Wikipedia

Merki Wikipedíu, frjálsu alfræðiritsins.

Wikipedía (www.wikipedia.org) er frjálst alfræðirit sem er búið til í samvinnu, með svokölluðu wiki kerfi.^[1] Fyrir utan almennan alfræðitexta, er alfræðiefnið á síðunni oft tengt í almanök og landafræðiskrár, að auki er haldið utan um nýlega atburði.

Fram að júní 2009 féll mestallur texti á Wikipedía undir Frjálsa GNU handbókarleyfið en þá var skipt yfir í Creative Commons Attribution-ShareAlike (CC-by-SA) 3.0.^[2] Það þýðir að deila má efni Wikipediu gegn því að það sé endurútgefið undir sama leyfi. Myndir og margmiðlunarefni falla stundum undir önnur skilyrði.

Mest af efnisinnihaldi Wikipedía er komið frá notendum. Allt efnið er síbreytilegt og það verður aldrei fullkomnað. Vegna þessa er Wikipedía einstætt viðfangsefni.

Forsaga

Sú hugmynd, að geta safnað allri þekkingu á einn stað, á rætur sínar að rekja allt til Alexandríusafnsins og Pergamon til forna. Með tilkomu internetsins, reyndu margir að búa til internetalfræðirit. Talsmaður frjáls hugbúnaðar, Richard Stallman, benti á notagildi „frjálsrar alhliða alfræðibókar og menntunarauðlindar“ árið 1999. Hann lýsti stofnun Wikipedía sem „spennandi frétt“ og frjálsu hugbúnaðasamtökin hans hvetur fólk til þess að taka þátt og miðla efni.

Þann 20. september 2004 fóru greinarnar yfir 1 milljón. Milljónasta greinin var á hebresku og var um fána Kazakhstan.

Saga

Fyrir utan einstaka tæknilega örðugleika hefur enski hluti Wikipedía starfað óslitið frá 15. janúar 2001. Nokkuð er hins vegar á reiki hvenær íslenski hlutinn var stofnaður, og fer allt eftir því hvernig er talið.

Fyrsta gagnagrunnsbreytingin á íslenska hlutanum var gerð á greininni „WIKIng“ (sem síðar var eytt) þann 6. desember 2002 klukkan 19:43 UTC+0 [1] á dönsku og sú næsta nær ári síðar þann 24. nóvember 2003 [2] á nýnorsku, fyrsta viðbótin á íslensku var hins vegar gerð 5. desember 2003 kl. 11:54 um morgun og má telja að með henni hafi saga íslensku útgáfunnar hafist.

Sjá nánar Breytingar á íslensku Wikipedia á Wikisource.

Hugbúnaður & vélbúnaður

Hugbúnaðurinn sem upprunalega keyrði Wikipedía hét UseModWiki. Hann var skrifaður af Clifford Adams („skref I“). Fyrst þurfti að nota CamelCase fyrir tengla; en fljótlega varð hægt að nota þá aðferð, sem nú er notuð ([[tengill]]). Í janúar 2002, byrjaði wikipedía að keyra á PHP wiki kerfi, sem notaði MySQL gagnagrunnskerfi, og bættust margir nýjir möguleikar við (og í leiðinni gerði CamelCase tengla ónothæfa). Nýja kerfið var sérstaklega skrifað fyrir Wikipedía verkefnið af Magnus Manske („skref II“). Eftir þó nokkurn tíma, hægðist mikið á kerfinu og það var nánast ómögulegt að gera neitt. Ýmsar breytingar og uppfærslur voru gerðar en þjónuðu aðeins tímabundnum tilgangi. Þá endurskrifaði Lee Daniel Crocke allt wiki kerfið frá grunni og hefur nýja útgáfan verið í notkun síðan í júlí 2002 („skref III“). Núverandi hugbúnaður heitir MediaWiki og er hann í notkun í mörgum öðrum verkefnum. Fyrsti fullráðni starfsmaðurinn var Brion Vibber og í dag eru 550 starfsmenn að sjá um rekstur vefþjónana.

Árið 2003 hafði sambandsleysi þjónsins rýrt „framleiðslugetu“ notenda. Margir kvörtuðu undan vandamálum með að breyta greinum og miklum hægagangi. Vandamálið var vegna þess að aðeins var einn þjónn að keyra öll wiki verkefnin.

Frá júní 2004 til 2014, keyrðu verkefnin á níu tileinkuðum þjónum sem eru staðsettir í Flórída. Uppsetningin samanstóð af einum gagnagrunnsþjóni og þrem vefþjónum, sem allir keyrðu stýrikerfið Fedora. Frá 2014 eru verkefnin á tveimur stöðum, í Texas og Ashburn, Bandaríkjunum og keyra á Debian. Þjónarnir framreiða allar beiðnir, og túlka allar síður til notenda. Til að auka hraða frekar, eru síður sem óskráðir notendur biðja um geymdar í skyndiminni þar til þeim er breytt af einhverjum notanda, sem gerir það óþarfa að túlka vinsælustu síðurnar aftur og aftur. Skyndiminnis vefþjónarnir eru í Amsterdam, San Francisco, Singapore og Marseille.

Í febrúar 2005 var haldin söfnun fyrir nýjum vélbúnaði $75.000, söfnunin tókst vel og fór 15% yfir áætlað mark.

Gagnrýni á Wikipedíu

Wikipedía hefur oft verið gagnrýnd harkalega, og efast hefur verið um trúverðugleika Wikipedíu, þar sem hún er opin og allir geti breytt umfjöllunarefni hennar, en Vísindavefurinn bendir á að hið andstæða sé satt og að það að allir geti breytt Wikipedíu geri hana einungis áreiðanlegri en þær alfræðiorðabækur sem eru aðeins lesnar yfir af fáum einstaklingum:

	Benda má á að hver sem er getur skrifað og breytt Wikipedía-síðum, en þar sem svo margir lesa yfir breytingarnar er Wikipedía samt mun áreiðanlegri en vefsíður reknar af einum einstaklingi.
	— Hlín Önnudóttir á Vísindavefinum^[3]

Systurverkefni

Wikiorðabók Orðabók og samheitaorðabók	Wikibækur Frjálsar kennslu- og handbækur	Wikivitnun Safn tilvitnana
Wikiheimild Frjálsar grunnheimildir	Wikilífverur Safn tegunda lífvera	Wikifréttir Frjálst fréttaefni
Commons Samnýtt margmiðlunarsafn	Meta-Wiki Samvinna milli allra verkefna	Wikiháskóli Frjálst kennsluefni og verkefni
Wikidata Samnýttur þekkingagrunnur	Wikivoyage Ferðaleiðarvísar	Mediawiki Þróun wikihugbúnaðarins