Deklaracio pri Homaj kaj Civitanaj Rajtoj
| Déclaration des droits de l'homme et du citoyen | |
|---|---|
| |
| La Deklaracio pri Homaj kaj Civitanaj Rajtoj estis skribita en 1789, dum la Franca Revolucio. | |
| dokumento • deklaro | |
| Aŭtoroj | |
| Aŭtoro | Asembleo Nacia Konstitucifara |
| Lingvoj | |
| Lingvo | franca lingvo |
| Eldonado | |
| Eldondato | 26-a de aŭgusto 1789 |
| Loko | Parizo |
La Deklaracio pri Homaj kaj Civitanaj Rajtoj (franclingve Déclaration des droits de l'homme et du citoyen) estas unu el la plej fundamentaj aktoj de la franca revolucio de 1789. Ĝin alprenis la Nacia Konstitucifara Asembleo (Assemblée nationale constituante) la 26-an de aŭgusto 1789. La deklaracio devis esti la unua ŝtupo antaŭ kompleta konstitucio.
Tiu ĉi akto difinas plurajn individuajn aŭ kolektivajn rajtojn por la franca popolo. Ĝi supozeble havas universalan signifon, ĉar la rajtoj estis difinitaj ne nur por la francaj civitanoj, sed por "ĉiuj homoj senescepte", do pli vaste, ol en la Usona Deklaro de Sendependeco de 1776.
Ĉi tiuj principoj formulitaj en la Deklaracio havas konstitucian valoron en la nuntempa franca juro kaj povas esti uzataj por kontraŭstari leĝaron aŭ aliajn registarajn agojn. Fakte, hodiaŭ la nuna konstitucio de Francio plu referencas al la Deklaracio en sia antaŭparolo, tiel ke la franca Konstitucia Konsilio kontrolas la laŭkonstituciecon de io ajn novdonita leĝo i.a. surbaze de tiu ĉi deklaracio (ekde 1971).
La fama devizo de franca revolucio Liberté, Égalité, Fraternité ne estis uzata en la deklaracio, kvankam "libereco" kaj "egaleco" estis eksplicite difinitaj en ĝi.
Adopto
[redakti | redakti fonton]Dum la deklaracio estis formulita kaj akceptita de la markizo de La Fayette kaj adoptita de la Nacia Asembleo, ĝi devis esti parto de transiro de absoluta monarkio al konstitucia monarkio. Multaj el la principoj en la deklaracio celas kontraŭstari la instituciojn kaj praktikojn de la malnova reĝimo en antaŭrevolucia Francio. Fakte Francio fariĝis respubliko en mallonga tempo, sed ĉi tiu dokumento restas bazŝtono de postaj leĝaĵaroj.
La principoj formulitaj en la deklaracio devenas de la filozofiaj kaj politikaj principoj de la klerismo, kiel individuismo, socia kontrakto elpensita de Jean-Jacques Rousseau kaj la disiĝo de povoj laŭ Montesquieu. Ĝi eble ankaŭ baziĝis sur la Sendependeca Deklaro de Usono kaj la Deklaro pri Rajtoj de Virginio ellaborita de George Mason, kiu mem baziĝis sur la Bill of Rights (Anglio) de 1689.
Iom de kaj pri la enhavo
[redakti | redakti fonton]
Jen resumo de la ĉefaj punktoj de la deklaracio.
1. Egaleco: Ĉiuj homoj naskiĝas kaj restas liberaj kaj egalaj en rajtoj.
2. Naturaj rajtoj: Libereco, proprieto, sekureco, kaj rezisto kontraŭ subpremo estas nefordoneblaj homaj rajtoj. La celo de ĉiu politika asocio estas la konservado de la naturaj kaj nefordoneblaj rajtoj de la homo. Tiuj rajtoj estas: libereco, proprieto, sekureco, kaj rezisto kontraŭ subpremo.
3. Suvereneco: La popolo estas la fonto de ĉia suvereneco. La principo de ĉiu suvereneco esence rezidas en la nacio kaj en la internacia komunumo. Neniu korporacio, nek individuo povas ekzerci aŭtoritaton, kiu ne devenas rekte de ili.
4. Libereco: La libereco konsistas en la rajto fari ĉion, kio ne malutilas al aliaj. La libereco konsistas en la povo fari ĉion, kio ne malutilas al aliaj. Tial, la ekzercado de la naturaj rajtoj de ĉiu homo havas nur tiujn limojn, kiuj certigas al la aliaj membroj de la socio la ĝuadon de la samaj rajtoj
5. Leĝo: Nur la leĝo povas malpermesi agojn. La leĝo rajtas malpermesi nur agojn domaĝajn por la socio. Ĉio, kio ne estas malpermesita de la leĝo, ne povas esti malhelpataj, kaj neniu povas esti devigata fari ion, kion ĝi ne ordonas.
6. Egaleco antaŭ la leĝo: La leĝo devas esti la sama por ĉiuj. Ĉio, kio ne estas malpermesita, estas permesita. La leĝo estas la esprimo de la ĝenerala volo. Ĉiuj civitanoj rajtas kunlabori persone aŭ pere de siaj reprezentantoj en ĝia formado. Ĝi devas esti la sama por ĉiuj, ĉu ĝi protektas, ĉu ĝi punas.
7. Justa aresto: Neniu povas esti arestita krom laŭ la leĝo. Neniu homo povas esti akuzita, arestita nek malliberigita krom en la kazoj determinitaj de la leĝo kaj laŭ la formoj, kiujn ĝi preskribis, sendepende de ilia personaj cirkonstancoj.
8. Libereco de esprimo: Ĉiuj havas la rajton libere komuniki siajn pensojn kaj opiniojn. La libera komunikado de pensoj kaj opinioj estas unu el la plej valoraj rajtoj de la homo; sekve ĉiu civitano povas paroli, skribi, presi libere, respondecante pri la misuzo de tiu libereco en la kazoj determinitaj de la leĝo.
9. Senkulpeco ĝis pruvo: Ĉiu akuzito estas konsiderata senkulpa ĝis pruvita kulpa.
10. Religia libereco: Neniu devas esti ĝenata pro siaj opinioj, eĉ religiaj.
11. Propraĵo, Proprieto: La rajto je propraĵo estas sankta kaj netuŝebla.
12. Publika forto: Publika forto estas necesa por garantii la rajtojn. Tiu forto estas do starigita por la profito de ĉiuj, kaj ne por la aparta utileco de tiuj, al kiuj ĝi estas konfidita.
13. Impostoj: Ĉiuj civitanoj havas la rajton determini impostojn. Ĉiuj civitanoj havas la rajton konstati, per si mem aŭ per siaj reprezentantoj, la neceson de la publika kontribuo, libere konsenti al ĝi, kontroli ĝian uzadon, kaj determini ĝian kvanton, ĝian imposton, ĝian enspezadon kaj ĝian daŭron.
14. Publika administrado: Ĉiuj civitanoj havas la rajton postuli konton de ĉiu publika agento.
15. Konstitucio: Socio sen garantiitaj rajtoj kaj disdivido de povoj ne havas konstitucion.
Efektive, la deklaracio enhavis la kernon de multe pli radikala reorganizado de la socio, ol jam okazis. Nur ses semajnojn post la Okupo de la fortreso Bastille, kaj tri semajnojn post la forigo de feŭdismo en francio, la deklaracio afirmis la doktrinon pri populara regado kaj egalrajteco:
Artikolo 3 - "La origino de ĉiu registaro estas en la nacio, kaj neniu povas postuli ajnan aŭtoritaton, kiu ne klare devenas de ĝi." Ĉi tiu principo kontraŭdiras la antaŭrevolucian situacion, en kiu la politika doktrino de la monarkio asertis, ke la fonto de la leĝo estas en la Didevena rajto de reĝoj.
Artikolo 6 - "Ĉiuj civitanoj, egalaj en la okuloj de la leĝo, same rajtas ricevi registarajn postenojn, publikajn oficojn kaj publikajn funkciojn, laŭ siaj kapabloj kaj sen ia distingo krom siaj talentoj kaj kvalitoj." Denove, ĉi tiu principo klare kontraŭas la antaŭrevolucian dividon de la socio en tri statojn (la nobelaro, la klerikaro, kaj la resto de la loĝantaro, konata kiel la tria stato), kiam la unuaj du statoj ĝuis specialaj rajtoj. Precipe ĝi kontraŭas la ideon ke homoj, kiuj "naskiĝas" en la nobelaro aŭ alia klaso, sekve ĝuas specialajn rajtojn.
Al ĉiuj civitanoj estas garantiitaj la rajtoj de "libereco, posedaĵo, sekureco kaj rezisto al subpremo." La deklaracio diras, ke la bezono de la leĝo fontas el tio, ke "... la naturaj rajtoj de ĉiu homo ekzistas, se ili ne malhelpas, ke alia persono ĝuas tiujn rajtojn." Tiel, la Deklaracio vidas la leĝon kiel "esprimo de la ĝenerala volo", celita helpi ĉi tiun rajton-egalecon kaj malpermesi ĉian "agon malutilan al la socio".
La deklaracio ankaŭ prezentis iujn rimedojn similajn al tiuj de la Usona Konstitucio kaj la Deklaro de Rajtoj, redaktitaj tiun jaron. Kiel la Usona Konstitucio, ĝi diskutas la bezonon havigi ĝeneralan sekurecon, kaj formulas iujn ĝeneralajn principojn de impostado, precipe egalecon en impostado (grava diferenco de la antaŭrevolucia periodo, kiam la eklezio kaj la nobelaro estis esceptitaj de plej multaj impostoj).
Ĝi ankaŭ emfazas la publikan rajton al travidebleco, kiu devigas la administradon eksciigi, kiel oni uzis publikajn financojn. Simile al la usona Deklaro de Rajtoj, ĝi ne permesas la retroaktivan aplikon de puna juro kaj starigas aldonajn principojn kiel ekzemple supozi la senkulpecon de persono ĝis pruvite alie, esprimlibereco kaj libereco de la gazetaro, same kiel iomete malpli ampleksa religia libereco - "kondiĉe ke ... la esprimo de iliaj religiaj vidpunktoj ne malobservas la publikan ordon laŭ leĝo." Ĝi asertas la rajton al posedaĵo, konservante publikajn rajtojn: "... kaj estas kompenso por la elproprigo de posedaĵo."
Dum Robespierre (unu el la elstaraj gvidantoj de la revolucio) sidis en malliberejo antaŭ sia ekzekuto per gilotino, lia ĉelkamarado levis la kapon al kopio de la deklaracio, kiu estis pendita sur la ĉela muro kaj diris al li: "Almenaŭ ĝin ni sukcesis akiri!"
Distingo inter aktivaj kaj pasivaj civitanoj
[redakti | redakti fonton]
Dum la Franca Revolucio donis rajtojn al pli granda parto de la loĝantaro, restis distingo inter tiuj, kiuj akiris la politikajn rajtojn en la deklaracio kaj tiuj, kiuj ne. Tiuj, kiuj laŭdire tenis ĉi tiujn politikajn rajtojn, estis nomataj aktivaj civitanoj. Aktiva civitaneco estis donita al viroj francaj, almenaŭ 25-jaraj, pagantaj impostojn egalajn al tri tagaj laboroj, kaj ne povus esti difinitaj kiel servistoj. Ĉi tio signifis, ke je la dono de la deklaracio nur viroj posedantaj propraĵon, laŭ la tiama posedjuro, akiris ĉi tiujn rajtojn. La deputitoj en la Nacia Asembleo kredis, ke nur tiuj, kiuj havas palpeblajn interesojn en la nacio, povas fari informitajn politikajn decidojn. Ĉi tiu distingo rekte tuŝas artikolojn 6, 12, 14 kaj 15 de la Deklaro, ĉar ĉiu el ĉi tiuj rajtoj rilatas al la rajto voĉdoni kaj partopreni aktive en la registaro. Kun la dekreto de 29 oktobro 1789, la esprimo aktiva civitano eniĝis en la franca politiko.
La koncepto de pasivaj civitanoj estis kreita por ampleksi tiujn populaciojn, kiuj estis ekskluditaj de politikaj rajtoj en la Deklaracio. Pro la postuloj difinitaj por aktivaj civitanoj, la voĉdono estis donita al proksimume 4,3 milionoj da francoj el ĉirkaŭ 29 milionoj da loĝantoj. Ĉi tiuj preterlasitaj grupoj inkluzivis virinojn, sklavojn, infanojn kaj eksterlandanojn. Ĉar ĉi tiuj rimedoj estis promulgitaj de la Ĝenerala Asembleo, ili limigis la rajtojn de iuj civitanaj grupoj dum efektivigo de la demokratia procezo de la nova Franca Respubliko (1792–1804). Ĉi tiu leĝaro, aprobita en 1789, estis ŝanĝita de la kreintoj de la Konstitucio de la 3-a jaro por forigi la etikedon de aktiva civitano. La voĉdona povo tiam estis donota nur al posedantoj de sufiĉe granda posedaĵo.
Streĉoj ekestis inter aktivaj kaj pasivaj civitanoj tra la Revolucio. Ĉi tio okazis, kiam pasivaj civitanoj komencis alvoki pli da rajtoj, aŭ kiam ili malkaŝe rifuzis aŭskulti la idealojn prezentitajn de aktivaj civitanoj.
Virinoj, precipe, estis forte tenitaj kiel pasivaj civitanoj, malgraŭ ke multaj ludis signifan rolon en la Revolucio. Olympe de Gouges skribis ŝian Deklaracion pri la Rajtoj de Virino kaj de la Virina Civitano en 1791 kaj atentigis pri la bezono de seksegaleco. Subtenante la idealojn de la Franca Revolucio kaj dezirante vastigi ilin al virinoj, ŝi reprezentis sin kiel revolucia civitano. Sinjorino Roland ankaŭ establis sin kiel influan figuron tra la Revolucio. Ŝi vidis virinojn de la Franca Revolucio okupi tri rolojn; "instigante revolucian agadon, formulante politikon kaj informante aliajn pri revoluciaj eventoj." Kunlaborante kun viroj, kontraste al labori aparte de viroj, ŝi eble povis antaŭenigi la batalon de revoluciaj virinoj. Kiel ludantoj en la Franca Revolucio, virinoj okupis signifan rolon en la civita sfero formante sociajn movadojn kaj partoprenante popularajn klubojn, permesante al ili socian influon, malgraŭ sia manko de rekta politika influo.
Influo ĝis nuntempo
[redakti | redakti fonton]Laŭ la preambulo de la Konstitucio de la Kvina Franca Respubliko (adoptita la 4an de oktobro 1958, kiu estas la nuna Konstitucio), la principoj en la Deklaracio havas konstitucian valoron. Multaj leĝoj kaj regularoj estis nuligitaj ĉar ili ne konformis al ĉi tiuj principoj interpretitaj de la franca Konstitucia Konsilio.
Multaj el la principoj en la Deklaracio de 1789 havas hodiaŭ vastajn implicojn:
- Leĝo pri impostado aŭ alia leĝaro, kiu diferencigas civitanojn senkaŭze, estas nuligita ĉar ili kontraŭas la Konstitucion.
- Proponoj pri favordiskriminacio estas malakceptitaj ĉar ili kontraŭas la principon de egaleco, ĉar ili kreas kategoriojn de homoj, kiuj ricevas pli da rajtoj ekde naskiĝo.
- La registaro estas malpermesita trudi laŭleĝajn limojn al kunvenoj, ĉar kunvenlibereco estas fundamenta rajto.
Enhavo
[redakti | redakti fonton]Antaŭparolo
[redakti | redakti fonton]La Reprezentantoj de la Franca Popolo, kuniĝintaj en Nacia Asembleo; konsiderante, ke la malagnosko, la forgeso aŭ la malrespekto de la homaj rajtoj estas la solaj kaŭzoj de la publikaj malfeliĉoj kaj de la registara korupto; decidis elmeti en solena Deklaracio la naturajn, necedeblajn kaj sanktajn rajtojn de la homo, por ke tiu Deklaracio -- konstante antaŭ la membroj de la socia korpo -- senĉese memorigu al ili iliajn rajtojn kaj devojn; por ke la aktoj de la leĝfara povo kaj tiuj de la plenuma povo -- povantaj esti ĉiumomente komparataj kun la celo de ĉia politika institucio -- estu pli observataj; por ke la petoj de la civitanoj -- de nun bazitaj sur simplaj kaj nekontesteblaj principoj -- ĉiam celu la vivtenon de la Konstitucio kaj ĉies feliĉon.
Konsekvence la Nacia Asembleo agnoskas kaj deklaras, kun la ĉeesto kaj sub la egido de la Supra Estulo, la jenajn homajn kaj civitanajn rajtojn.
Artikolo 1
[redakti | redakti fonton]La homoj denaske estas liberaj kaj egalaj laŭ rajtoj. La sociaj diferencigoj povas baziĝi nur sur la komuna utilo.
Artikolo 2
[redakti | redakti fonton]La celo de ĉia politika asocio estas la konservo de la naturaj kaj neperdeblaj homaj rajtoj. Tiuj rajtoj estas libereco, proprieto, sekureco kaj rezisto kontraŭ subpremo.
Artikolo 3
[redakti | redakti fonton]La principo de ĉia suvereneco esence kuŝas en la nacio. Nenia popolparto, nenia individuo povas plenumi aŭtoritaton, kiu ne venas de ĝi.
Artikolo 4
[redakti | redakti fonton]Libereco estas la rajto fari ĉion, kio ne kaŭzas damaĝon al aliulo: tiel la plenumo de la naturaj rajtoj de ĉiu homo havas la nurajn limojn, kiuj garantias al la aliaj socianoj la ĝuon de tiuj samaj rajtoj. Tiujn limojn povas determini nur la leĝo.
Artikolo 5
[redakti | redakti fonton]La leĝo rajtas malpermesi nur la agojn malutilajn al la socio. Oni ne rajtas malhelpi tion, kion la leĝo ne malpermesas; kaj oni ne rajtas devigi iun fari tion, kion ĝi ne ordonas.
Artikolo 6
[redakti | redakti fonton]La leĝo estas la esprimo de la ĝenerala volo. Ĉiuj civitanoj rajtas mem aŭ per siaj reprezentantoj partopreni ĝian faron. Ĝi estu sama por ĉiuj, ĉu por protekti ĉu por puni. Egalaj laŭ ĝi, ĉiuj civitanoj ankaŭ estas akcepteblaj por ĉiaj publikaj oficoj, postenoj kaj laboroj laŭ siaj kapabloj kaj kun nenia diferencigo krom tiuj laŭ la virtoj kaj talentoj.
Artikolo 7
[redakti | redakti fonton]Oni rajtas akuzi, aresti kaj teni iun nur en la okazoj determinitaj de la leĝo kaj laŭ la formoj preskribitaj de ĝi. Kiuj instigas, faras, plenumas aŭ plenumigas arbitrajn ordonojn, tiuj estu punitaj; sed ĉiu civitano vokita aŭ arestita laŭ la leĝo tuj obeu: lia rezisto igas lin kulpa.
Artikolo 8
[redakti | redakti fonton]La leĝo faru nur strikte kaj evidente necesajn punojn; kaj oni rajtas puni iun nur laŭ leĝo farita kaj promulgita antaŭ la delikto kaj laŭleĝe aplikata.
Artikolo 9
[redakti | redakti fonton]Ĉar ĉiun homon oni supozu senkulpa ĝis la deklaro pri lia kulpo, se oni opinias lian areston nepra, la leĝo severe punu ĉian rigoraĵon, kiu ne necesus por sekurigi la homon.
Artikolo 10
[redakti | redakti fonton]Neniun oni maltrankviligu pro liaj opinioj, eĉ religiaj, kondiĉe ke iliaj montroj ne konfuzu la publikan ordon aranĝitan de la leĝo.
Artikolo 11
[redakti | redakti fonton]La libera komuniko de la pensoj kaj opinioj estas unu el la plej altvaloraj homaj rajtoj: ĉiu civitano do rajtas libere paroli, skribi, presi, kondiĉe ke li ne troprofitu tiun liberecon en la okazoj determinitaj de la leĝo.
Artikolo 12
[redakti | redakti fonton]La garantio de la homaj kaj civitanaj rajtoj necesigas publikan forton: tiu forto do estas starigita por ĉies intereso, ne por la privata utilo de tiuj, al kiuj oni konfidis ĝin.
Artikolo 13
[redakti | redakti fonton]Por vivteni la publikan forton kaj por la administraciaj elspezoj nepras komuna monkontribuo: ĝi estu egale dividita inter ĉiuj civitanoj laŭ iliaj kapabloj.
Artikolo 14
[redakti | redakti fonton]Ĉiuj civitanoj rajtas konstati mem aŭ per siaj reprezentantoj la neceson de la publika monkontribuo, libere konsenti ĝin, pririgardi ĝian uzon, kaj determini la kvoton, la bazon, la kolekton kaj la daŭron.
Artikolo 15
[redakti | redakti fonton]La socio rajtas pridemandi ĉiun publikan agenton pri lia administrado.
Artikolo 16
[redakti | redakti fonton]Ĉiu socio, en kiu oni ne garantias la rajtojn kaj ne determinis la dispartigon de la povoj, ne havas konstitucion.
Artikolo 17
[redakti | redakti fonton]Ĉar la proprieto* estas nemalobservebla kaj sankta rajto, oni rajtas senigi neniun je ĝi, krom se la laŭleĝe konstatita publika neceso evidente postulas tion kaj kun la kondiĉo de justa kaj antaŭa kompenso.
* Laŭ la redakto de 1791. Origina redakto de 1789: "Ĉar la proprietoj..."
