فیبروبلاست
| فیبروبلاست | |
|---|---|
 | |
| جزئیات | |
| شناسه‌ها | |
| لاتین | fibroblastus |
| MeSH | D005347 |
| TH | H2.00.03.0.01002 |
| FMA | 63877 |
تارتَنده یا فیبروبِلاست (به انگلیسی: fibroblast)، فراوان‌ترین یاخته در بافت همبند است که همه انواع تارهای بافت همبند و مواد آلی مادۀ زمینه‌ای را می‌سازد. فیبروبلاست، یاخته‌ای است با هسته بیضی و روشن و دارای کروماتین ظریف است که حاوی یک یا دو هستک آشکار می‌باشد. اندامک‌های دخیل در پروتئین‌سازی در فیبروبلاست به‌طور گسترده دیده می‌شوند.
اطلاعات زمینه‌ای
[ویرایش]فیبروبلاست (تارتنده) و فیبروسیت (تاریاخته)، هر دو، در حقیقت یک نوع یاخته می‌باشند، منتهی بسته به نوع و میزان سوخت‌وساز بافتی، ممکن است به صورت فعال شده یعنی فیبروبلاست یا کمتر فعال شده یعنی فیبروسیت دیده شوند.
در سال‌های اخیر، عقیده بر این است که هر دو نوع فیبروبلاست نامیده شوند. پسوند بلاست در زیست‌شناسی یاخته‌ای به یاختۀ بنیادی یا یاخته‌ای که از نظر سوخت‌وساز فعال است گفته می‌شود.
فیبروبلاست‌ها بسته به محل استقرار و میزان فعالیت، به شکل‌های مختلفی دیده شوند. فیبروبلاست‌هایی متعلق به بافت‌های دیگر، اگر به بافت جدیدی پیوند زده شوند تا چندین نسل خاطرات مربوط به بافتی را که به آن تعلق داشته‌اند را حفظ خواهند کرد اگر چه ممکن است از نظر ریخت‌شناسی این تغییرات محسوس نباشد.
تکوین
[ویرایش]کارکرد اصلی فیبروبلاست‌ها ترشح ماده‌های پیش‌سازِ ماتریکس برون‌یاخته‌ای (ECM) برای حفظ انسجام ساختاری بافت همبند می‌باشد. فیبروبلاست‌ها پیش‌سازهای لازم برای ساخت همۀ ترکیب‌های ماتریکس برون‌یاخته‌ای از جمله مادۀ زمینه‌ای (ground substance) و تارها(fibers)ی آن را ترشح می‌نمایند.
مانند دیگر یاخته‌های بافت همبند، فیبروبلاست‌ها نیز از مزانشیم مشتق شده‌اند؛ بنابراین پروتئین فیلامنتی واسط به نام ویمنتین (vimentin) را ترشح می‌کنند که به عنوان یک شاخص برای شناسایی خاستگاه مزودرمی آن‌ها بکار می‌رود. یاخته‌های پوششی تحت شرایطی تحت روند " تبدیل پوششی-مزانشیمی"Epithelial-mesenchymal transition(EMT) قادر هستند به فیبروبلاست‌ها تبدیل شوند. و برعکس فیبروبلاست‌ها نیز قادرند تحت شرایطی به یاخته‌های پوششی تبدیل شوند. که این روند به نام "تبدیل مزانشیمی –پوششی" Mesenchymal-epithelial transition(MET) نامیده می‌شود.
ساختار و کارکرد
[ویرایش]فیبروبلاست‌ها دارای سیتوپلاسمی منشعب می‌باشد که یک هسته بیضی‌شکل لکه‌دار دارای ۱–۲ هستک را احاطه نموده‌است. فیبروبلاست‌های فعال بواسطه شبکۀ آندوپلاسمی خشن گسترده خود شناخته می‌شوند. فیبروبلاست‌های غیرفعال که فیبروسیت نیز نامیده می‌شوند کوچکتر و دوکی‌شکل می‌باشند. شبکۀ آندوپلاسمی خشن آن‌ها گستردگی کمی دارد. اگرچه فیبروبلاست‌ها در یک سطح بزرگ به صورت پراکنده و جدا از هم قرار می‌گیرند ولی درصورت تراکم زیاد آرایشی به‌شکل خوشه‌های موازی به خود می‌گیرند.
فیبروبلاست‌ها در ساخت کلاژن‌ها، گلیکوزآمینوگلیکان‌ها، تارهای مشبک (reticular) و کشسان و گلیکوپروتئین‌های موجود در ماتریکس برون‌یاخته‌ای و سیتوکین TSLP نقش دارد. فیبروبلاست‌های در حال رشد، تقسیم شده و ماده زمینه‌ای را می‌سازند. آسیب‌های وارده به بافت فیبروبلاست‌ها را تحریک کرده و تقسیم میتوز را القا می‌نماید.
بر خلاف یاخته‌های پوششی، فیبروبلاست‌ها تک‌لایه‌های یاخته‌ای پهن تشکیل نداده و با اتصال تک‌قطبی از یک طرف به لایۀ پایه‌ای محدود نشده‌اند اگرچه در برخی مواقع در تشکیل لایۀ پایه‌ای مشارکت دارند (مثلاً میوفیبروبلاست‌ها در روده که زنجیرهα-۲ حامل اجزای لامینین را ترشح می‌کنند و فقط در بافت پوششی نواحی مربوط به فولیکول‌ها حضور ندارند.
همچنین بر خلاف یاخته‌های پوششی، فیبروبلاست‌ها توانایی مهاجرت انفرادی در لایه ساب استراتوم را دارند. درحالی که یاخته‌های پوششی سطح داخلی اندام‌های بدن را مفروش می‌کنند، فیبروبلاست‌ها و سایر بافت‌های همبند مربوط به آن نمای بیرونی موجود زنده را شکل می‌دهند. طول عمر فیبروبلاست که در جنین مرغ اندازه‌گیری شده‌است، ۳±۵۷ روز می‌باشد.
کاربردهای فرعی
[ویرایش]از فیبروبلاست‌های رویانی موش (MEFs) اغلب به عنوان یاخته‌های تغذیه‌کننده (feeder cells) در پژوهش‌های مربوط به یاخته‌های بنیادی انسان استفاده می‌شد که البته امروزه با توجه به وجود محیط‌های کِشت یاخته با مقدار مواد مغذی معین و تعریف شده‌استفاده از آن‌ها به‌تدریج کمتر می‌شود.
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]دانشنامه رشد بایگانی‌شده در ۱۷ مارس ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine.