Πιε-νουάρ

Αρχικά ο όρος Πιε-νουάρ (γαλλικά: Pieds-Noirs) χρησιμοποιήθηκε για τους κατοίκους της γαλλικής Αλγερίας με γαλλική καταγωγή ενώ μετά τον πόλεμο της Αλγερίας και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας ο όρος χρησιμοποιήθηκε και για τους Σεφαραδίτες Εβραίους (που κατοικούσαν στην Αλγερία ήδη πολλούς αιώνες πριν τη γαλλική εισβολή) καθώς επίσης και για κατοίκους με καταγωγή από την Ισπανία, την Ιταλία και τη Μάλτα πολλοί από τους οποίους είχαν γεννηθεί στην Αλγερία. Επίσης ορισμένοι συμπεριλαμβάνουν στους πιε-νουάρ και τους γαλλικής καταγωγής κατοίκους άλλων βορειοαφρικανικών χωρών όπως το Μαρόκο και η Τυνησία.

Σύμφωνα με το Oxford English Dictionary, ο όρος πιε-νουάρ αναφέρεται «σε άνθρωπο ευρωπαϊκής, κυρίως γαλλικής, καταγωγής που ζούσε στη γαλλική Αλγερία και που εκπατρίστηκε μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αλγερίας το 1962». Το λεξικό Le Robert αναφέρει ότι το 1901 η φράση αυτή υποδείκνυε ναύτη που εργαζόταν με γυμνά πόδια στα αμπάρια πλοίων όπου αποθηκευόταν το κάρβουνο και έτσι τα πόδια του γινόταν μαύρα. Στη Μεσόγειο ο όρος αυτός συχνά ήταν ταυτόσημος του Αλγερινού μέχρι το 1955 οπότε χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για τους Γάλλους που είχαν γεννηθεί στη χώρα αυτή. Υπάρχει και η θεωρία ότι ο όρος αυτός προήλθε από τις μαύρες μπότες των Γάλλων στρατιωτών σε αντίθεση με τους Αλγερινούς που περπατούσαν με γυμνά πόδια. Σύμφωνα με άλλες θεωρίες η ονομασία αυτή προήλθε από τα βρώμικα ρούχα των αποίκων που δούλευαν σε βαλτώδεις περιοχές ή πατούσαν τα σταφύλια για να φτιάξουν κρασί. Ανεξάρτητα πάντως από την προέλευση της φράσης επρόκειτο για υποτιμητικό και υβριστικό χαρακτηρισμό.

Γαλλική Αλγερία

Τον Ιούνιο του 1830, ο γαλλικός στρατός εισέβαλε στην Αλγερία, με αφορμή ένα διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ του ντέη του Αλγερίου και του Γάλλου πρέσβη. Μετά από μάχες τριών εβδομάδων ο Ντέι Χουσείν παραδόθηκε στις 5 Ιουλίου του 1830 και εξορίστηκε. Οι Γάλλοι έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το βόρειο τμήμα της χώρας, η αλγερινή αντίσταση όμως συνεχίστηκε. Επικεφαλής της ήταν ο Εμίρ Αμπντ Αλ Καντέρ, ο οποίος ύστερα από επταετή πόλεμο υπέγραψε με τους Γάλλους τη σύμβαση της Τάφνα, με την οποία οι Γάλλοι αναγνώριζαν στον Καντέρ την κυριαρχία στο δυτικό τμήμα της Αλγερίας. Καθώς όμως δε σεβάστηκαν τη συνθήκη ξανάρχισε ο πόλεμος που χαρακτηρίστηκε από αγριότητες και από τις δύο πλευρές. Στο τέλος ο γαλλικός στρατός κατέλαβε όλη τη χώρα και ο Καντέρ παραδόθηκε το 1847. Το 1848 η Αλγερία χωρίστηκε σε τρία διαμερίσματα: του Αλγερίου, του Οράν και της Κωνσταντίνης, αποτελώντας μέρος του γαλλικού κράτους.

Οι εξεγέρσεις των Αλγερινών συνεχίστηκαν μέχρι το 1857 οπότε καταλήφθηκε η μεγάλη Καβυλία. Δυο άλλες μεγάλες εξεγέρσεις έγιναν το 1865 και το 1871.

Πιε-νουάρ

Από τα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε στην Αλγερία η εγκατάσταση κυρίως φτωχών Γάλλων αγροτών, στους οποίους παραχωρήθηκε γη που αφαιρέθηκε από Αλγερινούς. Στα μέσα του 20ου αιώνα Ευρωπαίοι άποικοι κατείχαν 2.700.000 εκτάρια, έκταση που αντιστοιχεί στο 35 με 40% των καλλιεργήσιμων εδαφών της Αλγερίας. Κατά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας οι άποικοι απαριθμούσαν 1.025.000 άτομα δηλαδή το 10% περίπου του συνολικού πληθυσμού.Από την άλλη οι Μουσουλμάνοι δεν είχαν τα ίδια οικονομικά και πολιτικά οφέλη με τους Ευρωπαίους. Μολονότι ήταν 9.000.000 η πλειοψηφία των κτημάτων και των επιχειρήσεων ανήκαν στους Ευρωπαίους αποίκους που ήταν η μειοψηφία. Επίσης δεν είχαν πολιτική εκπροσώπηση στην Αλγερινή Εθνοσυνέλευση και είχαν μικρή επιρροή στην τοπική κυβέρνηση. Για να αποκτήσουν τη γαλλική υπηκοότητα έπρεπε να αρνηθούν την ισλαμική θρησκεία και ταυτότητα. Μέχρι το 1930 μόλις 2.500 απέκτησαν την υπηκοότητα.

Σε αντίθεση με τους Γάλλους και τους Ευρωπαίους αποίκους οι Σεφαραδίτες Εβραίοι ζούσαν στη βόρεια Αφρική επί αιώνες. Ήδη μετά τον πρώτο εβραϊκό-ρωμαϊκό πόλεμο (66–73 μ.Χ.) Εβραίοι είχαν εγκατασταθεί στην Αλγερία ενώ πολλοί κατέφυγαν στη βορειοαφρικανική χώρα μετά την επανάκτηση της ιβηρικής χερσονήσου από τους Ισπανούς. Το 1870 με το διάταγμα Κρεμιέ του υπουργού δικαιοσύνης Αντόλφ Κρεμιέ δόθηκε η γαλλική υπηκοότητα στους Εβραίους της Αλγερίας γεγονός που προκάλεσε τις αντιδράσεις χριστιανών πιε-νουάρ. Το 1897 ανισημιτικές ταραχές ξέσπασαν σε διάφορες περιοχές της Αλγερίας. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το διάταγμα Κρεμιέ καταργήθηκε από το καθεστώς Βισύ και οι Εβραίοι αποκλείστηκαν από αρκετά επαγγέλματα. Η υπηκοότητα δόθηκε ξανά το 1943 τελικά όμως με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας οι περισσότεροι Εβραίοι, όπως και οι υπόλοιποι μη μουσουλμανικοί πληθυσμοί εγκατέλειψαν τη χώρα.

Οι γαλλικής καταγωγής κάτοικοι της Αλγερίας ζούσαν αποξενωμένοι τόσο από την Αλγερινή όσο και από τη Γαλλική πραγματικότητα. Θεωρούσαν μεν τους εαυτούς τους Γάλλους όμως πολλοί είχαν ελάχιστη ή καθόλου σχέση με τη μητροπολιτική Γαλλία. Είναι χαρακτηριστικό ότι περίπου το 28% από αυτούς δεν είχε επισκεφτεί ποτέ τη Γαλλία.

Κατά την έναρξη του πολέμου που οδήγησε στην ανεξαρτησία της Αλγερίας οι Πιε-νουάρ πίστευαν ότι ο γαλλικός στρατός θα αντιμετώπιζε γρήγορα και με επιτυχία την Αλγερινή αντίσταση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου της Αλγερίας (FLN). Όμως το 1958 η κατάσταση επιδεινώθηκε. Γάλλοι εθνικιστές της Αλγερίας ίδρυσαν μια Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, υποστηριζόμενοι από τα γαλλικά στρατεύματα στην Αλγερία και ζήτησαν το σχηματισμό κυβέρνησης κοινής σωτηρίας, με επικεφαλής το στρατηγό Σαρλ ντε Γκωλ, προκειμένου να παραμείνει η Αλγερία τμήμα της Γαλλίας.

Το Δεκέμβριο του 1958 ο ντε Γκωλ εκλέχτηκε πρώτος πρόεδρος της Ε’ Γαλλικής Δημοκρατίας και ξεκίνησε προσπάθειες για την επίτευξη ειρήνης. Οι προσπάθειές του όμως για αναγνώριση αυτονομίας της Αλγερίας στο πλαίσιο της κοινότητας της Γαλλίας με τις αποικίες της απορρίφθηκαν και από το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο και από τους αποίκους και το γαλλικό στρατό. Το Φεβρουάριο του 1961 ιδρύθηκε η Οργάνωση του μυστικού στρατού (Organisation de l'armée secrète-ΟΜΣ) και ξεκίνησε επιθέσεις κατά κτιρίων που αντιπροσώπευαν το γαλλικό κράτος στην Αλγερία αλλά και κατά των Αλγερινών και του ίδιου του ντε Γκωλ θεωρώντας ότι με την πολιτική του σχετικά με το ζήτημα της Αλγερίας ο ντε Γκωλ και η μητροπολιτική Γαλλία εγκατέλειπαν την Αλγερία και πρόδιδαν τους γαλλικής καταγωγής κατοίκους της. Οι δολοφονίες και βομβιστικές επιθέσεις του ΟΜΣ εκμηδένισαν τις πιθανότητες συμφιλίωσης μεταξύ των κοινοτήτων. Η οργάνωση αυτή προχώρησε μεταξύ άλλων και σε δολοφονίες αποίκων που είχαν εκφράσει την επιθυμία να εγκαταλείψουν τη βορειοαφρικανική χώρα και να εγκατασταθούν στη Γαλλία χαρακτηρίζοντάς τους προδότες. Στα τέλη της ίδιας χρονιάς αστυνομικές δυνάμεις από τη Γαλλία έφτασαν στην Αλγερία για να εξουδετερώσουν του ΟΜΣ. Παρόλη τη δράση της οργάνωση αυτής (ίσως και λόγω αυτής), σε συνδυασμό και με τις επιθέσεις των Αλγερινών ανταρτών κατά των αποίκων στην Αλγερία η έξοδος των τελευταίων προς τη Γαλλία αυξήθηκε κυρίως μετά τη σφαγή του Οράν.

Μετά την ανεξαρτησία της Αλγερίας το 1962, που στοίχισε τη ζωή σε τουλάχιστον 24.000 Γάλλους και 153.000 Αλγερινούς, η γαλλική κυβέρνηση ανέμενε ότι περίπου 300.000 άποικοι γαλλικής καταγωγής θα μετανάστευαν στη Γαλλία, και αυτοί προσωρινά. Όμως τελικά περισσότεροι από ένα εκατομμύριο διέφυγαν στη Γαλλία τη διετία 1962-64 καθώς εναντίον των Γάλλων κυριαρχούσε το σύνθημα να διαλέξουν μεταξύ "la valise ou le cercueil" (τη βαλίτσα ή το φέρετρο). Ορισμένοι έφυγαν μόνο με ότι μπορούσαν να κουβαλήσουν σε μια βαλίτσα. Μόλις 100.000 Πιε-νουάρ αποφάσισαν να παραμείνουν αλλά και αυτοί σταδιακά έφυγαν τα επόμενα χρόνια. Τη δεκαετία του 1980 λίγες χιλιάδες Πιε-νουάρ παρέμεναν στην Αλγερία.

Οι αρχές είχαν προβλέψει χρηματικά ποσά για να αποζημιώσουν τους πρώην αποίκους για τις περιουσίες που άφησαν πίσω τους, δεν υπήρχαν όμως σχέδια για την ένταξη τους στη γαλλική κοινωνία. Πολλοί από αυτούς δεν είχαν την αναγκαία ψυχολογική υποστήριξη και αντιμετώπισαν δυσκολίες ένταξης στη κοινωνία στη Γαλλία και προσαρμογής στη ζωή εκεί. Η πλειοψηφία εγκαταστάθηκε στον νότο όπου το κλίμα ήταν παρόμοιο με της Αλγερίας ενώ αρκετοί προτίμησαν να μεταναστεύσουν στη Νέα Καληδονία, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Αυστραλία κ.α.

Οι πιε-νουάρ δεν έτυχαν θετικής αποδοχής από τους Γάλλους στην μητρόπολη. Αν και η άφιξη τους έδωσε ώθηση στις τοπικές οικονομίες ο ανταγωνισμός στο πεδίο της απασχόλησης προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των Γάλλων της ηπειρωτικής Γαλλίας. Αρκετοί πιε νουάρ δεν μπορούσαν να αποδεχθούν ότι δεν αντιμετωπιζόταν πλέον ως ανώτεροι, όπως είχαν μάθει στην Αλγερία, αλλά ως "άτομα κατώτερης τάξης ή ξένοι". Άλλοι πάλι υποστήριζαν ότι τα χρήματα που έδινε η κυβέρνηση για την εγκατάσταση τους δεν επαρκούσαν. Συχνά οι ντόπιοι κατηγορούσαν τους νεοφερμένους ότι αυτοί έφταιγαν για την κατάσταση στην οποία βρέθηκαν χαρακτηρίζοντας τους συνολικά ως μεγάλους αποικιστές (grands colons).

Πηγές

Για τα γεγονότα του πολέμου στην Αλγερία χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο του Μωρίς Ατιά: "Το μαύρο Αλγέρι (Χρονολόγιο του πολέμου στην Αλγερία και Επίμετρο της Ελληνικής έκδοσης- Ο εκρηκτικός μύθος της Αλγερίας του Μίκελ Ουίνοκ και Ο πόλεμος της Αλγερίας του Σαρλ-Ρομπέρ Αζερόν)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Pieds-noirs στο Wikimedia Commons