დინამიკა (მექანიკა)

დინამიკა (ბერძ. δύναμις [dynamis] — „ძალა“) — მექანიკის ნაწილი, რომელიც შეისწავლის მატერიალურ სხეულთა მოძრაობას მათზე მოდებული ძალების ზეგავლენით. დინამიკას საფუძლად უდევს ნიუტონის კანონები, რომელთაგან, როგორც შედეგი, მიიღება დინამიკის ამოცანათა ამოხსნისათვის აუცილებელი ყველა განტოლება და თეორემა.

დინამიკაში განიხილავენ ამოცანათა 2 ტიპს. პირველი ტიპის ამოცანებში განსაზღვრავენ სხეულზე მოქმედ ძალებს, თუ ცნობილია მისი მოძრაობის ხასიათი. ასეთი ამოცანის ამოხსნის კლასიკური მაგალითია ნიუტონის მიერ მსოფლიო მიზიდულობის კანონის აღმოჩენა. მეორე ტიპის ამოცანებში განსაზღვრავენ სხეულის მოძრაობის კანონს, თუ ცნობილია მასზე მოქმედი ძალები. ამ სახის ამოცანათა ამოხსნისას აუცილებელია ე. წ. საწყისი პირობების, ე. ი. სხეულის მდებარეობისა და სიჩქარის ცოდნა მისი მოძრაობის საწყის მომენტში.

მექანიკური სისტემის მოძრაობის შესწავლისას ხშირად იყენებენ დინამიკის ზოგად თეორემებს, რომლებიც ნიუტონის კანონების უშუალო შედეგია; მათ მიეკუთვნება თეორემები ინერციის ცენტრის მოძრაობის შესახებ და სისტემის მოძრაობის რაოდენობისა, მოძრაობის რაოდენობის მომენტისა და კინეტიკური ენერგიის ცვლილების შესახებ.

დინამიკის ძირითადი განტოლებების მიღება შესაძლებელია მექანიკის სხვადასხვა პრინციპზე დაყრდნობით. დინამიკის ძირითადი განტოლებები მართებულია მხოლოდ ათვლის ინერციული სისტემის მიმართ მოძრაობის შესწავლისას; როდესაც მოძრაობას შეისწავლიან ათვლის არაინერციული სისტემის მიმართ, გარდა იმ ძალებისა, რომლებიც სხეულთა ურთიერთქმედებას აღწერენ, ნიუტონის კანონებში საჭირო ხდება ინერციის ძალების დამატება. ასეთი ამოცანები წარმოიშობა დედამიწის ზედაპირის მიმართ სხეულთა მოძრაობაზე მისი ბრუნვის გავლენის შესწავლისას, აგრეთვე მოძრავ ობიექტებზე დადგმულ სხვადასხვა ხელსაწყოსა და მოწყობილობაზე მოძრაობის შესწავლისას.

ძალთა მოქმედებით სხეულთა მოძრაობის შესწავლის ზოგად მეთოდებთან ერთად განიხილება სპეციალური ამოცანები: გიროსკოპის თეორია, მექანიკური რხევების თეორია, მოძრაობის მდგრადობის თეორია, დარტყმის თეორია, ცვლადი მასის სხეულის მექანიკა და სხვა. დინამიკის კანონების მეშვეობით შეისწავლიან აგრეთვე უწყვეტ სხეულთა მოძრაობას. ბოლოს, კონკრეტული ობიექტების მოძრაობის შესწავლისას დინამიკის მეთოდების გამოყენების შედეგად, წარმოიშვა სპეციალური დისციპლინები: ცის მექანიკა, გარეგანი ბალისტიკა, ავტომობილის, თვითმფრინავის დინამიკა, რაკეტების დინამიკა და სხვა.

დინამიკის კლასიკურ კანონებს დიდი მნიშვნელობა აქვს თანამედროვე ბუნებისმეტყველებისა და ტექნიკისათვის, მაგრამ ისინი მართებული აღარ არის მიკროსკოპული ობიექტებისათვის, რომელთა მოძრაობის ხასიათი ექვემდებარება სხვა კანონებს.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 3, თბ., 1978. — გვ. 555.