Wikipedysta:EDCBA/brudnopis
Gaeltacht, (irl. An Ghaeltacht, w liczbie mnogiej Gaeltachtaí) – termin używany w Irlandii na określenie obszaru, na którym język irlandzki jest w powszechnym użyciu i gdzie zachowała się tradycyjna irlandzka kultura. Stanowią go tereny na południu i zachodzie wyspy, szczególnie w hrabstwach Kerry, Galway, Waterford, Cork, Mayo i Donegal. Za rozwój tego obszaru odpowiada Ministerstwo Sztuki, Dziedzictwa Narodowego i Gaeltacht.
Zgodnie z ustawą z 2003 roku (ang. Official Languages Act, 2003) angielskie nazwy miejscowości w Gaeltacht nie są nazwami oficjalnymi. Stosuje się tylko irlandzkie nazwy[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza Komisja ds. Gaeltacht[2]
[edytuj | edytuj kod]Rozporządzeniem Rady Wykonawczej (ang. Executive Council) z dnia 25 stycznia 1925 roku powołano pierwszą Coimisiún na Gaeltachta (Komisja ds. Gaeltacht). Głównym celami komisji były:
- zbadanie, które obwody wyborcze (ang. district electoral divisions) można uznać za irlandzkojęzyczne, a które za częściowo irlandzkojęzyczne.
- zbadanie i stworzenie rekomendacji do używania języka irlandzkiego w administracji i edukacji w tych obwodach oraz zarekomendowanie kroków jakie należy podjąć w celu poprawy sytuacji ekonomicznej mieszkańców tych obszarów.
Komisja swój raport ogłosiła latem 1926 roku[3]. W raporcie przyjęto, że obwodem irlandzkojęzycznym można nazwać obwód, w którym ludność w przynajmniej 80% mówi po irlandzku. W ten sposób zdefiniowano obszary w hrabstwach Donegal, Mayo, Galway, Clare, Kerry, Cork i Waterford. Obwód częściowo irlandzkojęzyczny został zdefiniowany jako obszar w którym nie mniej niż 25% a nie więcej niż 79% populacji posługuje się językiem irlandzkim - takie tereny istniały w hrabstwach: Donegal, Mayo z częścią w Sligo, Galway, Clare, Kerry, Cork, Waterford z częścią w Południowym Tipperary.
Hrabstwo | Osoby irladzkojęzyczne | Populacja | Procent populacji irlandzkojęzycznej | |||
---|---|---|---|---|---|---|
1911 | 1925 | 1911 | 1925 | 1911 | 1925 | |
Donegal | 43 185 | 42 319 | 54 584 | 47 761 | 79,1 | 88,6 |
Mayo | 21 320 | 21 291 | 26 903 | 24 176 | 79,2 | 88,0 |
Galway | 48 431 | 46 661 | 58 750 | 50 929 | 82,4 | 91,6 |
Clare | 2 963 | 2 963 | 4 031 | 3 374 | 73,5 | 87,8 |
Kerry | 21 838 | 21 890 | 29 205 | 24 524 | 74,8 | 89,3 |
Cork | 6 518 | 6 877 | 8 800 | 7 800 | 74,0 | 88,1 |
Waterford | 5 422 | 4 820 | 7 482 | 6 210 | 72,5 | 77,6 |
Razem | 149 677 | 146 821 | 189 755 | 164 774 | 79,0 | 89,1 |
Hrabstwo | Osoby irladzkojęzyczne | Populacja | Procent populacji irlandzkojęzycznej | |||
---|---|---|---|---|---|---|
1911 | 1925 | 1911 | 1925 | 1911 | 1925 | |
Donegal | 10 137 | 6 921 | 25 478 | 21 416 | 39,8 | 32,3 |
Mayo i Sligo |
37 347 | 24 421 | 73 247 | 63 728 | 50,9 | 38,2 |
1 359 | 879 | 2 330 | 1 934 | 58,3 | 45,5 | |
Galway City hrabstwo |
4 948 | 5 375 | 13 255 | 11 449 | 37,3 | 46,9 |
28 741 | 19 193 | 48 542 | 43 502 | 59,2 | 44,1 | |
Clare | 22 806 | 13 764 | 47 245 | 40 831 | 48,3 | 33,7 |
Kerry | 23 224 | 15 587 | 49 860 | 41 475 | 46,8 | 37,6 |
Cork | 24 374 | 15 635 | 53 558 | 45 154 | 45,5 | 34,6 |
Waterford i Tipperary |
12 063 | 8 072 | 28 548 | 24 154 | 42,3 | 33,5 |
828 | 738 | 1 397 | 1 247 | 59,3 | 59,2 | |
Razem | 165 827 | 110 585 | 343 460 | 294 890 | 48,3 | 37,5 |
Komisja zdefiniowała termin Gaeltacht jako obszary zawierające obwód irlandzkojęzyczne i częściowo irlandzkojęzyczne. Zauważono także, że 13,7% nauczycieli w obwodach irlandzkojęzycznych i 42% w obwodach częściowo irlandzkojęzycznych w szkołach podstawowych nie ma żadnych kwalifikacji w języku irlandzkim. W stosunku do szkół ponadpodstawowych, komisja stwierdziła, "że nie można powiedzieć, że istnieje w chwili obecnej edukacja dla osób irlandzkojęzycznych", ani nawet zadowalająca edukacja w języku irlandzkim w całym kraju[2]. Raport zawierał także wskazówki odnośnie urzędników, gdyż osoby z Gaeltacht na ogół musiały posługiwać się językiem angielskim, a nie irlandzkim. Komisja zaproponowała rozwiązanie, w którym stwierdziła, że w organach władzy lokalnej nie można na stałe zatrudnić osoby tylko angielskojęzycznej jeśli na dane stanowisko jest kompetentna osoba ze znajomością irlandzkiego.
Raport zawiera 82 główne zalecenia w sprawie ratowania języka irlandzkiego i ochrony obszaru Gaeltacht.
Gaeltacht Areas Orders
[edytuj | edytuj kod]21 sierpnia 1956 roku wydano Gaeltacht Areas Order, który na nowo zdefiniował granice Gaeltacht. Ten dokument rządowy wymienia poszczególne obwody głosowania w hrabstwach: Kerry, Cork, Donegal, Galway, Mayo i Waterford. W sumie w Gaeltacht znalazły się 84 obwody głosowania i 54 części obwodów[4].
5 sierpnia 1967 roku do Gaeltacht włączono obszary (części obwodów Rathmore, Kilbride, Donaghpatrick, Teltown w Hrabstwie Meath[5].
Trzeci Gaeltacht Area Order pochodzi z 25. czerwca 1974 roku i włącza do obszaru Gaeltacht obwody Ballyduff, Cloghane and Brandon oraz jedną część obwodu Stradbally w hrabstwie Kerry oraz części obwodów wyborczych Ardmore, Ballymacart, Ringville w hrabstwie Waterford[6].
Ordú Na Limistéar Gaeltachta (Gaeltacht Area Order) z 2 grudnia 1982 włącza części obwodów: Candroma oraz Kilnamartery w hrabstwie Cork, a także części Athboy, Kilbride, Donaghpatrick i Rathmore w hrabstwie Meath[7].
Komisja ds. Gaeltacht (2000-2002)
[edytuj | edytuj kod]4 kwietnia 2000 roku rząd irlandzki powołał kolejną Coimisiún na Gaeltachta. Komisja zauważyła, że na 154 obwodów głosowania (ang. district electoral divisions'), które w całości lub częściowo zawierają się w obszarze Gaeltacht tylko w 18 z nich 75% lub więcej populacji rozmawia codziennie po irlandzku. 12 z tych obwodów jest w hrabstwie Galway, 4 w hrabstwie Donegal i 2 w hrabstwie Kerry. Gdyby zachować kryteria (80% populacji irlandzkojęzycznej) pierwszej komisji z 1926 roku tylko 12 obwodów kwalifikowałoby się do miana obwodów irlandzkojęzycznych w Gaeltacht.
Zalecono danie siedmioletniego okresu przejściowego, po którym obszary w których przynajmniej 50% populacji posługuje się na co dzień językiem irlandzkim zostały w pełni rozpoznane jako Gaeltacht. Obszarom gdzie po irlandzku codziennie mówi 40-50% populacji dano siedmioletni okres przejściowy na wzmocnienie stopnia używania języka.
Komisja zauważyła, że same dane ze spisu ludności nie wystarczą na prawidłowe zdefiniowanie obszarów irlandzkojęzycznych. Zalecono branie pod uwagę takich czynników jak:
- liczba rodzin używających irlandzkiego w domu
- wykorzystanie irlandzkiego w żłobkach, przedszkolach, szkołach podstawowych i ponadpodstawowych i stopień w jakim wpływa to na zachowanie języka i społeczność.
- wykorzystywanie irlandzkiego w biznesie i przemyśle
- korzystanie z języka irlandzkiego w organizacjach społecznych
- wykorzystywanie irlandzkiego w kościołach
- wykorzystywania irlandzkiego w sektorze turystyki
- wykorzystywanie irlandzkiego w działaniach sportowych i rekreacyjnych
- liczba i procent osób irlandzkojęzycznych w obwodach głosowania
- liczba i procent osób wykorzystujących język irlandzki w życiu codziennym
- inne powiązane czynniki.
W raporcie przedstawiono 19 głównych rekomendacji do wdrożenia w celu poprawy sytuacji językowej, edukacyjnej i ekonomicznej Gaeltacht[8].
Raport Acadamh na Hollscolaíochta Gaeilge
[edytuj | edytuj kod]W 2007 roku Acadamh Na Hollscolaíochta Gaeilge (część National University of Ireland, Galway) we współpracy z National Institute for Regional Andspatial Analysis (część National University of Ireland, Maynooth) opublikowała raport, w którym zaleca podzielenie obszaru Gaeltacht na trzy strefy:
- A - 67% lub więcej populacji (w wieku 3+) posługuje się codziennie językiem irlandzkim
- B - 44%-66% populacji irlandzkojęzycznej, w której jednak język angielski odgrywa rolę przeważającą, ale są duże obszary irlandzkojęzyczne
- C - 43% lub mniej procent populacji używa na co dzień języka irlandzkiego, język angielski odgrywa dominującą rolę.
Raport wykazuje także różnice pomiędzy danymi ze spisu ludności a danymi z Scéim Labhairt na Gaeilge (Plan mówienia po irlandzku) dotyczącymi populacji posługującej się na co dzień językiem irlandzkim[9].
Ustawa o Gaeltacht 2012
[edytuj | edytuj kod]Gaeltaacht Act 2012 - jest nową ustawą mającą na celu zdefiniowanie obszaru Gaeltacht na nowo oraz uporządkować działanie Údarás na Gaeltachta. Akt został podpisany 25 lipca 2012 przez prezydenta Irlandii. Według ustawy miano Gaeltacht będa posiadały obszary, które spełniają kryteria lingwistyczne, a nie jak do tej pory geograficzne. Ten akt ma zapewnić także dobre wygonanie strategii dla języka irlandzkiego na lata 2010-2030 przez Údarás na Gaeltachta (ang. 20-Year Strategy for the Irish Language 2010-2030)[10].
Obszary [11]
[edytuj | edytuj kod]Hrabstwo | Obszar | Liczba ludności[12][13][14][15][16][17][18] | Szkolnictwo | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
km2 | % całości Gaeltacht | całkowita[19] | znająca język irlandzki (wiek 3+) | mówiąca codziennie po irlandzku (wiek 3+) | w wieku szkolnym mówiąca na co dzień po irlandzku poza szkołą (wiek 3+) | przedszkolne | podstawowe | ponadpodstawowe | |
Cork | 262 | 5,64 | 3 895 | 2 951 | 1 583 | 309 | 4 | 6 | 2 |
Donegal | 1 502 | 32,36 | 24 744 | 17 132 | 10 668 | 1 533 | 22 | 42 | 7 |
Galway | 1 225 | 26,39 | 48 907 | 30 978 | 18 122 | 2 329 | 17 | 43 | 9 |
Kerry | 642 | 13,83 | 8 729 | 6 185 | 3 719 | 626 | 8 | 14 | 2 |
Mayo | 905 | 19,5 | 10 886 | 6 667 | 2 682 | 202 | 5 | 25 | 4 |
Meath | 44 | 0,95 | 1 771 | 1 054 | 596 | 93 | 2 | 4 | 1 |
Waterford | 62 | 1,33 | 1 784 | 1 271 | 769 | 128 | 2 | 3 | 1 |
Razem | 4642 | 100 | 100 716 | 66 238 | 38 139 | 5 220 | 60 | 137 | 26 |
Cork
[edytuj | edytuj kod]Gaeltacht Chontae Chorcaí - największymi wsiami są: Baile Mhic Íre/Baile Bhuirne i Béal Átha an Ghaorthaidh oraz wyspa Cléire (ang. Cape Clear Island), znajdująca się przy wybrzeżu zachodniej części hrabstwa Cork.
Donegal
[edytuj | edytuj kod]Gaeltacht Chontae Dhún na nGall lub Gaeltacht Thír Chonaill - głównymi obszarami irlandzkojęzycznymi w Donegal są dystrykty Na Rosa, Gaoth Dobhair i Cloich Cheann Fhaola (centrum Gaeltacht w Donegal).
Galway
[edytuj | edytuj kod]Gaeltacht Chontae na Gaillimhe - zawiera w większości obszary położone na zachód od miasta Galway; i Gaeltacht Chathair na Gaillimhe - przedmieścia miasta Galway. Największymi ośrodkami są An Spidéal, położony 19 km na zachód od Galway i An Cheathrú Rua 48 km na zachód od Galway.
Kerry
[edytuj | edytuj kod]Gaeltacht Chontae Chiarraí - zawiera dwa obszary - Corca Dhuibhne który znajduje się na półwyspie Dingle, z największym miastem An Daingean oraz Rathach Uibh, który położona jest na półwyspie Iveragh z największym skupiskiem ludności w Baile an Sceilg.
Mayo
[edytuj | edytuj kod]Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo - obszar irlandzkojęzyczny w hrabstwie Mayo. Głównym miastem regionu jest Béal an Mhuirthead, położone 72 km od stolicy hrabstwa Castlebar i 110 km od Portu lotniczego Knock.
Meath
[edytuj | edytuj kod]Gaeltacht Chontae na Mí - najmniejszy z obszarów Gaeltacht w Irlandii. Na obszar składają się dwie wsie: Rath Cairn i Baile Ghib. Historia powstania jedynego obecnie obszaru Gaeltacht w prowincji Leinster jest inna niż wszystkich pozostałych. W związku z głodem ziemi w Irlandii postanowiono przesiedlić część ludności z obszaru Gaeltacht do Ráthcairn, a potem także do Cill Bhríde i Baile Ghib. Pierwsi koloniści przybyli z Connemara w 1935 roku i otrzymali po około 9 ha (22 akry) ziemi. Projekt przesiedleń był bardzo kontrowersyjny i wywoływał napięcia zarówno wśród polityków jak i lokalnej ludności hrabstwa Meath. W 1938 roku zorganizowano imprezę integracyjną w celu złagodzenia napięć pomiędzy przybyszami. W wydarzeniu uczestniczył Taoiseach Éamon de Valera, minister edukacji Thomas Derrig i senator Peadar O’Maille. W sumie w latach 1935-1939 przesiedlonych zostało około 660 osób. Napięcia wśród społeczności lokalnej widoczne były aż do lat 70 XX w[20]. W 1967 obszar włączono oficjalnie go Gaeltacht[5].
Waterford
[edytuj | edytuj kod]Gaeltacht Chontae Phort Láirge lub Gaeltacht na nDéise[21] lub Gaeltacht na Rinne[22] - usytuowany jest 10 km na południowy zachód od stolicy hrabstwa Dungarvan. Położony jest na terenie dwóch osad An Rinn (Rinn Ua gCuanach) i An Sean Phobal[23].
Neo-Gaeltacht
[edytuj | edytuj kod]Wyspa Clare
[edytuj | edytuj kod]Dublin
[edytuj | edytuj kod]Clare
[edytuj | edytuj kod]Obszary irandzkojęzyczne poza granicami państwa
[edytuj | edytuj kod]Irlandia Północna
[edytuj | edytuj kod]Belfast
[edytuj | edytuj kod]Hrabstwo Derry
[edytuj | edytuj kod]Ameryka Północna
[edytuj | edytuj kod]Populacja
[edytuj | edytuj kod]Instytucje
[edytuj | edytuj kod]Ministerstwo Sztuki, Dziedzictwa Narodowego i Gaeltacht
[edytuj | edytuj kod]Ministerstwo Sztuki, Dziedzictwa Narodowego i Gaeltacht - (irl. An Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta, ang. Department of Arts, Heritage and the Gaeltacht) -
Údarás na Gaeltachta
[edytuj | edytuj kod]Údarás na Gaeltachta [uːd̪ˠəɾˠaːs nə ˈɡeːl̪ˠt̪ˠəxt̪ˠə], oznacza Urząd Gaeltacht (skrót ÚnaG)
Foras na Gaeilge
[edytuj | edytuj kod]Foras na Gaeilge [ˈfˠʊɾˠəsˠ n̪ˠ ˈɡeːlʲɟə]
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Szkoły podstawowe
[edytuj | edytuj kod]Szkoły ponadpodstawowe
[edytuj | edytuj kod]Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge
[edytuj | edytuj kod]Letnie kursy
[edytuj | edytuj kod]Media
[edytuj | edytuj kod]RTÉ Raidió na Gaeltachta
[edytuj | edytuj kod]TG4
[edytuj | edytuj kod]Gazety i czasopisma
[edytuj | edytuj kod]Plany rozwoju
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Report of Coimisiún na Gaeltachta 2002
- Census 2011 An Ghaeilge
- GaelSaoire, Holidays in the Gaeltacht
- Comprehensive linguistic study of the use of Irish in the Gaeltacht: Principal findings and recommendations
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Official Languages Act 2003. Irish Statue Book. [dostęp 2012-10-22]. (ang.).
- ↑ a b c d Coimsiún na Gaeltachta Report. [dostęp 2012-10-25]. (ang.).
- ↑ Coimsiún na Gaeltachta Report str. 65. [dostęp 2012-10-25]. (irl.).
- ↑ Gaeltacht Areas Order 1956. [dostęp 2012-10-25]. (ang.).
- ↑ a b Gaeltacht Areas Order 1967. [dostęp 2012-10-25]. (ang.).
- ↑ Gaeltacht Areas Order 1974. [dostęp 2012-10-25]. (ang.).
- ↑ Ordú Na Limistéar Gaeltachta (Gaeltacht Areas Order) 1982. [dostęp 2012-10-25]. (irl.).
- ↑ Raport Komisji ds. Gaeltacht 2002. [dostęp 2012-10-25]. (ang.).
- ↑ Comprehensive linguistic study of the use of Irish in the Gaeltacht - Principal findings and recommendations. [dostęp 2012-10-25]. (ang.).
- ↑ Informacja o ustawie o Gaeltacht. [dostęp 2012-10-28]. (ang.).
- ↑ Opis obszarów Gaeltacht. [dostęp 2012-10-31]. (ang.).
- ↑ Wyniki spisu ludności dla Cork Gaeltacht. [dostęp 2012-10-30]. (ang.).
- ↑ Wyniki spisu ludności dla Galway Gaeltacht. [dostęp 2012-10-30]. (ang.).
- ↑ Wyniki spisu ludności dla Donegal Gaeltacht. [dostęp 2012-10-30]. (ang.).
- ↑ Wyniki spisu ludności dla Kerry Gaeltacht. [dostęp 2012-10-29]. (ang.).
- ↑ Wyniki spisu ludności dla Mayo Gaeltacht. [dostęp 2012-10-29]. (ang.).
- ↑ Wyniki spisu ludności dla Meath Gaeltacht. [dostęp 2012-10-29]. (ang.).
- ↑ Wyniki spisu ludności dla Waterford Gaeltacht. [dostęp 2012-10-29]. (ang.).
- ↑ Census 2011 Population Classified by Area. [dostęp 2012-10-20]. (ang.).
- ↑ Historia utworzenia Gaeltacht w hrabstwie Meath. [dostęp 2012-28]. (ang.).
- ↑ County Waterford Gaeltacht. [dostęp 2012-10-29]. (ang.).
- ↑ Ring Irish Language Speaking Area. [dostęp 2012-10-29]. (ang.).
- ↑ Strona Waterford Gaeltacht. [dostęp 2012-10-29]. (ang.).
Hrabstwo | Nazwa angielska | Nazwa irlandzka |
---|---|---|
Hrabstwo Donegal | Annagry | Anagaire |
Arranmore | Árainn Mhór | |
Burtonport | Ailt an Chorráin | |
Carrigart | Carraig Airt | |
Crolly | Croithlí | |
Cruit Island | Oileán na Cruite | |
Derrybeg | Doirí Beaga | |
Doochary | An Dúchoraidh | |
Downings/Downies | Na Dúnaibh | |
Dungloe/Dunglow | An Clochán Liath | |
Falcarragh | An Fál Carrach | |
Fintown | Baile na Finne | |
Glencolmcille | Gleann Cholm Cille | |
Gola | Gabhla | |
Gortahork | Gort a' Choirce | |
Gweedore | Gaoth Dobhair | |
Kilcar | Cill Charthaigh | |
Kincasslagh | Cionn Caslach | |
Lettermacaward | Leitir Mhic a' Bhaird | |
Loughanure | Loch an Iúir | |
Magheraroarty | Machaire Rabhartaigh | |
Rannafast/Rinnafarset | Rann na Feirste | |
Tory Island | Toraigh | |
Teelin | Teileann | |
Hrabstwo Mayo | Achill Sound | Gob an Choire |
Aughleam | Eachléim | |
Belderrig | Béal Deirg | |
Belmullet | Béal an Mhuirthead | |
Bunacurry | Bun a' Churraigh | |
Carrowteige | Ceathrú Thaidhg | |
Cashel | An Caiseal | |
Dooega | Dumha Éige | |
Dooniver | Dún Ibhir | |
Glengad | Gleann an Ghad | |
Rossport/Rosdoagh | Ros Dumhach | |
Salia | Sáile | |
Tonragee | Tóin re Gaoth | |
Toormakeady/Tourmakeady | Tuar Mhic Éadaigh | |
Hrabstwo Galway | Ballynahown | Baile na hAbhann |
Barna | Bearna | |
Bealadangan | Béal a' Daingin | |
Camus | Camus | |
Carna | Carna | |
Carraroe | An Cheathrú Rua | |
Claregalway | Baile Chláir | |
Clonbur | An Fhairche | |
Cornamona | Corr na Móna | |
Costelloe | Casla | |
Inisheer | Inis Oírr | |
Inishmaan | Inis Meáin | |
Inishmore | Inis Mór | |
Inverin | Indreabhán | |
Kilkieran | Cill Chiaráin | |
Kilronan | Cill Rónáin | |
Lettermore | Leitir Móir | |
Lettermullen | Leitir Mealláin | |
Moycullen | Maigh Cuilinn | |
Rossaveal | Ros an Mhíl | |
Rosmuc | Ros Muc | |
Spiddal | An Spidéal | |
Hrabstwo Kerry | Ballinskelligs | Baile an Sceilg |
Ballyferriter | Baile an Fheirtéaraigh | |
Ballynagall/Ballydavid | Baile na nGall | |
Brandon | Cé Bhréannain | |
Caherdaniel | Cathair Dónall | |
Cloghane | An Clochán | |
Dingle | An Daingean | |
Dunquin | Dún Chaoin | |
Feohanagh | An Fheothanach | |
Lispole | Lios Póil | |
Ventry | Ceann Trá | |
Hrabstwo Cork | Ballingeary | Béal Átha an Ghaorthaidh |
Ballymakeera | Baile Mhic Íre | |
Ballyvourney | Baile Bhuirne | |
Cape Clear Island | Oileán Chléire | |
Coolea | Cúil Aodha | |
Kilnamartyra/Kilnamartra | Cill na Martra | |
Hrabstwo Waterford | Ring | An Rinn |
Hrabstwo Meath | Gibbstown | Baile Ghib |
Rathcarne | Ráth Cairn |
wymowa: ənˠ l̪ˠɑːɾʲ ˌbʲeːʟˠ ˈfʲɛɾʲʃtʲə