Klejstenes

Klejstenes

Klejstenes (gr. Κλεισθένης Kleisthenes) – polityk ateński, żyjący na przełomie VI i V w. p.n.e. Był synem Megaklesa i Agaristy. Ojcem jego matki był Klejstenes (tyran Sykionu).

Obalenie tyranii

W 510 p.n.e., jako przywódca rodu Alkmeonidów, Klejstenes przyczynił się do obalenia tyranii w Atenach. Stało się to możliwe dzięki wsparciu militarnemu Kleomenesa, króla Sparty, o której pomoc zabiegali Alkmeonidzi przebywający na wygnaniu w wyniku represji po zabójstwie Hipparcha Pizystratydy w 514 p.n.e. Po upadku tyranii Klejstenes przeprowadził w roku 508/507 p.n.e. reformy, będące kontynuacją reform Solona. Stały się one podstawą demokracji ateńskiej.

Po upadku tyranii Pizystratydów Klejstenes musiał walczyć z grupą arystokratów skupionych wokół Isagorasa będącego w 508/507 p.n.e. archontem. Sam Klejstenes nie sprawował wówczas żadnego urzędu. Isagoras i jego zwolennicy doprowadzili do ponownego wygnania z Aten Klejstenesa i siedmiuset rodzin w czym pomogli im Spartanie. Wygnanie trwało zaledwie kilka dni, gdyż lud ateński sprzeciwił się obaleniu porządku wprowadzonego przez Klejstenesa i wystąpił przeciw rządom grupy arystokracji oraz wypędził spartański garnizon z ateńskiego zamku. Po powrocie do Aten Alkmeonidzi rozprawili się krwawo ze swoimi przeciwnikami.

Reforma

Klejstenes podzielił Attykę na demy i 10 nowych fyl składających się z trzech części rozrzuconych na terenie całego miasta-państwa (polis). Fyle były sztucznym tworem. Na obradach różnych organów zbierano się fylami, co wymieszało obywateli i przełamało układy plemienno-rodowe.

Demy utworzono z wsi i otaczających ich terenów lub dzielnic Aten i przylegających do nich obszarów poza miastem. Nie były tworem sztucznym, gdyż skupiały w większości osoby mieszkające w pobliżu (przypisanie do demu następowało w osiemnastym roku życia i było dziedziczne oraz nie zmieniało się po przesiedleniu się) i miały swoje zgromadzenie, kulty, dobra i urzędnika zwanego demarchosem. Trzy demy tworzyły trytię z urzędem trytarchy. Każda trytia należała do jednej z trzech stref, na które podzielono całą Attykę: miasto, wybrzeże i wnętrze.

Nowe 10 fyl utworzono z połączenia trzech trytii, każda z innej strefy. Dlatego obywatele w fylach nie mieli ze sobą zbyt ścisłych związków. W ramach fyl wybierano przedstawicieli do Rady Pięciuset i własnego stratega. Fyla miała też swego opiekuna, którym był heros wybrany przez wyrocznię w Delfach.

Po reformach Klejstenesa w Atenach istniały następujące organy władzy:

• zgromadzenie ludowe (eklezja) decydowało o ogólnych sprawach państwa, uczestniczyli w nim wszyscy obywatele
• Rada Pięciuset – zastąpiła dawną Radę Czterystu, w jej skład wchodziło po 50 osób z każdej z 10 fyl. Była organem wykonawczym zgromadzenia ludowego, posiadała inicjatywę ustawodawczą i mogła występować z wnioskami obrad na eklezjach.
• areopag – rada starszych. Składał się z byłych archontów. Rozpatrywał sprawy o zabójstwo i przygotowywał wnioski na Zgromadzenie Ludowe.
• sąd przysięgłych – badał zgodność projektów ustaw z prawem i rozpatrywał apelacje.

Urzędnikami w systemie Klejstenesa byli:

• archonci, pełniący swe obowiązki przez rok, sprawujący funkcje religijne i sądownicze. Było ich dziewięciu, przy czym dodano im sekretarza.
• stratedzy – wybierani dowódcy wojskowi, po jednym z każdej fyli (razem dziesięciu).
• polemarcha – dowódca naczelny wojsk.
• demarchos – urzędnik wybierany w ramach demu.
• trytarcha – urzędnik wybierany w ramach trytii.

Jednym z ciekawszych pomysłów Klejstenesa był ostracyzm, umożliwiający usunięcie na 10, potem na 5 lat obywatela, którego działalność polityczną lud uznawał za zagrożenie dla demokracji. Co roku miano głosować nad tym czy trzeba przeprowadzić ostracyzm, a dopiero po uzyskaniu większości głosów w tej sprawie przystępowano w innym terminie do głosowania za pomocą skorupek, by wskazać polityka, który powinien pójść na wygnanie ze względu na zagrożenie z jego strony dążeniem do przywrócenia tyranii. W głosowaniu powinno wziąć udział co najmniej 6000 obywateli.

Ustrój wprowadzony w Atenach przez Klejstenesa przetrwał niemal sto lat i charakteryzuje się go jako demokrację, czyli rządy ogółu, lub jako izonomię, czyli równy podział władzy wśród wszystkich.

Bibliografia

• Benedetto Bravo, Ewa Wipszycka: Historia starożytnych Greków. T. I: Do końca wojen perskich. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 1988, s. 252–258. ISBN 83-01-06654-7.
• Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: PWN, 1988, s. 374–375. ISBN 83-01-03529-3.