Moldaviya

Moldova (ruminsha: Moldova), Moldova Respublikası (ruminsha: Republica Moldova) - Evropanıń qubla-shıǵıs bólimindegi mámleket. Ukraina hám Ruminiya menen shegaralas. Maydanı 33 846 km². Xalqı 3,557,600 adam (2014). Jáhánde xalqı boyınsha 118-orındı hám aymaǵı boyınsha 135-orındı iyeleydi. Paytaxtı - Kisinyov qalası. Basqarıw jaǵınan 40 rayon, 21 qala hám 48 qalashaǵa bólinedi. Mámleketlik tili - moldavansha Moldova Konstituciyasına qaray; konstituciyalıq sudınıń sheshimine qaray - ruminsha.

Mámleketlik basqarıw principi

Moldova - respublika. 1994-jıl 29-iyulda qabıl etilgen konstituciya ámel etedi. Mámleket baslıǵı - parlament tárepinen saylanatuǵın prezident (2000-jıldan V. Voronin). Nızam shıǵarıwshı joqarı organı - bir palatalı parlament (Jıynalıs), atqarıwshı organı - húkimet (ministrler keńesi).

Tábiyatı

Moldova Shıǵıs Evropa tegisliginiń qubla-batıs bóleginde jaylasqan. Jer maydanı qırlı tegislik, dárya oypatlıqları hám jarlıqlar bar. Oraylıq bóliminde Kodru qırları jaylasqan. Eń biyik noqatı 429,5 m. Dnestrdiń oń jaǵasın Dnestr boyı qırları (biyikligi 250-300 m, eń biyik noqatı 347 m) iyelegen. Arqa Moldova tegisligi (250-300 m), Qubla Moldova tegisligi bar. Háktas, gips, shiyshe qumı, maydalanǵan tas, sonıń menen birge, neft hám gaz kánleri tabılǵan. Íqlımı - ortasha kontinental. Qısı qısqa, jıllı, qar az jawadı, jazı uzaq hám jıllı. Iyuldıń ortasha temperaturası - arqasında 19,5° hám qublasında 22°; eń joqarı temperatura 41°; yanvardıń ortasha temperaturası arqasında -5° hám qublasında -3°; eń tómen temperatura -36°. Jılına arqasında 560 mm, qubla-batısta 370 mm, qırlarda 500-560 mm, tegisliklerde 400-450 mm jawın jawadı. Dáryaları Qara teńizge quyıladı. Eń úlken dáryaları - Dnestr (aǵısları - Reut, Bik, Botna), Prut (aǵısları - Chugur, Kamenka, Larga, Lapushna, Sarata). Topıraqları - tiykarınan, qaratopıraq (75%), qońır hám kúlreń orman topıraǵı (10%); dárya qayırlarında - allyuvial otlaqlı topıraqlar. Aymaǵınıń kópshiligi sahra hám orman sahra regionında jaylasqan bolıp, kóp bólimi awdarılıp, egin egiledi. Mámleket maydanınıń 9% in iyelegen ormanlarda emen, shumtal, grab, qara qayın, joka ósedi. Selew, betaga sıyaqlı sahra ósimlikleri azayıp ketken. Haywanlardan ormanda yelik, jalǵızaq, qasqır, túlki, porsıq, almaxan, aqtıshqan jasaydı. Qustıń 260 qa jaqın túri (sofitorǵay, mayna, qara torǵay, qarshıǵa, úki, bódene hám basqalar) ushıraydı. "Kodru", "Gredina Turchaske", "Yagorlik", "Playul Faguluy", "Prudil de Jos" sıyaqlı qorıqxanalar dúzilgen.

Xalqı

Xalqınıń 65% i moldavanlar; ukrainlar, ruslar, ruminlar, gagauz hám bolgarlar da bar. Mámleketlik tili - moldavan tili. Kópshilik xalıq (95%) xristian dininiń pravoslaviye aǵımına tiyisli. Qala xalqı 47%. Iri qalaları: Kisinyov, Tiraspol, Bels, Tiginya.

Tariyxı

Házirgi Moldova aymaǵındaǵı Brinzeni, Rashkov, Chutuleshti hám basqa orınlardan tabılǵan eski mákan-jaylardıń dárek beriwine qaraǵanda, bul jerde xalıq paleolit dáwirinde-aq otırıqlasqan. Neolit dáwiriniń mákan-jaylarınan Bug-Dnestr mádeniyatı estelikleri tabılǵan (eramızǵa shekemgi 6-5 mıń jıllıqlar). Bul dáwirde adamlar tuqımgershilik jámiyetine birlesip, ańshılıq, dıyqanshılıq, balıq awlaw menen shuǵıllanǵan. Eramızǵa shekemgi 4 mıń jıllıqta húkimranlıq etken Tripoli mádeniyatı dáwirinde kóplegen mákan-jaylar (varvarovka, Karaku-shan, Kuban) júzege kelgen, gúlalshılıq rawajlanǵan.

Eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıqtan eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıqqa shekem Moldova aymaǵında daklardıń qáwimlik birlespeleri hám mámleketleri ámeldegi bolǵan. Eramızǵa shekemgi II ásir baslarında rimlikler Dakiyanı basıp aldı jáne onı az-azdan Rimniń wálayatına aylandırdı. Latın tili jayılıp, ol shıǵıs roman, sonıń menen birge, moldavan tillerine tiykar boldı. II-IV ásirlerde bul jerde sarmatlar, skifler, hunnlar, gotlar jasaǵanlıǵı boljaw etiledi. X-XII ásir baslarında Moldovanıń bir bólimi Áyyemgi Rus mámleketi tásir sheńberine, keyin Galitsiya hám Galitsiyavolin knyazligi quramına kirgen. Lekin XII ásirde kóshpeli bijanaq hám qıpshaqlardıń hújiminen keyin slavyanlar derlik toqtatıldı. XIII-XIV ásirlerde Moldova aymaǵı mongollar qol astına ótti. Basqınshılar vengerlar tárepinen quwıp jiberilgennen keyin Moldova jerleri Vengriya qaramaǵına ótti, 1359 jıl azatlıq gúresi nátiyjesinde ǵárezsiz Moldova knyazligi (paytaxtı Yassi qalası) júzege keldi. XIV ásir 2-yarımında Karpat penen Dnestr aralıǵındaǵı jerler oǵan qaraslı boldı. Sol dáwirde valaxlar hám shıǵıs slavyanlar menen baylanıs rawajlanıp, nátiyjede moldavan elatı qáliplesti.

XVI-XVIII ásirlerde Moldova Usmaniyler imperiyası basshılıǵında boldı hám 300 jıl dawamında salıq tólep turdı. Aldın Tira, Benderi, Kiliya, XVIII ásirde Xotin Moldovadan ajıratıp alındı hám olarǵa túrk garnizonları jaylastırıldı. Sırt el basqınshılarına qarsı milliy azatlıq gúresi túrli sırtqı kórinislerde alıp barıldı. XVIII ásir 2-yarımı hám XIX ásir baslarındaǵı Rossiya-Túrkiya urısları nátiyjesinde Moldova azat etildi. Biraq Evropa mámleketleriniń óz-ara básekisi sebepli Moldova taǵı Túrkiyaǵa qaytarıp berildi. 1775-jıl Moldova knyazliginiń arqa bólegi Avstriyaǵa, 1791-jıl Yassi kelisim shártnamasına qaray, Dnestrdıń shep jaǵası Rossiyaǵa, taǵı bir bólimi keyinirek Rech Pospolitaǵa qosıp alındı. 1812-jıl Buharest kelisim shártnamasına kóre, Moldova knyazliginiń Prut hám Dnestr aralıǵındaǵı jerleri Rossiyaǵa ótti hám Bessarabiya wálayatı atın aldı. Kisinyov qalası onıń basqarıw orayı bolıp qaldı. Bessarabiya Rossiyanıń agrar úlkesi retinde rawajlana basladı. 1917-jıl Rossiyadaǵı Fevral revolyuciyasınan keyin bul jerde de qos húkimetshilik payda boldı. 1917-jıl noyabr-dekabrde ayırım qala hám awıllarda húkimet shorolar qolına ótti. Kepillikli húkimet organı - "Sfatul Ceriy" ("Úlke keńesi") 1917-jıl 2-dekabrde Moldovanı Demokratiyalıq respublika dep járiyaladı. 1918-jıl 24-yanvarda óziniń Rossiyadan ǵárezsiz ekenin bildirdi.

1918-jıl 27-martta Moldova Demokratiyalıq Respublikası (Bessarabiya) n Ruminiyaǵa qosıwǵa qarar qabıl etti. 1918-19-jıllarda Moldova shep jaǵa rayonlarında Avstriya-Germaniya, Antanta áskerleri húkimranlıq etti. 1920-jıl fevralda bul jerde shoro hákimiyatı ornatıldı. 1924-jıl 12-oktyabrde Ukraina quramında Moldova avtonomiya shoro Respublikası dúzildi. 1939-jılǵı Ribbentrop-Molotov paktiniń qosımsha jasırın protokolı tiykarında Sovet Awqamı 1940-jıl 26 hám 27-iyunda Ruminiyadan Bessarabiya hám Arqa Bukovinanı tezlik penen SSSR ǵa tapsırıwdı talap etti. 1940-jıl 2-avgustta Moldova Shoro Respublikası dúzildi. Ekinshi jáhán urısı jıllarında Moldova urıs maydanına aylandı hám 1944-jıl avgustta basqınshılardan azat etildi. Sonnan keyin Moldovanıń azǵana yarım ásirlik tariyxı SSSR menen baylanıslı boldı. 1987-89-jıllardaǵı qayta qurıw dáwirinde milliy tikleniw háreketi baslandı. 1990-jıl 23-iyunda Moldova Respublikası suvereniteti daǵaza etildi. 1991-jıl 27-avgustta Moldova Respublikasınıń ǵárezsizligi tuwrısında Deklaraciya qabıl etildi. Biraq ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında ayırmashılıq háreketi júzege kelip, bul nárse mámlekette ishki qurallı kelispewshilikke sebep boldı. Keyingi waqıtta konfliktti saplastırıw ushın kelisim alıp barmaqta. Moldova - 1992-jıldan BMSh aǵzası, sonıń menen birge, ǴMDA quramına kiredi. Ózbekstan Respublikası suverenitetti 1994-jıl 23-avgustta tán alǵan hám sol kúni-aq diplomatiyalıq qatnasların ornatqan. Milliy bayramı - 27-avgust - Ǵárezsizlik kúni (1991).

Siyasiy partiyaları

Agrar-demokratiyalıq partiyası, Kommunistler partiyası, Socialistlik partiyası, Xristian-demokratiyalıq xalıq partiyası, Tikleniw hám doslıq partiyası.

Ekonomikası

Moldova - industrial-agrar mámleket. Milliy dáramat quramında sanaattıń úlesi 38%, awıl xojalıǵınıń úlesi 42%, qurılıs, transport hám baylanıstıń úlesi 11%.

Sanaatı

Azıq-awqat sanaatında miywe, palız ónimleri konservaların tayarlaw, vinoshılıq, qant-qumsheker, sarımay islep shıǵarıw tiykarǵı tarmaq bolıp tabıladı. Awır sanaat shólkeminde mashinasazlıq, elektron, ximiya, metallurgiya sanaatı jetekshi orında. Jeńil sanaat (tigiwshilik, toqımashılıq hám basqalar) tarmaqları da bar. Konserva sanaatında 20 dan artıq kárxana bar, olar miywe hám palız eginlerinen 100 túrden kóbirek konserva tayarlaydı. Qant-qumsheker sanaatı mámlekettiń arqasında jaylasqan. Temeki-fermentaciya, parfyumeriya, farmacevtika hám shireshilik, sonıń menen birge, gósh, may-sır, un-jarma sanaatı tarmaqları da rawajlanǵan.

Mashinasazlıq hám metallsazlıq kárxanaları avtomatlastırıw quralları, temirshilik-press mashinaları, azıq-awqat sanaatı ushın texnologiya úskeneleri, elektr júk artqıshlar, traktor, awıl xojalıǵı mashina-mexanizmleri, nasoslar, ózgeriwsheń tok elektr dvigatelleri, suwıtqıshlar, kir juwıw mashinaları, tómen voltli elektr apparatları, kabel islep shıǵaradı. Jasalma teri, rezina-texnika buyımları, lak-boyaw, ximiya, bioximiya, qurılıs buyımları, orman hám aǵashsazlıq, poligrafiya kárxanaları bar. Jılına ortasha 15,7 mlrd. kVt-saat elektr energiyası payda etiledi.

Awıl xojalıǵında júzimshilik hám baǵshılıq jetekshi orında. Júzimniń awqatı hám vinobap túrleri jetilistiriledi. Moldova qubla hám arqasında ayǵabaǵar egiledi. Temeki bolsa arqa hám oraylıq rayonlarda ósiriledi. Ǵálleshiliktiń mákke hám de biyday jetistiriw tarmaqları rawajlanǵan. Palız eginleri hám mayda miywe jetistiriw de zárúrli áhmiyetke iye. Shárwashılıqta qaramal, shoshqa, qoy hám eshki, qus baǵıladı. Mámleket ǵárezsizlikke eriskennen soń, xojalıqta bazar ekonomikası formaların engiziwge kirisildi, atap aytqanda, mámleket kárxanaları menshiklestirilip baslandı, menshikli, qospa kárxanalar qurıldı. Awıl xojalıǵında dıyqan (fermer) xojalıqların dúziw ushın jerlerdi jeke menshik etip beriwge kirisildi.

Transportı

Transport jolı uzınlıǵı — 1,1 mıń km, avtomobil jolları ― 10,2 mıń km. Dnestrda keme qatnaydı. Kisinyovda xalıqaralıq aeroport bar.

Densawlıqtı saqlaw

2001-jıl Moldovada 12,8 mıń shıpaker, 545 medicina shólkemi, 25 mıń orınlı emlewxanalar isledi. Chemal taw ıqlımlıq kurortı, balalar sanatoriyaları bar.

Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri

2001-2002-oqıw jılında 1577 mektep, gimnaziya, liceylerde 618,4 mıń oqıwshı tálim aldı, 42,5 mıń oqıtıwshı isledi. 82 orta óner tálim sistemasında 23 mıń, 67 kolledjde 17 mıń bala oqıdı. 47 joqarı oqıw jurtında 86,4 student tálim aldı, sonday-aq, mámleketke qaraslı bolmaǵan 31 institutta 22,9 student oqıdı. 2001-jıl Moldovada doktoranturaǵa iye bolǵan 45 ilimiy izertlew shólkemi isledi. Respublikada ilimiy izertlewlerdi muwapıqlastırıwshı Moldova Pánler akademiyası iskerlik kórsetedi. Milliy tábiyat hám etnikalıq muzeyi, Tariyx, Arxeologiya, Etnika, Súwretlew kórkem óneri, Xalıq ónermentshiligi, Gagauz tariyx-etnika muzeyleri bar. Hámmesi bolıp 71 muzey, 1,4 mıń kitapxana, 1,2 mıń klub shólkemi bar.

Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi

Moldovada 2001-jıl 1,7 mıń atamadaǵı kitap hám qollanba 0,8 mln. nusqada, gazetalar 1,2 mln., jurnal hám basqa dáwirli baspalar 3, 4 mln. nusqada baspa shıǵarıldı. Moldovada basıp shıǵarılatuǵın tiykarǵı gazetalar: "Moldova suverane" ("Suverenli Moldova"), "Nezavisimaya Moldova" ("Ǵárezsiz Moldova"), "Sara" ("Watan"). "Moldpress" informaciya agentligi isleydi. 1930-jıldan radioesittiriw, 1958-jıldan telekórsetiw alıp barıladı.

Ádebiyatı

Dáslepki jazba estelikler bay xalıq awızeki dóretiwshiligi (ertek, qaharmanlıq eposları, ańız, qosıq, balladalar) tiykarında IX-X ásirlerde jaratılǵan. Rumin tilindegi birinshi moldavan kitabı "Kazaniya" (Ínjildiń anıqlaması) 1643-jılda basıp shıǵarıldı. XVII ásirde jılnamalar, XVIII ásirde D. Kantemir (1673-1723) tárepinen kórkem tariyxıy dóretpeler jaratıldı. XIX ásirdiń 2-yarımında Y. Kryange (1837-1889) hám M. Eminesku (1850-1889) dóretiwshiligi realistlik proza hám poeziya rawajlanıwında úlken rol oynadı. XX ásir baslarında A. Mateyevich, T. Roman óz qosıqları menen ádebiyatqa kirip keldi. Ekinshi jáhán urısına shekem dóretiwshilik etkenler arasında D. Milev, L. Barskiy, N. Markov, L. Kornyaku, M. Andriyesku hám basqa jazıwshılardı kórsetiw múmkin. Urıs dáwirinde E. Bukov, B. Istru, A. Lupan, T. Menkj sıyaqlı jazıwshılar basqınshılarǵa qarsı gúreske arnalǵan dóretpeler jazdı. 50-jıllarda poeziya jetekshi janr bolǵan bolsa (Ye. Bulkovtiń "Andriyesh", "Meniń mámleketim", A. Lupannıń "Júzbe-júz", L. Delyanudıń "Máńgi jaslıq", F. Ponomardıń "Doslıq" dástanları hám poeziyalıq jıynaqları), keyingi jıllarda salmaqlı prozalıq dóretpeleri jaratıldı (Ye. Damian, V. Vasilake, R. Lungu, L. Damian, G. Viyeru, P. Botsu, E. Lotyanu hám basqalardıń roman hám de qıssaları). Andrey Lupan, Samson Shlyaxu, Yemelyan Bukov hám basqalardıń ayırım dóretpeleri, moldavan jazıwshılarınıń "Satiralıq gúrrińler" toplamı ózbek tilinde basıp shıǵarılǵan.

Arxitekturası

Moldova aymaǵınan eramızǵa shekemgi 3-2 mıń jıllıqlarǵa tiyisli mádeniyat estelikleri tabılǵan. X-XI ásirlerde aǵash, tas hám ılaydan jay hám de imaratlar qurılǵan qalalar payda boldı. XIV ásir ortalarınan arxitektorlıq rawajlana basladı, qala átirapları tas diywal menen qorshap alındı. XVI ásirden minarlı hám arkalı qorǵanlar qurıldı. Saharna, Jabkadaǵı gormonastrlardıń qaldıqları saqlanǵan. XVIII ásirde qalalar tez rawajlandı, jergilikli arxitektorlar joybarı tiykarında gózzal hám tań qalarlıq ibadatxana ımaratları qurılısı háwij aldı. Dástúriy qala hám awıl úyleri aǵash hám tastan, jámiyetlik ımaratları zamanagóy konstrukciyalardan júzege kele basladı. XIX ásir aqırı hám XX ásir baslarında Moldovanıń Rossiyaǵa qosıp alınǵan bóliminde klassicizm usılı, Ruminiyaǵa qaraslı bóliminde modern usılı ústemlik etti. XX ásir 2-yarımında qurılǵan jay hám ımaratlarda milliy arxitektorlıq dástúrlerinen paydalanıldı (Kisinyovtıń Mirva Velskiy kóshesindegi turar jaylar, "Inturist" mıymanxanası hám basqalar).

Súwretlew kórkem óneri

Moldova aymaǵında eramızǵa shekemgi 2-1 mıń jıllıqlarǵa tiyisli metall taǵınshaqlar, eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıqqa tiyisli qurallar, ılaydan islengen ıdıs, jez, gúmis, altın ıdıs hám buyımlar tabılǵan. Olar zergerlik hám metalldı kórkemlew rawajlanǵanınan belgi beredi. XIII-XIV ásirlerde xalıq ámeliy kórkem ónerinde Vizantiya hám musulman Shıǵısınıń tásiri kúshli bolǵan. XIV-XVII ásirlerde zardozlıq, XVIII-XIX ásirlerde ǵalıshılıq ósti. XIX ásirden baslap dúnyalıq súwretlew kórkem óneri, ásirese, portret súwretshiligi rawajlandı, súwretshilik oqıw orınları ashıldı. XIX ásir aqırı hám XX ásir baslarında turmıslıq tábiyat kórinisleri, túrli janrlardaǵı súwretler, psixologiyalıq portretler jaratıldı (V. Okushko, Ye. Maleshevskaya hám basqalar). XX ásir 2-yarımında reńli súwretshilerden M. Gamburd, V. Russu-Chobanu, portretshilerden K. Kitayka, I. Bogdesko, G. Sainchuk, músinshilerden K. Kobizeva, B. Marchenko sıyaqlılar súwretlew kórkem óneri rawajlanıwına úles qostı. Xalıq kórkem ónerinde tas naǵıs oyıwshılıǵı, gilem toqıw, kesteshilik, gúlalshılıq, aǵashsazlıq rawajlandı.

Muzıkası

Muzıkası ayrıqsha milliy folklor tiykarında qáliplesken hám qońsılas xalıqlar kórkem mádeniyatı menen sáykes rawajlanǵan. Xalıq qosıqları, tiykarınan, bir dawıslı, sesler uyǵınlıqları túrli-túrli. Ápsanalıq waqıyalı qosıqlarda qaharmanlıq hám azatlıq ideyaları sáwlelendirilgen. Miynet, dástúr, muhabbat, házil, bayram qosıqları bar. Eń kóp tarqalǵan xalıq muzıkası doyna dep ataladı. Jok, moldovenyaska dep atalǵan tasqınlı hám oynaqı xalıq ayaq oyınları dúnyaǵa belgili. Tarlı ásbaplardan kobza, simbala, tilsheli ásbaplardan doktorimba (vargan), úflep shertiletuǵın ásbaplardan fluyer hám kaval (nay), chimpa, buchum sıyaqlılar bar. XIX ásirde dáslepki kompozitorlar (G. Muzichesku, K. Mikuli, E. Kaudelli, Ch. Porumbesku) dóretiwshilik etip basladı. Zamanagóy kompozitorlar arasında A. Stircha, G. Nyaga, E. Lazarev, Ch. Tkach, Ye. Doga, dirijyorlardan T. Gurtovoy, D. Ideya, A. Samoile, qosıqshılardan T. Cheban, T. Alyoshina, M. Biyeshu hám basqalar ataqlı. 1955-jıl Kisinyovda Moldova opera hám balet teatrı ashılǵan, mámleket filarmoniyası (1940) qasında simfoniyalıq orkestr, "Doyna" qor kapellası, "Jok", "Leutarlar", "Fluyerash" sıyaqlı ansambller iskerlik kórsetedi. Ózbekstanda T. Cheban, M. Biyeshu hám bir qatar ansambller gastrolda bolǵan.

Teatrı

Teatr dáregi xalıq oyınlarınan baslanadı. Kolinde-kolada dep atalǵan áyyemgi xalıq dástúrleri, xeitul dep atalǵan jańa jıl jırlawları hám hár túrli oyınlarda teatr kórkem óneri elementleri bolǵan. Iroziy (irodi) dep atalǵan tamashalar, palwan, akrobat (pehlivan, soptar) lardıń uqıbın kórsetiwleri hám gayduklardıń ayrıqsha teatrı ataqlı bolǵan. Orta ásirlerde saray hám kóshpeli truppaları tamasha kórsetken. 1816-jılda jazıwshı hám aǵartıwshı G. Asaka basshılıǵında moldavan tilinde birinshi spektakl kórsetilgen. Professional teatrdı qurıwda V. Aleksandri, K. Negrutssi, A. Russo, M. Kogelnichanu hám basqa dramaturglar úlken xızmet etti. XX ásirdiń 20-jıllarında shólkemlestirilgen drama dógerekleri tiykarında Balta qalasında muzıkalı drama truppası (keyinirek drama studiyası) dúzildi. Sol studiyanı pitirip shıǵıwshılar 1933-jılda Tiraspolda dúzilgen drama teatrı (házirgi Moldova akademiyalıq muzıkalı teatrı) nıń ózegi boldı. Endigide Moldovada 14 teatr, sonday-aq, "Luchaferul" teatrı, "Likurich" quwırshaq teatrı, Bels muzıkalı drama teatrı, filarmoniya, cirk hám basqalar islep turıptı. Olarda A. Lupan, L. Kornyanu, E. Bukov sıyaqlı jergilikli avtorlardıń pyesaları menen bir qatarda jáhán eski dramaturgiyasınıń dóretpeleri de saxnalastırılǵan. Teatr ǵayratkerleri arasında D. Dariyenko, N. Massalskaya, Ye. Ureke, K. Shtirbu, I. Shkuryalardi kórsetiw múmkin. Teatrlar ushın kadrlardı Kisinyovdaǵı G. Muzichesku atındaǵı kórkem óner institutı tayarlaydı.

Kinosı

Kino tariyxı 1927-jıldan baslanadı. Sol jılı birinshi hújjetli film jaratıldı. 1940-jıldan Kisinyovda jumıs baslaǵan kinowákillik punkti 1952-jılda xronika (waqıyalıq) filmler kinostudiyası (1957-jıldan "Moldovafilm") na aylandırıldı. 1955-jılda birinshi moldavan filmi - "Moldova namaları" (rejissyorı A. Zolotnitskiy) dúnya júzin kórdi. Sonnan keyin "Terminn Kodr" (1958), "Gúzdiń sońǵı kúni" (1965, rejissyorı V. Derbenyov), "Adam óltiriwshilikte ayıplanadı" (1969, rejissyorı B. Volchek), "Lautari" (1971, rejissyorı E. Lotyanu), "Qasıńda er adam bolsa" (1978, rejissyorı V. Gajiu) hám basqalar jaratıldı. Kino aktyorlarınan D. Dariyenko, M. Volontir, K. Tirseu, S. Toma, M. Sagaydak, G. Grigoriular ataqlı. Moldovada 100 kinoteatr bar.

Ózbekstan ― Moldova qatnasları

Tiykarǵı maqala: Ózbekstan — Moldova qatnasları