Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση
Μέρος της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης
Κεντρικό Ισραήλ και Περιοχή Γ (μπλε), το τμήμα της Δυτικής Όχθης υπό τον πλήρη ισραηλινό έλεγχο, 2011
Χρονολογία20ος αιώνας – σήμερα
Κύρια φάση: 1964–1993
ΤόποςΜέση Ανατολή
Κυρίως στο Ισραήλ, τη Δυτική Όχθη, τη Λωρίδα της Γάζας και τον Λίβανο.
ΚατάστασηΣε εξέλιξη, Ισραηλινοπαλαιστινιακή ειρηνευτική διαδικασία
μάχες υψηλού επιπέδου, κυρίως μεταξύ Ισραήλ και Γάζας
Αντιμαχόμενοι
Ισραήλ
Απολογισμός
21,500 απώλειες (1965–2013)[1]

Η ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση (εβραϊκά: הסכסוך הישראלי-פלסטיני, αραβικά: النزاع-الفلسطيني الإسرائيلي) αναφέρεται στη συνεχιζόμενη διένεξη μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων που ξεκίνησε στα μέσα του 20ού αιώνα.[2] Οι καταβολές της σύγκρουσης ανάγονται στην εβραϊκή μετανάστευση και στη θρησκευτική σύγκρουση στην Παλαιστίνη υπό Βρετανική Εντολή μεταξύ Εβραίων και Αράβων.[3] Έχει αναφερθεί ως η «πιο ανυπόληπτη σύγκρουση» στον κόσμο, με τη συνεχιζόμενη ισραηλινή κατοχή της Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας να κρατά για δεκαετίες.[4][5][6]

Δημόσιες διακηρύξεις αξιώσεων για μια εβραϊκή πατρίδα στην Παλαιστίνη, συμπεριλαμβανομένου του Πρώτου Σιωνιστικού Συνεδρίου του 1897 και της Διακήρυξης του Μπάλφουρ του 1917, δημιούργησαν πρώιμες εντάσεις στην περιοχή. Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η εντολή για την Παλαιστίνη περιελάμβανε μια δεσμευτική υποχρέωση για «την ίδρυση στην Παλαιστίνη μιας εθνικής περιοχής για τον εβραϊκό λαό». Οι εντάσεις μετατράπηκαν σε ανοιχτή παραστρατιωτική σύγκρουση μεταξύ Εβραίων και Αράβων.[7][8] Το σχέδιο διχοτόμησης των Ηνωμένων Εθνών του 1947 για την Παλαιστίνη δεν εφαρμόστηκε ποτέ και προκάλεσε τον Παλαιστινιακό Πόλεμο 1947–1949. Το τρέχον ισραηλινοπαλαιστινιακό status quo ξεκίνησε μετά την ισραηλινή στρατιωτική κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών στον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967.

Έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες για την επίλυση της σύγκρουσης ως μέρος της Ισραηλινοπαλαιστινιακής ειρηνευτικής διαδικασίας, παράλληλα με άλλες προσπάθειες για την επίλυση της ευρύτερης αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης.[5][9][10][11] Με τις συμφωνίες του Όσλο του 1993–1995, σημειώθηκε κάποια πρόοδος προς μια λύση δύο κρατών, αλλά η κατοχή και ο αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας από το 2005 συνεχίζονται. Τα ζητήματα του τελικού καθεστώτος περιλαμβάνουν το καθεστώς της Ιερουσαλήμ, τους ισραηλινούς εποικισμούς, τα σύνορα, την ασφάλεια και τα δικαιώματα του νερού[12] καθώς και την ελεύθερη κυκλοφορία των Παλαιστινίων[13] και το παλαιστινιακό δικαίωμα επιστροφής των προσφύγων.

Η βίαια σύγκρουση στην περιοχή —πλούσια σε τοποθεσίες ιστορικού, πολιτιστικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος παγκοσμίως— έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών διεθνών συνεδρίων που ασχολούνται με ιστορικά δικαιώματα, ζητήματα ασφάλειας και ανθρώπινα δικαιώματα και υπήρξε ένας παράγοντας που παρεμποδίζει τον τουρισμό και τη γενική πρόσβαση σε περιοχές που αμφισβητούνται έντονα.[14] Η πλειονότητα των ειρηνευτικών προσπαθειών έχει επικεντρωθεί γύρω από τη λύση των δύο κρατών, η οποία περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους δίπλα στο Ισραήλ. Ωστόσο, η δημόσια υποστήριξη για μια λύση δύο κρατών, η οποία στο παρελθόν απολάμβανε υποστήριξης τόσο από τους Ισραηλινούς όσο και από τους Παλαιστίνιους,[15][16][17] έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια.[18][19][20]

Μέσα στην ισραηλινή και παλαιστινιακή κοινωνία, η σύγκρουση δημιουργεί μια μεγάλη ποικιλία απόψεων. Από την έναρξή της, οι απώλειες της σύγκρουσης δεν έχουν περιοριστεί μόνο στους μαχητές, με μεγάλο αριθμό θανάτων αμάχων και από τις δύο πλευρές. Η λύση των δύο κρατών παραμένει η πιο δημοφιλής επιλογή μεταξύ των Ισραηλινών, αν και η δημοτικότητά της παρουσίασε μεγάλες διακυμάνσεις τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες.[18][19][21] Οι Ισραηλινοί είναι χωρισμένοι σε ιδεολογικές γραμμές, και πολλοί τάσσονται υπέρ της διατήρησης του status quo.[19] Οι περισσότεροι Παλαιστίνιοι απορρίπτουν τις λύσεις των δύο κρατών δύο από το 2022. Πολλοί πιστεύουν ότι η λύση των δύο κρατών δεν είναι πλέον πρακτική. Οι περισσότεροι Παλαιστίνιοι υποστηρίζουν ένοπλες επιθέσεις εναντίον Ισραηλινών εντός του Ισραήλ ως μέσο τερματισμού της κατοχής.[20]

Η αμοιβαία δυσπιστία και οι σημαντικές διαφωνίες είναι βαθιές σε βασικά ζητήματα, όπως και ο αμοιβαίος σκεπτικισμός σχετικά με τη δέσμευση της άλλης πλευράς να τηρήσει τις υποχρεώσεις της σε μια ενδεχόμενη διμερή συμφωνία.[22] Από το 2006, η παλαιστινιακή πλευρά έχει διαλυθεί λόγω της σύγκρουσης μεταξύ της Φατάχ, του παραδοσιακά κυρίαρχου κόμματος και του μετέπειτα εκλογικού νικητή, της Χαμάς, μιας μαχητικής ισλαμιστικής ομάδας που απέκτησε τον έλεγχο της Γάζας[23]. Από το 2019, η ισραηλινή πλευρά βιώνει επίσης πολιτική αναταραχή, με τέσσερις βουλευτικές εκλογές να έχουν διεξαχθεί σε διάστημα δύο ετών.[24][25] Ο τελευταίος γύρος ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2013 αλλά ανεστάλη το 2014. Από το 2006, η Χαμάς και το Ισραήλ έχουν κάνει τέσσερις πολέμους, τον πιο πρόσφατο το 2021.[23]

Τα δύο μέρη που θα συμμετάσχουν σε οποιαδήποτε άμεση διαπραγμάτευση είναι η ισραηλινή κυβέρνηση και η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO). Οι επίσημες διαπραγματεύσεις γίνονται υπό την αιγίδα του Κουαρτέτου για τη Μέση Ανατολή, το οποίο αποτελείται από τα Ηνωμένα Έθνη, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Αραβικός Σύνδεσμος, ο οποίος έχει προτείνει ένα εναλλακτικό σχέδιο ειρήνης, είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας. Η Αίγυπτος, ιδρυτικό μέλος του Αραβικού Συνδέσμου, υπήρξε ιστορικά βασικός συμμετέχων στην αραβοϊσραηλινή σύγκρουση και στις σχετικές διαπραγματεύσεις, περισσότερο από τη συνθήκη ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ. Ένας άλλος εξίσου βασικός συμμετέχων είναι η Ιορδανία, η οποία προσάρτησε τη Δυτική Όχθη το 1950 και την κράτησε μέχρι το 1967, χωρίς να διεκδικεί την εδαφική της αξίωση το 1988, με τους βασιλικούς Χασεμίτες της Ιορδανίας να είναι υπεύθυνοι για την κηδεμονία των ιερών τόπων στην Ιερουσαλήμ.

Υπόβαθρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η εφημερίδα Φαλαστίν, ιδιοκτησίας Παλαιστινίων Άραβων Χριστιανών, παρουσιάζει μια καρικατούρα στην έκδοσή της στις 18 Ιουνίου 1936 που δείχνει τον Σιωνισμό ως κροκόδειλο υπό την προστασία ενός Βρετανού αξιωματικού που λέει στους Παλαιστίνιους Άραβες: Μη φοβάστε!!! Θα σας καταπιώ ειρηνικά....[26]

Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση έχει τις ρίζες της στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, με τη γέννηση του σιωνιστικού κινήματος και την απόφασή του να διεκδικήσει μια εθνική εβραϊκή εστία στην Παλαιστίνη. Η Διακήρυξη Μπάλφουρ ήταν μια ανοικτή επιστολή που υιοθετήθηκε επισήμως από τη βρετανική κυβέρνηση το 1917 κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανακοινώνοντας την υποστήριξη για την ίδρυση ενός «εθνικού κράτους για τον εβραϊκό λαό» στην Παλαιστίνη.[27] Η σύγκρουση μεταξύ των Παλαιστινίων που αρνούνταν να αποδεχτούν αυτήν την εξέλιξη και των Εβραίων που ήταν διατεθειμένοι να αγωνιστούν για να πραγματοποιήσουν τον εθνικό του σκοπό, μετατράπηκε σε σεχταριστική σύγκρουση στην Βρετανική Παλαιστίνη τις δεκαετίες του 1930 και του 1940 που επεκτάθηκε και στην ευρύτερη αραβο-ισραηλινή σύγκρουση αργότερα.[28]

Η επιστροφή αρκετών Παλαιστινίων Αράβων, υπό την αναδυόμενη ηγεσία του Χάτζι Μοχάμεντ Αμίν αλ Χουσέινι, από τη Δαμασκό στην Βρετανική Παλαιστίνη σηματοδότησε την αρχή του παλαιστίνιου αραβικού αγώνα για τη δημιουργία ενός εθνικού κράτους για τους Άραβες της Παλαιστίνης και την εκδίωξη των Εβραίων.[29] Ο Αμίν αλ-Χουσείνι, αρχιτέκτονας του παλαιστινιακού αραβικού εθνικού κινήματος, χαρακτήρισε αμέσως το σιωνιστικό κίνημα και την εβραϊκή μετανάστευση στην Παλαιστίνη ως τον μοναδικό εχθρό του σκοπού του,[30] ξεκινώντας μεγάλης κλίμακας ταραχές εναντίον των Εβραίων ήδη από το 1920 στην Ιερουσαλήμ και το 1921 στη Γιάφα. Μεταξύ των αποτελεσμάτων της βίας ήταν η ίδρυση της εβραϊκής παραστρατιωτικής δύναμης Χαγκάνα. Το 1929, μια σειρά βίαιων ταραχών οδήγησε στο θάνατο 133 Εβραίων και 116 Αράβων, με σημαντικές απώλειες Εβραίων στη Χεβρώνα και το Σαφέντ και την εκκένωση των Εβραίων από τη Χεβρώνα και τη Γάζα.[31]

Αραβική εξέγερση του 1936-1939 στην Παλαιστίνη, υποκινούμενη από την αντίθεση στη μαζική εβραϊκή μετανάστευση.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο αραβικός εθνικός αγώνας στην Παλαιστίνη είχε προσελκύσει πολλούς Άραβες εθνικιστές αγωνιστές από όλη τη Μέση Ανατολή, όπως ο Σεΐχης Ιζαντίν αλ-Κασάμ από τη Συρία, ο οποίος ίδρυσε την ένοπλη ομάδα "Μαύρο Χέρι" και είχε προετοιμάσει τις προϋποθέσεις για την αραβική εξέγερση του 1936. Μετά το θάνατο του αλ-Κασάμ στα τέλη του 1935, ξέσπασαν εντάσεις στην αραβική γενική απεργία και το γενικό μποϊκοτάζ. Η απεργία σύντομα επιδεινώθηκε σε βιαίες ταραχές και η αραβική εξέγερση του 1936-1939 στην Παλαιστίνη καταπνίγηκε αιματηρά από τους Βρετανούς με τη βοήθεια συνδεδεμένων δυνάμεων της Αστυνομίας Εβραίων Εποικισμού, της Βοηθητικής Εβραϊκής Αστυνομίας και των Βρετανό-ισραηλινών Ειδικών Νυχτερινών Ομάδων.[28] Στο πρώτο κύμα οργανωμένης βίας, που διήρκεσε μέχρι τις αρχές του 1937, οι περισσότερες αραβικές ομάδες ηττήθηκαν από τους Βρετανούς και έγινε αναγκαστική εκδίωξη μεγάλου μέρους της αραβικής ηγεσίας. Η εξέγερση οδήγησε στη σύσταση της Επιτροπής Πέλ για τη διχοτόμηση της Παλαιστίνης, αν και στη συνέχεια απορρίφθηκε από τους Παλαιστίνιους Άραβες. Οι δύο κύριοι Εβραίοι ηγέτες, ο Χάιμ Βάισμαν και ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν, αποδέχθηκαν τις συστάσεις αλλά ορισμένοι δευτερεύοντες Εβραίοι ηγέτες τις αποδοκίμασαν.[32] [33][34]

Η ανανεωμένη βία, η οποία είχε διαρκέσει σποραδικά μέχρι την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έληξε με περίπου 5.000 θύματα, κυρίως από την αραβική πλευρά. Με την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η κατάσταση στην Βρετανική Παλαιστίνη ηρέμησε. Επέτρεψε μια στροφή προς μια πιο μετριοπαθή στάση μεταξύ των Παλαιστινίων Αράβων, υπό την ηγεσία της φυλής Νασαμπίσι και ακόμη και την ίδρυση του εβραιοαραβικού συντάγματος της Παλαιστίνης υπό βρετανική διοίκηση, πολεμώντας τους Γερμανούς στη Βόρεια Αφρική. Ωστόσο, η πιο ριζοσπαστική εξόριστη φατρία του αλ-Χουσεϊνί έτεινε να συνεργαστεί με τη ναζιστική Γερμανία και συμμετείχε στην ίδρυση μιας μηχανής προπαγάνδας υπέρ των Ναζί σε όλο τον αραβικό κόσμο. Η ήττα των Αράβων εθνικιστών στο Ιράκ και η μετέπειτα μετεγκατάσταση του αλ-Χουσεϊνί στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη του έδεσαν τα χέρια σχετικά με τις επιχειρήσεις πεδίου στην Παλαιστίνη, αν και απαιτούσε τακτικά από τους Ιταλούς και τους Γερμανούς να βομβαρδίζουν το Τελ Αβίβ. Μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μια κρίση για την τύχη των επιζώντων του Ολοκαυτώματος από την Ευρώπη οδήγησε σε ανανεωμένες εντάσεις μεταξύ του Γισούβ και την παλαιστινιακή αραβική ηγεσία. Οι μεταναστευτικές ποσοστώσεις θεσπίστηκαν από τους Βρετανούς, ενώ από την άλλη η παράνομη μετανάστευση και η σιωνιστική εξέγερση κατά των Βρετανών αυξανόταν.[31]

Η γη στην ανοιχτότερη απόχρωση αντιπροσωπεύει έδαφος εντός των συνόρων του Ισραήλ στο τέλος του πολέμου του 1948. Αυτή η γη αναγνωρίζεται διεθνώς ότι ανήκει στο Ισραήλ.

Στις 29 Νοεμβρίου 1947, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε το ψήφισμα 181(ΙΙ) [35] που συνιστά την υιοθέτηση και εφαρμογή ενός σχεδίου για τη διχοτόμηση της Παλαιστίνης σε ένα αραβικό κράτος, ένα εβραϊκό κράτος και την πόλη της Ιερουσαλήμ.[36] Την επόμενη μέρα, στην Παλαιστίνη σημειώθηκαν βιαίες ταραχές. Για τέσσερις μήνες, υπό συνεχείς αραβικές προκλήσεις και επιθέσεις, οι δυνάμεις των Εβραίων εποίκων βρισκόταν συνήθως σε άμυνα ενώ περιστασιακά απαντούσαν.[37] Ο Αραβικός Σύνδεσμος υποστήριξε τον αραβικό αγώνα σχηματίζοντας τον Αραβικό Απελευθερωτικό Στρατό που αποτελούνταν κυρίως από εθελοντές, υποστηρίζοντας τον Παλαιστινιακό Αραβικό Στρατό του Ιερού Πολέμου, υπό την ηγεσία του αλ-Χουσεϊνί και του Χασάν Σαλαμά. Από την εβραϊκή πλευρά, ο εμφύλιος πόλεμος διοικήθηκε από τις μεγάλες υπόγειες πολιτοφυλακές - τους Χαγκανά, Ιργκούν και Λέχι - που ενισχύθηκαν από πολλούς Εβραίους βετεράνους του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και ξένους εθελοντές. Την άνοιξη του 1948, ήταν ήδη ξεκάθαρο ότι οι αραβικές δυνάμεις πλησίαζαν σε πλήρη κατάρρευση, ενώ οι δυνάμεις των Εβραίων εποίκων κέρδιζαν όλο και περισσότερο έδαφος, δημιουργώντας ένα μεγάλης κλίμακας προσφυγικό πρόβλημα των Παλαιστινίων Αράβων.[31]

Ιστορικό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά τη Διακήρυξη της ίδρυσης του Κράτους του Ισραήλ στις 14 Μαΐου 1948, ο Αραβικός Σύνδεσμος αποφάσισε να παρέμβει για λογαριασμό των Παλαιστινίων Αράβων, βαδίζοντας τις δυνάμεις τους στην πρώην βρετανική Παλαιστίνη, ξεκινώντας την κύρια φάση του Αραβο-Ισραηλινού πολέμου του 1948.[36] Οι συνολικές μάχες, που οδήγησαν σε περίπου 15.000 θύματα, οδήγησαν σε συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός και ανακωχής του 1949, με το Ισραήλ να κατέχει μεγάλο μέρος του εδάφους της πρώην Βρετανικής Εντολής, της Ιορδανίας και αργότερα να προσαρτά τη Δυτική Όχθη, με την Αίγυπτο να καταλαμβάνει τη Λωρίδα της Γάζας, όπου η Πανπαλαιστινιακή Κυβέρνηση ανακηρύχθηκε από τον Αραβικό Σύνδεσμο στις 22 Σεπτεμβρίου 1948.[28]

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, η Ιορδανία και η Αίγυπτος υποστήριξαν τις διασυνοριακές επιθέσεις των Παλαιστινίων μαχητών Φενταγίν στο Ισραήλ, ενώ το Ισραήλ διεξήγαγε επιχειρήσεις αντιποίνων στις χώρες υποδοχής. Η κρίση του Σουέζ του 1956 οδήγησε σε μια βραχυπρόθεσμη ισραηλινή κατοχή της Λωρίδας της Γάζας και εξορία της πανπαλαιστινιακής κυβέρνησης, η οποία αργότερα αποκαταστάθηκε με την ισραηλινή αποχώρηση. Η πανπαλαιστινιακή κυβέρνηση εγκαταλείφθηκε εντελώς από την Αίγυπτο το 1959 και συγχωνεύτηκε επίσημα στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία, εις βάρος του παλαιστινιακού εθνικού κινήματος. Η λωρίδα της Γάζας στη συνέχεια τέθηκε υπό την εξουσία του Αιγύπτιου στρατιωτικού διαχειριστή, καθιστώντας τη ντε φάκτο στρατιωτική κατοχή. Το 1964, ωστόσο, ιδρύθηκε μια νέα οργάνωση, η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ), από τον Γιάσερ Αραφάτ [36] η οποία κέρδισε αμέσως την υποστήριξη των περισσότερων κυβερνήσεων του Αραβικού Συνδέσμου και της παραχωρήθηκε μια έδρα στον Αραβικό Σύνδεσμο.

Ο Πόλεμος των Έξι Ημερών του 1967 άσκησε σημαντική επίδραση στον παλαιστινιακό εθνικισμό, καθώς το Ισραήλ απέκτησε τον στρατιωτικό έλεγχο της Δυτικής Όχθης από την Ιορδανία και τη Λωρίδα της Γάζας από την Αίγυπτο. Κατά συνέπεια, η ΟΑΠ δεν μπόρεσε να έχει κανέναν έλεγχο στο έδαφος και ίδρυσε το αρχηγείο της στην Ιορδανία, όπου ζούσαν εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστίνιοι, και υποστήριξε τον ιορδανικό στρατό κατά τη διάρκεια του Πολέμου της φθοράς, ο οποίος περιελάμβανε τη μάχη του Καραμέχ. Ωστόσο, η παλαιστινιακή βάση στην Ιορδανία κατέρρευσε με τον ιορδανοπαλαιστινιακό εμφύλιο πόλεμο το 1970. Η ήττα της ΟΑΠ από τους Ιορδανούς έκανε τους περισσότερους Παλαιστίνιους μαχητές να εγκατασταθούν στο Νότιο Λίβανο, όπου σύντομα κατέλαβαν μεγάλες περιοχές.

Η παλαιστινιακή εξέγερση στο Νότιο Λίβανο κορυφώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, καθώς ο Λίβανος χρησιμοποιήθηκε ως βάση για να εξαπολύσει επιθέσεις στο βόρειο Ισραήλ και εκστρατείες αεροπειρατείας αεροπλάνων σε όλο τον κόσμο, κάτι που προκάλεσε ισραηλινά αντίποινα. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου του Λιβάνου, οι Παλαιστίνιοι μαχητές συνέχισαν να εξαπολύουν επιθέσεις εναντίον του Ισραήλ, ενώ μάχονταν επίσης με τους αντιπάλους εντός του Λιβάνου. Το 1978, η σφαγή στην παράκτια οδό οδήγησε στην ισραηλινή εισβολή πλήρους κλίμακας γνωστή ως Επιχείρηση Λιτάνι. Οι ισραηλινές δυνάμεις, ωστόσο, αποσύρθηκαν γρήγορα από τον Λίβανο και οι επιθέσεις εναντίον του Ισραήλ ξανάρχισαν. Το 1982, μετά από μια απόπειρα δολοφονίας ενός διπλωμάτη της από Παλαιστίνιους, η ισραηλινή κυβέρνηση αποφάσισε να πάρει μέρος στον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου. Τα αρχικά αποτελέσματα για το Ισραήλ ήταν επιτυχή. Οι περισσότεροι Παλαιστίνιοι μαχητές ηττήθηκαν μέσα σε αρκετές εβδομάδες, η Βηρυτός καταλήφθηκε και η ηγεσία της ΟΑΠ κατέφυγε στην Τυνησία τον Ιούνιο με απόφαση του Γιασέρ Αραφάτ.[28]

Η πρώτη ιντιφάντα ξεκίνησε το 1987 ως απάντηση στις κλιμακούμενες επιθέσεις και στην κατοχή. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι διεθνείς προσπάθειες για τη διευθέτηση της σύγκρουσης είχαν ξεκινήσει, υπό το φως της επιτυχίας της ειρηνευτικής συνθήκης Αιγύπτου-Ισραήλ του 1982. Τελικά, η ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης οδήγησε στις Συμφωνίες του Όσλο του 1993, επιτρέποντας στην ΟΑΠ να μετεγκατασταθεί από την Τυνησία και να πάρει έδαφος στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, ιδρύοντας την Παλαιστινιακή Εθνική Αρχή. Η ειρηνευτική διαδικασία είχε επίσης σημαντική αντίθεση μεταξύ ριζοσπαστικών ισλαμικών στοιχείων της παλαιστινιακής κοινωνίας, όπως η Χαμάς και η Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ, που ξεκίνησαν αμέσως μια εκστρατεία επιθέσεων με στόχο τους Ισραηλινούς. Μετά από εκατοντάδες θύματα και ένα κύμα ριζοσπαστικής αντικυβερνητικής προπαγάνδας, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Γιτζάκ Ράμπιν δολοφονήθηκε από έναν Ισραηλινό φανατικό που αντιτάχθηκε στην ειρηνευτική πρωτοβουλία. Αυτό επέφερε σοβαρό πλήγμα στην ειρηνευτική διαδικασία, από την οποία η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση του Ισραήλ το 1996 υποχώρησε.[31]

Μετά από αρκετά χρόνια ανεπιτυχών διαπραγματεύσεων, η σύγκρουση ξέσπασε εκ νέου ως η Δεύτερη Ιντιφάντα τον Σεπτέμβριο του 2000 με περίπου 130 νεκρούς. Το 2005, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Αριέλ Σαρόν διέταξε την απομάκρυνση των Ισραηλινών εποίκων και στρατιωτών από τη Γάζα. Το Ισραήλ και το Ανώτατο Δικαστήριο του κήρυξαν επίσημα τον τερματισμό της κατοχής, λέγοντας ότι «δεν είχε αποτελεσματικό έλεγχο για όσα συνέβησαν» στη Γάζα.[38] Ωστόσο, τα Ηνωμένα Έθνη και πολλοί άλλοι διεθνείς φορείς και ΜΚΟ συνεχίζουν να θεωρούν το Ισραήλ ως την κατοχική δύναμη της Λωρίδας της Γάζας, καθώς το Ισραήλ ελέγχει τον εναέριο χώρο, τα χωρικά ύδατα της Λωρίδας της Γάζας και τη μετακίνηση ανθρώπων ή αγαθών μέσα ή έξω από τη Γάζα από τον αέρα ή τη θάλασσα.[38][39][40]

Το 2006, η Χαμάς κέρδισε με ποσοστό 44% στις παλαιστινιακές κοινοβουλευτικές εκλογές. Το Ισραήλ απάντησε ότι θα ξεκινούσε οικονομικές κυρώσεις εκτός εάν η Χαμάς συμφωνούσε να αποδεχθεί προηγούμενες ισραηλοπαλαιστινιακές συμφωνίες, να αποκηρύξει τη βία και να αναγνωρίσει το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ, κάτι που η Χαμάς απέρριψε.[41] Όταν η εσωτερική παλαιστινιακή πολιτική σύγκρουση μεταξύ της Φατάχ και της Χαμάς ξέσπασε στη Μάχη της Γάζας (2007), η Χαμάς πήρε τον πλήρη έλεγχο της περιοχής.[42] Το 2007, το Ισραήλ επέβαλε ναυτικό αποκλεισμό στη Λωρίδα της Γάζας και σε συνεργασία με την Αίγυπτο επέτρεψε τον επίγειο αποκλεισμό των αιγυπτιακών συνόρων.

Το 2011, μια προσπάθεια της Παλαιστινιακής Αρχής να γίνει μέλος του ΟΗΕ ως πλήρως κυρίαρχο κράτος απέτυχε. Εν τω μεταξύ στη Γάζα που ελέγχεται από τη Χαμάς, εξακολουθούν να πραγματοποιούνται σποραδικές επιθέσεις με ρουκέτες στο Ισραήλ και ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές.[43][44][45][46]

Τον Νοέμβριο του 2012, η εκπροσώπηση της Παλαιστίνης στα Ηνωμένα Έθνη αναβαθμίστηκε σε κράτος μη μέλος παρατηρητή και ο τίτλος της αποστολής του άλλαξε από Παλαιστίνη (εκπροσωπούμενη από την ΟΑΠ) σε «Κράτος της Παλαιστίνης». Το 2014, ένας άλλος πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Γάζας έλαβε χώρα με αποτέλεσμα πάνω από 70 απώλειες Ισραηλινών και πάνω από 2000 απώλειες Παλαιστινίων.

Τον Νοέμβριο του 2022, με την εκλογή της 37ης κυβέρνησης του Ισραήλ, μιας κυβέρνησης συνασπισμού με επικεφαλής τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου και αξιοσημείωτη για τη συμπερίληψη ακροδεξιών πολιτικών,[47] η βία αυξήθηκε, με αύξηση των στρατιωτικών ενεργειών όπως οι εισβολές στην Τζενίν τον Ιανουάριο του 2023, τον Ιούνιο του 2023 και τον Ιούλιο του 2023, όπως και γεγονότα όπως οι συγκρούσεις στο Τέμενος Αλ Άκσα το 2023 και οι συγκρούσεις Γάζας-Ισραήλ τον Μάιο του 2023 προκάλεσαν έναν μεγάλο αριθμό νεκρών το 2023 που είναι ο υψηλότερος στη σύγκρουση από το 2005.[48]

Ειρηνευτική διαδικασία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Ισραηλινοπαλαιστινιακή ειρηνευτική διαδικασία

Συμφωνίες του Όσλο (1993)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Συμφωνίες του Όσλο
Γιτζάκ Ράμπιν, Μπιλ Κλίντον και Γιάσερ Αραφάτ κατά τη διάρκεια των Συμφωνιών του Όσλο στις 13 Σεπτεμβρίου 1993.

Το 1993, Ισραηλινοί αξιωματούχοι με επικεφαλής τον Γιτζάκ Ράμπιν και Παλαιστίνιοι ηγέτες της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης με επικεφαλής τον Γιάσερ Αραφάτ προσπάθησαν να βρουν μια ειρηνική λύση μέσω αυτού που έγινε γνωστό ως ειρηνευτική διαδικασία του Όσλο. Ένα κρίσιμο ορόσημο σε αυτή τη διαδικασία ήταν η επιστολή του Αραφάτ για την αναγνώριση του δικαιώματος ύπαρξης του Ισραήλ. Το 1993, οι Συμφωνίες του Όσλο οριστικοποιήθηκαν ως πλαίσιο για τις μελλοντικές Ισραηλινο-Παλαιστινιακές σχέσεις. Η ουσία της συμφωνίας του Όσλο ήταν ότι το Ισραήλ θα παραχωρούσε σταδιακά τον έλεγχο των παλαιστινιακών εδαφών στους Παλαιστίνιους με αντάλλαγμα την ειρήνη. Ωστόσο η διαδικασία του Όσλο ήταν λεπτή και προχώρησε σε συγκρούσεις και εκκινήσεις. Η διαδικασία είχε σημείο καμπής με τη δολοφονία του Γιτζάκ Ράμπιν τον Νοέμβριο του 1995 και τελικά αποκαλύφθηκε όταν ο Αραφάτ και ο Εχούντ Μπαράκ απέτυχαν να καταλήξουν σε συμφωνία στο Καμπ Ντέιβιντ τον Ιούλιο του 2000. Ο Ρόμπερτ Μάλεϊ, ειδικός βοηθός του Προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον για τις Αραβο-Ισραηλινές Υποθέσεις, επιβεβαίωσε ότι ενώ ο Μπαράκ δεν έκανε επίσημη γραπτή πρόταση στον Αραφάτ, οι ΗΠΑ παρουσίασαν προτάσεις για την ειρήνη που εξετάστηκαν από την ισραηλινή πλευρά, αλλά έμειναν αναπάντητα από τον Αραφάτ: η βασική αποτυχία των Παλαιστινίων είναι ότι από την αρχή της συνόδου του Καμπ Ντέιβιντ και μετά δεν μπορούσαν ούτε να πουν ναι στις αμερικανικές ιδέες ούτε να παρουσιάσουν μια πειστική και συγκεκριμένη αντιπρότασή τους.[49] Κατά συνέπεια, υπάρχουν διαφορετικοί απολογισμοί των προτάσεων που εξετάστηκαν.[50][51][52]

Σύνοδος Καμπ Ντέιβιντ (2000)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Ιούλιο του 2000, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον συγκάλεσε μια σύνοδο κορυφής για την ειρήνη μεταξύ του Παλαιστίνιου Προέδρου Γιάσερ Αραφάτ και του Ισραηλινού πρωθυπουργού Εχούντ Μπάρακ. Ο Μπάρακ φέρεται να πρότεινε τα ακόλουθα ως «βάσεις για διαπραγμάτευση», μέσω των ΗΠΑ στον Παλαιστίνιο Πρόεδρο: ένα μη στρατιωτικοποιημένο παλαιστινιακό κράτος χωρισμένο σε 3–4 μέρη που περιείχε το 87–92% της Δυτικής Όχθης συμπεριλαμβανομένων μόνο τμημάτων της Ανατολικής Ιερουσαλήμ και ολόκληρη τη Λωρίδα της Γάζας [53][54] καθώς και ότι οι 69 εβραϊκοί οικισμοί (οι οποίοι αποτελούν το 85% των Εβραίων εποίκων της Δυτικής Όχθης) θα παραχωρούνταν στο Ισραήλ, με κανένα δικαίωμα επιστροφής στο Ισραήλ, καμία κυριαρχία στο Όρος του Ναού ή σε οποιεσδήποτε βασικές γειτονιές της Ανατολικής Ιερουσαλήμ και συνεχιζόμενος έλεγχος του Ισραήλ στην κοιλάδα του Ιορδάνη.[55][56] Ο Αραφάτ απέρριψε αυτή την προσφορά.[53][57][58][59][60][61]

Σύμφωνα με τους Παλαιστίνιους διαπραγματευτές, η προσφορά δεν αφαίρεσε πολλά από τα στοιχεία της ισραηλινής κατοχής σχετικά με τη γη, την ασφάλεια, τους οικισμούς και την Ιερουσαλήμ.[62] Ο Πρόεδρος Κλίντον φέρεται να ζήτησε από τον Αραφάτ να κάνει μια αντιπροσφορά, αλλά αυτός δεν πρότεινε καμία. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ Σλόμο Μπεν Άμι, ο οποίος κρατούσε ημερολόγιο των διαπραγματεύσεων, είπε σε συνέντευξή του το 2001, όταν ρωτήθηκε αν οι Παλαιστίνιοι έκαναν μια αντιπρόταση: Όχι. Και αυτή είναι η καρδιά του θέματος. Ποτέ, στις διαπραγματεύσεις μεταξύ μας, δεν υπήρχε παλαιστινιακή αντιπρόταση.[63] Σε μια ξεχωριστή συνέντευξη το 2006 ο Μπεν Άμι δήλωσε ότι αν ήταν Παλαιστίνιος θα είχε απορρίψει την προσφορά του Καμπ Ντέιβιντ.[64]

Καμία βιώσιμη λύση δεν βρέθηκε που θα ικανοποιούσε τόσο τις ισραηλινές όσο και τις παλαιστινιακές απαιτήσεις, ακόμη και υπό την έντονη πίεση των ΗΠΑ. Ο Κλίντον κατηγόρησε τον Αραφάτ για την κατάρρευση της συνόδου κορυφής.[65] Τους μήνες που ακολούθησαν τη σύνοδο κορυφής, ο Κλίντον διόρισε τον πρώην γερουσιαστή των ΗΠΑ Τζορτζ Μίτσελ να ηγηθεί μιας διερευνητικής επιτροπής με στόχο τον εντοπισμό στρατηγικών για την αποκατάσταση της ειρηνευτικής διαδικασίας. Τα πορίσματα της επιτροπής δημοσιεύθηκαν το 2001 με την εξάρθρωση των υφιστάμενων ισραηλινών οικισμών και την παλαιστινιακή καταστολή της ένοπλης δραστηριότητας ως μία στρατηγική.[66]

Εξελίξεις μετά το Καμπ Ντέιβιντ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την αποτυχημένη σύνοδο κορυφής, οι Παλαιστίνιοι και οι Ισραηλινοί διαπραγματευτές συνέχισαν να συναντώνται σε μικρές ομάδες μέχρι τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 2000 για να προσπαθήσουν να γεφυρώσουν τα κενά μεταξύ των αντίστοιχων θέσεων τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ετοίμασαν το δικό τους σχέδιο για την επίλυση των εκκρεμών ζητημάτων. Η παρουσίαση των προτάσεων των ΗΠΑ από τον Κλίντον καθυστέρησε με την έλευση της Δεύτερης Ιντιφάντα στα τέλη Σεπτεμβρίου.[62]

Το σχέδιο του Κλίντον, που παρουσιάστηκε τελικά στις 23 Δεκεμβρίου 2000, πρότεινε τη δημιουργία ενός κυρίαρχου παλαιστινιακού κράτους στη λωρίδα της Γάζας και το 94-96 % της Δυτικής Όχθης συν το ισοδύναμο του 1-3 % της Δυτικής Όχθης σε ανταλλαγή γης πριν από το 1967 του Ισραήλ. Για την Ιερουσαλήμ, το σχέδιο ανέφερε ότι «η γενική αρχή είναι ότι οι αραβικές περιοχές είναι παλαιστινιακές και ότι οι εβραϊκές περιοχές είναι ισραηλινές». Οι ιεροί τόποι επρόκειτο να χωριστούν με βάση ότι οι Παλαιστίνιοι θα είχαν κυριαρχία στο Όρος του Ναού, ενώ οι Ισραηλινοί θα είχαν κυριαρχία στο Δυτικό Τείχος. Όσον αφορά τους πρόσφυγες, το σχέδιο πρότεινε μια σειρά από προτάσεις, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής αποζημίωσης, του δικαιώματος επιστροφής στο παλαιστινιακό κράτος και της αναγνώρισης του ισραηλινού πόνου που προκλήθηκε στους Παλαιστίνιους το 1948. Οι προτάσεις ασφαλείας αναφέρονταν σε ένα «μη στρατιωτικοποιημένο» παλαιστινιακό κράτος και σε μια διεθνή δύναμη για την ασφάλεια των συνόρων. Και οι δύο πλευρές αποδέχθηκαν το σχέδιο του Κλίντον[62][67][68] και έγινε η βάση για τις διαπραγματεύσεις στη σύνοδο κορυφής της Ειρήνης στην Τάμπα τον επόμενο Ιανουάριο.[62]

Σύνοδος Κορυφής Τάμπα (2001)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ισραηλινή διαπραγματευτική ομάδα παρουσίασε έναν νέο χάρτη στη Σύνοδο Κορυφής της Τάμπα στην Τάμπα της Αιγύπτου, τον Ιανουάριο του 2001. Η πρόταση αφαίρεσε τις «προσωρινά ελεγχόμενες από το Ισραήλ» περιοχές και η παλαιστινιακή πλευρά το αποδέχτηκε ως βάση για περαιτέρω διαπραγματεύσεις. Με τις εκλογές στο Ισραήλ να πλησιάζουν, οι συνομιλίες έληξαν χωρίς συμφωνία, αλλά οι δύο πλευρές εξέδωσαν κοινή δήλωση επιβεβαιώνοντας την πρόοδο που είχαν σημειώσει: «Οι δύο πλευρές δηλώνουν ότι δεν ήταν ποτέ πιο κοντά στην επίτευξη συμφωνίας και, επομένως, είναι κοινή μας πεποίθηση ότι τα υπόλοιπα κενά θα μπορούσαν να γεφυρωθούν με την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων μετά τις ισραηλινές εκλογές». Τον επόμενο μήνα ο υποψήφιος του κόμματος Λικούντ Αριέλ Σαρόν νίκησε τον Εχούντ Μπάρακ στις ισραηλινές εκλογές και εξελέγη Ισραηλινός πρωθυπουργός στις 7 Φεβρουαρίου 2001. Η νέα κυβέρνηση του Σαρόν επέλεξε να μην επαναλάβει τις συνομιλίες υψηλού επιπέδου.[62]

Οδικός Χάρτης για την Ειρήνη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μία ειρηνευτική πρόταση, που παρουσιάστηκε από το Κουαρτέτο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ρωσίας, των Ηνωμένων Εθνών και των Ηνωμένων Πολιτειών στις 17 Σεπτεμβρίου 2002, ήταν ο Οδικός Χάρτης για την Ειρήνη. Αυτό το σχέδιο δεν προσπάθησε να επιλύσει δύσκολα ζητήματα όπως το ζήτημα της Ιερουσαλήμ ή οι ισραηλινοί εποικισμοί, αλλά το άφησε να διαπραγματευτεί σε μεταγενέστερες φάσεις της διαδικασίας. Η πρόταση δεν ξεπέρασε ποτέ την πρώτη φάση, οι στόχοι της οποίας απαιτούσαν να σταματήσει τόσο η ισραηλινή κατασκευή οικισμών όσο και η ισραηλινοπαλαιστινιακή βία. Κανένας από τους στόχους δεν έχει επιτευχθεί από τον Νοέμβριο του 2015.[69][70][71]

Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Αραβική Πρωτοβουλία Ειρήνης, γνωστή και ως Σαουδική Πρωτοβουλία, προτάθηκε για πρώτη φορά από τον διάδοχο του θρόνου Αμπντάλα της Σαουδικής Αραβίας στη Σύνοδο Κορυφής της Βηρυτού (2002). Η ειρηνευτική πρωτοβουλία ήταν μια προτεινόμενη λύση στην αραβο-ισραηλινή σύγκρουση στο σύνολό της, και στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση ειδικότερα.[72] Η πρωτοβουλία ανακοινώθηκε αρχικά στις 28 Μαρτίου 2002, στη Σύνοδο Κορυφής της Βηρυτού, και επαναλήφθηκε ξανά το 2007 στη Σύνοδο Κορυφής του Ριάντ. Σε αντίθεση με τον Οδικό Χάρτη για την Ειρήνη, όριζε τα σύνορα μιας «τελικής λύσης» βασισμένα ρητά στα σύνορα του ΟΗΕ που καθορίστηκαν πριν από τον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967. Προσέφερε πλήρη εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ, με αντάλλαγμα την απόσυρση των δυνάμεών του από όλα τα κατεχόμενα εδάφη, συμπεριλαμβανομένων των Υψωμάτων του Γκολάν, για να αναγνωρίσει ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, καθώς και μια δίκαιη λύση για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες.[73]

Η Παλαιστινιακή Αρχή με επικεφαλής τον Γιάσερ Αραφάτ είδε θετικά αμέσως την πρωτοβουλία.[74] Ο διάδοχός του Μαχμούντ Αμπάς υποστήριξε επίσης το σχέδιο και ζήτησε επίσημα από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα να το υιοθετήσει ως μέρος της πολιτικής του για τη Μέση Ανατολή.[75] Το Ισλαμιστικό πολιτικό κόμμα Χαμάς, η εκλεγμένη κυβέρνηση της Λωρίδας της Γάζας, ήταν βαθιά διχασμένη,[76] με τις περισσότερες φατρίες να απορρίπτουν το σχέδιο.[77] Οι Παλαιστίνιοι επέκριναν τη συμφωνία εξομάλυνσης Ισραήλ-Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και μια άλλη με το Μπαχρέιν που υπογράφηκε τον Σεπτέμβριο του 2020, φοβούμενοι ότι οι κινήσεις αποδυναμώνουν την Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία, θεωρώντας την κίνηση των ΗΑΕ ως «προδοσία».[78]

Η ισραηλινή κυβέρνηση υπό τον Αριέλ Σαρόν απέρριψε την πρωτοβουλία ως «μη εκκίνηση»[79] επειδή απαιτούσε από το Ισραήλ να αποσυρθεί στα σύνορα πριν από τον Ιούνιο του 1967.[80] Μετά την ανανεωμένη έγκριση του Αραβικού Συνδέσμου το 2007, ο τότε Πρωθυπουργός Εχούντ Ολμέρ καλωσόρισε προσεκτικά το σχέδιο.[81] Το 2015, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου εξέφρασε μια δοκιμαστική υποστήριξη για την Πρωτοβουλία,[82] αλλά το 2018, την απέρριψε ως βάση για μελλοντικές διαπραγματεύσεις με τους Παλαιστίνιους.[83]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Monty G. Marshall. Major Episodes of Political Violence 1946–2012. SystemicPeace.org. "Ethnic War with Arab Palestinians / PLO 1965–2013". Updated 12 June 2013 «Archived copy». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιανουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2013. 
  2. ↑ «A History of Conflict: Introduction». A History of Conflict. BBC News. 
  3. ↑ The Roots of the Israeli-Palestinian Conflict: 1882-1914
  4. ↑ Chris Rice Αρχειοθετήθηκε 2016-02-06 στο Wayback Machine., quoted in Munayer Salim J, Loden Lisa, Through My Enemy's Eyes: Envisioning Reconciliation in Israel-Palestine, quote: "The Palestinian-Israeli divide may be the most intractable conflict of our time."
  5. ↑ 5,0 5,1 Virginia Page Fortna Αρχειοθετήθηκε 31 January 2016 στο Wayback Machine., Peace Time: Cease-fire Agreements and the Durability of Peace, page 67, "Britain's contradictory promises to Arabs and Jews during World War I sowed the seeds of what would become the international community's most intractable conflict later in the century."
  6. ↑ Avner Falk, Fratricide in the Holy Land: A Psychoanalytic View of the Arab–Israeli Conflict, Chapter 1, page 8, "Most experts agree that the Arab–Israeli conflict is the most intractable conflict in our world, yet very few scholars have produced any psychological explanation—let alone a satisfactory one—of this conflict's intractability"
  7. ↑ «The Roots of the Israeli-Palestinian Conflict: 1882–1914». 
  8. ↑ The Editors of Encyclopaedia Britannica (26 October 2020). «Balfour Declaration | History & Impact | Britannica». Encyclopædia Britannica. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.. https://www.britannica.com/event/Balfour-Declaration. Ανακτήθηκε στις 28 May 2021. 
  9. ↑ Eran, Oded. "Arab-Israel Peacemaking." The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Avraham Sela. New York: Continuum, 2002, p. 121.
  10. ↑ Chris Rice Αρχειοθετήθηκε 6 February 2016 στο Wayback Machine., quoted in Munayer Salim J, Loden Lisa, Through My Enemy's Eyes: Envisioning Reconciliation in Israel-Palestine, quote: "The Palestinian-Israeli divide may be the most intractable conflict of our time."
  11. ↑ Falk, Avner (17 Φεβρουαρίου 2005). Fratricide in the Holy Land: A Psychoanalytic View of the Arab-Israeli Conflict (στα Αγγλικά). Terrace Books. ISBN 978-0-299-20253-8. 
  12. ↑ «Canadian Policy on Key Issues in the Israeli-Palestinian Conflict». Government of Canada. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2010. 
  13. ↑ «Movement and Access Restrictions in the West Bank: Uncertainty and Inefficiency in the Palestinian Economy» (PDF). World Bank. 9 Μαΐου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 10 Απριλίου 2010. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2010. 
  14. ↑ «Archives». Los Angeles Times (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  15. ↑ Grinberg, Lev Luis (10 Σεπτεμβρίου 2009). Politics and Violence in Israel/Palestine: Democracy Versus Military Rule (στα Αγγλικά). Routledge. ISBN 978-1-135-27589-1. 
  16. ↑ Dershowitz, Alan. The Case for Peace: How the Arab–Israeli Conflict Can Be Resolved. Hoboken: John Wiley & Sons, Inc., 2005
  17. ↑ Kurtzer, Daniel· Lasensky, Scott· Organization (2008). Negotiating Arab-Israeli Peace: American Leadership in the Middle East. United States Institute of Peace Press. σελ. 79. ISBN 978-1601270306. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Dr. William Cubbison (2018). «Two States for Two People? A Long Decline in Support». The Israel Democracy Institute. 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Lazaroff, Tovah (4 Αυγούστου 2021). «With only 40% support, Israelis still think 2 states best option - poll». The Jerusalem Post | JPost.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2022. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Palestinian Center for Policy and Survey Research (6 Ιουλίου 2022). «Public Opinion Poll No (84)». pcpsr.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2022. CS1 maint: Uses authors parameter (link)
  21. ↑ Prof. Tamar Hermann, Prof. Ephraim Yaar (2018). «Is the Two-State Solution Still Relevant?». The Israel Democracy Institute. 
  22. ↑ Yaar & Hermann 2007: "The source of the Jewish public's skepticism – and even pessimism – is apparently the widespread belief that a peace agreement based on the 'two states for two peoples' formula would not lead the Palestinians to end their conflict with Israel."
  23. ↑ 23,0 23,1 «Young Palestinians in Gaza cannot find work and cannot leave». The Economist. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/07/14/young-palestinians-in-gaza-cannot-find-work-and-cannot-leave. Ανακτήθηκε στις 2022-08-01. 
  24. ↑ «What does the Middle East offer America?». The Economist. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/07/12/what-does-the-middle-east-offer-america. Ανακτήθηκε στις 2022-08-01. 
  25. ↑ Carrie Keller-Lynn (20 June 2022). kslames1 was here «Bennett announces coalition's demise, new elections: 'We did our utmost to continue'». The Times of Israel. https://www.timesofisrael.com/bennett-we-made-a-tough-decision-but-it-was-the-best-for-the-country/ kslames1 was here. Ανακτήθηκε στις 3 July 2022. 
  26. ↑ Sufian, Sandy (1 January 2008). «Anatomy of the 1936–39 Revolt: Images of the Body in Political Cartoons of Mandatory Palestine». Journal of Palestine Studies (University of California Press) 37 (2): 23–42. doi:10.1525/jps.2008.37.2.23. ISSN 0377-919X. https://www.academia.edu/13805989. Ανακτήθηκε στις 14 January 2008. 
  27. ↑ Gelvin, James (2014) [2002]. The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War (3 έκδοση). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85289-0. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 «History of the Israeli-Palestinian Conflict» (PDF). PBS. Δεκεμβρίου 2001. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 2 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2013. 
  29. ↑ Sela, Avraham, επιμ. (2002). «Palestine Arabs». The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. New York: Continuum. σελίδες 664–673. ISBN 978-0-8264-1413-7. 
  30. ↑ Sela 2002, "al-Husseini, Hajj (Muhammad) Amin", σελ. 361
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα SelaConflict.
  32. ↑ Louis, William Roger (2006). Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization. I.B. Tauris. σελ. 391. ISBN 978-1-84511-347-6. 
  33. ↑ Morris, Benny (2009). One State, Two States: Resolving the Israel/Palestine Conflict. Yale University Press. σελ. 66. ISBN 978-0-300-15604-1. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. 
  34. ↑ Morris, Benny (2004). The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited. Cambridge University Press. σελ. 48. ISBN 978-0-521-00967-6. 
  35. ↑ «A/RES/181(II) of 29 November 1947». United Nations. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Μαΐου 2012. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2013. 
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Baum, Noa. "Historical Time Line for Israel/Palestine." Αρχειοθετήθηκε 19 December 2013 στο Wayback Machine. UMass Amherst. 5 April 2005. 14 March 2013.
  37. ↑ Morris, Benny (2008). 1948: a history of the first Arab-Israeli war. Yale University Press. σελ. 79. 
  38. ↑ 38,0 38,1 Levs, Josh (6 January 2009). «Is Gaza 'occupied' territory?». CNN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 January 2009. https://web.archive.org/web/20090121084340/http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/01/06/israel.gaza.occupation.question/index.html. Ανακτήθηκε στις 30 May 2009. 
  39. ↑ «Israel/Occupied Palestinian Territories: The conflict in Gaza: A briefing on applicable law, investigations and accountability». Amnesty International. 19 Ιανουαρίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουνίου 2009. 
  40. ↑ «Human Rights Council Special Session on the Occupied Palestinian Territories, July 6, 2006». Human Rights Watch (στα Αγγλικά). 5 Ιουλίου 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  41. ↑ Erlanger, Steven (2006-02-18). «Hamas Leader Faults Israeli Sanction Plan» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2022. https://web.archive.org/web/20220305205553/https://www.nytimes.com/2006/02/18/world/middleeast/hamas-leader-faults-israeli-sanction-plan.html. Ανακτήθηκε στις 2022-03-05. 
  42. ↑ Oren, Michael B. (2007). Power, Faith, and Fantasy: America in the Middle East, 1776 to the Present. W.W. Norton & Company. σελ. 607. ISBN 978-0-393-05826-0. 
  43. ↑ Bohn, Lauren E.. «Hamas: Rockets will stop when Gaza borders are opened». USA Today. Associated Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 April 2022. https://web.archive.org/web/20220407053837/https://www.usatoday.com/story/news/world/2012/11/18/gaza-hamas-israel-demands/1712561/. Ανακτήθηκε στις 5 March 2022. 
  44. ↑ «Abbas: No justification for Gaza rocket attacks». The Jerusalem Post. 2 Νοεμβρίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2013. 
  45. ↑ «Gaza: Palestinian Rockets Unlawfully Targeted Israeli Civilians» (στα Αγγλικά). Human Rights Watch. 24 Δεκεμβρίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  46. ↑ «Seven Truths About Israel, Hamas and Violence». Bloomberg.com. 20 November 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 May 2021. https://web.archive.org/web/20210507095921/https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2012-11-20/seven-truths-about-israel-hamas-and-violence. Ανακτήθηκε στις 24 October 2022. 
  47. ↑ «In Israel and the U.S., 'apartheid' is the elephant in the room». Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/2023/08/11/israel-palestine-apartheid-israel-scholars/. 
  48. ↑ «Israeli-Palestinian death toll highest since 2005: UN envoy». UN. 21 Αυγούστου 2023. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Αυγούστου 2023. 
  49. ↑ Agha, Hussein; Malley, Robert. «Camp David: The Tragedy of Errors» (στα αγγλικά). New York Review of Books. ISSN 0028-7504. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 September 2018. https://web.archive.org/web/20180906052533/https://www.nybooks.com/articles/2001/08/09/camp-david-the-tragedy-of-errors/. Ανακτήθηκε στις 2022-03-05. 
  50. ↑ «Propositions israéliennes, de Camp David (2000) à Taba (2001)». Le Monde diplomatique (στα Γαλλικά). 1 Σεπτεμβρίου 2001. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2022. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  51. ↑ Agha, Hussein; Malley, Robert. «Camp David and After: An Exchange (2. A Reply to Ehud Barak)» (στα αγγλικά). New York Review of Books. ISSN 0028-7504. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2022. https://web.archive.org/web/20220305205555/https://www.nybooks.com/articles/2002/06/13/camp-david-and-after-an-exchange-2-a-reply-to-ehud/. Ανακτήθηκε στις 2022-03-05. 
  52. ↑ Barak, Ehud; Morris, Benny; Agha, Hussein; Malley, Robert. «Camp David and After—Continued» (στα αγγλικά). New York Review of Books. ISSN 0028-7504. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2022. https://web.archive.org/web/20220305205557/https://www.nybooks.com/articles/2002/06/27/camp-david-and-aftercontinued/. Ανακτήθηκε στις 2022-03-05. 
  53. ↑ 53,0 53,1 Karsh, Efraim. Arafat's War: The Man and His Battle for Israeli Conquest. New York: Grove Press, 2003. p. 168. "Arafat rejected the proposal" (emphasis added).
  54. ↑ Morris, Benny. «Camp David and After: An Exchange (1. An Interview with Ehud Barak)» (στα αγγλικά). New York Review of Books. ISSN 0028-7504. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2022. https://web.archive.org/web/20220305205559/https://www.nybooks.com/articles/2002/06/13/camp-david-and-after-an-exchange-1-an-interview-wi/. Ανακτήθηκε στις 2022-03-05. 
  55. ↑ Robert Malley and Hussein Agha (2001-08-09). «Camp David: The Tragedy of Errors». New York Review of Books. https://www.nybooks.com/articles/2001/08/09/camp-david-the-tragedy-of-errors/. Ανακτήθηκε στις 5 September 2018. 
  56. ↑ Jeremy Pressman, International Security, vol 28, no. 2, Fall 2003, "Visions in Collision: What Happened at Camp David and Taba?" Αρχειοθετήθηκε 4 March 2016 στο Wayback Machine.. On [1] Αρχειοθετήθηκε 22 July 2011 στο Wayback Machine.. See pp. 7, 15–19
  57. ↑ Shamir, Shimon (2005). The Camp David Summit—what Went Wrong?: Americans, Israelis, and Palestinians Analyze the Failure of the Boldest Attempt Ever to Resolve the Palestinian-Israeli Conflict (στα Αγγλικά). Sussex Academic Press. ISBN 978-1-84519-099-6. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2022. 
  58. ↑ Wright, Robert (18 Απριλίου 2002). «Was Arafat the problem?». Slate Magazine (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2022. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  59. ↑ Bennet, James. "Clinton criticizes Arafat actions." Αρχειοθετήθηκε 13 May 2013 στο Wayback Machine. Chicago Tribune. 21 January 2002. 14 January 2012. "'Chairman Arafat missed a golden opportunity,' [President Bill] Clinton said in a speech Sunday night, referring to Arafat's rejection of a peace proposal made at Camp David in 2000" (emphasis added).
  60. ↑ Rubin, Barry M.· Rubin, Judith Colp (2008). Chronologies of Modern Terrorism (στα Αγγλικά). M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-2206-8. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2022. 
  61. ↑ Rabinovich, Itamar (11 Νοεμβρίου 2011). The Lingering Conflict: Israel, the Arabs, and the Middle East, 1948 2011 (στα Αγγλικά). Brookings Institution Press. ISBN 978-0-8157-2229-8. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2022. 
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 62,3 62,4 Pressman, Jeremy (Fall 2003). «Visions in Collision – What Happened at Camp David and Taba». International Security 28 (2): 6. doi:10.1162/016228803322761955. https://archive.org/details/sim_international-security_fall-2003_28_2/page/6. 
  63. ↑ «End of a Journey» (στα αγγλικά). Haaretz. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2022. https://web.archive.org/web/20220305205555/https://www.haaretz.com/1.5115651. Ανακτήθηκε στις 2022-03-05. 
  64. ↑ Ben Ami, Shlomo. «Fmr. Israeli Foreign Minister: "If I were a Palestinian, I Would Have Rejected Camp David"». Democracy Now!. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιουνίου 2014. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2014. 
  65. ↑ «Clinton: Arafat changed mind on peace deal» (στα αγγλικά). The Washington Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2022. https://web.archive.org/web/20220305205554/https://www.washingtontimes.com/news/2011/oct/13/clinton-arafat-changed-mind-peace-deal/. Ανακτήθηκε στις 2022-03-05. 
  66. ↑ Altman, Alex (22 January 2009). «Middle East Envoy George Mitchell». Time. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 December 2015. https://web.archive.org/web/20151208152012/http://content.time.com/time/world/article/0,8599,1873532,00.html. Ανακτήθηκε στις 3 December 2015. 
  67. ↑ «Excerpts: State Dept; Spokesman on Mideast Peace Prospects (Both sides accept Clinton's parameters with reservations)». Embassy of the United States, Israel. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2012. 
  68. ↑ Wren, Christopher (3 January 2001). «Renewed Hope for Peace Talks as Arafat Returns to Mideast». New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 September 2012. https://web.archive.org/web/20120920143125/http://www.nytimes.com/2001/01/03/world/03CND-MIDEAST.html. Ανακτήθηκε στις 3 June 2012. 
  69. ↑ Levinson, Chaim (2015-11-09). «Israel moves to green light 2,200 new settlement units, recognizes outposts». Haaretz. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 November 2015. https://web.archive.org/web/20151130010926/http://www.haaretz.com/israel-news/.premium-1.684929. Ανακτήθηκε στις 3 December 2015. 
  70. ↑ «UN: Israeli-Palestinian violence nears 'catastrophe'». Al Jazeera. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2015. 
  71. ↑ «Mapping the dead in latest Israeli-Palestinian violence». Al Jazeera. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2015. 
  72. ↑ «Saudi Prince al-Faisal tells Haaretz: Desire for peace exists both in Gaza and Ramallah – Israel Conference on Peace TLV». Haaretz. 2015-11-12. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 December 2015. https://web.archive.org/web/20151203061242/http://www.haaretz.com/peace/1.685313. Ανακτήθηκε στις 3 December 2015. 
  73. ↑ «The Saudi Arabia peace initiative» (στα αγγλικά). Ynetnews. 2009-03-23. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2022. https://web.archive.org/web/20220305205555/https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3691148,00.html. Ανακτήθηκε στις 2022-03-05. 
  74. ↑ «Support for the Saudi Initiative». The New York Times. 28 Φεβρουαρίου 2002. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2016. 
  75. ↑ Stern, Yoav (November 22, 2008). "Abbas calls on Obama to enact Arab peace plan as soon as he takes office" Αρχειοθετήθηκε 25 December 2008 στο Wayback Machine.. Haaretz. Associated Press.
  76. ↑ "Hamas' al-Zahar: Arab peace initiative impractical" Αρχειοθετήθηκε 20 July 2008 στο Wayback Machine.. Ynet News. Associated Press. June 1, 2006.
  77. ↑ Time to Test the Arab Peace Offer. By Scott MacLeod. Time. January 8, 2009.
  78. ↑ «Saudi former intel chief slams Palestinian's criticism of UAE-Israel deal». The Jerusalem Post | JPost.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2023. 
  79. ↑ «Arabs offer Israel peace plan». BBC News. 28 Μαρτίου 2002. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Δεκεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2013. 
  80. ↑ Hoffman, Gil (March 4, 2002). «Sharon warns Saudi plan may be Arab plot». The Jerusalem Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις February 3, 2004. https://web.archive.org/web/20040203094239/http://www.jpost.com/Editions/2002/03/04/News/News.44486.html. Ανακτήθηκε στις October 1, 2011. 
  81. ↑ «Olmert gives cautious welcome to Arab peace plan». TheGuardian.com. 30 Μαρτίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2023. 
  82. ↑ «Netanyahu backs 'general idea' behind Arab Peace Initiative». Times of Israel. 28 Μαΐου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Μαΐου 2015. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2015. 
  83. ↑ «Netanyahu: Israel Will Never Accept Arab Peace Initiative as Basis for Talks With Palestinians». Haaretz. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 February 2023. https://web.archive.org/web/20230201134801/https://www.haaretz.com/israel-news/2016-06-13/ty-article/pm-netanyahu-israel-cannot-agree-to-2002-arab-league-peace-plan/0000017f-dbbd-d856-a37f-fffd5b200000. Ανακτήθηκε στις 8 May 2023. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ισραηλινοπαλαιστινιακή_σύγκρουση&oldid=10626185"