هۊنر

هۊنر یکته کۊنۊشه، آدمˇ کردˇکردارˇ هنشرˇ مئن ؤ او چیزؤنی که او کۊنۊشؤنˇ جی چاگوده بنه معمولن تصورات یا فندي ليمؤنˇ جی هنه. ای کۊنۊشؤن، خؤشؤنˇ ساده ترین شکلˇ مئن، انتقادي هۊنر ؤ تاريخˇ هۊنر ؤ خؤجيرهۊنر، جرگه‌بندى بنن. ای وانیویس تجسومی هونرˇ سر تمرکز دأنه که نقاشی ؤ موجستمه چاکوني ؤ چاپ ؤ عکاسی ؤ باخي تصویري رسانهٰ‌ن ايسه. معماریه نی شأنه هونر به حیساب اردن مثل تزیینی هونرˇ خال مئن که ضروری نیازؤنه برطرف کؤنه. موسئقی، تیاتر، فئلم، رخص و دیگر نمایشی هونرؤن و نی ادب و دیگر رسانأن، تعاملی رسانأنˇ مورسؤن، ایته پیلته خالˇ مئن، هونر دوخؤنده بنن. تا 17می قرنˇ مئن، هونری مهارتؤن، صنایع دستی یا علومˇ جی تفاوت زیادی ندأنن. اما مدرنیته زمات، 17می قرنˇ پسی که زیبادؤنی اهمیت دار بوبؤ، هونره ویشتر هو تزیینی هونر گونن.

هونره شأنه میمؤن (او چی که واقعیته نمایندنه)، بیان، حسی ارتباط، یا دیگر کیفیتؤنˇ جی شناخت گودن. رومانتیکˇ دؤره مئن آدمی هونر، علم و دینˇ خالˇ مئن جا گیت. وا گوتن که هونرˇ تعریف هر زماتˇ مئن تغییر کؤنه و کسؤن اونˇ سر همدیگرˇ امره اختلاف دأنن؛ ولی در کول شأنه گوتن هونر یکته تخیلی ایده ایسه که فنی مهارتˇ امره که انسانی عامل دأنه، بیان و چاکوده بنه.

هونرˇ ماهیتˇ جی و اونˇ دیگر چیزؤن (خلاقیت يا چاکۊنينمندي و تفسیرˇ مورسؤن) زیباشناسي رشته، فلسفه مئن گب بزئه بونه.

چاکۊنين هۊنر و خؤجير هۊنر

هونرˇ تاریخˇ اگر بینیم، اینیم که هونر او زمتˇ جی که آدمی ایسأ بو هونرم اونˇ امره بو. امما باخی نظریهꞌن هونره غربی مودرن دؤره زمت مئن محدود کؤنه. یکته نؤم نهی هونرˇ واسی او نؤم نهی ایسه که قدیمˇ لاتینˇ مئن انجؤم گیت و اونه شأنه به "مهارت" یا "هونر صنعت" ترجومه گودن که "artisan"ˇ کلمه جی هنه. اینگلیسی زوانˇ مئن ای کلمه جی چندته خال ویگیته بوبؤ که "صناعت"، "اوستادی"، "پزشکی هونر"، "نظامی هونر" اونˇ جی هنه. حتی شأنه دیگر کلمهꞌنی یاتتن که ای کلمه امره همریشه ایسن.

معاصر انديشمندؤن، پۊر ويشتر هۊنر ٚ سر نظر دأنن تا قدیم ٚ انديشمندؤن افلاتۊن ؤ ارسطۊ مۊرسؤن. ارسطۊ خىلي هۊنره حماىت کؤنه ؤ اۊنه خۊجير دأنه ولي افلاتۊن هۊنرئبه اۊ اهمىته قائل نىه. چندته دىالؤگ که افلاتۊن هۊنر ٚ واپۊرسئبه دأنه: سقراط گۊنه که شعر الههان ٚ جی الهام بىته بۊبؤ ؤ منطقي نیه؛ اۊ خۊ گب ٚ سر تأکيد دأنه ؤ اۊنه هم طراز خۊدایی تۊرتۊريئن مستي، شهوت ؤ خؤ فاىدروس ٚ مئن دؤنه. اۊ جمهۊري مئنم ني هۊمر ٚ شاعرانه هۊنره غىر قانۊني دؤنه. اىۊن ٚ مئنم ني نخأنه مستقيم هۊمر ٚ امره مخالفت بۊکۊني ؤ اؤره گۊنه ؤ نۊشؤن دئنه که هۊمر ٚ ايلىاد، دئبار ٚ مئن، ىکته مقدس کتاب بۊ (کتاب مقدس ٚ مۊرسؤن معاصر زمات ٚ مئن) که هۊنر ؤ ادب ٚ الهه جي الهام بىته ؤ اگر اۊنه درست تفسير بکۊنیم تینیم اۊن ٚ جي هداىت اخلاقي بگيريم. اگر هۊنره دۊته خال مئن هۊنر ادبي ؤ هۊنر موسئقي بودؤنیم ارسطۊ هۊنر ادبىه به شعر حماسي، تراژدي، کمدي ؤ دیسرامب شعر؛ ؤ هۊنر موسئقىه به تقلیدي ؤ وابسته به تقليد، بر حسب اي که اۊشؤنه تقلید در مدىؤم، ابژه ىا روش ببی رج‌بندي کؤنه. در مثال مۊسئقي جه ريتم ؤ هماهنگي تقليد کؤنه ىا رخص ريتم ٚ جي تقليد کؤنه ىا شعر زوان ٚجي تقليد کؤنه. فرم ني ىکته مدىۊم ٚ امره اثر هۊنري چاگۊدأ ولي وقتي اختلاف دأنن گۊنن ايشؤنه فرم فرق دأنه. کۊمدي اۊ رفتار ؤ کردار تقليد، آدمؤن ٚ مئن که جامعه مۊتوسط ٚ جي جيرتر ايسه بىته بنه. تراژدي اما اۊ رفتار ؤ کردار تقلید آدمؤن ٚ مئن که جامعه مۊتوسط ٚ جي جؤرتر ايسه بىته بنه. در نهاىت فرم تقلید امره فرق کؤنه، رواىت ىا شخصىتپردازي امره، تغيير گۊدن ىا تغيير نۊدن ٚ امره، درام ىا غىر درام بؤن ٚ امره. ارسطۊ نظر اينه که تقليد آدمؤن ٚ مئن طبيعي ايسه ؤ اي ىکته مزىت آدمي مئن نسبت به جؤنورؤن ايسه.

اگر اينئى زمات ٚ مئن جۊلؤتر بأىم تازه 17مي ميلادي قرن ٚ مئن ايسه که هۊنره خلاق هۊنر یا زيبا هۊنرئبه بکار بئنن. زيبا هۊنر اۊ هۊنري ايسه که اۊ حسي درىافتىه که آدمي زيبايي شناختي حسه انگيزش کؤنه ا اۊ هۊنر ٚ مئن نۊشؤن دئنه ؤ اۊنه امره مخاطبه جذب کؤنه.