Alemanha

Alemanha Bundesrepublik Deutschland (alemand)
	Bandièra Escut d'armas
	Imne: Das Lied der Deutschen;
	Devisa: Einigkeit und Recht und Freiheit; (en alemand: « Unitat, Drech e Libertat »)
	Localizacion
	Capitala e ciutat mai granda Berlin; 51° N, 10° E
	Gentilici alemand, alemanda
	Forma de govèrn Republica federala
	President federal; Cancelièr federal Frank-Walter Steinmeier; Olaf Scholz
	Independéncia Tractat de Verdun (843)
	Data 18 de genièr de 1871; 23 de mai de 1949; 7 d'octobre de 1949; 3 d'octobre de 1990
	Superfícia 63en
	• Totala 357 588 km²
	• Aiga 1,27 %
	Populacion 13en
	• Totala (2021) 83 129 285 ab.
	• Densitat 232 ab./km²
	PIB (2016) 3.466 miliard USD
	IDH (2016) ▲ 0,926
	Moneda Èuro (EUR)
	Indicatiu telefonic 49
	ISO 3166 DE
	Fus orari +1 (estiu +2)
	Domeni internet .de
	Membre de OCDE, OMC, OTAN, UE

Pels articles omonims, vejatz Alemanha (omonimia).

Alemanha (AFI: [aleˈmaɲα, -ɲa]; en alemand Deutschland), oficialament la Republica Federala d'Alemanha (en alemand Bundesrepublik Deutschland), es un país d'Euròpa enviroutat per la Mar dau Nòrd, Danemarc e la Mar Baltica au nòrd, per Polonha e la Republica Chèca a l'èst, per Àustria e Soïssa au sud e per França, Luxemborg, Belgica e lei Païses Basses a l'oèst. Amb mai de 80 milions d'abitants, Alemanha es lo país pus poblat de l'Union Europèa e la premiera poissança economica d'Euròpa.

Istòria

Article detalhat: Istòria d'Alemanha.

Antiquitat e periòde roman

Au sègle VI avC, lo territòri alemand èra poblat majoritàriament per de populacions cèltas. Dins lo corrent dei sègles seguents, dei tribús germanicas, probablament vengudas d'Escandinàvia, s'installèron pauc a pauc sus lo territòri actuau dei Païses Basses, d'Alemanha e de la mitat orientala de Polonha. Lei tèxtes pus ancians mencionant la preséncia d'aquelei populacions son d'origina grèga e romana e datan dau sègle I avC. L'absència de documents pus vièlhs mostra qu'una separacion politica importanta deviá existir entre leis Europèus dau nòrd e dau sud.

Pasmens, lei Germans representavan una menaça important per l'Empèri Roman e de guèrras acomencèron tre lo sègle I avC dins lo sud de França. La victòria dau consul Marius en 101 avC entraïnèt l'abandon deis ambicions germanicas sus Gàllia. Puei, la conquista romana de la region vèrs la mitat dau sègle I avC confirmèt aquela situacion e establiguèt definitivament lei tribús germanicas au nòrd de l'Empèri Roman. Maugrat de conflictes regulars, aquela frontiera demorèt relativament establa fins ais invasions barbaras de 406-407.

L'Edat Mejana e lo Sant Empèri Roman Germanic

Article detalhat: Sant Empèri Roman Germanic.

Après l'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident au sègle V, lei barbars germanics creèron d'estats novèus en Euròpa Occidentala. Au sègle VI, lei Francs prenguèron lo contraròtle de la màger part de Gàllia e fondèron l'Empèri Merovingian. A la seguida d'una crisi de succession, aquel empèri foguèt remplaçat en 751 per l'Empèri Carolingian qu'establiguèt sa dominacion sus Gàllia, Catalonha, Alemanha e nòrd d'Itàlia. En 843, l'Empèri Carolingian foguèt partejat entre lei tres eiretiers de Loís I^en lo Piós (814-840). Tres estats foguèron formats :

Francia Occidentala que serà a l'origina dau Reiaume de França.
Francia Mediana que serà partejada entre lei fius de Lotari I^en en 855 e serà plus jamai reünificada.
Francia Orientala que serà a l'origina de l'Empèri Roman Germanic.

Lo Sant Empèri Roman Germanic foguèt una dei poissanças majoras de l'Edat Mejana e sei caps foguèron capables unei còps d'intervenir dins leis afaires intèrns de la papautat. Pasmens, ai sègles XI e XII, aquela influéncia entraïnèt una reaccion de la Glèisa qu'afebliguèt lo poder centrau de l'Empèri e favorizèt l'autonomia de sei vassaus ja fòrça independents. Au sègle XVI e XVII, lei divisions religiosas dau continent europèus contunièron d'afeblir l'Empèri car cada camp fondèron d'alianças basada sus la religion e lei Protestants venguèron pron poderós per resistir a la repression. De 1618 a 1648, la Guèrra de Trenta Ans renfòrcèt aquelei divisions e la desfacha finala dau poder centrau marquèt l'impossibilitat definitiva per l'emperaire de fondar un poder centrau fòrt. Ansin, seis estats venguèron quasi totalament independents e Napoleon poguèt aisament dissòuvre l'Empèri en 1806 per una Confederacion Germanica sota protectorat francés.

L'unificacion alemanda

La Confederacion dau Rin sota protectorat francés s'afondrèt amb la desfacha napoleonca. Lo Congrès de Viena la remplacèt per una Confederacion Germanica gropant 39 estats còntra unei centenaus per lo Sant Empèri. Plaçada sota la direccion onorifica de la dinastia dei Habsborg, la confederacion va venir un luòc d'afontrament entre Austria e Prussia. D'efèct, Prussia contunièt sa politica d'expansion dins lo nòrd d'Alemanha ja acomençada avans la Revolucion Francesa e se turtèt ais interés austrians. De mai, amb lo desvolopament deis idèas novèlas de la Revolucion, la nacionalisme faguèt son aparicion en Alemanha estructurant pauc a pauc de corrents politics favorables a son unificacion. Après una revirada entre 1848 e 1850, l'arribada au poder dau cancelier Bismark va permetre de complir aquela politica per una tièra de conflictes còntra Danemarc per un afaire de frontieras, còntra leis Austrians en 1866 per eliminar Viena de la gestion intèrna d'Alemanha e còntra França per assegurar l'unitat deis estats dau nòrd protestant amb leis estats dau sud catolic. Lo 18 de genier de 1871, la desfacha francesa permetèt la proclamacion de l'Empèri Alemand a Versailles. Pasmens, l'annexion de l'Alsàcia-Lorena va causar una fònt de conflicte permanenta en Euròpa e crear pauc a pauc un blòt de país (França, Reiaume Unit e Russia) opausat a la dominacion alemanda sus lo continent.

Lei dos conflictes mondiaus

Au començament dau sègle XX, l'Empèri Alemand èra la premiera poissança continentala e acomençava de menaçar la supremacia navala britanica entraïnant la formacion de la Tripla Entenduda entre França, Reiaume Unit e l'Empèri Rus. En 1914, Alemanha s'engatjèt dins la Premiera Guèrra Mondiala amb son aliat austrian. Après lei premieras batalhas, l'evolucion dau conflicte foguèt blocada per lei progrès defensius e lei dos camps deguèron s'orientar vèrs una guèrra de posicion lònga e murtriera. S'acabèt per una desfacha alemanda en 1918.

Lo Tractat de Versalhas, qu'organizèt Euròpa après la guèrra, entraïnèt per Alemanha la pèrda de 88 000 km² e uech milions d'abitants. Lo servici militari foguèt abolit e l'armada limitada a 100 000 òmes. De mai, Alemanha foguèt jutjada responsabla de la guèrra e deguèt pagar de reparacions importants ai país venceires. Pus grèu, una partida dei territòris perduts venguèron rapidàment la fònt de crisis diplomaticas importantas coma l'estatut de la vila de Dantzig o lo cas de la Silesia.

Aquò va permetre lo desvolopament d'un corrent politic nacionalista poderós. La crisi economica de 1929, qu'aguèt de consequéncias grèvas en Alemanha, permetèt rapidàment au NSDAP, partit nacionalista e racista, de prendre lo poder d'un biais legau en 1933. Son cap, Adolf Hitler, eliminèt rapidàment seis oposants e venguèt lo mèstre dau país après la dissolucion deis autrei partits politics e l'eliminacion dei comunistas. Fondèt un estat novèu dich Tresen Reich basat sus la superiotat de la « raça alemanda » que deviá assegurar sa subrevida en fàcia dei raças dichas inferioras e deis elements dichs degenerats, principalament lei Jusieus e leis Eslaus. Leis atrocitats d'aquela politica, especialament son sistèma d'exterminacion massiva, va marcar durablament l'umanitat e entraïnar l'adopcion de mesuras d'occupacion duras dau país après 1945.

A partir de 1938, Hitler acomencèt una politica de revision dei frontieras dessenhadas per lo Tractat de Versalhas que va entraïnar lo començament de la Segonda Guèrra Mondiala sus lo continent europèu lo 1^en de setembre de 1939. Lei premiereis annadas dau conflicte foguèron dominadas per l'Alemanha Nazi que conquistèt una partida granda d'Euròpa, especialament França puei la partida occidentala d'Union Sovietica. Pasmens, en 1942-1943, leis Aliats (URSS, Reiaume Unit, Estats Units, Canadà, França...) prenguèron l'avantatge après una tièra de desfachas alemandas majoras (Stalingrad, Korsk...). En 1945, Alemanha foguèt envaïda e Hitler se suicidiguèt lo 30 d'abriu.

La division dau país e la reünificacion

Devastada per la guèrra, Alemanha foguèt devesida entre Union Sovietica, Estats Units, Reiaume Unit e França. La situacion èra similara a Berlin devesit entre lei quatre venceires principaus de la guèrra europèana. De mai, lo país perdiguèt un nombre important de territòris. De projèctes foguèron estudiats per fondar una Alemanha novèla mai lo començament de la Guèrra Freja empachèt la conclusion d'un acòrd e lo país demorèt devesit fins ai darriereis annadas de l'oposicion entre l'Èst e l'Oèst. Dos estats foguèron donc creats :

la Republica Federala d'Alemanha (RFA) dins lei zonas d'ocupacions deis aliats de l'OTAN situadas dins la mitat occidentala.
la Republica Democratica Alemanda (RDA) dins la zona d'ocupacion sovietica situada au nòrd-èst.

L'arribada de refugiats venent dei regions perdudas en 1945 permetèt a l'economia de compensar lei pèrdas de la guèrra e l'impulsion donada per lo plan Marshall permetèt de restaurar rapidàment l'economia de la RFA. En revènge, la situacion foguèt diferenta en RDA que son desvolopament economic foguèt pus feble meme se lo país aviá un nivèu de vida entre lei pus auts dau blòt sovietic. De 1961 a 1989, la muralha de Berlin foguèt lo simbòl d'aquela division e l'afondrament de l'Union Sovietica permetèt la reünificacion dau país e l'evacuacion de son territòri per la màger part dei fòrças estrangieras. Pasmens, lo nivèu economic diferent entraïnèt de dificultats economicas importantas dins lei regions de l'ex-RDA.

Geografia

Article detalhat: Geografia d'Alemanha.

Localizacion e frontieras

Lo país es situat dins lo centre d'Euròpa au sud de la peninsula de Danemarc e au nòrd deis Aups soïssas entre la vallada dau Ren e la linha Oder-Nesse. Son territòri tèn una superficia egala a 357 026 km². Es enviroutat per Danemarc, Polonha, Republica Chèca, Àustria, Soïssa, França, Luxemborg, Belgica e Païses Basses.

Geografia fisica

La geografia alemanda es dominada per lo Plan d'Euròpa dau Nòrd qu'ocupa lo nòrd, per de cadenas de montanhas ancianas e d'altituds gaire autas au centre e per leis Aups e un bacin sedimentari au sud. Lei cimas principalas fan partida deis Aups amb d'altituds entre 2 000 e 3 000 m. Leis autrei relèus alemand agantan rarament mai de 1 400 m. Tres fluvis principaus son situats dins aquelei sistèmas. Lo pus important es Ren que passa dins la mitat occidentala dau país e forma una vallada importanta deis Aups a la Mar dau Nòrd. Lo segond es Elba que prend sa fònt dins lei Monts dei Gigants en Republica Chèca e se trai dins la Mar dau Nòrd au nivèu d'Hamborg. Enfin, lo tresen es Danubi que passa dins lo bacin sedimentari dau sud.

Clima

Alemanha es situada dins la zona temperada de l'emisfèri nòrd e tèn un clima continentau temperat amb una influéncia oceanica venent dau nòrd-oèst. Es donc un clima de transicion entre aqueu d'Euròpa atlantica e aqueu d'Euròpa continentala. De mai, coma lo país subit l'influéncia dau Gulf Stream e de l'anticiclon deis Açoras, a una doçor climatica pauc frequenta sota aquelei latituds. Au sud dau país, lo foehn, vent venent deis Aups, pòu agantar una velocitat de 150 km/h e aumenta la temperatura d'ivèrn e de la prima accelerant la fonda de la nèu. D'ivèrn, d'autrei movements d'èr fregs vènon de Sibèria. Lo litorau es regularament somés a de tempèstas frequentas, especialament en causa d'una amplitud de temperatura accentuada.

Reparticion espaciala de la populacion

Amb 83,1 milions d'abitants, Alemanha tèn una densitat de populacion de 233 ab/km². Aquela populacion es repartida principalament dins lo sud e l'oèst, principalament de lòng de la vallada dau Ren e dins la region de la Ruhr. En revènge, lei regions dau nòrd-èst son mens pobladas.

Organizacion politica e sociala

Forma de l'estat

Leis institucions d'Alemanha modèrna foguèron inspiradas per aquelei de l'ex-RFA formada a l'iniciativa de l'OTAN en 1949. Es una republica federala compausada de setze länders amb Berlin coma capitala. Lo foncionament deis institucions es basat sus una Lèi Fondamentala contraròtlat per una Cort Constitucionala situat a Karlsruhe. Lo govern centrau s'ocupa deis afaires estrangiers, de la defensa, dei questions de nacionalitat, de la moneda, dei frontieras, dau trafic aerian, dei pòstas e dei telecommunicacions e d'una partida dau drech fiscau e de l'economia. Es dirigit per un cancelier elegit per lo Bundestag qu'es lo cap vertadier de l'executiu. Lo pòsta de president de la republica existís mai es principalament onorific. Lo Parlament federau es compausat de doas assembladas :

lo Bundestag que sei membres son elegits per quatre ans a l'escrutinh mixte.
lo Bundesrat que sei membres son de representants dei govèrns dei Länders. Cada Länder dona totei sei vòtes per o còntra una lèi.

Lo Bundestag es l'assemblada principala mai lei poders dau Bundesrat an aumentat e dèu d'ara endavant se prononciar subre totei lei lèis pertocant lei budgets dei Länders. Aquelei darriers son autonòms per leis afaires d'educacion, de recercas o d'environament.

Simbòls de l'estat

Lo drapèu d'Alemanha es lo drapèu negre, roge e jaune ja adoptat per lei revolucionaris de 1848 e per la Republica de Weimar de 1919 a 1933. Foguèt tornarmai adoptat per la RFA e la RDA en 1949. Pasmens, en 1959, la RDA modifiquèt son drapèu per l'introduccion de seis armoriaus au centre de la benda roja.

L'imne oficiau dau país es lo tresen coblet dau cant Deutschlandlied. Pasmens, en causa de l'utilizacion dau tèxte entièr per lo Tresen Reich coma imne, son adopcion foguèt una fònt de problemas durant unei decennis après la fondacion de la RFA. L'usatge d'aquel imne foguèt tanben fòrtament limitat per leis Aliats après 1945 ais occasions majoras. Depuei la reünificacion, son utilizacion s'es normalizat mai l'utilizacion o lo cant dei doas premieras coblas es totjorn l'expression d'idèas politicas de drecha extrèma.

Organizacion territòriala

Article detalhat: Land (Alemanha).

Alemanha es devesit en 16 païses (Länder) o estats. Cada estat a un parlament (Landstag), un govèrn (Landesregierung), una constitucion e una organizacion intèrna pròpria. Es sobeiran en matèria de cultura, d'educacion, d'organizacion de la polícia, de drech locau e la Federacion pòu aumentar aquelei domenis per l'adopcion de lèis especialas. Per aquò, tèn lo drech de levar fiscalitat e reçaup un budjet de l'estat federal. Enfin, fau notar que la sobeiranat subre certanei domenis es pas clarament definida entre l'Estat federal e lei Länder per la Lèi Fondamentala d'Alemanha, especialament lo drech civiu, lo drech penau, lo drech economic, lo drech dau trabalh, la politica energetica o la circulacion automobila.

Lengas

L'alemand es la lenga oficiala de l'Estat meme s'existís unei lengas minoritàrias istoricas que son oficialament protegidas. S'estima qu'es parlat per aperaquí 92% de la populacion. Dins aquò, la mitat solament utilizariá l'alemand estandard dich Hochdeutsch e lo rèsta parlariá un autre dialècte alemand. Lei lengas protegidas son :

lo danés dins lei regions pròchas la frontiera amb Danemarc.
lo frison septentrional e lo frison orientau parladas en Schleswig-Holstein e Bassa Saxònia.
lo romaní.
lo aut sorab e lo bas sorab parlats en Brandeborg e Saxònia.

Leis autrei minoritats, coma leis emigrats recents mai tanben lei Polonés, an ges de drechs lingüisitcs. S'es estat parlat occitan dins los vilatges vaudés d'Alemanha fins a la primièra mitat del s. XX.

Economia

Article detalhat: Economia d'Alemanha.

L'economia alemanda ocupa lo quatren reng mondiau après leis Estats Units, China, Japon e davans França e Reiaume Unit. Es principalament orientada vèrs leis exportacions permetent au país de realizar regularament d'excedents comerciaus importants. Dins aquò, aquela orientacion necessitèt de reformas importantas de la legislacion dau trabalh. Ansin, un nombre grand d'Alemand ocupan d'ara endavant d'emplechs de temps parciau e son venguts de trabalhaires precaris.

Demografia

Article detalhat: Demografia d'Alemanha.

Segon lo recensament del 9 de mai de 2011, la populacion alemanda èra de 80 219 695. Aqueu nombre es relativament estable dempuèi la mitat deis annadas 1990 e la populacion totala a quitament un pauc demenit dempuei son maximum de 2002 (82,54 milions). Aquò es causat per la demenicion de la feconditat (1,39 en 2010) e una immigracion relativament febla. De mai, aquela populacion es mai e mai vièlha amb un percentatge de mai de 60 ans de la societat qu'es passat de 24,9% en 2005 a 26,3% en 2010. Pasmens, Alemanha demorèt lo segond estat pus poblat d'Euròpa après Russia mai davans França, Reiaume Unit e Itàlia.

Axes de communicacion e transpòrts

Leis axes de communicacion naturaus d'Alemanha son lei valladas formats per lei fluvis principaus, especialament la vallada dau Ren, e lo plan dau nòrd en contacte amb la Mar dau Nòrd e la Mar Baltica. Aquela region assosta unei pòrts importants coma Hamborg o Brèma. Existís de rets de canaus en cors de modernizacion e un ret rotièr que son desvolopament foguèt ajudat per l'absència de relèus importants dins la màger part dau país. De còls existisson dins leis Aups per passar en Soïssa e Austria e a l'ora d'ara un ensems de rotas modèrnas permet de comunicar sensa problema amb lei regions montanhosas situadas aus sud.

Agricultura e ressorsas minieras

En 2008, lo sector primari alemand representa aperaquí 0,9% dau PIB e emplega 2,4% de la populacion activa dau país. 35% de la superficia dau territòri son utilizats per la cultura, 20% per lo norrigatge e 30% per la silvicultura e la fòrest. L'agricultura es la tresena d'Euròpa après França e Itàlia. Son estructura es marcada per la division anciana dau país. Lei tenements son fòrça mecanizats e relativament pichons a l'Oèst. En revènge, a l'Èst, l'agricultura es principalament basada subre lo ret de cooperativas format per la RDA. Lei produccions principalas son lei cerealas (blat, séguel...), lo lach e lo norrigatge dei bovins.

Lo sector minier alemand es vengut relativament marginau dins l'economia dau país. Lei produccions principalas son lo lignit (1^en reng mondiau), lo carbon, la sau e lo gas naturau. Pasmens, lo país es fòrça dependent de l'importacion de ressorsas dempuei lei país estrangiers per assegurar sei besonhs en matèrias premieras.

Indústria

Alemanha es una poissança industriala mondiala majora. Son sector secondari emplega 33% de la populacion activa. Lei sectors principaus son la construccion automobila (777 000 emplechs en 2004) que representa 40% de seis exportacions, l'electrotecnica (799 000 emplechs en 2004), la construccion mecanica (868 000 emplechs en 2004), la quimia e l'alimentar.

Servicis

Coma per leis autreis economias desvolopadas, lo sector terciari es la premiera fònt d'emplechs d'Alemanha e representa mai de 28 milions d'emplechs. Dos sectors principaus compausan lei servicis. Leis activitats financieras èran lo premier en 2008 amb 30,5% deis emplechs dau sector terciari. Lo comèrci, lei transpòrts e la restauracion son lo segond amb 18%.

Diplomàcia e defensa

Politica estrangiera

Alemanha fa partida de la màger part deis institucions internacionalas majoras coma l'Union Europèa qu'es membre fondator, l'ONU e seis organismes, l'OTAN, dau Conseu d'Euròpa e l'OMC. Dempuei la Segonda Guèrra Mondiala e la fondacion de la RFA en 1949, lei principis de la politica estrangiera d'Alemanha son lo desarmament e lo contraròtle deis armaments, l'ajuda au desvolopament e la defensa dei drechs de l'òme. De mai, es fòrça investida dins la proteccion de l'environament e lo dialògue entre lei culturas. En causa deis atrocitats de l'olocaust, lo país a renonciat d'adoptar una politica d'expansion militara e de mejans de pression militara meme se tèn una armada poderosa.

Dempuei la fin de la Guèrra Freja, lo país a repres sa sobeiranetat complèta per lo Tractat de Moscòu meme s'aqueu tractat impausèt de limitacions militaras totjorn en vigor a l'ora d'ara. Doas dinamicas mai o mes opausadas defenisson donc la politica d'Alemanha actuala en matèria d'afaires estrangiers. Lo premier es la defensa de seis interés nacionaus coma referent d'una poissança granda e lo segond es la perseguida d'una projeccion post-nacionala de l'identitat alemanda defòra dei revendicacions nacionalistas. Per aquò, la país a desvolopat de relacions politicas o economicas fòrta amb leis ancians país comunistas d'Euròpa de l'Èst, amb Israèl, amb Russia e subretot amb França.

Fòrças armadas

Article detalhat: Fòrças armadas d'Alemanha.

Maugrat seis objectius de contraròtle deis armaments, Alemanha tèn una armada nombrósa e modèrna dicha Bundeswehr. En 2008, es devesit entre cinc brancas que son :

l'armada terrèstra dicha Heer que teniá 163 900 òmes.
l'armada aeriana dicha Luftwaffe que teniá 25 200 òmes.
la marina militara dicha Deutsche Marine que teniá 63 400 òmes.
lo servici medicau centrau dich Zentraler Sanitätsdienst que teniá 19 000 òmes.
lo servici logistic e organisacionau dich Streitkräftebasis que teniá 19 000 òmes.

Cultura

Alemanha fa partida de la zona cultura de la civilizacion occidentala europèa. Alemanha es l'eiretier de la cultura dei principats germanicas dau Sant Empèri Roman Germanic, i comprés la partida alemanda d'Àustria-Ongria.

Arquitectura

Tre l'epòca dei Carolingians, sota l'impulsion de l'emperaire e de sei prelats, Alemanha bastiguèt d'edificis religiós nombrós qu'un nombre feble existís totjorn a l'ora d'ara coma la chapèla palatina d'Aquisgran. Aquelei bastiments èran realizats segon un plan centrat e lo massís occidentau dich Westwerk. Es un còrs de bastiments quasi autonòm a respèct de la nef constituís d'una tor massiva d'uneis estancis sovent enviroutant per doas torrèlas d'escaliers.

Au sègle X, la restauracion de l'autoritat imperiala entraïnèt l'aparicion d'un art religiós novèu amb de glèisas grandas ai fustatges de fusta coma a Hildesheim o Gernrode. Au sègle XI, l'estil renan se desvolopèt e se caracterizèt per l'existéncia de tres absidas formant un treule coma a Colonha. L'art gotic faguèt son aparicion vertadiera en Alemanha vèrs la mitat dau sègle XIII. L'originalitat alemanda foguèt l'utilizacion de la brica, magerament dins lo nòrd dau país (Schwerin, Lubeck...). Una autra caracteristica dau gotic alemand foguèt l'adopcion de glèisas-halas (Hallenkirche) inspirada per l'arquitectura cisterciana (Marborg). Lei nefs lateralas i foguèron bastidas a la mema autor que la nef centrala. Entre lei sègles XIV e XV, lo gotic tardiu dominèt amb la construccion de la catedrala d'Ulm. Dins la borgesiá, se bastiguèt d'ostaus a pinhons aumentats de torrèlas d'estil italian.

Pendent la Renaissança, aquela influéncia italiana se confirmèt dins lo sud dau país. L'arquitectura baroca s'espandiguèt après la guèrra de Trenta Ans. Lei mèstres principaus d'aqueu movement foguèron Johann Michael Fischer, lei fraires Asam, Dominikus Zimmermann, Johann Balthasar Neumann e Matthäus Daniel Pöppelmann. En Prussia, apareguèt lo rococo frederician desvolopat per Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff que son òbra principala foguèt lo palais de Sanssouci. A partir deis annadas 1750, lei cavaments de Pompèi entraïnèron una evolucion vèrs l'adopcion de tecnicas e de tematicas greco-romanas. L'art francés foguèt tanben popular durant aqueu periòde.

Vèrs la mitat dau sègle XIX, d'arquitèctes revendiquèron una forma pus adaptada a son epòca que foguèt caracterizada per una diversitat granda d'estils. Lei principaus foguèron lo neoclassisme prussian e lo neogotisme vengut d'Anglatèrra que foguèt associat au nacionalisme romantic alemand. Un exemple d'aquel estil es la catedrala de Colonha rebastida entre 1842 e 1863. Puei, au sègle XX, se desvolopèt un movement gropat a l'entorn de la nocion d'estetica industriala. Après 1945 e fins ais annadas 1970, l'arquitectura foguèt marcada per lo besonh rapide de bastiments après lei destruccions de la guèrra. L'estil de l'epòca foguèt alora caracterizat per la foncionalitat e lei critèris economics. Dempuei leis annadas 1990, de trabalhs grands de restauracion foguèron realizats o son en cors de realizacion, magerament dins la capitala. Lei caracteristicas d'aquela arquitectura son generalament lo modernisme e l'adaptacion ai besonhs ecologics de la planeta.

Literatura e filosofia

La literatura alemanda es fòrça rica e leis escrivans majors i son nombrós. Es apareguda sota lo rèine de l'Empèri Carolingian e lo cant de Hildebrand (vèrs 820) es generalament considerat coma l'òbra fondatritz d'aquela literatura. La segonda òbra majora alemanda de l'Edat Mejana foguèt l'epopèia dei Nibelungen au sègle XII. Puei, ai sègles XIII e XIV, se fau notar lei trabalhs de Wolfram von Eschenbach (Parceval), Ulrich von Zatzikhoven e mèstre Eckhart.

Ai sègles XVI e XVII, la literatura foguèt marcada per lo cant puei per leis eveniments de la Guèrra de Trenta Ans que foguèt una fònt d'inspiracion importanta per lei testimònis. Lo sègle seguent foguèt caracterizat per lo movement dei Lutz, relativament important en Alemanha. En particular, un movement dominat per de personas coma Johann Wolfgang von Goethe o Friedrich von Schiller per denonciar l'estructura de la societat alemanda dirigida per la noblesa e la borgesiá e còntra lei principis moraus de l'epòca. Foguèt renfòrçat per lo corrent dau classicisme. Au sègle XIX, apareguèt lo romantisme que teniá divèrsei produccions diferentas e s'inspirèt fòrtament de la tradicion e dei legendas germanicas. Pendent la premiera mitat dau sègle XX, se desvolopèron l'expressionisme e lo simbolisme. Se fau tanben notar l'òbra originala de Kafka. Dins leis annadas 1930, l'apparicion e la presa dau poder per lei Nazis entraïnèt la fugida d'unei escrivans alemands defòra dau país. Après 1945 e leis atrocitats de la guèrra, la litetura alemanda foguèt magerament regardada per de questions moralas e per la descripcion dau monde reau.

De son caire, la filosofia alemanda a una influéncia fòrça importanta subre lo monde occidentau. Foguèt originària de l'introduccion au sègle XII dei sciéncias grègas e aràbias dins leis universitats dau país. Au sègle XVII, foguèt marcada per l'òbra de Leibniz puei per lo movement dei Lutz au sègle XVIII. Kant i aguèt un ròtle primordiau per son trabalh subre lei limits de la conoissança e de la percepcion umanas amb son òbra que son influéncia despassèt largament lei frontieras de la zona de cultura alemanda.

Au sègle XIX, la màger part dei filosofs principaus d'aquel epòca foguèron alemands coma Schopenhauer, Sigmund Freud per lo desvolopament de la psicanalisi, Marx e Engels per lo desvolopament dau communisme o Friedrich Nietzsche per l'estudi de la condicion umana. Au sègle seguent, Alemanha contunièt d'assostar de filosofs majors maugrat l'aparicion d'escòlas concurrentas dins lei país vesins coma França. D'un biais generau, la literatura e la filosofia alemanda demorèron entre lei pus importantas dau sègle XX amb lo gasanh d'uech prèmis Nobels per d'autors de nacionalitat alemanda e de treize per d'autors de lenga alemanda.

Pintura

La pintura alemanda tèn dos periòdes principaus que son lei sègles XV-XVI e XIX-XX.

Dins lo corrent dei sègles XIV e XV, la pintura alemanda foguèt influenciada per l'art de la gravadura de la fusta e per de tematicas tragicas (Apocalipsi...). Dos corrents existián durant aqueu periòde. Lo premier (Wilhem de Herle, Stephan Lochner, Bertram von Minden...) dominèt dins lo nòrd dau país e privilegièt de contorns marcats. Lo segond (Lukas Moser, Konrad Witz...) es mai marcada per l'influéncia italiana e de personatges mai estirats e proporcionats. Quauqueis artistas (Martin Schongauer...) assaièron de fusionar lei doas tendéncias. Lo sègle seguent foguèt caracterizat per la transicion entre lo gotic e la Renaissança. Lei tematicas demorèron marcadas per l'aspèct religiós. L'artista pus conegut d'aqueu periòde es Albrecht Dürer (1471-1528) magerament famós per sei gravaduras.

Ai sègles XVII e XVIII, l'influéncia italiana demorèt importanta e lei capitalas dei principats aculhiguèron de pintors italians o francés nombrós. Lo sègle XIX acomencèt amb lo desvolopament de l'estil Biedermeier exaltant lei valors de la borgesiá. Puei, la pintura alemanda foguèt marcada per lo movement romantic amb de tematicas misticas e malancònias. Lei pintors principaus dau periòde foguèron Caspar David Friedrich o Philipp Otto Runge. Un grop de pintors basats a Roma prepausèt la renovacion de l'art per la religion. Après leis eveniments de la revolucion de 1848, certanei pintors foguèron tanben inspirats per la politica coma Alfred Rethel. D'autrei pintors assaièron de conciliar realisme e subrenaturau. Enfin, lo simbolisme foguèt representat per d'artistas coma Max Klinger o Franz von Stuck.

L'expressionisme foguèt lo corrent major dau sègle XX. Es a l'origina d'unei grops coma lo fauvisme, lo cubisme o lo futurisme. Aqueu movement apareguèt a Viene e s'espandiguèt dins lei mitans artisticas alemands a partir de 1905. Paula Modersohn-Becker ne'n foguèt una dei premieras representanta. En Alemanha, aqueu movement, fòrça tormentat e sorn, dominèt l'activitat cultura fins a la presa dau poder per lei Nazis. En 1905, lei pintors Ernst Ludwig Kirchner, Erich Heckel e Karl Schmidt-Rottluff creèron lo movement Die Brücke. Gràcias a de dessenhs ai trachs rapides e ai colors vivas, volián donar la prioritat a l'espontaneïtat, l'esmoguda e la subjectivitat. A Munich, en 1911-1912, Franz Marc, Vassily Kandinsky, August Macke e quauqueis autreis artistas creèron lo movement Cavalier Blau amb l'objectiu d'abondonar lo realisme per un art mai abstrach. Après la guèrra, leis expressionistas formèron lo grop Objectivitat Novèla. Seis òbras testimonièron dau pessimisme d'aqueleis annadas. Se pòu citar Max Beckmann, George Grosz e Otto Dix. Certanei pintors desvolopèron tanben un movement surealista. Dins aquò, aquela riquesa de movements artisticas foguèt arrestada per l'arribada d'Hitler que jutgèt aquelei formas d'arts coma desgeneradas, dangerosas e non adaptadas a la societat nazi.

Musica

Alemanha es estada fòrça rica d'un nombre important de compositors, de cantaires, d'instrumentistas e de caps d'orquèstra. Es especialament la tèrra d'eleccion dau lied e de l'opera meme se leis estils de la sinfonia e dau poëma sinfonic i an conegut de desvolopaments majors.

La musica alemanda faguèt son aparicion durant l'Edat Mejana dins lei cors dei principats dau país magerament ai sègles XIV e XV. Lei fònts d'inspiracion principalas èran la poësia francesa o alemanda. Organizats en companhiás, lei menestrels alemands d'aquela epòca introduguèron l'art de la polifonia dins la region. Sota l'influéncia deis escòlas francesas e flamandas de la Renaissança, la polifonia se desvolopèt fòrtament a la fin dau sègle XV amb de compositors coma Heinrich Finck e Thomas Stoltzer. Au sègle seguent, evolucionèron vèrs la formacion de coralas liturgicas que foguèron a l'origina dau lied, dau singspiel e dau desvolopament d'instruments coma l'òrgue. Au sègle XVII, aquelei movements serán tanben a l'origina dau premier opera alemand.

A partir de la fin dau sègle XVII, la musica alemanda venguèt independenta de la Glèisa meme se lei tematicas religiosas i demorèron fòrça importantas. Lei genres principaus venguèron la toccata e la fuga. Leis autors majors d'aqueu periòde foguèron Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel e Georg Philipp Telemann. Au sègle XVIII, l'Escòla de Mannheim melhorèt la forma de la sinfonia e son òbra foguèt tanben a l'origina d'un estil d'opera novèu sota l'influéncia de Christoph Willibald Gluck.

L'expansion de la musica sinfonica se faguèt ai nivèus de l'orquestracion e de l'escritura que venguèron mai complexas e dramaticas e non plus solament matematicas. Lo piano foguèt l'instrument major d'aquela evolucion. Es l'epòca que veguèt l'aparicion de lieder e d'operas en alemand. A la fin dau sègle XVIII, lo classicisme de la Cors de Viena aguèt una influéncia decisiva que permetèt de fixar lei formas diferentas de la musica classica. Ludwig van Beethoven foguèt lo solet dei tres classics de Viena (Haydn, Mozart et Beethoven) nascut en Alemanha. Inventèt un lengatge d'una expressivitat granda e seis òbras per piano, sei sinfonias e son opera unic Fidelio demorèron coma de caps d'òbras majors de la musica.

La musica romantica dau periòde seguent foguèt la continuitat d'aqueu movement e la musica alemanda venguèt universala. Dau concerto au lied, de la sinfonia a l'opera, la musica se nacionalizèt e se desvolopèt encara d'un biais qualitativa e quantitativa. Prestigi e rivalitat i foguèron tant personau que nacionau. La premiera mitat dau sègle XIX veguèt l'espandiment de la musica romantica. Richard Wagner renovelèt lo genre de l'opera en donant una importància novèla a l'orquestracion. Se pòu tanben citar Max Bruch, Carl Reinecke, Engelbert Humperdinck e Richard Strauss.

Aqueu patrimòni musica foguèt largament recuperat per lo poder nazi e uneis artistas foguèron compromés amb aqueu regime coma Richard Strauss e Carl Orff. La recuperacion de l'òbra de Richard Wagner foguèt tanben una caracteristica de la propaganda nazi. Dins aquò, maugrat un desvolopament important, leis artistas e leis òbras d'aqueu periòde obtenguèron pas una popularitat importanta. Après la guèrra, se desvolopèt la musica contemporanèa amb l'arribada deis instruments electronics.

Cinèma

Lo cinèma alemand conoguèt una expansion rapida tre sa naissança. En 1914, existiá 3 000 salas de cinèma dins lo país e lei studios de Babelsberg foguèron entre lei premiers creats subre lo continent europèu. Après una reorganizacion dau sector, leis annadas 1920 veguèron lo succès dau cinèma expressionista. Lo premier cap d'òbra dau genre foguèt Lo Gabinet dau Doctor Caligari en 1919. Puei, Fritz Lang realizèt Lo Doctor Mabuse e Friedrich Wilhelm Murnau lo famós Nosferatu lo Vampiri e Lo Darrier deis Òmes. L'annada 1926 foguèt aquela de Metropolis de Fritz Lang. Puei, aqueu darrier realizèt en 1931 lo premier succès dau cinèma parlant alemand amb M lo Maudit. L'annada d'avans, Marlene Dietrich venguèt famosa amb lo film L'Àngel Blau.

L'arriba dau nazisme marquèt l'utilizacion dau cinèma au profiech de la propaganda dau regime. Leis òbras pus coneguts d'aqueleis annadas foguèron lei films de Leni Riefenstahl. Après la guèrra, lo cinèma alemand aguèt de dificultats per se restaurar. Son renovèu se debanèt dins leis annadas 1960 amb d'autors coma Werner Herzog e Volker Schlöndorff. Dempuei, unei realizators alemands an obtengut un raionament internacionau important coma Rainer Werner Fassbinder dins leis annadas 1970 o Wolfgang Becker e Florian Henckel von Donnersmarck dins leis annadas 2000. Berlin es venguda una dei capitalas dau cinèma europèu gràcias a l'estructuracion d'un festivau major de cinèma dins la capitala alemanda dempuei 1951.

Religion

Lo nòrd d'Alemanha foguèt a l'origina de l'emergéncia dau protestantisme ai sègles XVI e XVII. La region foguèt prefondament marcada per lei conflictes religiós coma la Guèrra de Trenta Ans (1618-1648) e la reparticion dei religions subre lo territòri despend encara fòrtament dei resultats d'aquelei combats. Ansin, lo nòrd e l'èst assosta totjorn principalament de protestants representant aperaquí 30,8% de la populacion. Lei catolics ne'n forman aperaquí 31,4% e son magerament presents dins lo sud dau país. Se fau tanben notar la preséncia d'un nombre important d'abitants sensa religion (34,1%) dins l'èst d'Alemanha e la region d'Hamborg. Enfin, dempuei quauqueis annadas, l'islam (4,3%) se desvolopèt gràcias a l'arribada d'immigrants turcs magerament dins la Ruhr e lo relarg de Berlin.

Nòtas e referéncias

↑ Esterbauer, Reinhold; Ebenbauer, Peter; Wessely, Christian. «Religiöse Appelle und Parolen: interdisziplinäre Analysen zu einer neuen Sprachform» (en alemand). Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 2008. OCLC: 1038281278.

Bibliografia

(de) Die geheim gehaltene Geschichte Deutschlands - Vom Beginn der Neuzeit bis 1914 (Band 2), Frank Fabian, Verlag Geschichte & Politik, 22 de novembre de 2013 ISBN: 9780615924373
(it) Storia della Germania, Gustavo Corni, Il Saggiatore, 25 de setembre de 2017 ISBN: 9788865765913
(en) A Short History of Germany, S. H. Steinberg, Cambridge University Press, 17 d'avril de 2014 ISBN: 9781107660168
(en) The Origins of the Authoritarian Welfare State in Prussia, Hermann Beck, University of Michigan Press, 1995 ISBN: 9780472105465
(en) The History of the Holy Roman Empire: 1st Century A.D. - 19th Century, James Bryce─1^èr vescomte de Bryce, E-Artnow Publisher.
(fr) La Politique internationale de l'Allemagne─Une puissance malgré elle, Hans Stark, Presses Universitaires du Septentrion, 2011 ISBN: 9782757403518
(fr) Allemagne 1945-1961─De la « catastrophe » à la construction du Mur. Volume 1/3, Jean-Paul Cahn & Ulrich Pfeil, Presses Universitaires du Septentrion, 2019 ISBN: 9782757421253

Ligams extèrnes

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Alemanha.

[1] Esterbauer, Reinhold; Ebenbauer, Peter; Wessely, Christian. «Religiöse Appelle und Parolen: interdisziplinäre Analysen zu einer neuen Sprachform» (en alemand). Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 2008. OCLC: 1038281278.

[1]

v · m Païses d’Euròpa
Union Europèa (27 membres)	Alemanha · Àustria · Belgica · Bulgaria · Chipre · Croàcia · Danemarc · Eslovaquia · Eslovènia · Espanha · Estònia · Finlàndia · França · Grècia · Irlanda · Itàlia · Letònia · Lituània · Luxemborg · Malta · Ongria · Païses Basses · Polonha · Portugal · Republica Chèca · Romania · Suècia
Associacion Europèa de Liure Escambi (4 membres)	Islàndia · Liechtenstein · Norvègia · Soïssa
Acòrdi de Liure Escambi Centreuropèu (6 membres)	Albania · Bòsnia e Ercegovina · Macedònia del Nòrd · Moldàvia · Montenegro · Serbia
Los autres Estats europèus (o Estats qu'una partida n'es en Euròpa)	Andòrra · Armenia · Azerbaitjan · Bielorussia · Cazacstan · Georgia · Mónegue · Reialme Unit · Russia · Sant Marin · Turquia · Ucraïna · Vatican
Los autres territòris europèus (dependéncias o estat de la reconeissença parciala)	Åland · Chipre del Nòrd · Cossòva del Nòrd · Gibartar · Illa de Man · Illas Feròe · Illas Normandas · Kosova · Transnístria