Румын тілі
| Румын тілі | |
 | |
| Өз атауы: |
Limba română |
|---|---|
| Елдер: |
— |
| Классификация | |
| Санаты: |
??? |
|
— | |
| Тіл коды | |
| МЕСТ 7.75–97: |
рум 565 |
| ISO 639-1: |
ro |
| ISO 639-2: |
ron және rum |
| ISO 639-3: |
ron |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Румын тілі (өз атауы— limba română, ['limba ro'mɨnə]; сондай-ақ бұрындары валаш, влаш, волош, валахо-молдаван тілі) — Роман тілдерінің балқан-роман топшасына кіретін Үнді-Еуропа тіл. Таралуы бойынша роман тобындағы испан, португал, француз және итальян тілдерінен кейінгі бесінші тіл. Типологиялық айырмашылықтарының себебінен салыстырмалы лингвистикада дак-румын тілі деп те аталады[1]. Румынияда (халықтың басым бөлігі үшін ана тіл және негізгі ауызекі тіл) және Молдова Республикасында (Конституциялық соттың шешіміне сәйкес) ресми мәртебеге ие[2][3]. Кейбір қазіргі заманғы лингвистер[4] "румын тілі" мен "молдаван тілі" деген терминдерді бір тілдің әртүрлі атауы (лингвоним) деп есептейді[5], ал өзге дереккөздер[6][7][8] болса, молдаван тілін өз алдына бөлек шығыс роман тілі деп есептейді[9].
Румын тілі Римнің Балқан түбегінің шығысын жаулап алғаннан кейін көшіп барған отаршылардың ауызекі-диалект латын тілінің негізінде қалыптасты. Бұл тіл жергілікті тілдердің (дак, фракия) субстрат әсеріне, ал кейінірек славян және жаңа грек тілдерінің адстрат және суперстрат әсеріне ұшырады[10].
Әлемдегі румынша сөйлейтіндердің жалпы саны — шамамен 24 миллион адам[11], ал румын тілі ресми болып келетін елдердегі жалпы халық саны шамамен 28 миллион адам (әлемдегі романтілді топтардың шамамен 5 %-ы)[12]. Румын тілінде бай көркем және ғылыми әдебиет жазылған.
Лингвогеографиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Румын тілінде негізінен Румыния, Молдавия, Венгрия, Сербия және Украинада сөйлейді. Сондай-ақ, румынтілді тұрғындар Францияда, Канадада (әсіресе Монреаль қаласында), АҚШ-тың солтүстік-батысында (әсіресе Чикаго), Германия, Израиль, Австралия, Жаңа Зеландияда тұрады. Соңғысында румын қауымдастығы Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін және кейін румын қалаларынан (бірінші кезекте Бухаресттен) болған саяси иммиграция себебінен құрылған болатын. Чаушеску режимі құлағаннан кейін жаңа толқын пайда болды, негізінен ауылдық аудандардан экономикалық және еңбек мигранттарынан, әсіресе 2007 жылы Румыния Еуроодаққа кіргеннен кейін. Бұл толқын, көбінесе Италияға, Испанияға, Португалияға, Квебек және Аргентинаға бағыт алған болатын.
Жазу түрі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| A a | Ă ă | Â Â Â Â Â â â â â â | B b | C c | D | E e | F f |
| G g | H h | I i | Î î | J j | K k | L l | M m |
| N n | O o | P p | Q q | R r | S s | Ș ș | T t |
| Ț ț | U u | V v | W w | X x | Y y | Z z |
Тағы қараңыз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Онлайн-нұсқа сөздігін "Dicționarul explicativ al limbii române"
- Румын тілі Интернетте Мұрағатталған 2 маусымның 2009 жылы. — сілтемелер топтамасы.
- Limba oficială a Republicii Moldova este limba română, şi nu "limba moldovenească în baza grafiei latine"
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Үлгі қатесі: қара {{Кітап}}
- ↑ КОНСТИТУЦИОННЫЙ СУД Постановление Nr. 36 о толковании статьи 13 ч.(1) Конституции в соотношении с Преамбулой Конституции и Декларацией о независимости Республики Молдова Мұрағатталған 7 қыркүйектің 2016 жылы., 05.12.2013, Monitorul Oficial Nr. 304—310
- ↑ Национальное Бюро Статистики // Перепись населения 2004
- ↑ Лухт Л. И., Нарумов Б. П. Румынский язык // Языки мира. Романские языки. — М., Academia, Институт языкознания РАН, 2001 — С. 575
- ↑ «Румынский язык» в энциклопедии «Britannica»; Лухт Л. И., Нарумов Б. П. Румынский язык // Романские языки. М., 2001. С. 577.
- ↑ Проблемы языка в глобальном мире. Монография // Под ред. Ганиной Е. В., Чумакова А. Н. — 2015
- ↑ Топоров В. Исследования по этимологии и семантике. Том 2. Индоевропейские языки и индоевропеистика. Книга 1 — 2006
- ↑ Червинский П., Надель-Червинская М. Толково-этимологический словарь иностранных слов русского языка — Тернополь: Крок, 2012 — С. 478–479
- ↑ Нерознак В. П. Балканистика Мұрағатталған 29 қазанның 2020 жылы. // Большая Российская Энциклопедия
- ↑ Вентцель Т. В. Румынский язык // БСЭ. — 1969—1978
- ↑ Ethnologue: Romanian (ағыл.). Ethnologue. Тексерілді, 26 наурыз 2017.
- ↑ Româna (рум.). Латинский Союз. Тексерілді, 13 маусым 2014.