Ella Fitzgerald

Ella Fitzgerald
	; Ella Fitzgerald (1962)
Imię i nazwisko	Ella Jane Fitzgerald
Pseudonim	First Lady of Song, Lady Ella
Data i miejsce urodzenia	25 kwietnia 1917 ; Newport News
Data i miejsce śmierci	15 czerwca 1996 ; Beverly Hills
Przyczyna śmierci	cukrzyca
Typ głosu	mezzosopran
Gatunki	jazz (swing, bebop), blues
Zawód	wokalistka
Wydawnictwo	Decca, Capitol, Verve, Pablo
Powiązania	Chick Webb, Oscar Peterson, Ray Brown, Dizzy Gillespie, Louis Armstrong, Count Basie, Duke Ellington, Norman Granz, The Ink Spots
	Zespoły
	Ella Fitzgerald and Her Famous Orchestra
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Ella Jane Fitzgerald (ur. 25 kwietnia 1917 w Newport News, zm. 15 czerwca 1996 w Beverly Hills)^[1]^[2] – amerykańska wokalistka jazzowa, zwana „pierwszą damą piosenki” (ang. First Lady of Song). Jedna z najwybitniejszych śpiewaczek w historii tego gatunku. Odznaczona Medalem Wolności przez prezydenta George’a Busha.

Życiorys

W 1934 debiutowała w konkursie piosenki w „Apollo Theater” w nowojorskim Harlemie. Szybko została dostrzeżona jako obiecujący talent i zaangażowana do orkiestry swingowej Chicka Webba. Po jego śmierci objęła kierownictwo zespołu (1939) i zmieniła jego nazwę na Ella Fitzgerald and Her Famous Orchestra.

W 1941 rozpoczęła karierę solową, śpiewając w klubach i salach koncertowych Nowego Jorku. W tym czasie stworzyła wyróżniający się styl śpiewania – scat^[3]. Od 1946 odbywała międzynarodowe podróże koncertowe z amerykańskim impresario Normanem Granzem i występowała m.in. z Countem Basiem, Dukiem Ellingtonem^[3] oraz z grupą All Stars (w ramach Jazz at the Philharmonic). W 1965 wystąpiła w Polsce. Od połowy lat 50. XX wieku z powodzeniem nagrywała utwory George’a Gershwina i Cole Portera^[3]

Trzykrotnie wychodziła za mąż. Jej drugim mężem był słynny kontrabasista Ray Brown, z którym adoptowała syna swojej kuzynki. Pod koniec życia straciła wzrok wskutek zaawansowanej cukrzycy, a w 1993 z powodu dalszych powikłań przeszła amputację nóg. Niedługo po ostatniej operacji zmarła w swoim domu w Beverly Hills. Została pochowana na cmentarzu Inglewood Park w Inglewood^[4].

Wybrane nagrody i wyróżnienia

1961: honorowe członkostwo Alpha Kappa Alpha
1965: nagroda American Society of Composers, Authors and Publishers
1967: honorowa prezesura The Martin Luther King Foundation
1976: Award of Distinction przyznana przez The National Association of Sickle Cell Diseases
1985: NEA Jazz Masters Award^[5]
1987: National Medal of Arts^[6]

Wybrana dyskografia

1949: South Pacific
1956:
- Ella Fitzgerald Sings the Cole Porter Songbook
- Ella and Louis
- Ella Fitzgerald Sings the Rodgers & Hart Songbook

1957: Ella Fitzgerald Sings the Duke Ellington Songbook
1958: Ella Swings Lightly
1959: Ella Fitzgerald Sings the George and Ira Gershwin Songbook
1960: Ella in Berlin: Mack the Knife
1962: Ella Swings Brightly with Nelson

Przypisy

↑ Ella Fitzgerald Biography [online], biography.com [dostęp 2017-04-26] (ang.).
↑ StephenS. Holden StephenS., Ella Fitzgerald, the Voice of Jazz, Dies at 79 [online], nytimes.com, 16 czerwca 1996 [dostęp 2017-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-26] (ang.).
↑ ^a ^b ^c TadeuszT. Nowak TadeuszT. (red.), Oksfordzki słownik biograficzny, Warszawa: Bertelsmann Media, 1999, s. 151, ISBN 83-7227-109-7 (pol.).
↑ KubaK. Koziołkiewicz KubaK., Była „pierwszą damą jazzu”. Mija 20 lat od śmierci Elli Fitzgerald [online], muzyka.onet.pl, 15 czerwca 2016 [dostęp 2017-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-27] (pol.).
↑ NEA Jazz Masters [online], arts.gov [dostęp 2017-04-26] (ang.).
↑ NEA – National Medal of Arts. nea.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-21)]..

Linki zewnętrzne

Ella Fitzgerald w bazie AllMusic (ang.)

[biography-1] Ella Fitzgerald Biography [online], biography.com [dostęp 2017-04-26] (ang.).

[NYT-2] StephenS. Holden StephenS., Ella Fitzgerald, the Voice of Jazz, Dies at 79 [online], nytimes.com, 16 czerwca 1996 [dostęp 2017-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-26] (ang.).

[OSB-3] TadeuszT. Nowak TadeuszT. (red.), Oksfordzki słownik biograficzny, Warszawa: Bertelsmann Media, 1999, s. 151, ISBN 83-7227-109-7 (pol.).

[onet-4] KubaK. Koziołkiewicz KubaK., Była „pierwszą damą jazzu”. Mija 20 lat od śmierci Elli Fitzgerald [online], muzyka.onet.pl, 15 czerwca 2016 [dostęp 2017-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-27] (pol.).

[arts-5] NEA Jazz Masters [online], arts.gov [dostęp 2017-04-26] (ang.).

[6] NEA – National Medal of Arts. nea.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-21)]..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

1978	Marian Anderson Fred Astaire George Balanchine Richard Rodgers Artur Rubinstein
1979	Aaron Copland Ella Fitzgerald Henry Fonda Martha Graham Tennessee Williams

1980	Leonard Bernstein James Cagney Agnes de Mille Lynn Fontanne Leontyne Price
1981	Count Basie Cary Grant Helen Hayes Jerome Robbins Rudolf Serkin
1982	George Francis Abbott Lillian Gish Benny Goodman Gene Kelly Eugene Ormandy
1983	Katherine Dunham Elia Kazan Frank Sinatra James Stewart Virgil Thomson
1984	Lena Horne Danny Kaye Gian Carlo Menotti Arthur Miller Isaac Stern
1985	Merce Cunningham Irene Dunne Bob Hope Alan Jay Lerner i Frederick Loewe Beverly Sills
1986	Lucille Ball Hume Cronyn i Jessica Tandy Yehudi Menuhin Antony Tudor Ray Charles
1987	Perry Como Bette Davis Sammy Davis Jr. Nathan Milstein Alwin Nikolais
1988	Alvin Ailey George Burns Myrna Loy Aleksander Schneider Roger L. Stevens
1989	Harry Belafonte Claudette Colbert Alexandra Danilova Mary Martin William Schuman

1990	Dizzy Gillespie Katharine Hepburn Risë Stevens Jule Styne Billy Wilder
1991	Roy Acuff Betty Comden i Adolph Green Fayard Nicholas i Harold Nicholas Gregory Peck Robert Shaw
1992	Lionel Hampton Paul Newman i Joanne Woodward Ginger Rogers Mstisław Rostropowicz Paul Taylor
1993	Johnny Carson Arthur Mitchell Georg Solti Stephen Sondheim Marion Williams
1994	Kirk Douglas Aretha Franklin Morton Gould Harold Prince Pete Seeger
1995	Jacques d’Amboise Marilyn Horne B.B. King Sidney Poitier Neil Simon
1996	Edward Albee Benny Carter Johnny Cash Jack Lemmon Maria Tallchief
1997	Lauren Bacall Bob Dylan Charlton Heston Jessye Norman Edward Villella
1998	~~Bill Cosby~~ (anulowane) Fred Ebb i John Kander Willie Nelson André Previn Shirley Temple
1999	Victor Borge Sean Connery Judith Jamison Jason Robards Stevie Wonder

2000	Michaił Barysznikow Chuck Berry Plácido Domingo Clint Eastwood Angela Lansbury
2001	Julie Andrews Van Cliburn Quincy Jones Jack Nicholson Luciano Pavarotti
2002	James Earl Jones James Levine Chita Rivera Paul Simon Elizabeth Taylor
2003	James Brown Carol Burnett Loretta Lynn Mike Nichols Itzhak Perlman
2004	Warren Beatty Ossie Davis i Ruby Dee Elton John Joan Sutherland John Williams
2005	Tony Bennett Suzanne Farrell Julie Harris Robert Redford Tina Turner
2006	Zubin Mehta Dolly Parton Smokey Robinson Steven Spielberg Andrew Lloyd Webber
2007	Leon Fleisher Steve Martin Diana Ross Martin Scorsese Brian Wilson
2008	Morgan Freeman George Jones Barbra Streisand Twyla Tharp Pete Townshend i Roger Daltrey
2009	Mel Brooks Dave Brubeck Grace Bumbry Robert De Niro Bruce Springsteen

2010	Merle Haggard Jerry Herman Bill T. Jones Paul McCartney Oprah Winfrey
2011	Barbara Cook Neil Diamond Yo-Yo Ma Sonny Rollins Meryl Streep
2012	Buddy Guy Dustin Hoffman David Letterman Led Zeppelin Natalia Makarowa
2013	Martina Arroyo Herbie Hancock Billy Joel Shirley MacLaine Carlos Santana
2014	Al Green Tom Hanks Patricia McBride Sting Lily Tomlin
2015	Carole King George Lucas Rita Moreno Seiji Ozawa Cicely Tyson
2016	Martha Argerich Eagles Al Pacino Mavis Staples James Taylor
2017	Carmen de Lavallade Gloria Estefan LL Cool J Norman Lear Lionel Richie
2018	Cher Philip Glass Reba McEntire Wayne Shorter Hamilton (Lin-Manuel Miranda, Thomas Kail, Alex Lacamoire i Andy Blankenbuehler)
2019	Earth, Wind & Fire Sally Field Linda Ronstadt Ulica Sezamkowa Michael Tilson Thomas

1960–1969	Bing Crosby (1963) Frank Sinatra (1965) Duke Ellington (1966) Ella Fitzgerald (1967) Irving Berlin (1968)
1970–1979	Elvis Presley (1971) Louis Armstrong (1972) Mahalia Jackson (1972)
1980–1989	Fred Astaire (1981) Chuck Berry (1984) Charlie Parker (1984) Leonard Bernstein (1985) Benny Goodman (1986) The Rolling Stones (1986) Andrés Segovia (1986) Roy Acuff (1987) Benny Carter (1987) Enrico Caruso (1987) Ray Charles (1987) Fats Domino (1987) Woody Herman (1987) Billie Holiday (1987) B.B. King (1987) Isaac Stern (1987) Igor Strawinski (1987) Arturo Toscanini (1987) Hank Williams Sr. (1987) Fred Astaire (1989) Pablo Casals (1989) Dizzy Gillespie (1989) Jascha Heifetz (1989) Lena Horne (1989) Leontyne Price (1989) Bessie Smith (1989) Art Tatum (1989) Sarah Vaughan (1989)
1990–1999	Nat King Cole (1990) Miles Davis (1990) Vladimir Horowitz (1990) Paul McCartney (1990) John Lennon (1991) Marian Anderson (1991) Bob Dylan (1991) Kitty Wells (1991) Jimi Hendrix (1992) James Brown (1992) John Coltrane (1992) Muddy Waters (1992) Chet Atkins (1993) Little Richard (1993) Thelonious Monk (1993) Bill Monroe (1993) Pete Seeger (1993) Fats Waller (1993) Bill Evans (1994) Aretha Franklin (1994) Artur Rubinstein (1994) Patsy Cline (1995) Peggy Lee (1995) Henry Mancini (1995) Curtis Mayfield (1995) Barbra Streisand (1995) Dave Brubeck (1996) Marvin Gaye (1996) Georg Solti (1996) Stevie Wonder (1996) Bobby Blue Bland (1997) The Everly Brothers (1997) Judy Garland (1997) Stéphane Grappelli (1997) Buddy Holly (1997) Charles Mingus (1997) Oscar Peterson (1997) Frank Zappa (1997) Bo Diddley (1998) The Mills Brothers (1998) Roy Orbison (1998) Paul Robeson (1998) Johnny Cash (1999) Sam Cooke (1999) Otis Redding (1999) Smokey Robinson (1999) Mel Tormé (1999)
2000–2009	Harry Belafonte (2000) Woody Guthrie (2000) John Lee Hooker (2000) Mitch Miller (2000) Willie Nelson (2000) The Beach Boys (2001) Tony Bennett (2001) Sammy Davis Jr. (2001) Bob Marley (2001) The Who (2001) Count Basie (2002) Rosemary Clooney (2002) Perry Como (2002) Al Green (2002) Joni Mitchell (2002) Etta James (2003) Johnny Mathis (2003) Glenn Miller (2003) Tito Puente (2003) Simon & Garfunkel (2003) Van Cliburn (2004) The Funk Brothers (2004) Ella Jenkins (2004) Sonny Rollins (2004) Artie Shaw (2004) Doc Watson (2004) Eddy Arnold (2005) Art Blakey (2005) The Carter Family (2005) Morton Gould (2005) Janis Joplin (2005) Led Zeppelin (2005) Jerry Lee Lewis (2005) Jelly Roll Morton (2005) Joe Willie „Pinetop” Perkins (2005) The Staple Singers (2005) David Bowie (2006) Cream (2006) Merle Haggard (2006) Robert Johnson (2006) Jessye Norman (2006) Richard Pryor (2006) The Weavers (2006) Joan Baez (2007) Booker T. and the M.G.’s (2007) Maria Callas (2007) Ornette Coleman (2007) The Doors (2007) The Grateful Dead (2007) Bob Wills (2007) Burt Bacharach (2008) The Band (2008) Cab Calloway (2008) Doris Day (2008) Itzhak Perlman (2008) Max Roach (2008) Earl Scruggs (2008) Gene Autry (2009) The Blind Boys of Alabama (2009) The Four Tops (2009) Hank Jones (2009) Brenda Lee (2009) Dean Martin (2009) Tom Paxton (2009)
2010–2019	Leonard Cohen (2010) Bobby Darin (2010) David „Honeyboy” Edwards (2010) Michael Jackson (2010) Loretta Lynn (2010) André Previn (2010) Clark Terry (2010) Julie Andrews (2011) Roy Haynes (2011) Dolly Parton (2011) The Ramones (2011) George Beverly Shea (2011) Juilliard String Quartet (2011) The Kingston Trio (2011) George Jones (2012) Diana Ross (2012) Antônio Carlos Jobim (2012) Ravi Shankar (2013) Charlie Haden (2013) Lightnin' Hopkins (2013) Carole King (2013) The Beatles (2014) Armando Manzanero (2014) Kris Kristofferson (2014) The Isley Brothers (2014) Clifton Chenier (2014) Bee Gees (2015) Buddy Guy (2015) George Harrison (2015) Pierre Boulez (2015) Ruth Brown (2016) Celia Cruz (2016) Earth, Wind & Fire (2016) Herbie Hancock (2016) Jefferson Airplane (2016) Linda Ronstadt (2016) Run-D.M.C. (2016) Shirley Caesar (2017) Ahmad Jamal (2017) Charley Pride (2017) Jimmie Rodgers (2017) Nina Simone (2017) Sly Stone (2017) The Velvet Underground (2017) Hal Blaine (2018) Neil Diamond (2018) Emmylou Harris (2018) Louis Jordan (2018) The Meters (2018) Queen (2018) Tina Turner (2018) Black Sabbath (2019) George Clinton i Parliament (2019) Billy Eckstine (2019) Donny Hathaway (2019) Julio Iglesias (2019) Sam & Dave (2019) Dionne Warwick (2019)
2020–2029	Chicago (2020) Roberta Flack (2020) Isaac Hayes (2020) Iggy Pop (2020) John Prine (2020) Public Enemy (2020) Sister Rosetta Tharpe (2020) Grandmaster Flash and the Furious Five (2021) Lionel Hampton (2021) Marilyn Horne (2021) Salt-n-Pepa (2021) Selena (2021) Talking Heads (2021) Bonnie Raitt (2022) Bobby McFerrin (2023) Nirvana (2023) Ma Rainey (2023) Slick Rick (2023) Nile Rodgers (2023) The Supremes (2023) Ann Wilson (2023) Nancy Wilson (2023) Laurie Anderson (2024) The Clark Sisters (2024) Gladys Knight (2024) N.W.A (2024) Donna Summer (2024) Tammy Wynette (2024)