Kilimanjaro (berg)

Kilimanjaro
De Kibo, de hoogste vulkaan van het massief
Hoogte	5895 m
Coördinaten	3° 4′ ZB, 37° 22′ OL
Ligging	Tanzania
Prominentie	5885 m (Suezkanaal)
Eerste beklimming	6 oktober 1889 door Hans Meyer en Ludwig Purtscheller met Yohani Kinyali Lauwo en vier andere gidsen
Eenvoudigste route	te voet
Type	stratovulkaan
Laatste uitbarsting	150.000 tot 200.000 jaar geleden (Kibo)
(en) Global Volcanism Program, Smithsonian Institution
Portaal    Aardwetenschappen

De Kilimanjaro is een vrijstaand bergmassief gelegen in de regio Kilimanjaro in het noordoosten van Tanzania. De hoogste top steekt ruim 5 kilometer boven zijn omgeving uit en is daarmee niet alleen de hoogste berg van Afrika, maar ook de hoogste vrijstaande berg ter wereld.

De Kilimanjaro wordt meestal geassocieerd met de Kibo, een slapende stratovulkaan waarvan ongeveer twee vierkante kilometer is bedekt met een gletsjer. Het hoogste punt van de kraterrand van de Kibo wordt Uhuru Peak genoemd en ligt op 5895 meter boven de zeespiegel. Deze werd in 1889 voor het eerst bereikt door Hans Meyer, Ludwig Purtscheller en hun berggids Yohani Kinyali Lauwo. Naast de Kibo zijn er nog twee stratovulkanen, die beide zijn uitgedoofd: de Shira, de oudste vulkaan in het massief, en de Mawenzi, de op twee na hoogste berg in Afrika. In 1912 beklommen Fritz Klute en Edward Oehler de hoogste top van de Mawenzi.

Etymologie

Kaart van de reizen van David Livingstone met rechtsboven de Kilima Njaro

In 1860 schreef de Duitse ontdekkingsreiziger Johann Ludwig Krapf dat Kilimanjaro de naam was die de bewoners van de Swahilikust gebruikten en tegenwoordig is deze naam algemeen geaccepteerd. Over de precieze betekenis van de naam bestaan er veel theorieën. Mogelijk is het niet zuiver Swahili, maar is een deel ontleend uit andere talen, zoals het Kichagga, de taal van de Wachagga die ten zuiden van de berg leven.

Aanvankelijk nam men aan dat kilima Swahili is voor 'berg', maar de term dient in werkelijkheid vertaald te worden met 'heuvel'. Kilima is namelijk een verkleinwoord voor mlima, de juiste Swahili term voor 'berg'. Mogelijk werd de berg door de Swahili Mlima genoemd, maar raakten personen die niet vertrouwd waren met de taal verward door de namen Kipoo en Kimawenzi die de Wachagga voor de twee grootste vulkanen gebruiken en trokken ze derhalve de conclusie dat kilima juist was. De naam Kipoo is Kichagga voor 'gevlekt', daar de sneeuw scherp afsteekt tegen de donkere rots van de hoogsten vulkaan. Deze naam werd in het Swahili verbasterd tot Kibo. De Kichagganaam Kimawenzi, wat 'met gebroken top' betekent, werd in het Swahili verbasterd tot Mawenzi.

Ook over de precieze betekenis van het tweede deel van de naam bestaan meerdere theorieën. Volgens Krapf kon -njaro geïnterpreteerd worden als enkel woord of een vervoeging zijn van -jaro. Njaro is Swahili voor 'grootsheid', maar is ook een oud-Swahili woord voor 'glimmend'. Jaro is Kichagga en betekent 'karavanen'. Mogelijk werd het gebergte zo genoemd omdat het een duidelijk herkenningspunt was voor reizigers. Njaro betekent bovendien 'bronnen' of 'water' in het Maa, de taal van de nomadische Masai. De 'berg van de bronnen' zou een toepasselijke naam zijn, daar veel stromen op de berghellingen van de Kilimanjaro ontspringen.

Volgens de Schotse ontdekkingsreiziger Joseph Thomson kan Kilima-Njaro mogelijk ook 'witte berg' betekenen. Deze veronderstelling lijkt te worden gestaafd door een verslag van Krapf. In 1849 ontmoette hij een stamhoofd van de Kamba, die verklaard zou hebben dat hij de Kima jaJeu had gezien, wat uit het Kamba vertaald 'witte berg' betekent.

Weer een andere benadering is gebaseerd op de veronderstelling stelling dat Kiliman is afgeleid van het Kichagga kileme of kilelema, wat respectievelijk 'die verslaat' of 'die moeilijk/onmogelijk is geworden'. Jaro zou dan zijn afgeleid van njaare, wat 'vogel' of 'luipaard' betekent, of van jyaro, wat Kichagga is voor 'karavaan'. De Wachagga zouden met deze aanduiding waarschijnlijk te kennen hebben gegeven dat het vrijwel onmogelijk zou zijn de berg te beklimmen.

Ligging

Topografische kaart van Mount Meru (links) en de Kilimanjaro

De Kilimanjaro is een vrijstaand bergmassief van 60 bij 80 kilometer, met een oppervlakte van 3885 vierkante kilometer. Het is gelegen in het Kilimanjaro Nationaal Park, in het noordoosten van Tanzania. Het bergmassief ligt 270 kilometer vanaf de kust van de Indische Oceaan, iets ten zuiden van de grens met Kenia en ongeveer drie graden ten zuiden van de evenaar. Aan de zuidzijde van de Kilimanjaro ligt Moshi, de hoofdstad van de naar de berg vernoemde regio.

De Kilimanjaro ligt in de Gregoryrift, een riftvallei in het oostelijk gedeelte van de Grote Slenk die vanaf Ethiopië door Kenia naar Noord-Tanzania loopt. Andere bekende vulkanen in de buurt van de Kilimanjaro zijn onder andere de Ol Doinyo Lengai, de caldera Ngorongoro en de actieve stratovulkaan Mount Meru, zeventig kilometer ten westen van de Kilimanjaro.

Geologie

Geologische kaart met de lavaformaties en lahars

De Kilimanjaro is ontstaan door de vorming van drie verschillende stratovulkanen: de slapende Kibo en twee uitgedoofde vulkanen, de Mawenzi en de Shira. De Kibo en de Mawenzi zijn verbonden door een zadelgebied met een oppervlakte van 3,6 vierkante kilometer op een hoogte van ongeveer 4400 meter. Dit gebied is met zijn hoogte van bijna vijf kilometer de grootste hooggelegen toendra van tropisch Afrika. Onderaan de zuidoostelijke helling van de Mawenzi ligt het Chalameer met een oppervlakte van 4,2 vierkante kilometer. Dit is een kratermeer in een caldera, dat wordt gevoed door water afkomstig van de Kilimanjaro.

Shira

De helling van de Shira

De eerste vulkanische activiteiten vonden 2,5 miljoen jaar geleden plaats met de vorming van de Shira, de oudste en kleinste vulkaan van het bergmassief. Waarschijnlijk was hij actief tot 1,9 miljoen jaar geleden en bereikte hij een hoogte tussen de 4900 en 5200 meter. Kort nadat de Shira uitdoofde, stortte zijn noordelijke helling in. Tegenwoordig is de vulkaan vrijwel volledig ingestort; de resterende richel bestaat uit de restanten van de westelijke en zuidelijke flanken en heeft een door erosie gekarteld uiterlijk. Johnsell Point is met 4005 meter het hoogste punt. De hellingen bestaan voornamelijk uit gestolde lava en pyroclastisch gesteente.

De Kibo is met de Shira verbonden door een breed, rotsachtig plateau. Dit plateau heeft een oppervlakte van 6,2 vierkante kilometer en ligt op een hoogte van zo'n 3800 meter. Mogelijk is het de caldera van de eerste vulkaanuitbarsting, opgevuld met lava afkomstig van latere uitbarstingen van de Kibo. Deze vormden twee ophopingen van stollingsgesteentes op het plateau, de uit doleriet bestaande Platzkegel in het centrum van de caldera en de uit fonoliet bestaande kegel op de noordwestelijke zijde van de richel.

Mawenzi

Na het uitdoven van de Shira, zo'n 1 miljoen jaar geleden, verschoven de vulkanische activiteiten richting het westen, waarmee de vorming van de Mawenzi en later de Kibo begon. 492.000 jaar geleden werd door een uitbarsting de 'Neumann Tower-Mawenzi group' gevormd, gevolgd door de 'Mawenzi eruptive centre', 448.000 jaar geleden. Dit waren de laatste uitbarstingen die hebben geleid tot de uiteindelijke vorm van de Mawenzi. De uitgedoofde vulkaan is met 5149 meter het op een na hoogste punt van de Kilimanjaro en de op twee na hoogste berg van Afrika, na de Kibo en Mount Kenya.

• 
  Uitzicht op de Mawenzi vanaf het zadelplateau
• 
  De Hans Meyer Peak

De flanken van de Mawenzi zijn sterk geërodeerd en aan de oostzijde is de oorspronkelijke flank vrijwel geheel verdwenen. In het noordoosten bevinden zich twee diepe kloven, de Oost-Barranco en de West-Barranco. De hellingen van de Mawenzi zijn echter te steil om gletsjers te kunnen houden. De sterk gekartelde kraterrand bestaat deels uit mafische dikes en is aan de noordzijde door erosie verdwenen. De krater heeft hierdoor de vorm van een hoefijzer gekregen. Hij is niet te zien vanaf de top van de Kibo, aangezien hij aan het zicht wordt onttrokken door de hoogste toppen van de Mawenzi. Hierdoor lijkt de berg meer op een hoop verdwaalde stenen dan op een vulkaan. Het hoogste punt op de kraterrand is de Hans Meyer Peak. Andere hoge punten zijn onder andere de Purtscheller Peak (5120 meter) en de South Peak (4958 meter).

Kibo

Fotoplattegrond van de Kibo

De Kibo is de hoogste berg van Afrika en de hoogste vulkaan buiten Zuid-Amerika. De berg heeft een karakteristiek uiterlijk, het heeft glooiende hellingen en is de enige vulkaan op de Kilimanjaro die permanent met sneeuw is bedekt. De Kibo heeft een nog zichtbare krater: een caldera van 1,9 bij 2,7 kilometer, die op veel plaatsen is ingestort door lavastromen. De Kibo heeft vijf grote lavaformaties: de 'Lava Tower group', de 'Rhomb Porphyry group', de 'Lent group', de 'Caldera rim group' en de 'Inner Crater group'. Deze bedekken vrijwel de hele berg, met uitzondering van de gelaagdheid in de Great West Notch en de Kibo Barranco.

De oudste lavaformatie is de 'Lava Tower group', die zich op een hoogte van 4.600 meter bevindt. Het bestaat uit een dikeformatie met op de oppervlakte tefriet en fonoliet. Deze gesteentes zijn zo'n 482.000 jaar oud. Waarschijnlijk werd de formatie dus gevormd tussen de laatste twee uitbarstingen van de Mawenzi. Tussen de 460.000 en 360.000 jaar geleden werd na een uitbarsting de uit fonoliet bestaande 'Rhomb Porphyry group' gevormd en tussen de 359.000 en 337.000 jaar geleden leidde een volgende uitbarsting tot de vorming van het zadelplateau tussen de Kibo en de Mawenzi en van de 'Lent group'. Deze lavaformatie bevat fonolyt en fenocryst. Het zwarte uiterlijk wordt veroorzaakt door obsidiaan; verglaasd gesteente veroorzaakt door snel gestolde lava.

De Kibo kreeg zijn uiteindelijke gestalte door een uitbarsting in de periode tussen de 274.000 en 170.000 jaar geleden. De gestolde lavastromen vormden de 'Caldera rim group'. Ze bevatten porfier en fonoliet. De laatste uitbarsting vond tussen de 200.000 en 150.000 jaar geleden plaats en creëerde de Reuschkrater, een concentrische krater met een diameter van 1,3 kilometer die zich in de oorspronkelijke krater bevindt. De krater werd in 1954 door de toenmalige regering van Tanganyika vernoemd naar Gustav Otto Richard Reusch, ter ere van zijn vijfentwintigste beklimming van de top. Tijdens de uitbarsting verschenen bovendien meer dan 250 parasitische kegels op de noordwestelijke en zuidoostelijke hellingen van de Kibo, waaronder de Triplets, de Middle Red en de West Lava Hill. Gestolde lava vormde de 'Inner Crater group' en bevat onder andere aegirien fenocryst.

• 
  De Kibo, gezien vanuit het noorden
• 
  De Reuschkrater met de Ash Pit

Ongeveer 100.000 jaar geleden stortte een deel van de zuidwestelijke krater in. De in de kraterrand ontstane bres staat nu bekend als de Western Breach, de kloof daaronder wordt de Great Barranco genoemd. In de 18e eeuw veroorzaakte vloeibaar gesteente in de Reuschkrater nog een derde krater, die bekend staat als de Ash Pit. Deze bevindt zich op een hoogte van 5700 meter, heeft een diameter van 350 meter en is zo'n 130 meter diep. De Ash Pit bevat vloeibaar gesteente op een diepte van circa 400 meter onder het oppervlak. Hierdoor vertoont de Kibo nog vaak vulkanische activiteit en kan de temperatuur boven zijn krater oplopen tot 70 °C. De fumarolen in de krater verspreiden regelmatig een geur van zwavel.

Het zuidelijke deel van de grootste krater is 180 tot 200 meter hoger dan de rest. Het hoogste punt is de Uhuru Peak, deze heeft gemeten vanaf het laagste punt van de Kilimanjaro in het zuiden, vlak bij Moshi, een geschatte hoogte van 4877 meter. Volgens de overheidsinstantie Tanzania National Parks Authority en de UNESCO is de hoogte van de Kibo 5895 meter boven zeeniveau. Deze hoogte is ontleend aan een meting in 1952 door de Ordnance Survey, de cartografische dienst van Groot-Brittannië. Later werden nieuwe metingen gedaan die resulteerden in andere hoogtes. In 1999 werd de hoogte bepaald op 5892 meter, in 2008 op 5891 meter en in 2014 op 5888 meter.

Digitale impressie van de Kilimanjaro gezien vanuit het zuiden, met van links naar rechts de Shira, de Kibo en de Mawenzi. De verticale expressie is in verhouding 1,5 keer overdreven.

Klimaat en hydrologie

Uhuru Peak, de besneeuwde bergtop van de Kibo

Op de Kilimanjaro ontspringt een netwerk van stromen en rivieren, met name aan de nattere en meer geërodeerde zuidzijde. Hier ontspringt de Pangani, aan de oostzijde ontspringt de Lumi. Het water is het talrijkst boven de 1200 meter, waar het minder snel verdampt en door de lokale bevolking wordt gebruikt.

Er zijn twee regentijden: een lange tijdens de zuidoostmoessonperiode van maart tot en met mei en een kortere als de noordoostmoesson waait van eind oktober tot en met december. Het complexe systeem van moessonwinden, tegenwinden, temperatuur en reliëf van de berg zorgt ervoor dat het noordelijke deel van de berggroep droger is dan het zuidwesten. De hoeveelheid neerslag varieert van ongeveer 500 millimeter per jaar beneden in de savanne, tot 1800 millimeter per jaar in het bosgebied op de berghellingen en slechts 125 millimeter per jaar op de bergtoppen, vrijwel altijd in de vorm van sneeuw.

Sinds het eind van de 19e eeuw is de hoeveelheid neerslag kleiner geworden. Hans Meyer nam tijdens zijn expedities de gletsjerteruggang al waar en voorspelde dat de Kilimanjaro binnen enkele tientallen jaren sneeuw- en ijsvrij zou zijn. Honderd jaar later bevindt zich nog steeds sneeuw en gletsjers op de Kibo, maar onderzoekers opperen dat de opwarming van de Aarde uiteindelijk toch zal resulteren in het verdwijnen van de gletsjers. Andere onderzoekers zijn optimistischer; de ijskap van de Kibo is al 11.000 jaar oud en er waren eerder drogere en nattere perioden. Toen Hans Meyer de Kibo beklom, waren de gevolgen van een zogenaamde Kleine IJstijd nog steeds zichtbaar.

Aanvankelijk maakte men zich zorgen over een toekomstige ontoereikende watervoorraad voor de plaatselijke bevolking. Het overgrote deel van de neerslag valt echter niet op de bovenste toppen van de Kilimanjaro, maar in de uitgestrekte bossen op de hellingen. Bovendien bevindt zich meer water in het Chalameer dan in al het ijs op de Kibo bij elkaar. Het verdwijnen van het bos zou derhalve meer gevolgen voor watervoorzieningen hebben dan het verdwijnen van gletsjers.

Ecologie

Een Afrikaanse olifant op de savanne met op de achtergrond de Mawenzi (links) en de Kibo

De Kilimanjaro en zijn omgeving kent meerdere ecosystemen. Rondom de berg ligt de savanne. Vanaf ongeveer 1600 meter beginnen de neerslagrijkere, tropische bergbossen. Op een hoogte van ongeveer 2700 meter gaan de bossen over in een kreupelhoutgebied waarin onder andere boomhei (Erica arborea) groeit. Bijna elke dag hangen de wolken laag boven bos en heide en is het er mistig en nat. Ongeveer duizend meter hoger neemt de hoeveelheid vocht in de lucht af. Dit is het gebied van Lobelia deckenii en Dendrosenecio kilimanjari, plantensoorten die meters boven het hoogveenlandschap uitsteken. Ze verdragen de intensieve straling en warmte van de zon overdag en de kou 's nachts. Boven 4200 meter is het aanzienlijk droger. De nachten zijn er kouder en het landschap krijgt een meer alpien toendrakarakter met grassen en mossen en woestijnachtige trekken. Boven de 5000 meter leven nog slechts enkele (korst)mossoorten en overheersen zand, gruis, stenen, rots, sneeuw en ijs.

Geschiedenis

Voor de geologische geschiedenis, zie het hoofdstuk Geologie

Er is slechts weinig bekend over de vroegste geschiedenis van menselijke bewoning in en rond de Kilimanjaro. De berg was waarschijnlijk al vroeg in het Holoceen bekend bij herders van de Masai. Archeologen hebben aan de voet van de Kilimanjaro stenen kommen gevonden die wijzen op nederzettingen in 1000 v.Chr. of eerder. De omgeving van het bergmassief bood veel voordelen voor volken die er zich vestigden: dankzij de vruchtbare grond en de grote biodiversiteit voorzag het in genoeg voedsel, daarnaast leverden de bronnen van het gebergte vers drinkwater en waren er voldoende stenen, hout, plantenvezels en andere nuttige materialen aanwezig. De bevolking rond de Kilimanjaro verhaalde hun geschiedenis in orale vorm, vaak gekleurd door eigen mythen en legenden.

Eerste vermeldingen van de berg

Het oudst bekende verslag van de berg is mogelijk opgetekend door de 2e-eeuwse geograaf Claudius Ptolemaeus in zijn Geographia. In dit verslag, dat hij waarschijnlijk uit de tweede of derde hand van zeelieden vernomen had, wordt een "grote besneeuwde berg" beschreven, gelegen in een land vol barbaarse kannibalen. Het is niet met zekerheid te zeggen of Ptolemaeus hier een beschrijving geeft van de Kilimanjaro, aangezien deze ook zou kunnen slaan op een aantal andere Afrikaanse bergen, zoals Mount Kenya. De Periplus van de Erythreïsche Zee is vermoedelijk een eeuw eerder geschreven en bevat wel een beschrijving van de Tanzaniaanse kust, maar geen mogelijke aanwijzingen voor de Kilimanjaro. Hierdoor concluderen sommige historici dat de berg werd ontdekt in de periode tussen het schrijven van de Periplus en Geographia.

Twee Wachagga langs de Weruweru, een stroom op de helling van de Kilimanjaro

Waarschijnlijk diende de Kilimanjaro al sinds de 6e eeuw als een navigatiepunt voor Arabische handelaren uit Oman, die met hun karavanen vanaf de oostkust van Afrika de binnenlanden binnentrokken. Zij voerden handel met de Masai en de diverse Bantoevolken, die tussen de 11e en 15e eeuw naar de hellingen van de Kilimanjaro trokken. De Wachagga en de Ngasa die nu op de hellingen van de berg leven, zijn nakomelingen van deze Bantoevolken. De Arabische cartograaf Abu’l Fida beschreef in de 13e eeuw een berg in de binnenlanden die "wit van kleur" was. Ook dit zou een verwijzing kunnen zijn naar de Kilimanjaro, al is ook dit niet met zekerheid te zeggen. Hetzelfde geldt voor de beschrijving van een reiziger op een Chinees koopvaardijschip die een "grote berg ten westen van Zanzibar" zag.

Aan het einde van de 15e eeuw viel het handelsmonopolie van de Arabieren langs de oostkust van Afrika in de handen van de Portugezen. Die namen veel steden langs de kust in, waaronder Mombassa in 1507. De Spaanse cartograaf Martín Fernández de Enciso bezocht deze stad met het doel de binnenlanden in kaart te brengen. Hij ondervroeg er Arabische handelaren en publiceerde zijn bevindingen in Suma de Geographia, dat in 1519 werd gepubliceerd. Dit verslag verhaalt over een "Ethiopische Berg Olympus ten westen van Mombassa", en wat verder weg de "Bergen van de Maan, die de bronnen van de Nijl bevatten". De "Ethiopische Berg Olympus" wordt door veel historici gezien als de eerste vermelding die met zekerheid betrekking heeft op de Kilimanjaro.

In 1698 viel het eiland Zanzibar in handen van Oman. De invloedssfeer van de Arabieren breidde zich steeds meer uit, waardoor uiteindelijk de Portugezen in de negentiende eeuw uit Tanzania werden verdreven. De Arabieren gingen bondgenootschappen aan met Groot-Brittannië, die op Zanzibar handelsposten plaatsten. Op deze manier namen de geruchten over een grote berg in de binnenlanden van Afrika opnieuw toe. De Arabische slavenhandelaar Khamis bin Uthman bezocht in 1834 Londen, waar hij Britse politici en geleerden ontmoette. Hij sprak lange tijd met de Ierse geograaf William Desborough Cooley van de Royal Geographical Society, die naar aanleiding van dit gesprek een uitgebreid rapport schreef, getiteld The Geography of N'yassi, or the Great Lake of Southern Africa, Investigated. Hierin wordt voor de eerste maal de Kilimanjaro bij name genoemd, zij het wel foutief gespeld:

The most famous mountain of Eastern Africa is Kirimanjara, which we suppose, from a number of circumstances to be the highest ridge crossed on the road to Monomoezi.

(De beroemdste berg van Oost-Afrika is Kirimanjara, waarvan we aan de hand van een aantal omstandigheden veronderstellen dat het de hoogste richel is op de weg naar Monomoezi.)

— William Desborough Cooley

Tegelijkertijd begonnen westerse academici in deze periode nieuwsgierig te worden naar een antwoord op de eeuwenoude vraag waar de bronnen van de Nijl ontspringen. Als men af moest gaan op het verslag van Martín Fernández de Enciso was dit vlak bij de Kilimanjaro. Ontdekkingsreizigers als Richard Francis Burton en John Hanning Speke gingen op zoek in het huidige Tanzania.

Rebmann en Krapf (1844-1849)

Johannes Rebmann

Met het verbreiden van de Britse invloedssfeer kwamen ook de missionarissen in Afrika. In 1844 arriveerde de Duitse zendeling Johann Ludwig Krapf van de Church Mission Society met zijn zwangere vrouw in Mombassa om er zendingsposten op te richten. Krapfs vrouw beviel van een dochter, maar het gezin kreeg malaria en zowel moeder als dochter stierven. Nadat Krapf voldoende hersteld was zette hij in 1846 zijn eerste zendingspost op in Rabai Mpya, een buitenwijk van Mombassa. Omdat hij vrijwel geen resultaten boekte onder de plaatselijke moslimbevolking, maakte hij plannen om zijn werk elders voort te zetten. In datzelfde jaar kreeg hij hulp van de 26-jarige Duitser Johannes Rebmann, die in oktober 1845 zijn missionarisopleiding in Londen had voltooid.

In 1847 stichtten beide missionarissen een post in de nabijheid van de berg Kasigau, maar ook hier verkoos de bevolking de islam boven het christendom. Krapf en Rebmann besloten om weer verder te trekken en hoorden van Arabische handelaren van een plaats genaamd Chagga. Hier woonden de Wachagga, een volk dat naar verluidt vaak kampte met extreme koude. Sommige handelaren beweerden dat de berg werd beschermd door djinns en dat de top bedekt was met zilver. De karavaanleider Bwana Kheri vertelde de missionarissen dat deze berg Kilimansharo werd genoemd en bood aan om hen naar deze plaats te vergezellen. Johann Ludwig Krapf had een te zwakke gezondheid om de reis te maken, dus werd besloten dat Johannes Rebmann alleen naar de berg zou reizen. Op 27 april 1848 vertrok hij samen met Bwana Kheri en acht dragers en volgde een karavaanroute naar de berg. Op 11 mei zag Rebmann voor het eerst de berg. In zijn reisverslag schreef hij het volgende:

At about ten o’clock, (I had no watch with me) I observed something remarkably white on the top of a high mountain, and first supposed that it was a very white cloud, in which supposition my guide also confirmed me, but having gone a few paces more I could no more rest satisfied with that explanation; (...) the most delightful recognition took place in my mind, of an old well-known European guest called snow.

(Rond tien uur (ik had geen horloge bij me), zag ik iets merkwaardig wits op de top van een hoge berg en ik nam aanvankelijk aan dat het een heel witte wolk was. Mijn gids bevestigde mijn vermoeden, maar toen we dichterbij kwamen kon ik me niet meer vinden in deze uitleg; (...) de meest verrukkelijke herkenning kwam in mij op, van een oude bekende Europese gast, genaamd sneeuw.)

— Johannes Rebmann

Zowel de geograaf Halford John Mackinder als de ontdekkingsreiziger Harry Johnston erkende later dat de missionaris Johannes Rebmann de eerste Europeaan was die het bestaan van de Kilimanjaro bevestigde, niet een van de expeditieleden die op zoek waren naar de berg.

Tijdens een tweede bezoek in november 1848 onderscheidde Rebmann duidelijk de Kibo en de Mawenzi, gescheiden door het zadelplateau. In april 1849 bezocht hij de berg voor een derde maal en beklom de berg naar eigen zeggen tot net onder de sneeuwgrens. In zijn verslagen verklaarde Rebmann dat de inheemse bevolking de berg had beklommen om de op zilver lijkende substantie te bemachtigen, die tijdens de afdaling vervolgens veranderde in water. Johann Ludwig Krapf bezocht de berg in november van dat jaar toen hij een reis door Oost-Afrika maakte.

Von der Decken, Thornton en Kersten (1861-1862)

Karl Klaus von der Decken

Rebmanns en Krapfs verslagen over een met sneeuw bedekte berg in de tropen wekten veel verwondering onder de westerse academici. Terwijl sommigen meenden dat het mogelijk is dat sneeuw in de buurt van de evenaar voorkomt, waren anderen sceptisch. Zij meenden dat de missionarissen witte rotsen voor sneeuw aan hadden gezien. In zijn boek Inner Africa laid open uit 1852 verklaarde William Desborough Cooley dat het bestaan van sneeuw op de Kilimanjaro enkel door lokale overleveringen werd gestaafd. Na een mislukte poging om het Malawimeer te bereiken besloot Baron Karl Klaus von der Decken om een eind te maken aan het vraagstuk en de berg zelf te beklimmen. Onderweg naar Mombassa ontmoette hij in 1861 de Engelse geoloog Richard Thornton, die juist door David Livingstone uit zijn Zambezi-expeditiegroep was gezet. Thornton had besloten om zijn geologische studies in Oost-Afrika voort te zetten en Von der Deckens wist hem over te halen om hem naar de Kilimanjaro te vergezellen.

Houtgravure naar een schets van Karl Klaus von der Decken

Op 29 juni 1861 vertrokken Von der Decken en Thornton uit Mombassa. Ze reisden met een karavaan in ruim een maand naar de Kilimanjaro. Thornton schatte de hoogte van de berg tussen de 6039 en 6296 meter en concludeerde dat het bergmassief uit drie vulkanen bestond, waarvan de Shira de oudste en de Kibo de jongste is. Ook ontdekte het tweetal Mount Meru, een actieve vulkaan die het zuidwesten van de Kilimanjaro ligt. Daarnaast bevatten de aantekeningen van Thornton beschrijvingen van onder andere de lokale cultuur en de vegetatie rond de berg.

Voor de beklimming van de Kilimanjaro huurden Von der Decken en Thornton meer dan vijftig dragers. Zij slaagden er door hevige neerslag niet in om na een tocht van drie dagen hoger te komen dan 2460 meter. Daar werden ze door hun dragers in de steek gelaten en zagen zich gedwongen om te keren. Toch was hun expeditie geslaagd, aangezien ze de sneeuw duidelijk als een dikke deken over de Kibo zagen liggen en een gletsjer op de zuidelijke helling ontwaarden. Thorntons reisverslag overtuigde de meeste academici dat de Kilimanjaro inderdaad een bensneeuwde top had, al bleef Cooley dit met klem ontkennen.

Ook in december 1862, toen Von der Decken met de Duitse ontdekkingsreiziger Otto Kersten een tweede expeditie naar de berg maakte, mislukte een poging om de besneeuwde top te bereiken. Deze keer kwam Von der Decken boven de bomengrens en bereikte een hoogte van 4300 meter. Dit was nog niet de sneeuwgrens, maar tijdens de klim kwam het tweetal terecht in een hevige sneeuwstorm. Von der Decken en Kersten gaven ook een uitvoerige beschrijving van de flora en fauna op en rond de berg. Op basis van deze beschrijvingen ontdekten biologen hier een groot aantal nieuwe planten en dieren, waarvan enkele naar het tweetal vernoemd werden, zoals Lobelia deckenii, de von der deckens tok (Tockus deckeni) en de kameleon Rieppeleon kerstenii.

Charles New (1871-1875)

Charles New

Von der Decken sprak na zijn tweede poging Charles New, een Engelse missionaris met een post nabij Mombassa en een protégé van Krapf. New was op zoek naar een nieuwe missiepost en Von der Decken bracht hem op het idee om de Wachagga weer te bezoeken. Na inlichtingen in te hebben gewonnen bij Rebmann vertrok New in juli 1871 naar de Kilimanjaro. Na een eerste mislukte poging om de top te bereiken besloot New het in augustus nog eens te proberen via de zuidoostelijke zijde van de Kibo. Ditmaal bereikte hij een hoogte van 4000 meter en kwam er tot voorbij de sneeuwgrens. New schreef in zijn verslag:

The snow was on a level with my eye, but my arm was too short to reach it. My heart sank, but before I had time fairly to scan the position my eyes rested upon snows at my very feet! There it lay upon the rocks below me in shining masses, looking like newly washed and sleeping sheep!

Ik zag de sneeuw op ooghoogte, maar mijn arm was te kort om het te bereiken. Mijn hart zonk in mijn schoenen, maar voordat ik tijd had om mijn positie te schatten kwamen mijn ogen te rusten op de sneeuw rond mijn voeten! Daar lag het op de rotsen onder mij in blinkende massa's, het leek op pasgewassen slapende schapen!

— Charles New

Door New gemaakte kaart van de Kilimanjaro en zijn omgeving

New was niet alleen de eerste Europeaan die in tropisch Afrika door de sneeuw wandelde, maar maakte ook een uitvoerige inspectie van de omgeving. Zo ontdekte hij bijvoorbeeld het Chalameer ten zuidoosten van de Mawenzi. New beschreef zijn ervaringen in zijn boek Life, Wanderings, and Labours in Eastern Africa, dat in Engeland definitief een eind maakte aan het vraagstuk of er sneeuw ligt op de Kilimanjaro.

In december 1874 reisde New weer naar de nederzettingen van de Wachagga, maar werd ditmaal door hen aangevallen en van vrijwel al zijn bezittingen beroofd. Verzwakt door dysenterie keerde New in februari 1875 terug naar Mombassa, waar hij op 14 februari van uitputting stierf.

Expedities 1883-1887

Kaart uit 1888 met Kilima-Ndscharo (linksboven) in Duits-Oost-Afrika

Na de derde poging van Charles New werd de Kilimanjaro slechts sporadisch bezocht door Europeanen. Gustav Fischer deed de berg in 1883 aan toen hij van Mount Meru naar het Naivashameer reisde en meldde in een rapport dat de omgeving van de berg weer veilig was. De Schotse geoloog Joseph Thomson bereikte in datzelfde jaar de noordelijke zijde van de Kilimanjaro toen hij door het grondgebied van de Masai trok. Hij deed een poging om de berg te beklimmen, maar kwam niet hoger dan 2700 meter.

Aangemoedigd door Fischers verslag stuurde de Royal Geographical Society Harry Johnston naar de berg om de flora en fauna van de omgeving te beschrijven. Hij was de derde Europeaan die in 1883 de berg bezocht. Aan zijn rapporten werd weinig geloof gehecht door de Britse academici; Johnston beweerde tot een hoogte van 5000 meter te zijn geklommen en dat de beklimming zo eenvoudig was dat hij zelfs geen wandelstok nodig had.

In 1885 behoorden het gebied rond het Tanganyikameer en de Kilimanjaro tot het proctectoraat Duits-Oost-Afrika. De Duitse en Britse onderhandelaars trokken de grens tussen Tanzania en het Engelse Kenia in een knik ten noorden van de Kilimanjaro, waardoor Mombasa tot Brits-Oost-Afrika kwam te behoren en de Kilimanjaro de hoogste Duitse berg werd. De naam van de berg werd veranderd in Kilima-Ndscharo, waarbij de Swahili naamcomponenten werden aangehouden. Enkele jaren later werd de streek rond de Kilimanjaro een wildreservaat.

In juni 1887 trachtten de Hongaar Sámuel Teleki en Oostenrijkse luitenant Ludwig von Höhnel de top te bereiken vanaf het zadelplateau tussen de Kibo en de Mawenzi. Höhnel stopte op een hoogte van 4950 meter, Teleki klom door tot voorbij de sneeuwgrens en bereikte met 5300 meter een nieuw hoogterecord.

Meyer en Purtscheller (1889)

Hans Meyer in het basiskamp aan de voet van de Kilimanjaro

Op 6 oktober 1889 slaagde een expeditie onder leiding van de Duitse uitgever Hans Meyer en de Oostenrijkse gymnastiekleraar Ludwig Purtscheller erin om de top van de Kibo te bereiken. Zij kregen hulp van ten minste vijf berggidsen, waarvan alleen de naam van de Wachagga Yohani Kinyali Lauwo uit het dorp Marangu bekend is. Na een klim van zes weken, waarin drie kampen werden opgericht, slaagde Hans Meyer de top te bereiken. Deze noemde hij de Kaiser-Wilhelm-Spitze, een eerbetoon aan keizer Wilhelm II van Duitsland.

Latere expedities

In 1912 beklommen de Duitsers Fritz Klute en Edward Oehler de hoogste top van Mawenzi, die ze Hans Meyer Peak noemden. In 1919 werd het Britse territorium Tanganyika opgericht, waardoor de Kilimanjaro weer zijn oorspronkelijke naam kreeg. In 1927 bereikte Sheila Mac Donald als eerste vrouw de Hans Meyer Peak, om enkele dagen later de Kaiser-Wilhelm-Spitze te beklimmen.

Recente geschiedenis

In 1961 werd Tanganyika een zelfstandig land en in het jaar daarop een zelfstandige republiek. In 1964 verenigde de Republiek Tanganyika zich met de Volksrepubliek Zanzibar en Pemba en werd de Verenigde Republiek Tanzania gesticht. De Kilimanjaro herkreeg zijn oorspronkelijke naam en de Kaiser-Wilhelm-Spitze werd omgedoopt in Uhuru Peak; uhuru is Swahili voor 'vrijheid', peak is Engels voor 'top'.

In 1973 werd het Kilimanjaro Nationaal Park gesticht. In 1987 werd het gedeelte van de Kilimanjaro boven de boomgrens opgenomen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Relatie met omliggende volken

De drie volken rond de Kilimanjaro

De bewoners van de dorpen en steden rond de berg behoren bestaan voornamelijk uit drie etnische groepen van Afrika, namelijk de Masai, de Ngasa en de Wachagga. Veel bewoners bebouwen akkers op de vruchtbare berghellingen en verbouwen er onder andere koffie, maïs, bananen en andere gewassen.

Waarschijnlijk waren de Masai de eerste bewoners in de omgeving. Tegenwoordig wonen zij voornamelijk in het westen en noordwesten van de bergmassief. In het noordoosten hebben zich ruim 4000 Ngasa gevestigd, ook wel de Ongama genoemd. Het is een klein volk dat vrijwel uitsluitend in deze regio voorkomt. De grootste bevolkingsgroep rond de Kilimanjaro zijn de Wachagga in het oosten en het zuiden.

Veel legendes betreft de Kilimanjaro zijn afkomstig van de Wachagga. Een van deze legendes verhaalt hoe de Mawenzi aan zijn gehavend uiterlijk komt. De Mawenzi en de Kibo zouden broers zijn die graag pijp rookten. De Kibo leende op een dag de pijp van zijn oudere broer Mawenzi en wilde deze niet teruggeven. Toen Mawenzi aandrong begon Kibo woedend met stenen gooien, waarbij Mawenzi een paar keer vol in zijn gezicht werd geraakt.

Toerisme en klimsport

Een bergbeklimmer op circa 5000 meter hoogte, met op de achtergrond Barafu Camp

Volgens de Tanzania National Parks Authority bezochten in het begrotingsjaar 2011/2012 57.456 toeristen de Kilimanjaro, waarvan 16.425 de berg beklommen. In 2013 genereerde Kilimanjaro Nationaal Park ongeveer 51 miljoen dollar aan inkomsten. Toeristen die de Kilimanjaro bezoeken vormen ook een belangrijke inkomstenbron voor de inheemse bevolking. In 2007 hadden 11.000 personen een tijdelijke baan als gids, drager of kok. Veel instanties maken zich echter zorgen over de slechte werkomstandigheden en lage salarissen.

Er zijn zes routes gemarkeerd om de Kilimanjaro te beklimmen, nadat men een pas en een gids heeft geregeld. Vanaf de meest noordwestelijke route zijn dat met de klok mee, de Shira-route, de Rongai-route, de Marangu-route, de Umbwe-route, de Machame-route en de Lemosho-route. Uhuru Peak kan bereikt worden vanaf de Lemosho-route via de technisch lastige Western Breach-route, vanaf de Machame-route via de toegankelijkere Barafu-route en vanaf de Marangu-route via een naamloze route langs Gillman's Point.

Naast de uitgezette zes routes zijn er nog tientallen andere manieren om de Kibo te beklimmen, maar deze worden zelden gebruikt. De Mawenzi wordt maar zelden beklommen. Er zijn geen uitgezette routes naar de hoogste toppen en de beklimming vereist van de klimmer genoeg ervaring en een goede uitrusting. Vanaf de kampeerplek op het Shira-plateau klimmen regelmatig mensen naar Klute Peak, die met 3955 meter een van de hoogste toppen van de Shira is.

Waarschuwingsborden langs de Machame-route

Toeristen die de Kilimanjaro willen beklimmen worden geadviseerd om zich goed voor te bereiden. De meeste routes zijn technisch relatief eenvoudig vergeleken met die in de Himalaya en de Andes, maar door grote hoogteverschillen dient men regelmatig te acclimatiseren om hoogteziekte te voorkomen. In een studie in 2005 bleek dat 77 procent van de bergbeklimmers last kreeg van hoogteziekte en slechts 61,3% van de bergbeklimmers er in slaagden om de top te bereiken. Tijdens een andere studie bleek dat van de 917 bergbeklimmers die via de Lemosho- of de Machame-route de top bereikten 70,4 procent hoogteziekte kreeg. De symptomen waren onder andere hoofdpijn, misselijkheid, diarree, braken en verlies van eetlust. Ook de lage temperaturen en eventuele rukwinden maken een goede gezondheid en een complete uitrusting noodzakelijk.

In populaire cultuur

De Kilimanjaro in de film The Snows of Kilimanjaro uit 1952.

In de populaire cultuur wordt vaak verwezen naar de Kilimanjaro. De Amerikaanse schrijver Ernest Hemingway bezocht de Kilimanjaro en beschreef zijn reisverslag in zijn roman Under Kilimanjaro, dat in 1936 werd gepubliceerd. In datzelfde jaar verscheen zijn kort verhaal The Snows of Kilimanjaro, dat in 1952 werd verfilmd door Henry King. De Amerikaanse jazzcomponist Miles Davis bracht in 1968 het album Filles de Kilimanjaro uit. De titel is een referentie naar Kilimanjaro African Coffee, een bedrijf waar Davis geld in had geïnvesteerd. De rockband Toto noemt de Kilimanjaro in hun hitsingle Africa uit 1982.

Noten

Bronnen

Externe links

Foto's

• (en) EwpNet.com: Kilimanjaro flora picture gallery
• (en) AGSL Digital Photographs Archive: Mount Kilimanjaro, 1937-38

Video

• (nl) Expeditie Kilimanjaro, een documentairevideo over de beklimming van de Kilimanjaro
• (en) KiliCam.com Mount Kilimanjaro live webcam
• (en) National Geographic: Kilimanjaro (video)

Overige

• (en) TanzaniaParks.com: Mount Kilimanjaro National Park
• (en) Mountain-forecasts.com: Weather forecase for Mount Kilimanjaro (19,565 feet)
• (en) BBC News: How hard is it to climb Mount Kilimanjaro? (2 maart 2009)

Mediabestanden

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Kilimanjaro op Wikimedia Commons.

Wikivoyage

Wikivoyage heeft een reisgids over dit onderwerp: Kilimanjaro.