კელტური ენები

კელტური kɛltɪk
გავრცელებულია	დიდი ბრიტანეთი  ირლანდიის რესპუბლიკა  საფრანგეთი
ლინგვისტური კლასიფიკაცია	ინდოევროპული ოჯახი: კელტური ენები
დამწერლობის სისტემა	ლათინური
ენის კოდები	ISO 639-2: cel
რუკა
მოლაპარაკეთა არეალი მოლაპარაკეთა არეალი

კელტური ენები — მონათესავე ენათა ჯგუფი, ნაწილი ინდოევროპული ენების ოჯახისა. ოდესღაც კელტურ ენებზე ლაპარაკობდნენ დასავლეთ და ცენტრალური ევროპის დიდ ნაწილში, ისინი ახლა შემორჩენილია მხოლოდ უკიდურეს დასავლეთით: ირლანდიაში, უელსში, ბრეტანში, კორნუოლში, შოტლანდიაში.

ისტორია

კელტური ენების და ერების გავრცელება ევროპაში დაკავშირებული არის რკინის ხანასთან ხოლო შემდგომ ლათინურ კულტურასთან. სავარაუდო სამშობლოდ მიიჩნევა ცენტრალური ევროპა მდინარე რაინსა და დუნაის შორის. I ათასწლეულის პირველ ნახევარში მათ შეაღწიეს ბრიტანეთის კუნძულზე დაახლოებით VII-ში ჩვ.წ, გალიაში VI-ში ჩვ.წ., იბერიის ნახევარკუნძულზე V-ში ჩვ.წ. ისინი ვრცელდებოდნენ სამხრეთით ალპების გავლით და სახლდებოდნენ ჩრდილოეთ იტალიაში და ბოლოს III საუკუნეში ჩვ.წ. მიაღწიეს საბერძნეთამდე და მცირე აზიამდე.

კლასიფიკაცია

კელტური ენები ინდოევროპული ენების ერთ-ერთი დასავლური ოჯახია. ის ახლოსაა იტალიკურ და გერმანიკულ ენებთან. მიუხედავად ამისა კელტურ ენებს ყველა შეხედულებით არ ჩამოუყალიბდა სპეციფიკური ერთობა სხვა ჯგუფებთან, როგორც ზოგჯერ ადრე თვლიდნენ. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მსგავსი ჰიპოთეზა კელტურ-იტალიკურის ენების ერთობისა ეკუთვნის ფრანგ მეცნიერ ანტუან მეიეს.

კელტური ენები იყოფა ოთხ ძირითად ჯგუფად: გოიდელური, ბრიტული, გალიური და ჰისპანო-კელტური.

კელტური ენების შიდა გენეალოგიურ კლასიფიკაციასთან დაკავშირებით არაერთგვაროვანი მოსაზრებებია. ძირითადი ჰიპოთეზის მიხედვით კელტურ ენებს ყოფენ კუნძულოვან (ახალ კელტურ) ენებად და კონტინენტურ (ძველ კელტურ) ენებად. მსგავსი დაყოფა ხდება, როგორც ლინგვისტური, ასევე ქრონოლოგიური ურთიერთკავშირის და ტერიტორიული გავრცელების მიხედვით. კუნძულოვან ენათა ჯგუფში აჯგუფებენ ცოცხალ და არც ისე დიდი ხნის წინ გამქრალი ენებს: ბრიტულს და გოიდელურს, ხოლო კონტინენტურში მკვდარ და ძალიან ცუდად დოკუმენტირებული ენებს: ჰისპანო-კელტურს და გალიურს. ჰიპოთეზის მომხრეები ყურადღებას ამახვილებენ ლინგვისტურ მახასიათებლებზე, რომელიც V საუკუნის შემდეგ გაჩნდა ძირითადად კუნძულოვანი ენებში, მათ შეიძინეს გარკვეული განმასხვავებელი ნიშნები, რომელთა უმრავლესობაც უნიკალურია არა მარტო კელტური ენების ფარგლებში, არამედ მთლიანად ინდოევროპულ ოჯახში.

მეორე ჰიპოთეზის მიხედვით ეგრეთ წოდებულ Q ჯგუფის ენებში ერთიანდება გალიური და ბრიტული ენები, ხოლო P ჯგუფში ჰისპანო-კელტური ენები და გოიდელური ენები.

კუნძულოვანი კელტური ენები

• ბრიტული ენები
  • დასავლეთ ბრიტული ენები
    • კუმბრიკული ენა
    • უელსური ენა
  • სამხრეთ-დასავლეთ ბრიტული ენები
    • ბრეტონული ენა
    • კორნუოლური ენა
  • პიქტური ენა
• გოიდელური ენები
  • ირლანდიური ენა
  • შოტლანდიური ენა
  • მენური ენა

კონტინენტალური ენები

• გალიური ენები
  • გალიური ენა
  • ლეპონტიური ენა
  • გალათიური ენა
  • ნორიული ენა
• ჰისპანო-კელტური ენები
  • კელტიბერიული ენა
  • გალეციური ენა
  • ლუზიტანური ენა ?
  • ტარტესიული ენა ?

დღევანდელი მდგომარეობა

ენა	მშობლიური სახელი	ჯგუფი	სულ მოსაუბრე	არეალი
უელსური ენა	Cymraeg	ბრიტული ენები	უელსი: 611 000 ინგლისი: 150 000 არგენტინა: 5 000	უელსი
ირლანდიური ენა	Gaeilge	გოიდელური ენები	ირლანდიის რესპუბლიკა: 538 283 ჩრდ. ირლანდია: 95 000 აშშ: 18 000	ირლანდია
ბრეტონული ენა	Brezhoneg	ბრიტული ენები	ბრეტანი: 200 000	ბრეტანი
შოტლანდიური ენა	Gàidhlig	გოიდელური ენები	შოტლანდია:92 400	შოტლანდია
კორნუოლური ენა	Kernewek	ბრიტული ენები	კორნუოლი: 3 000	კორნუოლი
მენური ენა	Gaelg	გოიდელური ენები	მენი: 1 700	კუნძული მენი

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, თბ., 1980. — გვ. 464.