Bòcs
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]Da l'antichità al sécol ch'a fa XVIII[modìfica | modifiché la sorgiss] La bòcs a l'é un djë spòrt pì antich ch'as conosso. Ant ij grafì preistòrich armontant al III milegn anans Crist e conservà al British Museum ëd Londra a l'é possìbil arconosse le figure ëd përson-e ch'a combato con ij pugn sarà. Le prime dësfide competitive ant la stòria uman-a a son testimonià da j'inn e le legende ëd le siviltà dla Mesopotamia e dl' antich Egit. An Egit la vardia soasìa dal faraon Ramses II a l'era la tribù gueriera Shardana provenienta da l'ìsola ëd Sardëgna, anté ch'a son ëstait artrovà al sò antern vàire statue ëd bocseur dël prim milegn che second l'archeòlogh e académich dij linceo professor Giovanni Lilliu a ven-o prima dla scoltura greca e j'istesse conte omériche. L'épica dij Sumer, l'inn ëd Shulgi o le conte ëd Gilgamesh, a son pien d'arferiment ansima a d'ancontr ëd bocseur e ëd lotador ch'as afrontavo con corage an dij combatiment sërvaj e brutaj. An Egit, j'ancontr ëd lòta a j'ero apressià ëdcò dai faraon e le técniche, sempe an evolussion, a son ben rapresentà an vàire dle piture muraj dont le 400 plance ëd combatiment còrp a còrp dle muraje dël templi ëd Ben Hasan ch'a armonta al 2000 aGC. I soma nen bin cand costa manera ëd combate a l'é vnùita na dissiplin-a sportiva për da bon, con tant d'atleta e aparà organisativ. Le prime testimonianse literarie ch'an descrivo cost ëspòrt a son contnùe ant ël cant nùmer 23 dl'Ilìade d'Omer. L'antich ëscritor an conta dj'ancontr che Achil a organisava da banda dle mura ëd Tròja an ocassion dla sepoltura ëd Pàtroclo. Ij grech a consideravo la lòta con ij pugn na dissiplin-a completa e ideal, con la qual n'òm a podìa dësvlupé na ment atenta e reativa ant un còrp san e gorëgn. Ant la tradission mitològica greca a son Teseo e Ércole ij doi përsonage che pì che d'àutri a arcorìo a l'usage dij pugn për combate ij sò nemis. Ant ël 688 aGC ij grech a l'han antrodovù la bòcs coma neuva dissiplin-a ant ij gieugh olìmpich antich nùmer XIII, sconda an órdin ëd temp apress la lòta lìbera anserìa ant ij gieugh olìmpich dël 708 aGC, la prima mudaja a l'é stàita vagnà da Onomast dë Smirne. La popolarità ëd cost ëspòrt a l'era giumaj rivà a 'n livel motobin àut. J'ancontr olìmpich ëd bòcs a son finì an Grecia mach ant ël 393, cand l'imperator Teodòsio I a l'ha vietà l'organisassion ëd neuv gieugh olìmpich. J'atleta grech a l'han ancaminà a protegg-se le man con dij guantin ciamà himantes che a l'han avù na soa evolussion ant ël cors ëd j'agn. A l'ancamin a j'ero formà mach da 'd bande ëd coram, longhe anviron 4 méter, anrolà dantorn ai pols e a le nòche dij dij, për mojen dij quaj as sërcava d'evité 'd fé tròpi dann al moro e ai dij dij contendent. Pì tard le bande ëd coram a son ëstàite rampiassà da la cànua për fé le cavagne, con d'anej an fer, opura da 'd coram tratà apòsta për esse tajent. La posission ëd vardia dla bòcs antica a l'era drita, con ël bust motobin anans ma con la testa a l'andarera, ël brass ësnistr anans an àut a protege la testa e ël brass drit an bass a protege ël fìdich, costa posission a l'era obligatòria. Ij criteri për l'assegnassion ëd na vitòria a j'ero diferent da coj dovrà ancheuj, a basta mach pensé ch'a esistìo pa 'd categorìe ëd pèis, donca ij combatiment a j'ero riservà a 'd corporadure assè gròsse e dzortut j'arzultà as rivelavo soens tràgich për via dij vàire cas ëd mòrt e ëd ferìe greve. J'ancontr a l'avìo pa na fin, a andasìo anans fin a che un dij doi sfidant as rendìa. Motobin soens a capitava che un bocseur a pichèissa sensa pietà an sl'àutr bele che cost-sì a fussa robatà a tèra. L'atleta grech a garegiava pa për na squadra, ma a l'era sol e a sërcava ëd rivé al màssim, a la superiorità, o coma as disìa an antichità arete, visadì l'ecelensa. Cost concet a l'é bin lontan da col modern ëd l'amportant a l'é partissipé përchè për ël grech mach ël vincitor a meritava l'adulassion e ël premi, ij përdent a l'avìo onta e a j'ero umilià, a esistìo pa ël second e ters pòst. La bòcs a l'era popolar ëdcò antra j'etrusch e a l'é peui stàita arpijà dai roman coma spetàcol ëd circo violent e sangonos. Për capì còsa ch'a fussa la bòcs antra ij roman a basta osservé la statua ëd bronz dël "bocseur" artrovà a Roma an contrà IV Novèmber ant ël 1885 durant ij travaj dë slargament ëd na stra sitadin-a. Le man a son protegiùe dai guant pesant dij roman ciamà caestus. Ij guanton a son ëdventà parèj l'arma ofensiva pì micidial. Ranforsà con l'ansersion ëd piomb e ëd ciò për garantì al duel un final ràpid, devastant e sangonos. Ël pùblich roman a soportava pa le longhe schermaje, a përdìa la passiensa e as anrabiava. Le finësse técniche e ël valor dla competission a anteressavo a gnun. Tuti a spetavo mach ël colp pericolos, a vorìo tòst rivé a l'anientament brutal d'un dij combatent. Con ël passé dj'agn a son ëstàite fissà dle régole për evité che ij contendent as ferièsso ëd fasson greva o adritura mortal. Ant l'età ëd mes a së s-ciàita na fas ëd declin për cost ëspòrt. Mach an chèiche sità d'Italia coma Luca, Génoa e Venessia a j'ero organisà d'ancontr armarchévoj. A Venessia a esist ël pont dij pugn, anté che anticaman a së scontravo ëd fasson diferente. Për evité ij picator pì rudi un a podìa campesse an mar, bele che sòn a vorìa dì esse pijà ëd bala për viliacherìa. L'egemonia anglèisa[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël sécol ch'a fa XVIII ant la bòcs a l'han ancaminà a dësvlupesse le prime técniche ëd combatiment ch'a l'han fàit ëdventé costa atività sportiva në spòrt për da bon e nen mach un combatiment violent. Ant ij prim agn dël 1700 ël bocseur anglèis James Figg (1665-1740) a l'ha concepì la bòcs coma në spòrt anté ch'a l'era pì amportant difend-se che ataché. L'istess Figg a l'é stàit ël prim a definì la bòcs noble art. Ant ël 1719 a vagna ël campionà d'Anghiltèra e as proclama daspërchiel campion dël mond ëd bòcs apress 15 ancontr vagnà ëd fila. La bòcs dël sécol ch'a fa XVIII a l'era motobin diferenta da cola d'ancheuj. Soens a capitava che ij colp a fusso portà a "martel", da l'àut vers ël bass, ël perìmeter andoa a combatìo ij bocseur a l'era delimità da j'istess spetador dl'ancontr opura as marcava mach na linia sircolar për tèra. Ij bocseur as batìo sensa mai fërmesse; cand un ëd costi a robatava l'aversari a ancaminava a colpì apen-a as aussava da tèra. Ël combatiment as dësrolava a pugn patanù e as andasìa anans a oltransa sensa riprèise. Cand James Figg a l'ha decidù ëd ritiresse a l'avìa acumulà na bon-a fortun-a an dné; con costi sòld a l'ha fondà a Londra la prima Academia dla bòcs e apress a l'ha ancaminà a organisé j'ancontr an n'anfiteatro a Oxford Street. Mersì a l'euvra ëd Figg la bòcs a l'ha ancaminà a trové sò natural dësvlup. Soa academia a rapresentërà n'arzerva amportanta d'idèje e d'inovassion che a menërà cost ëspòrt a pijé la stra che a lo possrà vers soa fas moderna. James Figg a peul esse ricordà coma ël pare dla bòcs, a l'é stait chiel che con soa euvra a l'ha spantià j'esibission ëd bòcs e soa inissiativa a l'ha rendù possìbil duverté vàire àutri anfiteatro an Anghiltèra. La bòcs a l'ha avù un grand sucess sia për ël nùmer dij praticant che për ël nùmer ëd sostnidor, tant che l'Anghiltèra a l'é stàit ël prim pais al mond andoa a-i son ëstaje dij bocseur professionista. Rivé a la vitòria ant ël tìtol ëd campion d'Anghiltèra a vorìa dì cheuje un prestis stragròss e vagné ëd bon-e quantità dë dné. Ël tìtol ëd campion ëd bòcs anglèisa dal 1700 fin a la prima metà dël sécol ch'a fa XIX a l'ha fàit la stòria dla bòcs, e an pratica a equivalìa al tìtol ëd campion dël mond. Sò sucessor a l'é stàit George Taylor, un dij mej bocseur ch'as alenavo ant l'anfiteatero londinèis, che già da temp Figg a l'avìa definì ël sò mej anlev. I l'oma pa vàire ëd preuve concrete che an fornisso na lista dle vitòrie ëd Taylor, comsëssìa, an dovrand na lògica moderna, Taylor a peul esse definì coma ël prim campion dël mond dla bòcs. Apress Taylor ël tìtol ëd campion d'Anghiltèra a l'é stait vagnà da Jack Broughton, restà famos ant la stòria për avèj formulà dël 1734 ël prim còdes ëd dissiplin-a për ij combatiment ëd bòcs e për avèj anventà ij guanton da combatiment. Broughton a l'era pì anteligent che fòrt. A l'h capì che la bòcs a l'era pa mach un combatiment violent e bòrgnò ma na precisa armonìa antra difèisa e atach. A l'ha antrodovù la técnica ëd colpì e ritiresse e ëd fërmesse e bloché ël colp ëd l'aversari. Broughton a l'é restà famos sia për soe vitòrie sia për soa granda onestà, durant e apress j'ancontr. Le régole ëd Jack Broughton e l'evolussion ëd la bòcs[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël bocseur anglèis Jack Broughton, anlev ëd Figg, a l'ha definì ant ël liber London Prize Ring Rules le prime régole për la bòcs publicà ant ël 1743, e da antlora j'ancontr a son ëstàit organisà conforma a coste régole. Ant ël 1750 ël tìtol ëd campion a l'é passà a Jack Slack; an cost perìod ant lë spòrt ëd la bòcs a j'ero an camin ch'a rivavo d'esempi ëd disonestà e d'afé spòrch. Slack a l'ha antrodovù ël colp denominà chopper che i podoma definì tanme l'equivalent dël modern colp dël lapin. A l'era pa un bocseur tant àbil, ma a l'é ricordà pì coma un bocseur sensa peur che për soa técnica. Ël Duca ëd Cumberland a l'é vnùit sò protetor. Ël 17 ëd giugn 1760 a l'é tnusse l'ancontr vàlid për ël tìtol anglèis antra 'l detentor Slack e lë sfidant Bill Stevens, protegiù dal Duca ëd York. Con tanta sorprèisa la dësfida a l'é stàita vagnà da Stevens. Slack a l'é artirasse da la bòcs ativa e a l'é vnùit l'alenator ëd George Meggs, un bocseur ch'a sustava ël tìtol ëd campion. Ant l'ancontr antra Stevens e Meggs a l'é cost-sì ch'a l'ha vagnà. Da lòn ch'a smija, a l'é belfé ch'a-i sia staje n'acòrd an sl'arzultà dl'ancontr: Stevens a l'avrìa lassà vagné sò aversari për butesse an sacòcia un gròss premi an dné. Slack a l'é stàit un dj'organisator ëd l'acòrd e për sòn a l'ha arseivù na part dij sòld da Meggs. Dal 1761 al 1783 ël tìtol ëd campion a l'ha passà da un bocseur a l'àutr an pòch ëd temp. Meggs a l'é stait batù da Baker Milsom, che pòch apress a l'ha cedù ël tìtol a Tom Juchau. Ël sucessor a l'é stàit Bill Darts, ch'a l'é riussì a manten-e ël tìtol për scasi sinch agn fin a che a l'é stàit batù da Lyons. Lyons a fasìa ël guidator ëd batej a travers ël Tamis. La fama ch'a l'é rivaje apress la vitòria dël tìtol a l'ha provocaje un gròss fastudi, tant ch'apress mach doe sman-e da la vitòria a l'ha chità la bòcs. Con l'artir ëd Lyons, Bill Darts a l'ha torna pijasse ël tìtol, ma nen për tant dagià che a l'é stàit butà al tapiss da un bocseur irlandèis: Peter Corcoran. Ël 18 ëd maj 1771 a lë Hyde Park as son dësfidasse për ël tìtol Corcoran e ël detentor Bill Darts. Për Corcoran a l'é stàit belfé vagné an mach na minuta ëd combatiment. Concoran a l'ha batù tuti ij pì fòrt bocseur anglèis dël perìod ch'a sërcavo d'arpijesse ël tìtol. Cheidun ëd costi ancontr a l'avìo dj'aspet sombr. Ant ël 1774 a vagna contra Sam Peters a Birmingham, ma vàire djë spetador a l'han crijà a lë scàndol përchè a l'era spantiasse la notissia d'un probàbil acòrd antra ij doi bocseur. La supremassìa ëd Concoran a finiss ël 10 otóber 1776, cand a l'é stàit batù da Hurry Sellers, un bocseur ch'a vnisìa da la scòla ëd Jack Slack. Ij giornalista dl'época a l'han sostnù che l'ancontr a l'era stàit vendù da Concoran. Hurry Sellers a mantenrà ël tìtol për quatr agn; a l'é stàit batù da Duggan Fearns, n'àutr potent bocseur irlandèis. L'ancontr antra ij doi a l'ha durà pòch pì ëd na minuta, Sellers a l'é dròca a tèra al prim pugn ëd Fearns e a l'é arfudasse d'andé anans. Dal 1783 al 1791 ël tìtol a l'é restà sensa anterussion ant le man dl'anglèis Thomas Jackling, un dij pòchi bocseur dl'época arconossù coma un combatent onest e pa dispòst a d'acòrd sotbanch. A l'ha përdù sò tìtol contra Benjamin Brain, ant l'ancontr ëtnusse ant ël 1791. Jackling a l'é artirasse a lë sconda riprèisa cand un potent pugn ëd Brain a l'ha s-ciapaje ël nas. L'istess Brain a l'é restà ferì, an ës-ciapanse ël metacarp e na falange dla man drita. La përsonalità ëd Benjamin Brain a rapresenta un pont dë svòlta ant la stòria dla bòcs anglèisa e mondial. Da cost moment anans ij campion ch'as faran ëstrà ant la bòcs as afrontran con métod tut afàit diferent dal passà. As ancamin-a a parlé ëd combatiment conforma a dë schema e métod sientìfich. A fa pa pì afidament mach an sla fòrsa e la violensa dij colp, ma l'atension as focalisa an sl'usage ëd na strategìa për bate l'aversari. Valà donca ch'a fan soa aparission ëd neuve técniche ëd combatiment. Difend-se dai pugn dl'aversari e ataché a dvento na còsa sola, ël bocseur as difend an coatandse e an ëspostandse con dij lest gieugh ëd gambe, a l'istess temp però la difèisa a l'é ël pont ëd partensa për n'atach sucessiv. A la fin dël sécol ch'a fa XVIII a compariss la figura dël siensià dla bòcs Daniel Mendoza, detentor dël tìtol ëd campion dal 1792 al 1795. Daniel Mendoza a l'ha përdù ël tìtol contra ël gentilòm John Jackson. La nàssita dla bòcs moderna e ël còdes dla bòcs sientìfica[modìfica | modifiché la sorgiss] Già da chèich agn dantorn a la bòcs a giravo ëd fòrt anteresse econòmich, fàit ëd gròsse scomësse e gròss premi an sòld. Për cost motiv a l'é sentusse l'esigensa ëd régole pì rigorose. Ant ël 1867 J.S. Douglas, marchèis ëd Queensberry, a l'ha scrivù ël còdes dla bòcs sientìfica che, gavà chèich cita diferensa, a conten le régole prinsipaj dla bòcs moderna:
Le neuve régole a rendìo la bòcs motobin meno violenta e a la trasformavo an në spòrt d'abilità, lestëssa e andi. Për ël moment a l'era pa ancor stàit fissà un nùmer màssim ëd riprèise, as procedìa donca a oltransa fin a che un dij doi bocseur a andasìa al tapiss. Le régole ëd Douglas a son ëstàite surbìe motobin pian. Ancor a la fin dël sècol ch'a fa XIX an vàire dj'ancontr ij bocseur as afrontavo conforma a le veje régole dël London Prize Ring Rules, contut che vàire nassion a proibèisso l'organisassion d'ancontr andoa a l'era pa previst l'usage dij guanton protetiv. Dal moment ch'a l'é stàit ëscrivù ël còdes dla bòcs sientìfica as fa coincide la stòria dla bòcs con la categorìa dij pèis màssim. Bòcs merican-a[modìfica | modifiché la sorgiss] Dantorn a j'ancontr ëd bòcs, an maniera particolar ant la categorìa dij pèis màssim, a giravo d'anteressi econòmich ëstragròss. Ai bocseur a j'ero smonù dij gròss premi an sòld e al pùblich a-j piasìa scomëtte gròsse some ansima a tut col ch'a rësguardava la dësfida: vagnant, quante arprèise ch'a fussa durà, e via fòrt. Milen-e ëd person-e a assistìo a le gare organisà an dj'aren-e costruìe a pòsta për cost ëspòrt. Antlora ij ring a j'ero otagonaj definì da còrde e paloch, ij bocseur a combatìo a tòrs patanù, con le braje longhe o a tre quart ëd gamba, j'ancontr a l'avìo pa 'd lìmit ëd nùmer màssim d'arprèise. Malgré le régole ëd Douglas ëd chèich agn anans, j'ancontr a së tnisìo ancor a man patanùe, e sòn a mnava soens a 'd conseguense tràgiche. Për costa rason an vàire djë stat dl'union e dl'Euròpa a la fin dël 1800 la bòcs a man patanùe a l'era proibìa. La bòcs a l'ha trovà ampressa difusion ant jë Stat Unì d'América a na mira che ai 7 ëd fërvé 1882 ël merican John Lawrence Sullivan a vagna ël campionà dël mond dla categorìa pèis màssim batend ël detentor Paddy Ryan, un colòss irlandèis emigrà ant jë Stat Unì. Con costa vitòria ël sènter d'anteresse dla bòcs mondial a l'ha tramudà ëd fasson definitiva da l'Anghiltèra a l'América. Ant ël 1889 a l'é tnusse l'ùltim ancontr sensa guanton vàlid për ij pèis màssim andoa Sullivan a l'ha mantnù ël tìtol. Dal sucessiv ancontr dël 7 dë stèmber 1892, Sullivan e Corbett as afronto con ij guanton, le régole ëd Douglas a j'ero giumaj definitivaman acetà. An sl'onda dla fòrta chërsùa econòmica djë Stat Unì, la bòcs a së spantia an tuti jë stat dl'Union, a l'é vnùita un dij prinsipaj spòrt praticà e a rapresentava, për le class pì disagià, na manera për seurte da la dura situassion sòcio-econòmica. Ant ij prim agn dël 1900 as son fissasse d'àutre categorìe ëd pèis e për limité la durà dj'ancontr a l'é stabilisse che ël nùmer màssim d'arprèise a dovìa esse: 15 për j'ancontr vàlid për tìtoj europengh e mondiaj, 12 për tìtoj nassionaj. An limitand la durà dl'ancontr, as amponìa la necessità d'individué 'd criteri për la vitòria ai pont; ël problema a l'é stàit arzolvù con l'istitussion dij giùdes ëd gara. Ant ël 1908 a l'é afermasse a livel mondial Jack Johnson, ël prim bocseur ëd color merican che a l'ha sburdì tuti për soa bòcs anteligenta e lesta. A l'ha cedù ël tìtol ant ël 1915 perdend contra ël cowboy Jess Willard dit ël gigant përchè a l'era àut pì che doi méter e a pesava 110 chilo. La bòcs, spantiasse an Italia ant ij prim agn dël sècol, a l'ha creà soa federassion organisatris, la FPI (Federassion dla Bòcs Italian-a) ant ël 1916 a Sanremo. Ij pare fondador a son ëstàit Goldsmith (Pressident) e Lomazzi (vice Pressident). Ant ël 1920 an a-i son ëstaje ij prim campionà italian. La sede nassional a l'ha dventà Milan për tramudé a Roma ant ël 1929. Ël tìtol dij pèis màssim a l'é passà ant le man ëd Jack Dempsey ant l'ancontr ëtnusse a Toledo (USA) ant ël 1919, andoa a vagna ël tìtol mondial contra Jess Willard. Dempsey an confront a Willard a l'era ëd dimension minùscole. Dempsey a vagna mersì a la lestëssa otnùa con ij sò studi e ij sò métod originaj d'anlenament; a l'ha dominà la categorìa dij pèis màssim, an n'época andoa ij combatiment an sël ring a j'ero vagnà pì con la fòrsa fìsica e con la resistensa che con d'assion técniche rafinà. Dempsey a dovrava ij prinsipi dël falling step e dël double shift, doe dle técniche da chiel formalisà e aplicà an sël ring con sucess, dimostrandne la strasordinaria validità. Chiel a l'era motobin agressiv, ma a savìa controlesse, a evitava con lestëssa e con n'aussà dë spale ij colp për peui tiré sò pugn an manera esplosiva, an sfrutand an pien tut ël pèis ëd sò còrp an moviment. Minca soa assion a l'era organisà an combinassion ëd colp a l'amprovista e crasante. Ant l'ùltim sò ancontr dël 1926, andoa a l'ha subì na dësfàita discutìbil, a l'ha registrà n'afluensa ëd pùblich mai s-ciairà e j'intrade a l'han superà tuti ij recòrd. Dal 1929, agn dla grand crisi econòmica, fin al 1933 la bòcs a l'ha përdù motobin ëd soa notorietà e importansa. Pòchi a l'avìo la possibilità d'andé a vëdde j'ancontr e fé 'd gage an sl'arzultà coma a-i rivava ant ij prim agn dël sècol. Ant ël 1933 a l'é rivaje a la ribalta mondial l'italian Primo Carnera ch'a l'é restà campion dël mond mach për n'ann, ma a l'ha otnù la simpatìa ëd tanti. Carnera a l'era un bocseur imponent con sò 120 chilo ëd pèis e 2,04 méter d'autëssa, a l'istess temp bin lest e con na técnica motobin bon-a. Ant ël 1937 ël tìtol a l'é torna passà a un bocseur ëd color, Joe Louis: a l'ha pijà ël tìtol a James Braddock an mandand-lo al tapiss a l'arprèisa nùmer 8. Dal 1937 al 1947 a l'ha goernà la coron-a mondial, ch'a l'ha difendù vitoriosaman për 25 vire. As artira ant ël 1949, sò fìsich ruinà da l'àlcol e da la dròga a l'era pa pì bon a afronté d'àutri ancontr. Sò recòrd a consist ëd 63 vitòrie e 3 dësfàite. Ant ël 1952 Rocky Marciano con ij sò talent sensa uguaj a l'ha vagnà ël campionà dël mond e a l'ha otnù na serie ëd vitòrie impressionanta. A l'ha bandonà la cariera professionìstica, imbatù, ant ël 1956, apress avèj vagnà 49 ancontr, 43 dij quaj për knock out. A l'ha suceduje ël giovo négher Floyd Patterson, un ex pèis mediomàssim ch'a l'ha tnù ël tìtol fin al 1962 gavà na curta antërussion ant ël 1959-60. A Patterson a l'ha suceduje n'àutr négher, Sonny Liston, analfabeta da la potensa esplosiva, ex carcerà con dle liure con la mafia italo-merican-a. Misteriose le càuse ëd soa mòrt rivà ant ël 1970. Ant ël 1964 ël tìtol a l'é stàit vagnà da Cassius Clay, ëd vintedoi agn, già vagnant dla mudaja d'òr ai gieugh olìmpich dël 1960. A l'é ricordà nen mach për ij sò tanti talent ëd bocseur (mai gnun pèis màssim a l'era stàit lest parèj) ma ëdcò për sò angagg polìtich (militant islàmich, a l'é stàit arestà për avèj arfudà ël servissi militar) e për ël deuit provocatòri ch'a l'avìa con j'aversari. Con Cassius Clay la popolarità dla bòcs a dventa planetaria. L'ent organisator merican dj'ancontr ëd bòcs, la WBC (World Boxing Council), ant ël 1968 a l'ha na crisi a so antern da la qual a l'é nàje n'àutra federassion antërnassional dla bòcs: la WBA (World Boxing Association). Costa sovraposission ëd competense a l'ha creà 'd confusion ant ël mond dla bòcs përchè minca associassion a organisava gare për soe categorìe e ëd conseguensa a nominava ij sò campion. Apress la situassion a l'é stàit ancor complicà da la creassion dla IBF (International Boxing Federation) ant ël 1984, e dla WBO (World Boxing Organization), ant ël 1988. Contut ch'ant j'agn passà minca organisassion a adotava soe pròpie categorìe ëd pèis, dal 1987 le categorìe professionìstiche a son ëstaite fissà a 17, dai pèis paja fin ai pèis màssim. An Euròpa l'ent organisator (EBU) a l'é ùnich. An Italia la federassion ch'a organisa j'ancontr e a assigna ij tìtoj italian a l'é la FPI (Federassion dla Bòcs Italian-a). Ant j'agn '80 e '90, an cost ëspòrt a l'han seghità a mostré soa superiorità j'òm ëd color. Mike Tyson a l'é stàit campion dël mond dij pèis màssim për tre organisassion: WBC, WBA e IBF. Bele che për ël grand pùblich la stòria dla bòcs a l'é stàita scrivùa da la categorìa dij pèis màssim, a son dign d'esse ricordà vàire bocseur campion d'àutre categorìe, dont: Sandro Mazzinghi, campion dël mond dij mesan junior; Nino Benvenuti, campion dël mond dij pèis mesan; H. Armstrong, vagnant ëd tre tìtoj mondiaj an autërtante categorìe ëd pèis diferent; M. D'Agata campion dël mond ant ij pèis gal e Carlos Monzon ant ij pèis mojen. Fondament an sla técnica dla bòcs[modìfica | modifiché la sorgiss] La bòcs a jë smija un pòch a lë scherma për ël particolar tipo dë studi preparatòri antra ij contendent an fonsion dlë scambi ëd colp ch'a-i ven apress. An sostansa, la bòcs as basa ansima a tre colp:
Costi colp, mnà an rapida sequensa e con varietà, a género le "serie" o "combinassion". Bele che la fas ofensiva a l'ha un ròl decisiv, doe a son le técniche për evité ëd pijé 'd colp: schivié e paré. A l'é ciàir che për minca tipo ëd colp a-i son vàire tipo dë schivià e ëd parà. Dai tre aspet ofensiv e dai tre difensiv a peul nàsse n'ancontr compless, con an sël quadrà doi òm ch'as afronto con lealtà conforma a 'd régole codificà e ch'a la fin dla competission as ambrasso. La bòcs a l'é në spòrt impegnativ e complet, ij talent fìsich dont a-i é damanca a son an efet andi, lestëssa, fòrsa e resistensa. La bòcs a l'ha amanca sia dë sfòrs aeròbich che anaeròbich, donca l'anlenament a visa sia a l'ameliorament dla resistensa, visadì a la durà dlë sfòrs fìsich ant ël temp, për mojen ëd corsa, sàut dla còrda, anlenament a còrp lìber, che a l'ameliorament dla fòrsa e al dësvlup dla massa muscolar. La bòcs a l'ha dëbzògn dzortut ëd na fòrsa ëd soportassion notèivol e caràter për podèj afronté jë sfòrs durant l'anlenament e ël dolor fìsich ëscasi inevitàbil durant j'ancontr coma d'àutra part a ancàpita an tanti d'àutri spòrt ëdcò nen da combatiment. Contrariaman a la pì part dj'àutri spòrt, la dësfàita ant la bòcs a l'é compagnà da dolor fìsich: sòn a ciama na volontà d'assel a nen desse për vagnà ant ij confront ëd la fàtiga dël combatiment. Crìtiche[modìfica | modifiché la sorgiss]Malgré le régole moderne la bòcs a goerna ancor sò aspet dë spòrt violent. Lë scambi ëd colp a la testa a peul comporté ël rivé ëd tràuma ch'a peulo manifestesse durant l'ancontr, opura pì tard. Un colp violent an sla testa a peul esse càusa ëd n'emoragìa imedià a livel serebral, ij sìntom a vario da lë stordiment a la pèrdita ëd conossensa. Punch drunk[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij mèdich ësportiv a l'han identificà na sìndrome tìpica e nen ràira dij bocseur professionista denominà punch drunk (cioca da pugn). Ij sìntom a son pèrdita dla memòria, dislessìa, dificoltà ant l'ideassion, dificoltà a fé 'd moviment ëd precision e alterassion dla përsonalità. A livel amatorial as sërca d'evité la sìndrom con l'usage ëd casch ëd goma dura dantorn a la testa. Malgré sòn, un colp potent e bin ëmnà a peul provoché dij gròss dann ëdcò antra ij bocseur protegiù përparèj. La sìndrom a l'é provocà da cite emoragìe serebraj nen greve, ma che somà ant j'agn a produvo d'efet danos për l'atività dël servel. La bòcs al cine[modìfica | modifiché la sorgiss]A son tante le storie ëd bocseur, ver e anventà, racontà an d'autërtant film. |
