Таяу Шығыс

Дүние жүзі картасындағы Таяу шығыс

Таяу Шығыстың физикалық картасы

Таяу Шығыс (араб.: الشرق الاوسط‎, парсы: خاور نزدیک‎, ивр. המזרח הקרוב‎, арм. Մերձավոր Արևելք, түр. Yakın Doğu, әз. Yaxın Şərq, груз. ახლო აღმოსავლეთი, осет. Æввахс Хурыскæсæн) — Алдыңғы Азия және Солтүстік Африкада орналасқан аймақтың атауы. Атауды еуропалықтар өздеріне жақын жатқан шығыс аумақ болғандықтан осылай атаған.Негізгі халық: арабтар, парсылар, түріктер, күрдтер, еврейлер, армяндар, грузиндер және әзербайжандар болып табылады. Халқының ауқымды бөлігінің діни наным сенімі — ислам, сондай-ақ бұл жерде индуизм мен христиандықта таралған. Таяу Шығыс арқылы Еуропа мен Африкадан Азияға бағытталған негізгі жол бар.

Таяу Шығыс мемлекеттері

•  Әзербайжан
•  Армения
•  Бахрейн
•  Грузия
•  Мысыр
•  Израиль
•  Иордания
•  Ирак
•  Иран
•  Йемен
•  Катар
•  Кипр
•  Кувейт
•  Ливан
•  БАӘ
•  Оман
•  Палестина
•  Сирия
•  Сауд Арабиясы
•  Түркия

Халқы

Аймақтағы ең ірі этникалық топтар — арабтар, күрдтер, парсылар, түріктер, әзербайжандар және армяндар.

Таяу Шығысты бұрыннан мекен етіп жатқан өзге этникалық топтарға: амазигтер, берберлер, арамейлер, ассириялықтар, балучи, копт, киприоттар, друздар, гиляктар, гректер, еврейлер, лазалар, луралар, мандейлер, марониттер, мазандерандар, Мхаллами, навар, понтикалық гректер, рум, самариялықтар, шабактар, талыши, таталар және зазалар жатады.

Диаспоралар: албандар, бенгалдар, британдықтар, босниялықтар, қытайлар, черкестер, Қырым татарлары, филиппиндер, француздар, үндістер, индонезиялықтар, итальяндықтар, малайлар, пәкістандықтар, пуштундар, пенджабтықтар, сығандар, түрікмендер.

Тілдер

Сөйлеушілер саны бойынша алты жетекші тіл — араб, парсы, түрік, күрд, иврит және грек тілдері. Араб және иврит тілдері афро-азиялық тілдер отбасын білдіреді. Парсы, күрд және грек тілдері үнді-еуропалық тілдер әулетіне жатады. Түрік тілі түркі тілдер отбасына жатады. Олардан басқа, Таяу Шығыста шамамен 20 тіл кең таралған.

• Араб тілі — Таяу Шығыстағы ең көп таралған тіл. Семит тілдер тобына кіретін тағы бір тіл — арамей тілінде негізінен ассириялықтар мен мандейлер сөйлейді. Мысырда сива тілінде сөйлейтін оазистық берберлер бар.
• Парсы тілі — Иранда және көрші елдердің кейбір шекаралас аудандарында қолданылады. Ол үнді-еуропалық тілдер отбасының үнді-иран бұтағына жатады. Аймақта қолданылатын басқа иран тілдеріне пушту, күрд диалектілері, семмани, луриш және т. б. кіреді.
• Түрік тілінің таралуы негізінен Түркиямен шектеледі. Ол алтай тілдерінің түркі тілдері бұтағына жатады.
• Иврит — Израильдің екі ресми тілінің бірі (екіншісі-араб). Израиль халқының 80%-дан астамы иврит тілінде сөйлесе, қалған 20%-ы араб тілін қолданады.
• Грек тілі — Кипрдің екі ресми тілінің бірі және елдің негізгі тілі. ХХ ғасырға дейін ол Кіші Азияда және Мысырда кеңінен таралған еді.
• Ағылшын тілі — Таяу Шығыс елдерінде екінші тіл ретінде кеңінен қолданылады. Сонымен қатар, кейбір Әмірліктердегі негізгі тіл болып табылады. Израильдегі ағылшынтілді елдерден (Ұлыбритания, АҚШ, Австралия) көшіп келген еврей иммигранттарының арасында да таралған.
• Француз тілі — Ливанның мемлекеттік мекемелері мен БАҚ-да қолданылады, сонымен қатар Мысыр пен Сирияның кейбір бастауыш және орта мектептерінде оқытылады. Сонымен қатар, Франция еврейлерінің Израильге кеңінен көшіп келуіне байланысты, француз тілі — шамамен 200 000 Израиль азаматтарының ана тілі. Мысырдағы франко-мальта диаспорасы мальта тілінде сөйлейді.
• Аймақта армян тілінде сөйлейтіндерді де кездестіруге болады. Грузин тілінде грузин диаспорасы сөйлейді.
• КСРО-ның ыдырауынан кейін басталған эмиграцияға байланысты, Израиль халқының едәуір бөлігі орыс тілінде сөйлейді. Орыс тілі бүгінде Израильдің бейресми тіл.
• Таяу Шығыстағы ең ірі румын тілді қауымдастық Израильде орналасқан, онда 1995 жылы халықтың 5% - ы румын тілінде сөйледі.
• Бенгал, хинди және урду тілдерінде Пәкістан, Бангладеш және Үндістаннан келген көптеген иммигранттар сөйлейді.