅེང། ཁྲུང་ཆིན་ དེ་མིན་དམག་འཁྲུག་སྐབས་ཀྱི་ཡུན་ཐུང་རྒྱལ་ས་ཁག་ཅིག། 1949རྗེས་སུ་ ཐའི་པའི་
མཁས་དབང་སུན་ཏུང་ཧྲན་གྱི་གསར་བརྗེ་བསམ་བློས་གཡོ་འགུལ་བློ་སྤོབས་སྤེལ་བར་བརྟེན། སློབ་ཕྲུག་ཚོགས་པ་དང་ གཞོན་སྐྱེས་ལས་མི། དམག་ཞབས་མི་སྣ་སོགས་ཀྱི་མན་ཇུ་གོང་མ་ཚང་ཀྱི་ཞུམ་པའི་གནས་སྟངས་དང་ཞེ་སུན་འོག་ཆིང་སྲིད་གཞུང་འགོ་བརྟིང་སློག་ཏེ་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་དབུ་བརྙེས། 1911 ལོའི་ཟླ་བ་བཅུ་པའི་ཚེས་བཅུ་ཉིན་ཝུའུ་ཧན་དུ་དྲག་དམག་གྱེན་ལངས་གསར་བརྗེ་འམ་ཝུའུ་ཁྲང་གྱེན་ལངས་དེ་བྱུང། 1912 ལོའི་ཟླ་བ་གསུམ་པའི་ཚེས་12ཉིན་ནན་ཅིང་དུ་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འཕྲལ་སེལ་སྲིད་གཞུང་བཙུགས།
སྲིད་འཛིན་དང་པོར་སུན་ཏུང་ཧྲན་བསྐོ་བཞག་མཛད། འོན་ཀྱང་མན་ཇུ་གོང་མ་མཐའ་མ་དེ་གནས་དབྱུང་གཏོང་ཆེད་བཞག་པའི་གྲོས་མཐུན་ཡི་གེ་གཞིར་གཟུང། ཆབ་སྲིད་འགན་དབང་རྣམས་དམག་དོན་དཀོད་འདོམས་པ་དང་དེ་སྔོན་ཆིང་སྲིད་གཞུང་སྐབས་ཀྱི་སྲིད་བློན་ཡོན་ཤི་ཁའི་ལ་རྩིས་སྤྲོད་བྱེད་དགོས་བྱུང། ཐག་གཅོད་དེར་སུན་ཏུང་ཧྲན་ཁོང་རྗེས་སུ་བློ་ཕམ་ཤུགས་ཆེ་སྐྱེས། རྗེས་ཀྱི་ལོ་ཤས་ནང་ཡོན་ཤི་ཁས་རྒྱལ་ཁབ་དང་ས་ཁུལ་རིམ་པའི་གྲོས་ཚོགས་སྣུབ་སྟེ་གོང་མའི་ལམ་ལུགས་བསྐྱར་གསོའི་ཐབས་ཤེས་སྣེ་མང་སྤྱད། 1915ལོའི་ཕྱིས་སུ་ཁོང་རང་ཉིད་གོང་མ་ཡིན་སྐོར་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས། སྐབས་དེའི་ཡོན་གྱི་ཆབ་སྲིད་ཕུགས་འདུན་དེར་རང་ཉིད་ཀྱི་གཤམ་འོག་མི་སྣས་ངོ་ལོག་ཤུགས་ཆེར་བྱས་རྐྱེན། 1916ལོའི་ཟླ་བ་གསུམ་པའི་ནང་གནས་དབྱུང་བཏང། ལོ་དེའི་ཟླ་བ་དྲུག་པའི་ནང་འདས་གྲོངས་སུ་ཕྱིན།
1916 ལོའི་ཡོན་ཤི་ཁའི་གློ་བུར་འདས་གྲོངས་དེས་རྒྱ་ནག་གི་ཆབ་སྲིད་གི་བསྟི་གནས་སྟོང་ཆར་ལུས། སྤྱིར་གོ་མིན་སྲིད་གཞུང་ཀྱི་བདག་དབང་མུ་མཐུད་གནས་ཀྱང་བརྟན་ལྷིངས་ཞིག་ནམ་ཡང་མེད། དེས་དམག་ཀྱི་རྗེ་བོའི་དུས་རབས་བསྐྱར་བསུས་བྱས། སྐབས་དེར་རྒྱལ་ཁམས་ཡོང་རྫོགས་ཞིང་ཆེན་རིམ་པའི་དམག་དཔུང་ཀྱི་འགོ་འཁྲིད་མི་སྣས་འཐབ་རྩོད་འོག་དབང་སྒྱུར་བྱས་ཡོད།
འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་དང་པོའི་མཇུག་འབྲས་དུ་བཞག་པའི་ཝར་སི་ལི་ཆིང་ཡིག་ནང་དོན་དུ་དེ་སྔ་འཇར་མན་གཞུང་ལ་ཡོད་པའི་རྒྱ་ནག་ཧྲན་ཏུང་གི་ཁེ་ཕན་ཁག་ཉི་ཧོང་ལ་རྩིས་སྤྲོད་བྱས་པས། པེ་ཅིང་དུ་སློབ་མ་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་མང་ཚོགས་ཀྱིས་མན་ཇུ་གཞུང་ལ་ངོ་རྒོལ་མཚོན་པའི་ཁྲོམ་སྐོར་སྐད་འབོད་དང༌། ལས་ཀ་དང་སློབ་ཁྲིད་མཚམས་འཇོག་སོགས་" བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་ལ་ངོ་རྒོལ་དང་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་ལ་ངོ་རྒོལ་" བྱེད་པའི་" ལྔ་བཞི་ལས་འགུལ་" གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་རྒྱ་ནག་ཧྲིལ་པོར་ཁྱབ་འཕེལ་བྱུང་སྟེ། ཤེས་ཡོན་ཅན་ཚོས་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་ཁབ་དཀའ་ཉེན་ལས་སྐྱོབ་ཐབས་ལ་བསམ་གཞིགས་བགྲོ་གླེང་རྒྱ་ཆེར་བྱས། རྒྱ་ནག་ཕྱོགས་ནས་ཝར་སི་ལི་ཆིངས་ཡིག་ལ་མིང་རྟགས་འགོད་མེད། དེས་རྐྱེན་ངོ་རྒོལ་ལས་འགུལ་དེར་ལྷག་བསམ་གྱི་གྲུབ་འབྲས་ཆེན་པོ་ཞིག་ཐོབ། ལྔ་བཞི་ལས་འགུལ་གིས་བསྐུལ་རྐྱེན་བྱེད་པའི་རིག་གནས་ལས་འགུལ་གསར་པ་དེ་ 1920s དང་ 1930s ཙམ་གྱི་བཅུ་ཕྲག་ཁ་ཤས་ནང་ཡར་ངོའི་ཟླ་ལྟར་རྒྱས།
ཤེས་ཡོན་ཅན་ཚོས་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་ཁབ་དཀའ་ཉེན་ལས་སྐྱོབ་ཐབས་ལ་བསམ་གཞིགས་བགྲོ་གླེང་རྒྱ་ཆེར་བྱས། ཁྲིན་ཏུའུ་ཞིའུ་དང་ལི་ཏ་ཀྲའོ་སོགས་མཁས་པ་སྐོར་ཞིག་གིས་རྒྱ་ནག་རྗེས་ལུས་དང་དབུལ་ཕོངས་ལས་སྐྱོབ་བྱེད་ནི་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ཁོ་ན་ཉིད་ཡིན་པའི་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱས་པ་དང༌། ས་གནས་སོ་སོར་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ཚོགས་ཆུང་ཡང་མང་དུ་དར། 1920ལོའི་ཟླ་བ་གསུམ་པར་ཝེ་ཅིང་སེ་ཅེ་སོགས་ཀྲུང་གོར་ཡོང་ནས་གུང་ཁྲན་ཏང་གི་ཡན་ལག་ཅིག་འཛུགས་རྩིས་བྱས། 1921ལོའི་ཟླ་བ3པར་ཁྲེན་ཏུའུ་ཞིའུ་དང་ལི་ཏ་ཀྲའོ། ཚའེ་ཧོ་སེན་སོགས་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་གཏུགས་བྱུང་བ་དང་འབྱོར་མེད་གྲལ་རིམ་གྱི་སྲིད་དབང་འཛུགས་རྒྱུའི་དམ་བཅའ་བརྟན་པོ་བཞག 1921ལོའི་ཟླ་བ་བདུན་པའི་ཚེས་ཉི་ཤུ་རྩ་གཉིས་ཉིན་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ས་ཆ་ཁག་ནས་ཡོང་བའི་ཚོགས་མི་བཅུ་གསུམ་ཧྲང་ཧའེ་པོ་ཝུན་གྱི་སྐྱེས་མའི་སློབ་གྲྭའི་ཉལ་ཁང་དུ་ཐོག་དང་པོར་འདུ་འཛོམས་བྱས་ཤིང་། ཀྲུང་གོ་གུང་ཁྲན་ཏང་ཞེས་པ་ཡང་མི་རྣམས་ཀྱིས་སེམས་ཤུགས་བརྟན་པོས་རྒྱལ་སྤྱིའི་གླུ་གཞས་གཏོང་བ་དང་དུས་མཚུངས་སུ་དབུ་བརྙེས།
1925 ལོའི་དཔྱིད་ཀར། སུང་ཀྲུང་ཧྲན་པེ་ཅིན་དུ་འདས། 1926 ལོར། གོ་མིན་ཏང་ནང་ཁུལ་དུ་ཆབ་སྲིད་ལངས་ཕྱོགས་ཐད་རྩོད་གླེང་གིས་དུམ་བུ་གཉིས་སུ་གྱེས་པ་དང༌། ཅང་ཅེ་ཧྲི་ཡིས་གོ་མིན་ཏང་གི་དམག་སྤྱིའི་གོ་གནས་བཟུང་སྟེ། འབྲི་ཆུ་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་དམག་ཤེད་ཅན་འདུལ་འཇོམས་ཀྱི་དམག་འཁྲུག་བསླངས་པས་སྒེར་གྱི་གྲགས་པ་རྒྱས། གོ་མིན་ཏང་གི་ནང་ཁུལ་དུ་གུང་ཁྲན་ཏང་གིས་ལྐོག་ཇུས་གཤོམ་གྱི་ཡོད་ལུགས་ཀྱི་རྩོད་གླེང་བྱུང་བ་དང༌། དམར་ཤོག་ཚོགས་པས་ཧུའུ་ནན་སོགས་སུ་ས་ཞིང་བཅོས་བསྒྱུར་གྱིས་ཞིང་བདག་ལ་འཐབ་རྩོད་དང་ཁྲག་སྦྱོར་གྱི་དོན་རྐྱེན་བསླངས་པར།གོ་མིན་ཏང་གི་ས་གནས་ལས་བྱེད་ཚོས་བཟོད་སྒོམ་བྱེད་ཐབས་མེད་སྟབས། དམར་ཤོག་ཚོགས་མི་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཆིག་སྟོང་ཙམ་བསད། 1927 ལོར་ཧྲང་ཧེ་དང་ཝུའུ་ཧན་སོགས་ནས་ཀྱང་དམར་ཤོག་ཚོགས་མི་གཙང་སེལ་གྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་བས ། གོ་གུང་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་རྨང་གཞི་ཐོར་ཞིག་ཏུ་སོང༌།
1934 ལོའི་ཟླ་ 10 ནས་བཟུང༌། དམར་དམག་རྣམས་" ལེ་དབར་ཉིས་ཁྲི་ལྔ་སྟོང་གི་རྒྱང་བསྐྱོད་" བྱེད་མགོ་ཚུགས། 1935 ལོའི་ཙུན་དབྱི་ཚོགས་འདུའི་སྟེང༌། མའོ་ཙེ་ཏུང་ལ་དམར་ཤོག་གི་དབང་ཆ་ཐོབ། དམར་དམག་རྣམས་ཅང་ཞི་དང་ཀོས་ཀྲོའུ། སི་ཁྲོན། མདོ་ཁམས་གཉིས་ཀྱི་ས་ཐོག་ཏུ་སླེབས་ཏེ་འཕྲོག་བཅོམ་གྱི་སྤྱོད་ངན་ཚབས་ཆེ་བརྩམས་ཡོད་ཚུལ་མའོ་ཙེ་ཏུང་གིས་ཨ་རིའི་གསར་འགོད་པ་སི་ནོ་ལ་ཁས་ལེན་བྱས་ཡོད། ཀན་སུའུ། ཧྲའན་ཞི་བཅས་བརྒྱུད་དེ། མཐར་ཧྲའན་ཞི་བྱང་རྒྱུད་དུ་ལིའུ་ཀྲི་ཏན་གྱི་དམག་དཔུང་དང་བསྡོངས་ཏེ། ཧྲའན་ཀན་ཉིན་རྟེན་གཞི་བཙུགས་པ་དང༌། རྒྱང་བསྐྱོད་ཀྱི་མཐའ་འབྲས་སུ་དམར་དམག་བརྒྱད་ཁྲི་དྲུག་སྟོང་ལྷག་ཙམ་ནས་ཁྲི་གཅིག་ཡས་མས་ལས་ལྷག་མེད། དེ་ལྟར་གོ་གུང་མཉམ་འབྲེལ་ཐེངས་དང་པོ་ནི་དམར་ཤོག་ཚོགས་པ་རྦད་དེ་ཕམ་ཉེས་སུ་ཕྱིན་ཏེ་མཇུག་བསྒྲིལ། རི་འགོག་དམག་འཁྲུག་དང་གོ་གུང་མཉམ་འབྲེལ་གཉིས་པ། སྤྱི་ལོ་ 1931 ཟླ་ 9 ནང༌། ཉི་ཧོང་རྒྱ་ནག་གིས་ཉི་ཧོང་ལ་རི་པིན་ཟེར།གིས་རྒྱ་ནག་ཤར་བྱང་གི་ས་ཆ་བཙན་བཟུང་བྱས། 1936 ལོ་མཇུག་ཏུ། གོ་གུང་གཉིས་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་ཉི་ཧོང་འགོག་རྒྱུར་གྲོས་མཐུན་བྱུང༌། སྤྱི་ལོ་1937 ཟླ་ 7 ཚེས་ 7 ཉིན། ཉི་ཧོང་དང་རྒྱ་ནག་དབར་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་དམག་འཐབ་མགོ་ཚུགས། གོ་གུང་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ལས་རིམ་ཐོག་མར། ཡན་ཨན་དུ་ཡོད་པའི་དམར་ཤོག་ཚོགས་པའི་སྲིད་གཞུང་དེ་གོ་མིན་ཏང་སྲིད་གཞུང་གི་ཐད་གཏོགས་ཡན་ལག་ལས་ཁུངས་སུ་བསྒྱུར་བ་དང༌། དམར་དམག་ཁྲི་བརྒྱད་ཙམ་ཡོད་པ་དེ་གོ་མིན་ཏང་གི་དམག་སྡེ་ཨང་བརྒྱད་པར་པ་ལུའུ་ཅུན།མིང་བསྒྱུར་བྱས། རྒྱང་བསྐྱོད་རྗེས་རང་སར་འཇབ་དམག་རྒྱག་མཁན་གྱི་འཇབ་དམག་རུ་ཁག་བརྒྱད་སྟོང་ཙམ་ཡོད་པ་དེ་དག་" གོ་མིན་གསར་བརྗེ་དམག་དཔུང་སྐམ་དམག་གསར་བཙུགས་ཅུན་ཤོག་བཞི་བ་" ཞིན་སི་ཅུན།ཞེས་པར་བཅོས་སྒྲིག་བྱས།
སྤྱི་ལོ་ 1945 ཟླ་ 8 ཚེས་ 6 ཉིན། ཨ་རིས་ཉི་ཧོང་གི་ཧི་རོ་ཤི་མར་རྡུལ་ཕྲན་མཚོན་ཆ་མ་རྡུལ་འབར་མདེལ།དང་པོ་གཡུག་སྟེ། ཉི་ཧོང་ཕམ་ཉེས་སུ་འགྲོ་རྒྱུར་གཏན་འཁེལ་བ་དང༌། ཚེས་༨ ཉིན་སུའུ་ལན་གྱིས་ཀྱང་ཉི་ཧོང་ལ་དམག་འཁྲུག་གི་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཤིང༌། རྒྱ་ནག་གི་ཤར་བྱང་ས་ཐོག་ཏུ་སླེབས། ཚེས་ 15 ཉིན་ཉི་ཧོང་གིས་ཆ་རྐྱེན་གང་ཡང་མེད་པའི་སྒོ་ནས་མགོ་བཏགས་ཞུས། འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་པ་མཇུག་བསྒྲིལ། གོ་མིན་ཏང་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་མཁན་མཐུན་གྲོགས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁོངས་སུ་ཚུད་དེ། ཉི་ཧོང་གི་ལག་ནས་ཐའེ་ཝན་གྱི་བདག་དབང་རྩིས་ལེན་བྱས།
1946 ལོའི་ཟླ་ 6 ནང༌། གོ་མིན་ཏང་གིས་དམར་ཤོག་ཚོགས་པའི་རྟེན་གཞིར་གློ་བུར་དུ་འཇབ་རྒོལ་བྱས་ཤིང༌། ཕྱོགས་གཉིས་ནས་དོན་རྐྱེན་སློང་མཁན་སུ་ཡིན་ཁག་དཀྲི་བྱེད་ཞོར་དུ་གོ་གུང་གཉིས་ནང་འཁྲུག་གི་མགོ་ཚུགས། ཨ་རིས་གོ་མིན་ཏང་ལ་དམག་དོན་གྱི་རོགས་རམ་མཚམས་འཇོག་བྱས་པས། གོ་མིན་ཏང་ཉམས་རྒུད་ཀྱི་ཐུར་ལམ་དུ་དེད། ལོ་མཇུག་ཏུ་གོ་མིན་ཏང་གིས་མགོ་འཁྲིད་པའི་སྲིད་དོན་ཚོགས་པ་ཁག་ཅིག་གིས་ཁྲིམས་བཟོའི་ཚོགས་ཆེན་བསྐངས་ཏེ། རྒྱ་ནག་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྩ་ཁྲིམས་གཏན་འབེབས་དང༌། སྲིད་འཛིན་འོས་འདེམས་བྱས་པར། གུང་ཁྲན་ཏང་གིས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་ངོ་རྒོལ་བྱས་པས། གོ་གུང་གཉིས་རྦད་དེ་དགྲ་ཟླར་གྱུར། རྒྱལ་ཡོངས་སུ་ནང་འཁྲུག་གི་རྐྱེན་པས་དངུལ་ལོར་འགྲེམས་ཐལ་ཤོར་བ་དང༌། དཔལ་འབྱོར་དང་དངུལ་ལོར་གྱི་སྒྲིག་སྲོལ་རྨང་ནས་འཇིག་ལ་ཉེ་བའི་གནས་སྟངས་ལ་གཞིགས་ཏེ། སྤྱི་ལོ་ 1947 ཟླ་ 7 ནས་བཟུང༌། གུང་ཁྲན་ཏང་གིས་སློབ་མའི་རྔམ་སྟོན་ཁྲོམ་སྐོར་ལས་འགུལ་ལ་སྐུལ་སློང་དང༌། མི་སེམས་འགུག་ཐབས་ཀྱི་དྲིལ་བསྒྲགས། སོ་མྱུལ་འབོར་ཆེན་བཏང་ནས་དམག་དོན་གསང་གནས་ལོན་ཐབས། གྲོང་གསེབ་ཀྱིས་གྲོང་ཁྱེར་བསྐོར་བསྐྱིལ་སོགས་ཀྱི་འཐབ་ཇུས་སྤྱད་དེ་གོ་མིན་ཏང་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ཕར་རྒོལ་བྱེད་མགོ་བརྩམས།
1948 ལའི་ཟླ་ 10 ཚེས་ 10 ཉིན། གུང་ཁྲན་ཏང་གིས་ཀྲུང་གོ་མི་དམངས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་གི་མིང་ཐོག་ནས། " ཅང་ཅེ་ཧྲི་ཕམ་པར་རྒྱོབས། རྒྱལ་ཡོངས་བཅིངས་འགྲོལ་གཏོང་" ཞེས་སོགས་ཀྱི་འབོད་ཚིག་བསྒྲགས། ཅང་མ་འགོར་བར། བཅིངས་འགྲོལ་དམག་གིས་རྒྱལ་ཕམ་ཐག་གཅོད་ཀྱི་གཡུལ་བཤམས། སྤྱི་ལོ་ 1948 ལོ་ནས་འགོ་འཙུགས་ཏེ་ པེ་ཅིང་དང་ཐེན་ཅིན་སོགས་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཁུལ་རྒྱ་ཆེན་ཞིག་བཅད་བཟུང་བྱས། " ཕིན་ཅིན་གཡུལ་འགྱེད་" དང་ " ཧའེ་ཧེ་གཡུལ་འཁྲུག་" སོགས་ཅང་སུའུ་དང་ཨན་ཧོས་བྱང་རྒྱུད་དམག་འཐབ་ཆེ་ཁག་འདི་གསུམ་བརྒྱུད། གུང་ཁྲན་ཏང་གིས་འབྲི་ཆུའི་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱ་ནག་གི་ས་སྡེ་ཕལ་མོ་ཆེ་བདག་ཏུ་བཟུང༌། གོ་མིན་ཏང་གི་དམག་དཔུང་རི་ལུག་པ་ལྟར་ཕམ།
1949 ལོའི་ཟླ་དང་པོར། ཅང་ཅེ་ཧྲི་སྲིད་ཁྲི་ལས་བབས། ལི་ཙུང་རིན་གྱིས་སྲིད་འཛིན་ལས་ཚབ་ཀྱི་མིང་ཐོག་ནས། འབྲི་ཆུའི་ལྷོ་བྱང་གི་ས་ཁོངས་བགོ་བཤའ་བརྒྱབ་སྟེ་འཛིན་སྐྱོང་བྱ་རྒྱུའི་གྲོས་མགོ་བཏོན་པར་གུང་ཁྲན་གིས་ཁས་མ་བླངས་པ་དང༌། ཟླ་ 4 ནང༌། མི་དམངས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་འབྲི་ཆུ་བརྒལ་ཏེ་དཔུང་བཏེག ཚེས་ 23 ཉིན་ནན་ཅིན་བླངས། གོ་མིན་ཏང་གིས་རྒྱ་ནག་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་དུས་རབས་དེ་མཇུག་བསྒྲིལ། །
རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ། (1949–ད་ལྟ་བར་)
[རྩོམ་སྒྲིག]རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱས་པ་འདིར་གཟིགས་རོགས།
མི་སེར་ནང་འཁྲུག་གི་འཐབ་རྒོལ་གཙོ་བོ་དེ་ 1949 ལོར་འཇུག་སྒྲིལ་བ་དང། གོ་མིན་སྲིད་གཞུང་ཡང་རྒྱ་ནག་སྐམ་ས་ཆེན་མོ་ནས་ཕྱིར་འཐེན་བྱས། རྟེན་གཞི་ཐེ་ཝན་ལ་སྤོས་ཏེ་ཉེ་འཁོར་གྱི་གླིང་ཕྲན་ཁག་ལ་རྒྱུན་སྲིང་འཛིན་སྐྱོང་བྱས། རྒྱ་ནག་ཏང་ཤོག་ཚོགས་པས་མུ་འཐུད་རྒྱ་ནག་སྐམ་ས་ཆེན་མོར་དབང་སྒྱུར་མཛད། 1949 ཟླ་བ་བཅུ་བའི་ཚེས་གཅིག་ཉིན་གནམ་བདེ་སྒོ་མོའི་ཐང་ཆེན་དུ་ མའོ་ཀྲུ་ཞིས་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་དབུ་བརྙེས་པའི་གསལ་བསྒྲགས་མཛད། ཀྲུང་གོ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་འམ་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ནི་དོན་གཅིག་ཡིན།
ཀྲུང་གོ་གསར་པ་ནི་ལས་འགུལ་དང་ལོ་ལྔ་ཚན་གྱི་འཆར་གཞི་ལྟར་གྲུབ་འབྲས་གང་ཙམ་འཐོབ། མདུན་སྐྱོད་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་ལས་འགུལ་དེས་རྐྱེན་པས་ཧ་ལམ་མི་འབོར་ས་ཡ་ 45 ཙམ་སྲོག་ཤོར། 1966 ལོར་ མའོ་རྩེ་ཏུང་དང་ཤོག་ཁས་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་འགོ་བཙུགས། དེ་མུ་མཐུད་ལོ་བཅུ་ཙམ་རྗེས་མའོ་མ་ཤི་བར་གནས། དམར་ཤོག་ཚགས་པའི་ནང་ཁུལ་གྱི་སྲིད་དབང་འཐབ་རྩོད་དང་ཨུ་རུ་སུ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ། རྒྱ་ནག་སྤྱི་ཚོགས་སྟེང་གནོན་ཤུགས་ཡོང་བར་དྭོགས་སྟེ་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ནི་ཀུན་སློང་བྱས། རྒྱ་ནག་སྤྱི་ཚོགས་སྟེང་གསར་བརྗེའི་གྱེན་ལངས་གལ་ཆེ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར།
1972 ལོར་ཨུ་རུ་སུ་དང་རྒྱ་ནག་ཁ་གྱེས་པའི་ཛ་དྲག་དུས་སྐབས་འདིར། ཨ་རི་གཉམ་དུ་འབྲེལ་ལམ་བཟང་ཏུ་གཏོང་ཆེད་མའོ་དང་ཀྲའུ་ཨན་ལིས་རྒྱལ་ས་པེ་ཅེང་དུ་རི་ཅར་ནི་སོན་དང་བཇལ་འཕྲད་གནང། དེ་ལོར་རང་དུ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་དུ་མིན་གྭོ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྐུབ་སྟེགས་ཚབ་ཏུ་ཀྲུང་གོ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ནི་ཆོགས་ཞུགས་མི་སྣ་དང། མ་ཟད་སྡེ་སྲུང་ལྷན་ཁང་གི་གཏན་འཇགས་ཚོགས་མིར་འགྱུར།
1976 ལོར་མའོ་རྩེ་ཏུང་གྲོངས་རྗེས་རྒྱ་ནག་དབུས་གཞུང་གི་དབང་ཆ་བགོ་འགྲེམས་ལ་མཚམས་ཚིགས་གསལ་བོ་མེད་པའི་དབང་གིས། ཕྱོགས་སོ་སོ་ནས་དབང་རྩོད་ཀྱི་ཚ་ངར་འཕྱུར་ཏེ། སྲིད་དབང་གི་འཐབ་ཙོད་མཇུག་འཐུད། " མི་བཞི་ཤོག་ཁག་" འཛིན་བཟུང་དང༌། ཏིན་ཞའོ་ཕིན་ཐེངས་གསུམ་པར་སྲིད་དབང་འཐབ་རྩོད་དུ་ཞུགས་པས། རྒྱ་ནག་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་རིམ་གསར་པ་ཞིག་ཕྱེས། ཧྭ་ཡིས་ཕྱོགས་སྔར་ལངས་པའི་" མི་བཞི་ཤོག་ཁག་" གཞོམ་ཆེད། ལག་གང་སྔ་བརྩད་དེ། སྐབས་དེར་དམག་གི་དབང་ཆ་ལག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཡེ་ཅིན་དབྱིང་དང་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས། ལོ་དེའི་ཟླ་༡༠ ཚེས་༦ ཉིན་ཅང་ཆིན་སོགས་ཚོགས་འདུར་འབོད་འགུག་གིས། དབུས་སྐུ་སྲུང་དམག་སྡེའི་འགོ་བ་ཝང་ཏུང་ཞིན་ལ་སྐུ་སྲུང་དམག་སྡེ་༨༣༤༡ བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་དུ་བཅུག་སྟེ། " མི་བཞི་ཤོག་ཁག་" དང་ཕྱོགས་གཏོགས་རྣམས་འཕྲལ་མར་འཛིན་བཟུང་གིས་ཟུར་བཀར་ཞིབ་བཤེར་བྱས། ཚེས་༡༨ ཉིན་ཧྭ་གོ་ཧྥིན་གྱིས་དབུས་དམར་ཤོག་ཚོགས་པའི་མིང་ཐོག་ནས་" མི་བཞི་ཤོག་ཁག་" ཕམ་པར་བརྒྱབ་པའི་བརྡ་ཁྱབ་བཏང༌། ༡༩༧༧ ལོའི་ཟླ་༨ པར་ཏང་གི་ཚོགས་ཆེན་བཅུ་གཅིག་སྟེང༌། " རིག་གནས་གསར་བརྗེ་" དངོས་སུ་མཇུག་བསྒྲིལ་བའི་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས།
ཏིན་ཞའོ་ཕིན་ནི་ལོའི་བར་རྒྱ་ནག་གི་དབུ་ཁྲིད་