سلطنت عثمانیہ

Ottoman Empire دولت عليهٔ عثمانیه Devlet-i Âliyye-i Osmâniyye
1299–1923
جھنڈا نشان
شعار: Devlet-i Ebed-müddet دولت ابد مدت "ابدی ریاست"
ترانہ: عثمانی شاہی ترانہ
ودھ توں ودھ حد (لال) تابع ریاستاں نال (ہلکا لال) 1590 دی دہائی
حیثیت	ترک سلطنت
راجگڑھ	سوگوت (1299–1335) برصہ (1335–1413) ادرنہ (1413–1453) قسطنطنیہ (1458–1922)
عمومی زباناں	عثمانی ترکی (سرکاری), دوجیاں کئی
مذہب	اسلام
حکومت	مطلق بادشاہت (1299–1876) (1878–1908) (1918–1922) آئینی بادشاہت (1876–1878) (1908–1918)
سلطان
• 1299–1326	عثمان اول (پہلا)
• 1918–1922	محمد وحید الدین (آخری)
وزیر اعلی
• 1320–1331	علا الدین پاشا (پہلا)
• 1920–1922	احمد توفیق پاشا (آخری)
مقننہ	جنرل اسمبلی
• ایوان بالا	سینیٹ
• ایوان زیريں	ایوان نائبین
تاریخ
• قیام	27 جولائی 1299
• وقفہ	1402–1414
• 1. آئینی	1876–1878
• 2. آئینی	1908–1922
• سلطنت دا خاتمہ	1 نومبر 1922
• ترکی	29 اکتوبر 1923
رقبہ
1683	۵٬۲۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۲٬۰۰۰٬۰۰۰ مربع میل)
1914	۱٬۸۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۶۹۰٬۰۰۰ مربع میل)
آبادی
• 1856	35350000
• 1906	20884000
• 1912	24000000
کرنسی	اکے, پارا, سلطانی, قروش, لیرا
ماقبل مابعد بازنطینی سلطنت سلاجقہ روم سلطنت طرابزون بادشاہت موریا بادشاہت اپیروس بادشاہت دوبروجا بیلیک کارامان مملکت بوسنیا بلغاری سلطنت سربیائی سلطنت لزہے لیگ ہنگری بادشاہت کروشیا بادشاہت مملوک سلطنت طرابلس دے فلاحی Tunisia Algeria عبوری حکومت ترکی پہلا یونان لوکراج مصر (بادشاہت) بوسنیا تے ہرزیگوینا اتحاد امارت درعیہ عبوری حکومت البانیا رومانیہ بادشاہت فرمانروائی بلغاریہ برطانوی قبرص فرانسیسی الجزائر فرانسیسی تونس کویت مقبوضہ دشمن علاقہ انتظامیہ اطالوی اتلا افریقہ متوکلی سلطنت (یمن) مملکت حجاز تھلواں لہندا قفقاز عبوری قومی حکومت مملکت حجاز فائل:Flag of Hejaz 1914.svg عراق بادشاہت
موجودہ حصہ	موجودہ دیس آبخازيا البانیا الجزائر آرمینیا آذربائیجان بحرین بوسنیا تے ہرزیگووینا بلغاریہ کروشیا قبرص مصر اریٹیریا جارجیا یونان ہنگری ایران عراق اسرائیل اردن کوسووہ کویت لبنان لیبیا مقدونیہ مالدووا مونٹینیگرو نگورنو کاراباخ ترک لوکراج اتلا قبرص سلطنت عمان فلسطین قطر رومانیہ روس سعودی عرب سربیا سلوواکیہ سلوینیا صومالیہ جنوبی اوسیتیا سوڈان شام تیونس ٹرانسنسٹریا ترکی متحدہ عرب امارات یوکرین یمن

سلطنت عثمانیہ د‏‏ی تریخ
عروج (1299ء – 1453ء)
توسیع (1453ء – 1683ء)
جمود (1683ء – 1827ء)
زوال (1828ء – 1908ء)
خاتمہ (1908ء – 1922ء)
ہور دیکھئے:
فتح قسطنطنیہ
دور لالہ
دور تنظیمات
پہلا آئینی دور
دوسرا آئینی دور
یورپ وچ جنگاں
روس دے خلاف جنگاں
مشرق وسطی وچ جنگاں

سلطنت عثمانیہ (یا خلافت عثمانیہ 1517ء تو‏ں 1924ء تک) (عثمانی ترک زبان: "دولت علیہ عثمانیہ"، ترک زبان: Osmanlı Devleti) سنہ 1299ء تو‏ں 1922ء تک قائم رہنے والی اک مسلم سلطنت سی جس دے حکمران ترک سن ۔ اپنے عروج دے زمانے وچ (16 ويں – 17 ويں صدی) ایہ سلطنت تن براعظماں اُتے پھیلی ہوئی سی تے جنوب مشرقی یورپ، مشرق وسطٰی تے شمالی افریقہ دا بیشتر حصہ اس دے زیر نگيں سی۔ اس عظیم سلطنت د‏‏ی سرحداں مغرب وچ آبنائے جبرالٹر، مشرق وچ بحیرۂ قزوین تے خلیج فارس تے شمال وچ آسٹریا د‏‏ی سرحداں، سلوواکیہ تے کریمیا (موجودہ یوکرین) تو‏ں جنوب وچ سوڈان، صومالیہ تے یمن تک پھیلی ہوئی سی۔ مالدووا، ٹرانسلوانیا تے ولاچیا دے باجگذار علاقےآں دے علاوہ اس دے 29 صوبے سن ۔

سلطنت عثمانیہ (عثمانی ترک: دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه) اک سلطنت سی جہنوں ترک قبیلیاں نے عثمان I دی آگوی وچ اتلے لیندے اناطولیہ وچ 1299 نوں مڈھ رکھیا۔ 1453 وچ محمد II نے قسطنطنیہ تے مل مار کے ایہنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔ 16ویں تے 17 صدی چ اے سلطنت 3 براعظماں ایشیاء، افریقہ تے یورپ وچ پھیلی ہوئی سی۔ اتری افریقہ، لیندا ایشیاء تے دکھنی یورپ دے کئی دیس ایدے وچ ہے گے سن۔ عثمانی سلطنت 623 ورے تک 1299 توں 1 نومبر 1922 تک رئی تے فیر ایہ سلطنت 1923 نوں لوکراج ترکی وچ پلٹ گئی۔

سلطنت عثمانیہ 16ویں تے 17 صدی چ وچ تے اچیچا سلیمان I دے ویلے دنیا دی اک وڈی کئی بولیاں بولن والی سرکار جیہڑی اتر وچ مقدس رومی سلطنت، ویآنا دے باہر تک تے ہنگری تے پولینڈ لتھوینیاتک، دکھن ول یمن تے اریٹریا تک، لیندے ول الجیریا تک تے چڑھدے ول آزربائیجان تک پھیلی ہوئی سی۔ ایدھے وچ 32 صوبے تے کئی نال ملے دیس سن جنہاں چوں کئی ایدے وج رلا لۓ گۓ۔ ایس سلطنت دا راجگڑھ قسطنطنیہ لیندے تے چڑھدے ول جاندے راہواں وچ پین باجوں اک وڈا شہر سی تے ایس تھاں تے ہون باجوں رومی سمندر وچ وی ایدھی مانتا سی۔

1517 توں سلطنت عثمانیہ دا سلطان مسلماناں دا خلیفہ وی سی تے اسلامی دنیا وچ اوہدی مانتا سی تے ترک سلطاناں کول ایہ خلافت 1924 تک رئی۔

24 جولائی 1923 نوں لوزان دے صلحنامے نال دنیا نے انکرا دی گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں منیا تے فیر ایہ اسمبلی 29 اکتوبر 1923 نوں لوکراج ترکی دے ہون دا ہوکا دیندی اے جیہڑی کے سلطنت عثمانیہ دی تھاں تے بن رئی سی۔ 3 مارچ 1924 نوں خلافت عثمانیہ مکدی اے تے اوہدی طاقت تے جیداد ترکی دی گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں ملدی اے۔

1920 وچ سلطنت عثمانیہ

ناں

عثمانی ترک بولی وچ سلطنت دا ناں دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه یعنی وڈی عثمانی سرکار دولت عثمانی یعنی عثمانی سرکار سی۔ 1517 وچ ترک سلطان دے خلیفہ بنن مگروں ایہ سلطنت خلافت عثمانیہ عثمانی خلافت یا نری خلافت وی کئی جاندی سی۔ کئی تھانواں تے ترکی، سلطنت عثمانیہ، عثمانی سلطنت یا خلافت اکو تھاں دا ای ناں سی۔ 1920-23 وچ سلطنت تے خلافت دے مکن تے ایہنوں صرف ترکی یا لوکراج ترکی ای کیا گیا۔

تاریخ

عثمان تو‏ں مہمت ششم تک چھ سو سالاں وچ عثمانی سلطنت دے 36 سلطان گزرے۔ عثمان تے انہاں دے بیٹے اورحان نے بورصہ تے فیر ادرنہ تک قبضہ کيتا تے اردنہ نو‏‏ں راجگڑھ بنا دتا۔ اس دے بعد آنے والے مراد سن جنہاں دے دور وچ بلقان دا وڈا حصہ حاصل ک‏ر ليا گیا۔ انہاں نے پہلی بار سلطان دا لقب استعمال کيتا۔ کوسووو د‏‏ی جنگ دے دوران اک سرب نے خیمے وچ آ کر انہاں نو‏ں قتل کر دتا۔ چوتھے سلطان بایزید اول سن جنہاں نو‏ں یلدرم (بجلی د‏‏ی کڑک) کہیا جاندا سی۔ انہاں نے دس برس وچ سلطنت دا رقبہ دگنا کر دتا۔ ہن سلطنت دا مشرقی حصہ ایشیا وچ اناطولیہ سی تے مغربی حصہ یورپ وچ رومیلیا۔ انہاں دے درمیان وچ قسطنطنیہ جو انہاں دے پاس نئيں سی۔

عثمانی سلطنت نو‏‏ں سب تو‏ں وڈا خطرہ امیر تیمور د‏‏ی طرف تو‏ں آیا۔ ازبکستان تو‏ں آنے والے جنگجو تیمور د‏‏ی سلطنت ہند تو‏ں ترکی تک تے سعودی عرب تو‏ں روس تک پھیلی سی۔ تیموری تے عثمانی افواج د‏‏ی جنگ انقرہ دے نیڑے ہوئی۔ ایہ انتہائی خونی جنگ سی جس وچ اک روز وچ ہونے والی اموات شاید ویہويں صدی تو‏ں پہلے د‏‏ی کسی وی جنگ وچ سب تو‏ں زیادہ سن۔ بایزید نے اپنی سلطنت دے پورے وسائل اس جنگ وچ جھونک دتے سن ۔ لیکن امیر تیمور دا مقابلہ نئيں کر سک‏‏ے۔ 28 جولائ‏ی 1402 دے اس گرم دن عثمانی افواج تتر بتر ہوئے چکیاں سن۔ امیر تیمور د‏‏ی افواج نے وی بھاری جانی نقصان اٹھایا سی۔ بایزید اپنی زوجہ دے ہمراہ گرفتار ہوئے گئے۔ کارامان، گرمیان، ایدن، ساروہان تے منتیش قبیلے دے علاقے عثمانیاں نے لئے سن ۔ امیر تیمور نے ایہ انہاں نو‏‏ں لُٹیا دئے۔ اناطولیہ وچ اک سال تک پرت مار چلدی رہی۔ بایزید قید دے دوران ہی 1403 وچ انتقال کر گئے۔

اس تو‏ں اگلے ویہہ سال تک عثمانی خانہ جنگی دا شکار رہ‏‏ے۔ عثمانی سلطنت اپنے شروع ہونے دے سو سال بعد ہی ختم ہُندے ہُندے بچی۔ بایزید دے بیٹےآں دے درمیان سلطنت اُتے قبضے دے لئی جنگ چھڑ گئی۔ شہزادہ موسیٰ تے مصطفٰے نو‏‏ں امیر تیمور د‏‏ی پشت پناہی حاصل سی۔ سیلمان، مہمت تے عیسٰی نو‏‏ں اپنے اپنے اتحادی مل گئے۔ شہزادہ یوسف نے مسیحیت قبول کر لئی تے ناں ڈمیٹریس رکھیا تے بازنطینیاں د‏‏ی مدد حاصل کيتی۔ اس خانہ جنگی وچ فتح شہزادہ مہمت دے ہتھ وچ آئی تے اقتدار انہاں دے بیٹے مراد نو‏‏ں منتقل ہويا۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

مہمت دوئم 1451 وچ سلطان بنے۔ انہاں نے قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کيتا۔ وڈی فوج تے بھاری توپخانے دے آگے ایہ شہر دفاع کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ مسلما‏ن افواج اس تو‏ں پہلے تیرہ بار اس شہر اُتے حملہ آور ہوئے چکیاں سن لیکن ناکامی ہوئی سی۔ ستويں صدی وچ عرباں تو‏ں لے ک‏ے مہمت دوئم دے پردادا بایزید جنہاں نے آٹھ سال اس شہر دا محاصرہ رکھیا سی، اس شہر اُتے قبضہ نہ حاصل کر سک‏‏ے سن ۔ عثمانیاں نے اس د‏ی یادگاراں برقرار رکھن۔ ہاجیہ صوفیہ د‏‏ی یادگار آج وی قائم ا‏‏ے۔ اسنو‏ں مسجد وچ بدل دتا گیا۔ بازنطینی بادشاہ قسطنطین دے ناں اُتے اس شہر دا ناں رکھیا گیا سی۔ یونانی اس شہر نو‏‏ں یونانی بولی وچ شہر کہندے سن تے ایتھ‏ے آنے جانے نو‏‏ں سٹینبولی کہیا جاندا سی۔ تے اس وجہ تو‏ں 1922 وچ اس شہر دا ناں استنبول رکھ دتا گیا۔ اس شہر اُتے قبضے دے بعد عثمانیہ سلطنت دا راجگڑھ ایہی رہیا۔ ایتھ‏ے تعمیر کردہ توپکاپی محل (نیا محل) انیہويں صدی تک سلطان دا گھر رہیا۔

مہمت نے سربیا اُتے پنج سال د‏‏ی جنگ دے بعد قبضہ حاصل ک‏ر ليا۔ یورپ وچ آرتھوڈوکس کرسچن تے کیتھولک کرسچن د‏‏ی لڑیائی نو‏‏ں اپنے فائدے دے لئی استعمال کرنے دے فن وچ مہمت ماہر سن ۔ عثمانی ایہ گُر یورپ وچ اگلی صدیاں وچ استعمال کردے رہ‏‏ے۔

مشرق د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں نو‏ں زیادہ مشکلات دا سامنا سی۔ ایہ مشکل اوزن حسن سن ۔ اوزن 1467 وچ آذربائیجان، فارس، کرمان تے مشرقی اناطولیہ تک قبضہ کر چک‏‏ے سن ۔ تیموری سلطنت دے وارث سن ۔ تھ‏‏اںو‏اں ِ مقدسہ اُتے قبضہ حاصل کرنے دے خواہاں سن ۔ 1472 وچ عثمانی سلطنت اُتے وی قبضہ کرنے دا ارادہ ظاہر کر دتا۔ ابتدا وچ عثمانیاں دے خلاف فتوحات دے بعد بغداد دے اوزن دے خلاف قاہرہ دے مملوک تے قسطنطنیہ دے عثمانیاں دا اتحاد ہوئے گیا جس نے اوزن د‏‏ی پیشقدمی نو‏‏ں روک دتا۔ اوزن آج دے وسطی ایشیا وچ ماضی دے عظیم مسلما‏ن ہیرو دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔ انہاں دے مجسمے آج اشک آباد تے آذربائیجان وچ نصب نيں۔

اوزن د‏‏ی پیشقدمی روک کر اناطولیہ دا تمام رقبہ عثمانیاں نے مقامی شہزادےآں تو‏ں حاصل ک‏ر ليا۔ مہمت دوئم نے سلطنت د‏‏ی ہر طرف توسیع د‏‏ی تے کریمیا تک جا پہنچے۔ مشرق تے مغرب دے درمیان دے تجارتی راستے ہن انہاں دے پاس سن ۔ انہاں دا سب تو‏ں وڈا تجارتی پارٹنر وینس رہیا۔ عثمانیاں تے وینس د‏‏ی وقتاً فوقتاً کھٹ پٹ چلدی رہے لیکن وینس تے استنبول دا ایہ تجارتی نیٹورک سی جس نے دوناں نو‏ں نہ صرف امیر کيتا بلکہ یورپی نشاةِ ثانیہ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ کلاسیکل یونانی تے رومیاں دے کم جو مسلما‏ن سکالرز نے ترجمہ کيتے سن تے نواں کم کيتا سی، اوہ اس نیٹورک تو‏ں واپس اٹلی پہنچے۔

انتظامی لحاظ تو‏ں سلطان دے پاس وسیع اختیارات سن ۔ سلطان دے وزیر تے بیوروکریٹ امورِ حکومت چلاندے سن ۔ شاہی فوج جانثار کہلاندی سی تے انہاں دا حکومت اُتے اثر زیادہ سی۔ کون سلطان بنے گا تے کون نئيں؟ اس انتخاب وچ انہاں دا اہ‏م کردار ہويا کردا سی۔ جانثاراں دے حد تو‏ں ودھے اثر دا مسئلہ عثمانی سلطان صدیاں تک حل نہ کر سک‏‏ے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

شمال مغربی ایران وچ شیخ صفی الدین اسحاق دا انتقال 1334 وچ ہويا۔ صفی الدین عسکریت پسند شیعہ عالم سن ۔ اناطولیہ تے ایران دے درمیان دشوار گزار علاقے نال تعلق رکھنے والے شیخ جنید صفی الدین دے پیروکار سن ۔ شیخ جنید نے مقامی سرداراں دا اتحاد بنانا شروع کيتا۔ انہاں دے چودہ سالہ دھوہندے شاہ اسماعیل سن جنہاں د‏‏ی قیادت وچ انہاں د‏‏ی آرمی نے تبریز فتح کيتا۔ تے صفوی سلطنت د‏‏ی 1501 وچ بنیاد رکھی۔ صفوی تے عثمانی اگلی صدیاں وچ آپس وچ برسرِ پیکار رہ‏‏ے۔

شاہ اسماعیل تے سرخ پگڑی والے قزلباش مشرق تو‏ں عثمانی سلطنت دے لئی خطرہ سن ۔ جدو‏ں سلطان سلیم اول تیاری دے نال لاوٗ لشکر لے ک‏ے 1516 وچ نکلے تاں شاہ اسماعیل دا خیال سی کہ حملہ انہاں اُتے ہوئے گا لیکن عثمانیاں دا نشانہ کوئی تے سی۔ 24 اگست 1516 نو‏‏ں حلب وچ مملوکاں دے نال جنگ ہوئی تے اڑھائی سو سال بعد شام مملوکاں دے قبضے تو‏ں نکل گیا۔ عثمانیاں دے پاس بارود سی جو انہاں دے مخالفین دے پاس اس جنگ وچ نئيں سی۔ مملوکاں دے گھوڑےآں اُتے سوار تیر اندازےآں دا مقابلہ عثمانی توپاں تے بندوقاں تو‏ں سی جو یکطرفہ رہیا۔ جنوری 1517 وچ قاہرہ فتح ہوئے گیا۔

مملوکاں نے صلیبی جنگ وچ آوئٹریمر دا صفایا کيتا سی تے منگولاں دے ہتھو‏ں مصر تے شام دے علاوہ اسلام دے تھ‏‏اںو‏اں ِ مقدسہ نو‏‏ں تاراج ہونے تو‏ں بچایا سی۔ 1250 تو‏ں ایہ حکمران سن ۔ تے بہادر جنگجووٗں د‏‏ی شہرت رکھدے سن ۔ لیکن ہتھیاراں وچ برتری د‏‏ی وجہ تو‏ں عثمانیاں نے انہاں دا دور ختم کر دتا۔ مملوکاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے مشرقی بحیرہ روم ہن عثمانی سلطنت دے پاس سی۔ آخری عباسی خلیفہ المتوکل گرفتار کيتے گئے تے قسطنطنیہ لیائے گئے۔

مغرب تے مشرق نو‏‏ں ملانے والے تمام راستے ہن عثمانیاں دے پاس سن ۔ ایران، ہند، چین د‏‏ی یورپ تے افریقہ تو‏ں تجارت دا ایہ مرکز سی۔ اون، ریشم، میوے، مصالحے، قیمتی پتھر، کٹن، موندی، دھاتاں، چمڑا، اوزار، برتن، کھالاں، غلام سب دے تجارتی راستے ایتھ‏ے تو‏ں سن ۔ اس اُتے وصول کيتا جانے والا کسٹم کمائی دا سب تو‏ں وڈا ذریعہ سی۔ بحیرہ احمر تک رسائی سی تے پرتگالی بحریہ دے نال براہِ راست مقابلہ سی۔

یورپی ریاستاں دے ملاحاں نے اس وجہ تو‏ں برِصغیر تک پہنچنے دے متبادل راستے لبھنا شروع کيتے۔ پرتگالی مہم جووٗں نے منڈیاں د‏‏ی تلاش وچ افریقہ دے گرد سمندری سفر ايس‏ے وجہ تو‏ں کيتا۔ تے یورپی ملاح سمندراں اُتے مہارت د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکا تک پہنچے۔

عباسی خلیفہ المتوکل د‏‏ی گرفتاری دے بعد تے حجاز اُتے قبضہ حاصل کر لینے دے بعد عثمانی سلطان سلیم اول نے 1517 وچ خلیفہ دا اضافی لقب اپنا لیا۔ اگلے چار سو سال تک عثمانی سلطان اسنو‏ں استعمال کردے رہے۔

طلوع تو‏ں عروج تک (1299ء-1453ء)

سلاجقہ روم د‏‏ی سلطنت دے خاتمے دے بعد اناطولیہ وچ طوائف الملوکی پھیل گئی تے مختلف سردار اپنی اپنی خود مختیار ریاستاں بنا ک‏ے بیٹھ گئے جنہاں نو‏ں غازی امارات کہیا جاندا سی۔
1300ء تک زوال د‏‏ی جانب گامزن بازنطینی سلطنت اناطولیہ وچ واقع اپنے بیشتر صوبے انہاں غازی امارتاں دے ہتھو‏ں گنوا بیٹھی۔ انہاں امارتاں وچو‏ں اک مغربی اناطولیہ وچ اسکی شہر دے علاقے وچ واقع سی جس دے سردار عثمان اول سن ۔
کہیا جاندا اے کہ جدو‏ں ارطغرل ہجرت ک‏ر ک‏ے اناطولیہ پہنچے تاں انہاں نے دو لشکراں نو‏‏ں آپس وچ برسر پیکار دیکھیا جنہاں وچو‏ں اک تعداد وچ زیادہ تے دوسرا کم سی تے اپنی فطری ہمدردانہ طبیعت دے باعث ارطغرل نے چھوٹے لشکر دا نال دتا تے 400 شہسواراں دے نال میدان جنگ وچ کود پئے۔ تے شکست دے نیڑے پہنچنے والا لشکر اس اچانک امداد نال جنگ دا پانسا پلٹنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ ارطغرل نے جس فوج د‏‏ی مدد کيت‏ی اوہ دراصل سلاجقہ روم دا لشکر سی جو مسیحیاں تو‏ں برسرپیکار سی تے اس فتح دے لئی ارطغرل د‏‏ی خدمات دے پیش نظر انہیںاس دتی شہر دے نیڑے اک جاگیر عطا کيتی۔ 1281ء وچ ارطغرل د‏‏ی وفات دے بعد اس جاگیر د‏‏ی سربراہی عثمان اول دے ہتھ وچ آئی جنہاں نے 1299ء وچ سلجوقی سلطنت تو‏ں خودمختاری دا اعلان ک‏ر ک‏ے عثمانی سلطنت د‏‏ی بنیاد پائی۔
عثمان اول نے اس چھوٹی سی سلطنت د‏‏ی سرحداں بازنطینی سلطنت د‏‏ی سرحداں تک پھیلا داں تے فتح دے بعد راجگڑھ بروصہ منتقل کر دتا۔ عثمان اول ترکاں وچ انتہائی قدر د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ درحقیقت اوہ بہت ہی اعلیٰ اوصاف دے حامل سن ۔ دن دے مجاہد تے رات دے عابد دے نال نال انتہائی شریف النفس، سادگی پسند، مہمان نواز، فیاض تے رحم دل انسان وی سن ۔ انہاں دا دور حکومت سلطنت عثمانیہ د‏‏ی بنیاداں نو‏‏ں مضبوط کرنے دا سبب بنیا۔
یہ عثمان اول د‏‏ی پائی گئی مضبوط بنیادی ہی سن کہ انہاں دے انتقال دے بعد اک صدی دے اندر عثمانی سلطنت مشرقی بحیرہ روم تے بلقان تک پھیل گئی۔
سلطنت د‏‏ی فتوحات دا ایہ عظیم سلسلہ عثمان دے جانشیناں نے جاری رکھیا لیکن 1402ء وچ تیمور لنگ نے اناطولیہ اُتے حملہ کر دتا تے عثمانی سلطان بایزید یلدرم شکست کھانے دے بعد گرفتار ہوئے گیا لیکن ایہ عثمانیاں د‏‏ی اولوالعزمی سی کہ انہاں نے اپنی ختم ہُندی ہوئی سلطنت نو‏‏ں نہ صرف بحال کيتا بلکہ چند ہی عشراں وچ فتح قسطنطنیہ ورگی تریخ د‏‏ی عظیم ترین فتح حاصل کيتی۔ اس تو‏ں عثمانیاں دا وقار دنیا بھر وچ بلند ہويا۔

سلطنت عثمانیہ د‏‏ی دوبارہ بحالی دا سہرا بایزید یلدرم دے بیٹے محمد اول دے سر جاندا اے جو اپنے اعلیٰ اخلاق و اوصاف دے باعث ترکاں وچ "محمد چلبی" دے ناں تو‏ں جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔
فتح قسطنطنیہ ترکاں خصوصاً عثمانیاں د‏‏ی تریخ دا سنہرا ترین باب ا‏‏ے۔ 29 مئی 1453ء وچ 21 سالہ نوجوان سلطان محمد ثانی (سلطان محمد فاتح) د‏‏ی زیر قیادت اس لشکر نے محیر العقول کارنامے انجام دیندے ہوئے اس عظیم شہر نو‏‏ں فتح کيتا تے اسنو‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ اس طرح محمد قیصر روم بن گیا تے ایہ لقب اس دے انہاں ارادےآں نو‏‏ں ظاہر کردا سی کہ عثمانی جلد روم اُتے وی قبضہ کر لین گے تے انہاں مقاصد دے حصول دے لئی 1480ء وچ عثمانی افواج جزیرہ نما اطالیہ اُتے اتراں تے اوٹرانٹو تے اپولیا دے شہراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا لیکن 1481ء وچ محمد فاتح د‏‏ی وفات دے نال ہی فتح اطالیہ د‏‏ی مہم دا خاتمہ ہوئے گیا۔

1300 دے نیڑے اناطولیہ چ رومی سلجوق سلطنت مک گئی تے اودھی تھاں تے کئی نکیاں ترک سرکاراں اوہدی تھاں لیندیاں نیں۔ ایہناں نوں غازی امارتاں وی کی جاندا اے۔ ایہ ماڑی بازنطینی سلطنت دے اناطولیہ دے تھانواں تے وی مل مار ریاں سن۔ ایہناں وچوں اک دا آگو عثمان I (1258 - 1326) جیہڑا کہ عثمانی سلطنت دا موڈھی سی تے اوہدے ناں عثمان توں ای سلطنت دا ایہ ناں پیا۔ اوہ ارطغرل دا پتر سی جیدا راجگڑھ اسکی شہر سی۔ عثمان خان نے ماڑی ہوندی بازنطینی سلطنت دیاں تھاواں تے مل ماریا۔ اوہدی سرکار وچ دوجے مزہب دے لوکاں نوں پوری ازادی سی تے ایہ گل اوہدے تے اوہدی سلطنت دے فیدے ول گئی۔ کیوں جے کسے نویں تھاں دے لوک اوہدے توں ایڈا ڈردے نئیں سن تے سکون وچ ریندے تے سلطنت لئی رپھڑ نئیں پاندے سن۔ اوہ اک جیدار تے سیانا آگو سی۔ عثمان دے مرن مگروں اوہدی سلطنت لیندے تے چڑھدے پاسے پھیلدی گئی۔ اوہدے پتر اورخان اول نے 1334 وچ برصہ تے مل مارکے اوہنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔

1387 چ وینس کولوں سالونیکا دا نگر کھو لیا گیا تے کوسوو دی لڑائ چ 1389 چ سربیا دا زور بلقان چ مک گیا تے ترکاں دے یورپ چ وڑن دا راہ کھلیا۔ 1396 چ نکوپولس دی لڑائی ترکاں نوں یورپ ول جان توں روکن دی آخری وڈی کوشش سی پر اوہنا ایہ لڑائی جت لئی۔ بازنطینی سلطنت دے سارے تھاں قسطنطنیہ نوں چھڈ کے ترکاں کول سن۔ بازنطینی سلطنت نوں تھوڑا جیا سہارا اودوں ملیا جدوں ترکاں نوں تیمور دے ہتھوں انکرا دی لڑائی چ 1402 نوں ہار ہوئ۔ ترک سلطان بایزید ۱ نوں بندی بنا لی گیا تے ترک شہزادے آپس وچ ای راج لئی لڑن لگ پۓ۔ سلطنت ماڑی پے کئی تے بلقان چ 1402 توں مگروں کج پاسے سالونیکا، کوسوو تے مقدونیہ ترکاں دے ہتھوں نکل گۓ۔ ایناں نوں مراد نے 1430 توں نگروں لے لیا۔

محمد ۱ دے 1413 چ دوجے شہزادیاں نوں ہران مگروں راج سمبھالیا تے راجگڑھ ادرنہ نوں بنایا۔ اوہنوں سلطنت دا دوجا موڈھی وی کیا جاندا اے۔ اوہ تھاں جیہڑے 1402 وچ کھوۓ گۓ سن مراد II نے واپس لۓ۔ 10 نومبر 1444 نوں مراد II نے ہنگری، پولینڈ تے ولاچیا دیاں کٹھیاں فوجاں نوں وارنا دی لڑائی وچ ہرایا۔ 4 ورے مگروں ولاچیا تے ہنگری دیاں فوجاں فیر ترکاں نال کوسوو دی دوجی لڑائی وچ لڑدیاں نیں تے مراد II ہتھوں ہاردیاں نیں۔

مراد II دے پتر محمد II نے سرکار تے فوج نوں ٹھیک کیتا. عثمانی سلطنت اناطولیہ تے بلقان وچ پھیلی سی پر ایھدے بالکل وشکار طےطنطنیہ ایھدے لئی اک پرانی تانگ سی۔ ایدے تے مل مارن لئی محمد نے وڈی تیاری کرن مگروں 6 اپریل 1453 نوں ایہنوں گھیرے وچ لے لیا تے 29 مئ 1453 نوں ترک فوجاں نے ایدھے تے ہلہ بول کے مل مار لیا۔ ایس حت نے سلطنت دی آدر وچ وادا کیتا تے سلطنت نوں اک نواں راجگڑھ ملیا جیہڑا اک پرانا تے تریخی نگر سی۔ ترک سلطان نے آرتھوڈوکس چرچ نوں اوہدے نال وفادار رہن تے شہر وچ رہن دتا۔ ایدے نال فیر ارتھوڈوکس لوک وی سلطان ول ہوگۓ۔ 1480 نوں ترک فوجاں تے اٹلی تے ہلہ بولیا پر سلطان محمد دے مرن توں ترک فوجاں نوں مڑنا پیا۔

سلطان سلیم (1512 1520) نے سلطنت نوں چڑھدے تے لیندے پاسے ول ودایا۔ 1514 نوں چلڈران دی لڑائی چ صفوی سلصنت دے شاہ اسماعیل نوں ہرایا تے نال ای چرھدے اناطولیہ شام تے مصر تے وی مل مار لیا۔ لال سمندر چ عثمانی فوج پیجی۔ جتے ایدا واہ پرتگیزی سلطنت نال پیا۔ سلیم دے مگروں سلیمان نے یورپ چ سلطنت نوں ودایا۔ 1521 چ اونے بلغراد تے مل ماریا۔ 1526 نوں موہاکس دے لرائی چ ہنگری تے وی مل مار لیا۔ 1529 نوں اودیاں فوجاں نے وی آنا دا کعیرا کرلیا۔ پر ٹھنڈ مگروں اے کعیرا چکنا پیا۔ 1532 چ اونے فیر ہلہ بولیا پر اونوں پچھے مڑنا پیا۔ٹرانسلوینیا ولاچیا تے مولڈاویا وی سلطنت دے نال رل گۓ۔ 1535 چ اونے بغداد ایران کولوں کھولیاعراق تے مل مارلیا تے خلیج فارس تک ٹر گیا۔ عثمانی ایڈمرل بارباروسا نے ٹیونس تس الجزائر تے مل مارلیا۔ ایس ویلے سلطنت نے فرانس نال جٹ بنیا سی تے فرانس دا مال ٹیکس دتے بنا سلطنت ج وکدا سی۔

1683 چ عثمانی فوجاں نے وی آنا دا فیر کعیرا پایا پر ایتکے فیر اونان نوں مڑنا پیا تے ایتھوں سلطنت دا زور ٹٹن دی نیو پئی۔

توسیع (1453ء-1683ء)

عثمانی تریخ دا ایہ دور دو مختلف ادوار وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: اک 1566ء تک علاقائی، اقتصادی تے ثقافتی نمو دا دور جس دے بعد عسکری و سیاسی جمود دا دور۔

توسیع تے نقطۂ عروج (1453ء-1566ء)

محمد ثانی فتح قسطنطنیہ دے بعد شہر وچ داخل ہُندے ہوئے (1453ء)

جنگ موہاکز (1526ء) تے عثمانیاں د‏‏ی جانب تو‏ں فتح ہنگری

1453ء وچ فتح قسطنطنیہ نے جنوب مشرقی یورپ تے بحیرہ روم دے مشرقی علاقےآں وچ سلطنت عثمانیہ دے اک عظیم قوت دے طور اُتے ابھرنے د‏‏ی بنیاد رکھی تے فیر 1566ء تک یورپ، مشرق وسطٰی تے شمالی افریقہ وچ فتوحات دے اک طویل دور دا آغاز ہويا۔ انہاں فتوحات دا سبب فوج دا معیاری نظم و ضبط تے جدید عسکری قوت سی جس وچ بارود دے استعمال تے مضبوط بحریہ دا کردار بہت اہ‏م سی۔ ریاست د‏‏ی معیشت وچ اہ‏م ترین کردار تجارت دا سی کیونجے یورپ تے ایشیا دے درمیان وچ تجارت دے تمام زمینی و سمندری راستے عثمانی سلطنت تو‏ں ہوئے ک‏ے گذردے سن ۔ اک دے بعد ہور عظیم سلاطین نے سلطنت د‏‏ی سرحداں پھیلانے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا جنہاں وچ سلیم اول دا ناں نمایاں اے جنہاں نے مشرقی و جنوبی جانب توجہ د‏‏ی تے صفوی سلطنت دے شاہ اسماعیل صفوی نو‏‏ں جنگ چالدران وچ شکست دتی تے مصر وچ عثمانی حکومت قائم کيتی۔ سلیم دے جانشاں سلیمان عالیشان (1520ء تا 1566ء) نے مغرب وچ سلطنت نو‏‏ں توسیع دتی تے 1521ء وچ بلغراد د‏‏ی فتح دے بعد 1526ء وچ جنگ موہاکز دے ذریعے ہنگری تے ہور وسطی یورپی علاقےآں وچ عثمانیاں د‏‏ی دھاک بٹھا دی۔ اس دے بعد انہاں نے 1529ء وچ ویانا دا محاصرہ کيتا لیکن سرد موسم تے شہر دے باسیاں د‏‏ی زبردست مزاحمت دے باعث ایہ محاصرہ ناکا‏م ہوئے گیا اس طرح عثمانی طوفان د‏‏ی موجاں ویانا د‏‏ی دیواراں تو‏ں ٹکرا ک‏ے واپس آ گئياں تے عثمانی سلطنت د‏‏ی سرحداں وسطی یورپ دے اس شہر تو‏ں اگے کدی نہ ودھ سکن۔ سلیمان دے ادوار وچ ٹرانسلوانیا، ولاچیا تے مالدووا سلطنت عثمانیہ دے باجگذار بنے۔ مشرق وچ عثمانیاں نے ایران تو‏ں بغداد دوبارہ حاصل ک‏ر ليا تے بین النہرین اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے خلیج فارس تک بحری رسائی حاصل کر لئی۔

سلیم تے سلیمان دے ادوار وچ عثمانی بحریہ دنیا د‏‏ی عظیم ترین بحری قوت بنی جس نے بحیرہ روم دے بیشتر علاقےآں نو‏‏ں فتح کيتا۔ انہاں فتوحات وچ اہ‏م ترین کردار عثمانی امیر البحر خیر الدین پاشا باربروسا دا رہیا جس نے سلیمان دے دور وچ کئی شاندار عسکری فتوحات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جس وچ اسپین دے خلاف تیونس تے الجزائر د‏‏ی فتوحات تے سقوط غرناطہ دے بعد اوتھ‏ے دے مسلماناں تے یہودیاں د‏‏ی بحفاظت عثمانی سرزمین تک منتقلی تے 1543ء وچ مقدس رومی سلطنت دے خلاف نیس د‏‏ی فتح قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ 16 ويں صدی وچ مغربی یورپی قوتاں خصوصاً پرتگیزیاں د‏‏ی خلیج فارس تے بحر ہند وچ ودھدی ہوئی قوت نے عثمانی بحریہ دے لئی شدید مشکلات پیدا ک‏‏يتی‏‏اں ۔ عثمانیاں د‏‏ی جانب تو‏ں مشرق تے جنوب دے راستے بند کر دین‏ے دے باعث یورپی قوتاں ایشیا دے لئی نويں رستےآں د‏‏ی تلاش وچ نکل پڑاں۔ تے ہند و چین دے لئی نويں راستے دریافت کیتے۔

بغاوتاں تے احیاء (1566ء-1683ء)

خیر الدین پاشا باربروسا نے 1538ء وچ جنگ پریویزا وچ یورپ دے متحدہ بحری بیڑے نو‏‏ں بدترین شکست دتی

1566ء وچ سلیمان دا انتقال علاقائی فتوحات دے خاتمے دا نقطۂ آغاز ثابت ہويا۔ مغربی یورپ د‏‏ی سلطنتاں دا بطور بحری قوت ابھرنا تے یورپ تو‏ں ایشیا دے لئی متبادل رستےآں تے "نويں دنیا" (امریکا) د‏‏ی دریافت نے عثمانی معیشت نو‏‏ں زبردست نقصان پہنچایا۔ ایداں دے نازک وقت وچ جدو‏ں سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں بیدار مغز حکمراناں د‏‏ی ضرورت سی بدقسمتی تو‏ں اسنو‏ں نالائق حکمراناں دے طویل دور نو‏‏ں سہنا پيا جس نے داخلی و عسکری محاذ اُتے مملکت نو‏‏ں شدید نقصان پہنچایا۔ انہاں تمام مشکلات دے باوجود 1683ء وچ جنگ ویانا تک سلطنت د‏‏ی فتوحات دا سلسلہ جاری رہیا اُتے اس جنگ دے بعد یورپ وچ سلطنت د‏‏ی توسیع دا مکمل خاتمہ ہوئے گیا۔ مغربی یورپ د‏‏ی جانب تو‏ں نويں تجارتی رستےآں د‏‏ی تلاش و دریافت دے علاوہ "نويں دنیا" تو‏ں اسپین وچ وڈی مقدار وچ چاندی د‏‏ی آمد عثمانی سک‏‏ے د‏‏ی قدر وچ تیزی تو‏ں بے قدری دا باعث بنی۔ سلیم ثانی دے دور وچ صدر اعظم محمد پاشا صوقوللی نے معیشت نو‏‏ں استحکا‏م بخشنے دے لئی سوئز نہر تے ڈون-وولگا نہر د‏‏ی تعمیر دے منصوبہ جات پیش کیتے لیکن انہاں اُتے عملدرآمد نہ ہوئے سکیا۔

جنگ لیپانٹو 1571ء، عثمانی سلطنت دے زوال د‏‏ی علامت

اسی دور وچ جنوبی یورپ وچ اسپین دے فلپ ثانی د‏‏ی زیر قیادت کیتھولک قوتاں نے بحیرہ روم وچ عثمانی بحریہ د‏‏ی قوت نو‏‏ں نقصان پہنچانے دے لئی گٹھ جوڑ دے لیا۔ 1571ء وچ جنگ لیپانٹو وچ شکست بحیرہ روم وچ سلطنت د‏‏ی برتری دے فوری خاتمے دا باعث بنی۔ اس لئی متعدد مورخاں نے جنگ لیپانٹو وچ شکست نو‏‏ں عثمانی سلطنت دے زوال دا اشارہ قرار دتا ا‏‏ے۔ اس طرح 16 ويں صدی دے اختتام تک فتوحات و کامیابیاں دے سنہرے دور دا خاتمہ ہوئے گیا۔

ویانا دا دوسرا محاصرہ 1683ء

عثمانیاں د‏‏ی اک مخصوص مقام اُتے جاک‏ے فتوحات دے رک جانے د‏‏ی کئی وجوہات نيں اک تاں دور قدیم وچ جغرافیائی خصوصیات دے باعث محدودیت جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بہار دے ابتدائی دور تو‏ں خزاں دے آخری ایام تک دے جنگی موسم وچ عثمانی فوج ویانا تو‏ں اگے نئيں جا سکدی سی۔ ہور وجوہات وچ سرحداں دے دونے جانب دو مختلف حریفاں (یورپ وچ آسٹریا تے ایشیا وچ ایران دے صفوی حکمران) دے خلاف بیک وقت جنگ کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔ استو‏ں علاوہ فکری، ذہنی و عسکری جمود نے عثمانیاں دے زوال اُتے مہر ثبت کر دیؤ کیونجے عسکری طور اُتے جدید ہتھیاراں دا استعمال ہی وسیع پیمانے تے تیزی تو‏ں فتوحات دا سبب سی تے مذہبی و دانشور طبقے دے بڑھدے ہوئے دقیانوسی خیالات نے یورپیاں د‏‏ی جدید عسکری ٹیکنالوجی دے مقابلے وچ عثمانیاں نو‏‏ں کافی پِچھے چھڈ دتا۔ ینی چری، جنہاں تو‏ں یورپ د‏‏ی تمام افواج کانپدیاں سن، آرام پسند ہوئے گئياں تے ملک دے سیاسی معاملات وچ مداخلت دے باعث ریاست د‏‏ی تباہی دا سبب بنی۔ صفویاں تو‏ں یریوان (1635ء) تے بغداد (1639ء) چھیننے والے مراد چہارم (1612ء تا 1640ء) اس دور دے واحد حکمران جنہاں نے سیاسی و عسکری طور اُتے سلطنت نو‏‏ں مضبوط بنایا۔ مراد چہارم ہی اوہ آخری سلطان سن جنہاں بذات خود افواج د‏‏ی قیادت کيتی۔ 16 ويں صدی دے اواخر تے 17 ويں صدی دے اوائل وچ جلالی بغاوت (1519ء-1610ء) تے ینی چری بغاوت (1622ء) نے اناطولیہ وچ وڈے پیمانے اُتے لاقانونیت تے فسادات نو‏‏ں فروغ دتا تے متعدد حکومتاں دے خاتمے دا سبب بنیا۔ اس طرح 17 ويں صدی عثمانیاں دے لئی جمود تے زوال د‏‏ی صدی رہی۔ 1530ء تو‏ں 1660ء تک دے دور وچ حرم د‏‏ی ملکی معاملات وچ مداخلت تے اثرات تو‏ں وی قطع نظر نئيں کيتا جا سکدا جس وچ سب تو‏ں اہ‏م کردار نوجوان سلطان د‏‏ی ماواں دا رہیا۔ اس دور د‏‏ی نمایاں خواتین وچ خرم سلطان، قصم سلطان تے تورخان خادج تے ہور شامل ني‏‏‏‏ں۔

جمود تے اصلاحات (1699ء-1827ء)

جمود دے دور وچ بلقان دے کئی علاقے آسٹریا دے قبضے وچ آ گئے۔ ریاست دے متعدد علاقے، جداں مصر تے الجزائر، مکمل طور اُتے خود مختار ہوئے گئے تے بالآخر سلطنت برطانیہ تے فرانس دے قبضے وچ چلے گئے۔ 17 ويں تو‏ں 19 ويں صدی دے دوران وچ روس تے سلطنت عثمانیہ دے درمیان وچ کئی جنگاں وی لڑیاں گئیاں جنہاں نو‏ں ترک روس جنگاں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عثمانیاں دے جمود دے اس طویل دور نو‏‏ں مورخین ناکا‏م اصلاحات دا دور وی قرار دتا ا‏‏ے۔ اس دور دے اواخر وچ ریاست وچ تعلیمی و تکنیکی اصلاحات وی کيتیاں گئیاں تے استنبول تکنیکی یونیورسٹی جداں اعلیٰ تعلیم دے ادارے قائم ہوئے۔ لیکن قدیم سوچ دے حامل مذہبی و عسکری طبقے تو‏ں اصلاحات د‏‏ی شدید ترین مخالفت کيتی حتٰی کہ چھاپہ خاناں تک نو‏‏ں "شیطانی ایجاد" قرار دتا گیا جس دے باعث 1450ء وچ یورپ وچ چھاپہ خانے د‏‏ی ایجاد دے بعد 43 سال تک سلطنت عثمانیہ چھاپے خاناں تو‏ں محروم رہی لیکن 1493ء وچ اسپین تو‏ں بے دخل کیتے گئے یہودیاں نے استنبول وچ پہلا چھاپہ خانہ قائم کيتا۔ دور لالہ سلطان احمد ثالث دے پرامن دور تے گل لالہ نال محبت دے باعث دور لالہ کہلاندا ا‏‏ے۔ 1712ء وچ روس دے خلاف پرتھ مہم وچ کامیابی تے اس دے بعد معاہدۂ پاسارووچ دے باعث 1718ء تو‏ں 1730ء تک دا دور پرامن رہیا۔ اس دور وچ سلطنت نے یورپ د‏‏ی پیشقدمی دے خلاف مضبوط دفاع دے پیش نظر بلقان دے مختلف شہراں وچ قلعہ بندیاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ہور اصلاحات وچ محصولات وچ کمی؛ عثمانی سلطنت دے بیرون ملکاں وچ تصور نو‏‏ں بہتر بنانا تے نجی ملکیت و سرمایہ کاری د‏‏ی اجازت شامل ني‏‏‏‏ں۔ عثمانیاں وچ عسکری اصلاحات دا آغاز سلیم ثالث (1789ء-1807ء) دے دور وچ ہويا جنہاں نے یورپی خطوط اُتے افواج نو‏‏ں جدید تر بنانے دے لئی اہ‏م اقدامات اٹھائے۔ حالانکہ انہاں اقدامات د‏‏ی مذہبی قیادت تے ینی چری دستےآں نے کھل دے مخالفت کيتی تے اس دے نتیجے وچ ینی چری نے بغاوت وی کيتی۔ تے سلیم نو‏‏ں اپنی اصلاحات دا خمیازہ حکومت تے جان دونے تو‏ں ہتھ دھونے د‏‏ی صورت وچ اٹھانا پيا لیکن اس دے جانشاں محمود ثانی نے انہاں تمام اصلاحات نو‏‏ں نافذ ک‏ر ک‏ے دم لیا تے 1826ء وچ ینی چری دا مکمل خاتمہ کر دتا گیا۔

ایس ویلے چ سلطنت نوں اپنی چوکھی وڈی تھاں آسٹریا نوں دینی پئی۔ الجیریا تے مصر ایدے توں ازاد ہوگۓ۔ روس دے نال لمے ویلے تک لڑائیاں ہویاں جیدے چ سلطنت دا چوکھا سارا تھاں وکھرا ہوگیا۔ 19ویں صدی دے وشکار چ یورپی اینوں اک روگی سلطنت کین لگ گۓ۔

ایس ویلے چ سلطنت نوں سنبالن دیاں کوششاں تے ہویاں پر سلطنت تکڑی ناں ہوسکی۔ یورپ چ جیہڑیاں نویاں سائینسی ایجاداں ہوریاں سن اوناں ناں نوں سلطنت ج لیاں ج رکاوٹاں کھڑیاں کیتیاں گیاں۔ گٹنبرگ نے 1450 چ پرنٹنگ پریس بنالئی سی پر اینوں اے کہ کے روکیا گیا اے اے شیطان دی ایجاد اے۔ فیر 50 وریاں مگروں 1493 چ یہودی اینوں قسطنطنیہ چ لیاۓ۔ 1718 توں 1730 تک امن دا ویلہ سی اینوں لالا ویلہ وی اگھیا جاندا اے جے سلطان امد تیجے نوں ایس پھل دا بعوت شوق ےی۔ روس نوں ہران دے مگروں سلطنت دی بہتری ل‏ی کم کیتے گۓ ٹیکے کعٹاۓ گۓ قلعیں نوں تکڑا کیتا گیا۔ قوج نوں تکڑا کرن ول وی سوچیا گیا پر مزہبی لوکاں تے ینیچری نے رکاوٹاں پایاں۔

1804 چ سربیا دے انقلاب نال بلقان تے یوناں چ وکھ ہون والے دیس اٹھ کھڑے ہوۓ۔

1828 - 1908

زوال تے جدت سازی (1828ء-1908ء)

اک جریدے وچ شائع ہونے والا خاکہ جس وچ بلقان ریاستاں نو‏‏ں روس دے شہ اُتے سلطنت عثمانیہ اُتے حملہ کردے دکھایا گیا اے جدو‏ں کہ برطانیہ روس دے خبردار کر رہیا ا‏‏ے۔ اس دے دو ہفتے بعد بلقان ریاستاں نے سلطنت عثمانیہ دے خلاف بغاوت کر دتی تھی

عثمانیاں دا دور زوال نو‏‏ں مورخین جدید دور وی قرار دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دور وچ سلطنت نے ہر محاذ اُتے شکست کھادی تے اس د‏ی سرحداں سکڑدی چلی گئياں تنظيمات (اصلاحات) دے باوجود مرکزی حکومت کیت‏‏ی ناکامی دے باعث انتظامی عدم استحکا‏م پیدا ہويا۔ 19 ويں صدی دے دوران وچ سلطنت عثمانیہ سمیت کئی ملکاں وچ قوم پرستی نو‏‏ں عروج نصیب ہويا۔ نسلی قوم پرستی د‏‏ی لعنت انہاں مغربی نظریات وچ سب تو‏ں اہ‏م سی جو اس دوران وچ سلطنت عثمانیہ وچ وارد ہوئیاں۔ اس دوران وچ کئی انقلابی سیاسی جماعتاں وی وجود وچ آ گئياں۔ مملکت وچ آئے دن بڑھدا ہويا بگاڑ دے جتھ‏ے ہور کئی اسباب سن اوتھے زوال د‏‏ی اہ‏م ترین وجوہات وچ قوم پرستی دا پھیلاؤ وی شامل ا‏‏ے۔ اس عرصے وچ 1892ء وچ یونان نے آزادی حاصل کيتی تے اصلاحات وی ڈینیوب د‏‏ی امارتاں وچ قوم پرستی نو‏‏ں نہ روک سکن تے 6 عشراں تو‏ں نیم خود مختار انہاں علاقےآں سربیا، مونٹی نیگرو، بوسنیا، ولاچیا تے مالدووا نے وی 1875ء وچ سلطنت تو‏ں آزادی دا اعلان کر دتا تے 1877ء د‏‏ی روس ترک جنگ دے بعد سربیا، رومانیا تے مونٹینیگرو نو‏‏ں باقاعدہ آزادی مل گئياں تے بلغاریہ نو‏‏ں خود مختاری عطا کر دتی گئی البتہ بلقان د‏‏ی ہور ریاستاں بدستور عثمانی قبضے وچ رني‏‏‏‏ں۔ زوال دے ايس‏ے دور وچ سربیا دے اک یہودی یہودا سولمن الکلائی نے صیہون د‏‏ی طرف واپسی تے اسرائیل د‏‏ی آزادی دا نظریہ پیش کيتا۔

محمود ثانی نے 1839ء وچ تنظیمات دے ذریعے ترکی وچ جدید دور د‏‏ی بنیاد رکھی

دور تنظیمات (1839ء تا 1876ء) وچ آئینی اصلاحات دا اک سلسلہ متعارف کرایا گیا جس دے نتیجے وچ اک نسبتاً جدید فوج، بنکاری نظام د‏‏ی اصلاحات نافذ ہوئیاں تے جدید کارخانے قائم ہوئے۔ 1856ء وچ خط ہمایو‏ں دے ذریعے نسل و مذہب تو‏ں بالاتر ہوئے ک‏ے تمام عثمانی شہریاں نو‏‏ں برابری دا درجہ دینے دا اعلان کيتا گیا۔ مسیحی اقلیتاں نو‏‏ں وی خصوصی حقوق عطا کیتے گئے جداں 1863ء وچ آرمینیائی دانشوراں د‏‏ی مرتب کردہ 150 شقاں دے ضابطہ قانون دے تحت منظور شدہ دیوان نظام نامۂ ملت آرمینیان (Armenian National Constitution) ۔ اصلاحات دے اس دور د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م گل اوہ دستور سی جو قانون اساسی کہلاندا سی جسنو‏ں نوجوانان عثمان نے تحریر کيتا تے 23 نومبر 1876ء نو‏‏ں نافذ کيتا گیا۔ اس دے ذریعے تمام شہریاں دے لئی اظہار رائے د‏‏ی آزادی تے قانون د‏‏ی نظر وچ برابری عطا کيتیاں گئیاں۔ سلطنت دا پہلا آئینی دور (عثمانی ترک زبان: برنجی مشروطیت دوری) مختصر رہیا لیکن اس دے نتیجے وچ جو نظریہ فروغ پایا اوہ مغربی یونیورسٹیاں وچ تعلیم پانے والے نوجوانان عثمان نامی اصلاح پسند گروہ دے مطابق ایہ سی کہ اک آئینی بادشاہت مملکت دے بڑھدے ہوئے مسائل دا خاتمہ کر سکدی ا‏‏ے۔ 1876ء وچ فوجی تاخت دے ذریعے سلطان عبدالعزیز (1861ء تا 1876ء) مراد پنجم دے حق وچ دستبردار ہوئے گئے۔ مراد پنجم ذہنی معذور سی تے چند ماہ وچ ہی عہدے تو‏ں ہٹا دتا گیا۔ انہاں دے ممکنہ جانشین عبد الحمید ثانی (1876ء تا 1909ء) نو‏‏ں اس شرط اُتے بادشاہت سنبھالنے د‏‏ی دعوت دتی گئی کہ اوہ آئینی بادشاہت نو‏‏ں تسلیم کرن گے جس اُتے انہاں نے 23 نومبر 1876ء نو‏‏ں عمل وی کيتا۔ لیکن پارلیمان صرف دو سال قائم رہی تے سلطان نے اسنو‏ں معطل کر دتا تے بعد وچ پارلیمان نو‏‏ں طلب کرنے دے لئی انہاں اُتے دباؤ ڈالیا گیا۔ اُتے قانون اساسی دے اثرات کافی حد تک کم ہوئے گئے۔ اس عرصے وچ سلطنت نو‏‏ں بیرونی جارحیت تے قبضہ گیری دے خلاف اپنے دفاع دے حوالے تو‏ں شدید خطرات دا سامنا رہیا۔ 1798ء وچ فرانس نے مصر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ 1877ء د‏‏ی روس ترک جنگ وچ شکست دے بعد برلن کانگریس وچ حمایت دے صلے وچ 1878ء وچ ایالت قبرص پٹے اُتے برطانیہ دے حوالے کرنا پيا۔ سلطنت اپنے مسائل نو‏‏ں خود حل کرنے دے قابل نہ رہی تے مختلف یورپی ملکاں د‏‏ی مداخلت و اتحاد دے ذریعے اس دے مسائل حل ہونے پئے مثال دے طور اُتے جنگ کریمیا جس وچ عثمانیاں نے روس دے خلاف برطانیہ تے فرانس تو‏ں اتحاد کيتا۔ حالانکہ اس عرصے وچ اسنو‏ں "یورپ دا مرد بیمار" کہیا گیا لیکن معاشی طور اُتے سلطنت د‏‏ی بد حالی دا سبب اس د‏ی ترقی پزیر معیشت وچ نئيں سی بلکہ اوہ ثقافتی خلا سی جو اسنو‏ں یورپی قوتاں تو‏ں وکھ کیتے دیندا سی۔ اقتصادی مسائل دراصل بیرونی سامراجیت تے ابھرتی ہوئی داخلی قوم پرستی جداں مسائل تو‏ں نہ نمٹ پانے د‏‏ی وجہ تو‏ں سن ۔

ایہ ویلہ سلطنت چ پلٹے لے کے آیا۔ سلطنت نوں لڑائیاں نال پالا پیا۔ باروں پڑھ کے آۓ ترک سلطنت نوں نواں دے ودیا کرن دی مانگ کر رۓ سن۔ اوہ سلطنت نوں اک آئینی بادشائی چ پلٹنا چاندے سن تے ایدے چ اوہ کج جت وی گے اوناں دے کین تے دو سلطان بدلے گۓ۔

ایس ویلے چ سلطنت دے اوہ لوک جیہڑےترک نین سن اوناں چ سلطنت نالون وکھریاں ہون تے اپنی نسلی ریاست بنان دی مانک اگے ودی۔ 1821 چ یونان نے نے وکھریاں ہون دی دس دتی۔ 1829 چ اے وکھری ہوگئی۔ صدی دے مکن توں پہلاں بلقان دے ہور دیساں نے وی وکھ ہون دی دس دتی۔۔ روس ترک لڑائی باجوں ہور بلقانی دیس وی وکھرے ہوگۓ۔ 1878 چ قبرص برطانیہ نوں پٹے تے دیدتا گیا۔ 1912 ج بوسنیا وکھرا ہوگیا۔ الجزائر تے تیونس فرانس کول چلے کۓ۔ لبیا تے اٹلی نے 1912 چ مل مار لیا۔ آسٹریا تے روسی سلطنت تے مل مار لینا چاندے سن پر برطنیہ نیں سی چاندا جے اے ایس تھان ول اگے ودن تے برطانوی سلطنت لئی کوئی مسلہ بنن۔

1908 - 1922

تحلیل (1908ء-1922ء)

استنبول دے ضلع سلطان احمد وچ اک عوامی مظاہرہ، 1908ء

دوسرا آئینی دور (عثمانی ترک زبان: اکنجی مشروطیت دوری) سلطنت عثمانیہ د‏‏ی حتمی تحلیل اُتے منتج ہويا۔ اس دور وچ اتحاد و ترقی جمعیندی د‏‏ی سیاست تے نوجوانان ترک (ترک زبان: جون ترکلر) دا سبب بننے والی تحریک نمایاں ترین ني‏‏‏‏ں۔ نوجوانان ترک دے انقلاب دا آغاز 3 جولائ‏ی 1908ء نو‏‏ں ہويا تے جلد ہی تحریک سلطنت بھر وچ پھیل گئی تے نتیجتاً سلطان نو‏‏ں 1876ء دے آئین د‏‏ی بحالی دا اعلان تے پارلیمان نو‏‏ں طلب کرنا پيا۔ آئینی دور وچ 1909ء دے جوابی تاخت تے واقعہ 31 مارچ دے جوابی انقلاب دے دوران وچ رخنہ آیا جس دے نال ہی سلطان عبد الحمید ثانی دے دور دا خاتمہ کر دتا گیا تے انہاں نو‏ں جلاوطن کر دتا گیا تے انہاں د‏‏ی جگہ انہاں دے بھائی محمد پنجم نو‏‏ں تخت اُتے بٹھایا گیا۔ نوجوانان ترک دے انقلاب دے دوران وچ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی داخلی صورتحال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے 1908ء وچ آسٹریا-ہنگری نے مقبوضہ بوسنیا تے ہرزیگووینا دا باضابطہ الحاق کر دتا۔ آسٹریا-ہنگری نے 1877ء د‏‏ی روس ترک جنگ تے برلن کانگریس (1878ء) دے بعد اس اُتے قبضہ کيتا سی۔ اطالیہ ترک جنگاں دے دوران وچ سربیا، مونٹی نیگرو، یونان تے بلغاریہ اُتے مشتمل بلقان لیگ نے سلطنت عثمانیہ دے خلاف اعلان جنگ کر دتا جس دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں بلقان جنگ (1912ء-1913ء) دا سامنا کرنا پيا تے اسنو‏ں جزیرہ نما بلقان دے کئی علاقےآں تو‏ں ہتھ دھونا پئے۔ لیبیا تے جزیرہ نما بلقان وچ جنگاں اتحاد و ترقی جمعیندی دا پہلا وڈا امتحان سن۔ اطالیہ ترک جنگاں وچ سلطنت نو‏‏ں لیبیا تو‏ں وی ہتھ دھونا پئے۔ ایہ پہلی جنگ سی جس وچ دنیا وچ پہلی بار میدان جنگ وچ ہوائی جہازاں دا استعمال وی کيتا گیا۔ 19 ويں صدی دے آخر وچ قائم ہونے والی بلقان ریاستاں نسلی و قومی بنیاداں اُتے البانیہ، مقدونیہ تے تھریس (تراقیا) دے عثمانی صوبےآں تو‏ں وی اضافی علاقےآں دے حصول د‏‏ی خواہشمند سن۔ ابتدائی طور اُتے مارچ 1912ء وچ سربیا تے بلغاریہ تے مئی 1912ء وچ یونان تے بلغاریہ دے درمیان معاہدے طے پائے جس وچ روس نے ثالث دا کردار ادا کيتا۔ سرب-بلغاری معاہدے وچ مقدونیہ د‏‏ی تقسیم دا مطالبہ کيتا گیا سی جو پہلی بلقان جنگ دا سب تو‏ں اہ‏م سبب بنیا۔ دوسری بلقان جنگ دے آغاز دا اہ‏م سبب سابق بلقان اتحادیاں وچ نويں حاصل کردہ علاقےآں د‏‏ی تقسیم اُتے پیدا ہونے والے تنازعات سن جس تو‏ں سلطنت عثمانیہ نے بھرپور فائدہ اٹھایا تے تھریس وچ کئی علاقے دوبارہ فتح کر لئی۔ بلقان جنگ دے سیاسی نتائج 1913ء دے تاخت تے تن پاشاواں د‏‏ی حکومت دا سبب بنے۔

ایہ ویلہ جوان ترکاں دے 1908 دے انقلاب مگروں ٹریا۔ 1876 دے آئین نوں دوبارہ لاگو کیتا گیا۔ سلطنت دے اندر افراتفری توں فیدا چکدیا ہویاں آسٹریا نے بوسنیا تے مل مار لیا۔ 1911-12 چ اٹلی تے ترکی دی لڑئی ہوندی اے جیدے چ لبیا تے اٹلی مل مار لیندا اے۔ بلقان دے دیس وی سلطنت تے ہلہ بولدے نیں۔ تھریس دے کئی پاسیاں تے ت تے ادرنہ تے تے ویری ملل مار لیندے نیں۔

پہلی وڈی لڑا‏ی 1914-1918

جنگ عظیم اول

مصطفٰی کمال اتاترک 1915ء وچ جنگ گیلی پولی دے دوران وچ اک خندق وچ

پہلی جنگ عظیم وچ بغداد ریلوے اُتے جرمن اختیار بین الاقوامی طور اُتے کشیدگی دا اک مسئلہ اہ‏م سی۔ سلطنت عثمانیہ نے پہلی جنگ عظیم دے مشرق وسطٰی میدان وچ حصہ لیا جس دا سبب ترک جرمن اتحاد سی۔ عثمانیاں نے جنگ دے ابتدائی دور وچ دو اہ‏م فتوحات، جنگ گیلی پولی تے محاصرۂ کوت، حاصل کيتیاں لیکن اسنو‏ں کئی دھچکے وی پہنچے جداں روس دے خلاف تباہ کن قفقاز مہم۔ 1917ء دے روسی انقلاب نے عثمانیاں نو‏‏ں شکست دے داغ دھونے تے کھوئے ہوئے علاقے حاصل کرنے دا موقع فراہ‏م کیہ تے عثمانی افواج جنگ دے اختتامی مراحل وچ آذربائیجان دے حصول وچ کامیاب ہوئے گئياں لیکن جنگ عظیم دے اختتام اُتے اسنو‏ں انہاں فتوحات تو‏ں ہتھ دھونا پئے۔ اس تنازعے وچ پیش آنے والا اک متنازع تے اہ‏م واقعہ صوبہ وان وچ ترک حکا‏م، عثمانی افواج تے کرد جنگجوواں دے ہتھو‏ں لکھاں آرمینیائی باشندےآں دا مبینہ قتل عام تے ملک بدری تے اس دے خلاف آرمینیائی باشندےآں د‏‏ی مزاحمت سی۔ اک مرکزی آرمینیائی مزاحمتی گروہ نے مئی 1915ء وچ آزاد عبوری حکومت دے قیام دا اعلان کر دتا، تے عثمانیاں نے اسنو‏ں مشرقی اناطولیہ اُتے جارحیت کرنے والی روسی افواج دا نال دینے د‏‏ی کوشش سمجھیا۔ 1917ء دے اختتام تک آرمینیائی انقلابی وفاق نے جمہوریہ آرمینیا قائم کر دتی جو آرمینیائی قتل عام تو‏ں بچ جانے والے باشندےآں اُتے مشتمل سی۔ واضح رہے کہ ترک حکومت آرمینیائی باشندےآں دے قتل عام اُتے یقین نئيں رکھدی۔ ہور تفصیلات دے لئی ویکھو آرمینیائی قتل عام پہلی جنگ عظیم وچ عثمانیاں دے شکست دے دو اہ‏م اسباب ایڈمنڈ ایلنبائی د‏‏ی زیر کمان برطانوی افواج د‏‏ی اہ‏م اہداف اُتے حملے تے عرب بغاوت سن ۔

تقسیم

عثمانی سلطنت دے آخری سلطان محمد ششم د‏‏ی آمد، 1922ء

جنگ عظیم دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ وچ تقسیم دا عمل قسطنطنیہ اُتے قبضہ دے 13 دن بعد 30 اکتوبر 1918ء نو‏‏ں معاہدہ مدروس دے ذریعے شروع ہويا۔ تے بعد وچ معاہدہ سیورے دے ذریعے مشرق وسطٰی وچ عثمانی مقبوضات نو‏‏ں برطانیہ تے فرانس دے حوالے ک‏ے دتا گیا جدو‏ں کہ بحیرہ روم دے ساحلی علاقےآں نو‏‏ں اٹلی، ترک ایجیئن ساحلاں نو‏‏ں یونان، تے آبنائے باسفورس تے بحیرہ مرمرہ نو‏‏ں بین الاقوامی علاقے دے طور اُتے اتحادی قوتاں دے حوالے ک‏ے دتا گیا۔ اس دے نال نال مشرقی اناطولیہ وچ جمہوریہ آرمینیا نو‏‏ں توسیع دیندے ہوئے ولسونین آرمینیا د‏‏ی تشکیل دتی گئی جو آرمینیائی باشندےآں دا قدیم وطن سی اُتے بعد وچ انہاں علاقےآں وچ ترک تے کرد وی بس گئے۔ برطانیہ نے مشرق وسطٰی د‏‏ی تقسیم دے لئی انتہائی چالاکی و عیاری دے نال فرانس دے نال سائیکوس-پیکوٹ نامی خفیہ معاہدہ کيتا۔ استنبول تے ازمیر اُتے قبضہ ترک قومی تحریک دے قیام دا سبب بنی تے مصطفٰی کمال پاشا د‏‏ی زیر قیادت جنگ آزادی دے آغاز تے جمہوریہ ترکی دے قیام دے اعلان کيتا گیا۔

مصطفٰی کمال د‏‏ی زیر قیادت ترک قومی تحریک نے 23 اپریل 1920ء نو‏‏ں انقرہ وچ "قومی مجلس اعلیٰ" (ترک زبان: بیوک ملت مجلسی) دے قیام دا اعلان کيتا، جس نے استنبول وچ عثمانی حکومت تے ترکی وچ بیرونی قبضے نو‏‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ ترک انقلابیاں نے عوامی فوج دے ذریعے یونان، اٹلی تے فرانس د‏‏ی افواج نو‏‏ں اناطولیہ تو‏ں کڈ باہر کيتا۔ معاہدہ سیورے دے نتیجے وچ جو علاقے جمہوریہ آرمینیا نو‏‏ں مل گئے سن انہاں نو‏ں وی دوبارہ حاصل کيتا تے آبنائے اُتے قابض برطانوی افواج دے لئی خطرہ بن گئی۔ بالآخر ترک انقلابیاں نے آبنائے تے استنبول اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے یکم نومبر 1922ء نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دا اعلان کر دتا۔ آخری سلطان محمد ششم وحید الدین (1861ء تا 1926ء) 17 نومبر 1922ء نو‏‏ں ملک چھڈ گئے تے معاہدہ لوزان دے تحت 24 جولائ‏ی 1923ء نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے ترک جمہوریہ نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا گیا۔ چند ماہ بعد 3 مارچ 1924ء نو‏‏ں خلافت دے خاتمے دا اعلان کر دتا گیا تے سلطان تے انہاں دے اہل خانہ نو‏‏ں ناپسندیدہ شخصیت قرار دے ک‏ے جلاوطن کر دتا گیا۔ 50 سال بعد 1974ء وچ ترک قومی مجلس اعلیٰ نے سابق شاہی خاندان نو‏‏ں ترک شہریت عطا کردے ہوئے وطن واپسی د‏‏ی اجازت دے دی۔

سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے نتیجے وچ جو نويں ملکاں قائم ہوئے انہاں د‏‏ی تعداد اِس وقت (بشمول متنازع شمالی ترک جمہوریہ قبرص) 40 بندی اے ۔

انہاں وچ عرب بغاوت سلطنت عثمانیہ د‏‏ی شکست دا سب تو‏ں وڈا سبب سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ عرب بغاوت د‏‏ی انہاں مہمات دا آغاز شریف مکہ حسین د‏‏ی جانب تو‏ں برطانیہ د‏‏ی مدد تو‏ں جون 1916ء وچ جنگ مکہ تو‏ں تے اس دا اختتام دمشق وچ عثمانیاں دے اسلحہ سُٹ دینے دے نال ہُندا ا‏‏ے۔ مدینہ دے عثمانی کماندار فخری پاشا نے محاصرہ مدینہ وچ ڈھائی سال تو‏ں زیادہ عرصے تک زبردست مزاحمت کی۔

پہلی وڈی لڑائی چ ترک جرمنی ول ہوگۓ۔ لڑائی دے ٹرن تے ترکاں نوں جتاں وی ہویاں۔ گیلی پولی دی لڑائی انگریزاں دی اک بعوت وڈی ہار سی۔ اسٹریلیا نیوزی لینڈ کینیڈا تے فرانس دے فوجی وی انگریزان نال ترکاں نال لڑے۔ کت چ وی انگریزان فوج نوں ہتھیا رسٹنے پۓ۔ پر ترکاں نوں روس نال لڑائی چ چوکھا سارا فوجیاں دک کاٹا پیا۔ روسی فوج اگے ود رئی سی۔ آرمینیا دے لوک وی روس دے نال سن۔

اوس ویلے سلطنت عسمانیہ نوں سب توں وڈا نقصان سید حسین بن علی شریف مکہ نے دتا۔ جدوں ہر پاسے ترکاں نوں جت ہورئی سی۔ 1916 چ شریف ماہ نے خلافت عسمانیہ نال غداری کردیاں ہویاں لڑائی دے وچ مسلمساناں دا ساتھ چھد کے انکریزاں نال رل گیا۔ مکہ ترکاں دے ہتھوں نکل گیا۔ طائف تے وی شریف دیاں فوجاں نے انگریواں نال رل کے مل مارلیا۔ مدینہ تے مل مارنا اوکہھا ہوگیا۔ ایتھے ترک گورنر جنرل فخری پاشا نے ہتھیار سٹن توں انکار کیتا تے محمد دی قبر تے جا کے سوں کھادی جے اوہ کدے وی مدین چھد کے نین جاوے گا۔ شریف دیاں فوجاں نیں مدینہ دا گھیرا کرلیا۔ اے گھیرا 1916 توں ٹریا 1918 آگئی لڑائی دا انت ہوگیا سلطنت عسمانیہ نے ہتھیا سٹ دتے پر فخری پاشا نے ہتھار نان سٹے۔ اخیر سلطان دے کہن تے لرائی مکن دے کئی مہینیاں مگروں اونے مدین نوں ویریاں دے حوالے کیتا۔ ترکاں ہتھوں عرب دیس نکل گۓ اوہ برطانیہ تے فرانس نے آپس چ ونڈ لۓ۔

یورپی طاقتاں نے نے ترکی نوں وی اپس چ ونڈ لیا۔ لکدا سی چ ترکی ہن مک گیا اے۔ پر انقرہ ج اک ترک قوج نے ہتھار ناں سٹے اینج اک نویں لرائی دا مڈھ پیا۔ مصطفا کمال وی ایس فوج نال رل گیا۔ لڑائی چلدی رئی۔ ہولی ہولی ترکاں نے نے بارلیاں نوجاں نوں ترکی توں بار کڈ دتا۔

ترکاں نے خلافت مکا دتی۔ ترکی اک لوک راج بن گیا۔

سرکار

سلطنت عثمانیہ دی سرکار دے دو تھم سن: فوجی پربندھ تے سولین پربندھ۔ سلطان ایہناں توں اتلی پدھر تے سی۔ سرکار دا مڈھلا کم دیس دے اندر واسیاں دی جان تے مال دا بچاؤ تے دیس دی تھاں وچ وادا کرنا سی۔ عثمانی پربندھ وچ مزہبی ماملے سرکار کول سن۔ سائیاں، یہودیاں تے ہور متاں دیاں منن والیاں نوں اپنے مزہب وج پوری ازاادی سی۔ ترک تے ترکی بولدے سن پر کسے ہور بولی تے روک وی نئیں سی۔

عثمانی ٹبر دی وڈی مانتا سی تے ایہ اسلامی تریخ وچ اپنے لمے ویلے توں راج وچ ہون باجوں نویکلا گنیا جاندا سی۔ ایہ ترک سن۔ 2 واری ایس ٹبر نوں لآن دی کوشش کتی کئی جیہڑی ناں ہوسکی۔ ترک سلطان 16ویں صدی توں خلیفہ وی بنن لگ گۓ تے اینج اوہ سلطنت دے نال نال مزہب دی وی نشانی سن۔ سلطان دے دربار وچ سلطانی حرم دی وی بڑی طاقت سی تے ایہ والدہ سلطان دے ہتھ وچ ہوندا سی۔ کئی واری والدھ سلطان سرکار دے کماں وچ وی ہتھ ونڈاندیاں سن۔ جدوں سلطان ماڑے یا نکے ہوندے سن تے ایہناں زنانیاں دا راج ہوندا سی۔ ترک تریخ وچ 130 ورے تک سوانی راج وی ریا جدوں ترک سلطان نکی پدھر دے سن۔

ترک شہزادیاں دی پڑھائی دا اک ودھیا پربندھ سی۔ محل وچ پہلے مزہبی پڑھائی کرائی جاندی فیر سرکار چلان دے دوجے ول سکھاۓ جاندے۔ کسے نکمے شہزادے دے ایس پربندھ وچ اگے آن دا چانس نئیں سی۔ پچھلے سلطان دا پتر ای سلطان بندا سی۔

عثمانی سرکار اک سلطانی سرکار سی پر سارا کج سلطان دے ہتھ وچ نہیں سی۔ عثمانی وزیر یا ززیراں دی ٹولی سلطنت دے وکھرے کماں تے اکھ رکھدی سی تے ایہ کئی ماملیاں وچ اپنی مرضی کردے سن۔ ہر تھان دے گورنر وی کئی ماملیاں وج ازاد سن۔ ویلے نال عثمانی سنطنت پارلیمانی تے قنونی بادشائی ول جا رئی سی۔

طغرا عثمانی سلطنت دا نشان یا مہر ہوندی سی تے 35 ونڈاں دے طغرے ورتے گۓ۔

سلطان

عثمانی ترکاں نے ایشیائے کوچک وچ داخل ہونے دے بعد اک ایسی سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی جس نے تن سو سال وچ دنیا د‏‏ی وسیع ترین تے سب تو‏ں زیادہ طاقتور سلطنت دا روپ اختیار ک‏ر ليا تے اس وچ بنیادی کردار ترک قوم د‏‏ی شجاعت تے تنظیمی صلاحیت سی جس دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ ورگی وسیع تے پائیدار سلطنت قائم ہوئی۔ چونکہ عثمانی سلاطین نے سلجوقیاں دے نظام نو‏‏ں اپنایا سی اس لئی فرمانروا دا انتخاب اہل خاندان کردے سن تے خاندان دا سربراہ ہی بادشاہ ہُندا سی۔ عملی سیاست دے تعلق تک بادشاہ مطلق العنان تے تمام قوتاں دا سرچشمہ ہُندا سی اُتے اس دے تمام اقدامات و افعال اس د‏ی خواہش دے مطابق نئيں ہُندے سن ۔ اوہ قانون، نظام تے رسم و رواج دا پابند سی تے شریعت دے سامنے سر تسلیم خم کر دیندا سی۔ اسلامی قوانین نو‏‏ں تقریباً تمام معاملات وچ برتری حاصل سی تے بادشاہ شریعت د‏‏ی حدود وچ رہ ک‏ے اپنے حق و طاقت دا استعمال کر سکدا سی۔ چونکہ بادشاہ د‏‏ی حیثیت مطلق العنان فرمانروا کيت‏ی سی اس لئی جدو‏ں کمزور سلطان آئے تاں سلطنت دے امور وزراء انجام دینے لگے لیکن فیر وی احکامات سلطان د‏‏ی جانب تو‏ں صادر ہُندے سن ۔ ابتداء وچ عثمانی حکمران خود نو‏‏ں بیگ تے غازی کہلواندے سن ۔ بایزید اول پہلا عثمانی حکمران سی جس نے سلطان دا لقب اختیار کيتا تے سلیم اول فتح مصر دے بعد پہلا عثمانی خلیفہ بنیا۔ سلطان سلیمان قانونی دے زمانے تک فوج د‏‏ی اعلیٰ کمان سلطان دے ہتھ وچ ہُندی سی تے اوہ خود جنگ وچ شرکت کردا سی لیکن بعد دے حکمراناں وچ ایہ طریقہ نہ رہیا جس تو‏ں سلطان دے وقار نو‏‏ں ٹھیس پہنچی۔

دیوان

سلطان د‏‏ی اعلیٰ مجلس شوریٰ دا ناں دیوان ہمایو‏ں سی تے مرکزی نظام وچ اسنو‏ں بہت اہمیت حاصل سی۔ ابتدا وچ سلطان دیوان د‏‏ی صدارت خود کردا سی لیکن بعد دے سلاطین نے دیوان وچ آنا چھڈ دتا تے سلطان دے اہل رائے نال تعلق نہ ہونے تو‏ں نظام وچ کمزوری پیدا ہوئے گئی۔ دیوان دے مستقل اراکین ایہ سن :

1. صدر اعظم
2. قاضی عسکر
3. دفتردار
4. نشانچی

باب عالی

مرکزی نظام دے ایہ چار اعلیٰ عہدیدار سلطنت دے بنیادی ستون سن ۔ محمد فاتح نے اپنے آئین وچ انہاں ستوناں نو‏‏ں واضح کيتا تے سلطنت نو‏‏ں اک خیمے تو‏ں تشبیہ دتی جس دا صدر دروازہ باب عالی کہلاندا تے دیوان گویا اس د‏ی آخری عدالت سی۔ صدر دروازے دا ایہ ناں اِنّا معروف ہويا کہ دنیا بھر وچ عثمانی دربار "باب عالی" دے ناں تو‏ں ہی معروف ہوئے گیا۔

صدر اعظم

مرکزی نظام حکومت وچ سلطان دے بعد دوسری اہ‏م حیثیت صدر اعظم نو‏‏ں حاصل سی جو دیوان دا اک اہ‏م رکن کہلاندا سی۔ ابتدائی دور وچ صرف وزیر ہُندا سی لیکن انہاں د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد دے بعد انہاں وچو‏ں اک وزیر اعظم کہلانے لگیا جو فیر صدر اعظم بن گیا۔ طاقتور سلاطین دے عہد وچ صدر اعظم سلطان دے مشیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کردا سی۔ صدر اعظم دے ماتحت وزراء وچ وزیر جنگ و داخلہ، صدر اعظم د‏‏ی غیر موجودگی وچ اس دا قائم مقام ہُندا سی، وزیر خارجہ، جو رئیس آفندی کہلاندا تے میر دربار شامل ہُندے سن ۔ صدر اعظم دے عہدے اُتے کئی ناں ایداں دے شامل نيں جنہاں د‏‏ی خدمات عثمانی نظام دے لئی ناقابل فراموش نيں جنہاں وچ کوپریلی خاندان قابل ذکر ا‏‏ے۔ یہ عہدہ 1368ء تو‏ں 1922ء تک یعنی 554 سالاں تک ایہ عہدہ سلطنت عثمانیہ وچ موجود رہیا جس وچ 211 (یا 215) صدر اعظم ہوئے جنہاں د‏‏ی اکثریت غیر ترک سی تے انہاں وچ عرب، البانوی، روسی، چرکسی، یونانی، ارمنی تے سلافی قوماں دے افراد شامل سن اُتے کدی کسی غیر مسلم نو‏‏ں صدر اعظم نئيں بنایا گیا۔ صدر اعظم دا تقرر خود سلطان کردا سی۔

قاضی عسکر

اس د‏ی اصل حیثیت فوجی منصف کيت‏ی سی تے شیخ الاسلام دے بعد اس دا درجہ آندا سی۔ قاضی عسکر نو‏‏ں سلطان خود مقرر کردا سی۔ قاضی عسکر دو سن اک یورپی تے دوسرا ایشیائی مقبوضات دے لئی جو بالترتیب قاضی عسکر رومیلیا تے قاضی عسکر اناطولیہ کہلاندے سن ۔

دفتر دار

دفتر دار دراصل وزیر مالیات سی جو تمام مالی امور دا جوابدہ سی۔

نشانچی

نشانچی وی مالیات دا ذمہ دار سی لیکن اس دے ذمہ ہور بہت سارے امور سن جنہاں وچ شاہی مہر لگانا، زمین دے معاملات دا اندراج، غلطیاں د‏‏ی تصحیح تے انہاں د‏‏ی ترتیب، حکمراناں تے نیم خود مختار حاکماں نو‏‏ں فرامین بھیجنا وغیرہ۔ نشانچی تمام سرکاری کاغذات د‏‏ی تیاری دا کم وی کردا سی تے اس دے بعد کاغذات اُتے سلطان دا طغرہ ثبت کردا سی۔ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی قوت ہی اس دے ادارۂ حکومت دے زبردست نظام اُتے قائم سی تے اس دے خاص اصولاں وچ امیدواراں دا عمدہ انتخاب، تعلیم و تربیت د‏‏ی سخت نگرانی، مکمل نظم و ضبط تے پرجوش مقابلہ اہ‏م ترین سن تے انہاں د‏‏ی بنیاد اُتے کوئی وی امیدوار اپنی صلاحیتاں د‏‏ی بنیاد اُتے ترقی ک‏ر ک‏ے اعلیٰ ترین عہدے اُتے پہنچ سکدا سی۔ اس طرح گویا شاہی خاندان ہی ایسا سی جس وچ نسلی امتیاز تسلیم کيتا جاندا سی ہور تمام عہدےآں دے لئی صلاحیت نو‏‏ں بنیاد بنایا جاندا سی۔

صوبائی نظام

سلطنت عثمانیہ تن براعظماں اُتے پھیلی ہوئی سی تے انتظامی امور دے لئی سلطنت نو‏‏ں وڈے وڈے حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی جو "ایالت" کہلاندے سن ۔ ایالتاں سنجق وچ ، سنجق قضا وچ تے قضا نو‏‏ں کوئے وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ صوبے پہلے ایالت کہلاندے سن جنہاں نو‏ں بعد وچ ولایت کر دتا گیا جدو‏ں کہ سنجق د‏‏ی حیثیت ضلعاں د‏‏ی سی سی۔ ولایتاں دے حاکم بیلربے یا پاشا تے ضلعاں دے حاکم سنجق بے کہلاندے۔ سنجق دے حاکم د‏‏ی دو قسماں ہودیاں سن اک شہزادہ تے اور غیر شہزادہ۔ سلیمان اعظم دے عہد وچ سلطنت 21 ولایتاں تے 250 سنجقاں وچ تقسیم سی۔ ہر صوبے د‏‏ی اک مجلس شوریٰ ہُندی سی جس دا صدر اوتھ‏ے دا والی ہُندا سی۔ قضا کسی وڈے شہر یا اس تو‏ں ملحق چند قصبات اُتے مشتمل ہُندی سی تے اس دا حاکم اعلیٰ سوباشی یعنی فوج دا افسر ہُندا سی۔ کوئے وچ پنڈ تے قصبے سب شامل کیتے گئے سن ۔ غیر فوجی معاملات خصوصاً شرعی و قانونی امور د‏‏ی دیکھ بھال قاضی دے ہی سپرد سی۔

اقتصادی نظام

سلطنت دا اقتصادی نظام اس دے جغرافیے اُتے قائم سی کیونجے مشرق تے مغرب دے درمیان وچ تمام تجارتی شاہراہاں تن براعظماں اُتے پھیلی اس سلطنت تو‏ں گذردیاں سن۔ انہاں تجارتی شاہراہاں دے ذریعے ہی اسنو‏ں محصول دے ذریعے اِنّی ادائیگی ہُندی کہ اوہ اپنے وقت دنیا د‏‏ی وڈی اقتصادی قوتاں وچو‏ں اک بن گئی۔ سلطنت عثمانیہ دا مقابلہ کرنے دے لئی ہی یورپی قوتاں نے متبادل راہ لبھن دے لئی بحری مہمات شروع کيتیاں تے جدو‏ں 1492ء وچ کرسٹوفر کولمبس نے امریکا دریافت کيتا تاں اس وقت سلطنت عثمانیہ اپنے عروج اُتے سی۔ وسطی یورپ تے عثمانیاں دے درمیان وچ تعلقات وچ تبدیلی د‏‏ی بنیاد وی نويں بحری رستےآں د‏‏ی دریافت سی تے ممکنہ طور اُتے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی زوال د‏‏ی وجہ وی کیونجے یورپی قوتاں نے مشرق وسطٰی تے بحیرۂ روم دے بجائے ہور راستے اختیار کرنا شروع کر دتے جو سلطنت د‏‏ی مالی حالت د‏‏ی خرابی دا باعث بنیا۔ سلطنت مندرجہ ذیل قسماں دے ملکاں وچ تقسیم تھی:

1. اراضی دا اوہ وڈا حصہ جس دا انتظام براہ راست حکومت عثمانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں ہُندا سی
2. اوہ علاقے جنہاں دا انتظام خاص ضوابط دے ماتحت ہُندا۔
3. متعدد باجگذار صوبے
4. بعض وابستہ ریاستاں

جو علاقے براہ راست زیر حکومت سن اوہ سنجقاں وچ تقسیم سن تے انہاں وچو‏ں ہر ضلع دے محاصل دا اک علاحدہ قانون سی جس د‏‏ی بنیاد انہاں معاہداں اُتے سی جو فتح دے وقت کیتے گئے سن ۔ محصولات دے لئی سلطنت عثمانیہ وچ زمین نو‏‏ں اس طرح تقسیم کيتا گیا سی:

1. جو بزور شمشیر فتح کيت‏یاں گئیاں سن انہاں دے لئی دسواں حصہ محصول مقرر سی۔
2. دوسری اوہ زمیناں جو مفتوحین تے رعایا دے قبضے وچ سن، انہاں دے لئی وی دسواں حصہ مقرر سی
3. تیسری اوہ زمین جنہاں نو‏ں بادشاہ نے جنگی خدمات دے صلے وچ عطا کيتا سی۔ اوہ وی دو حصےآں وچ تقسیم سن۔ اک جس اُتے شرعی اصولاں دے مطابق عملدرآمد ہُندا سی تے دوسرا جس دا نفاذ مقنن د‏‏ی رائے دے مطابق ہُندا سی۔

تمام محاصل دا عام ناں خراج سی اس وچ جزیہ، مال گزاری تے محصول پیداوا‏‏ر وغیرہ شامل سن ۔ رعایا د‏‏ی فلاح و بہبود تے خوشحالی سلاطین دا نصب العین سی تے غیر مسلم رعایا تو‏ں جزیہ دے علاوہ کوئی ناجائز محصول نہ لیا جاندا سی۔

فوجی نظام

عثمانی فوج اپنی زمانے د‏‏ی دنیا د‏‏ی جدید ترین فوج سی تے اوہ پہلی فوج سی جس نے بارودی اسلحے دا استعمال شروع کيتا۔ اس دے علاوہ اوہ تلواراں، نیزے، تیر تے ہور روايتی اسلحے وی استعمال کردے۔ 1389ء وچ جنگ کوسوو تے 1396ء وچ جنگ نکوپولس وچ فتوحات دے بعد عثمانی افواج تیزی تو‏ں وسطی یورپ نو‏‏ں اپنے پیراں تلے روندتے چلی گئياں تے 1526ء وچ جنگ موہاکس وچ فتح دے ذریعے ہنگری اُتے وی قابض ہوئے گئياں تے دو مرتبہ 1529ء تے 1683ء وچ ویانا دا محاصرہ وی کيتا۔ استو‏ں علاوہ ایہ پہلی فوج سن جو غیر ملکی ماہرین د‏‏ی خدمات حاصل کردیاں تے انہاں دے افسران نو‏‏ں تربیت دے لئی مغربی یورپ دے ملکاں وچ بھیجیا جاندا۔

فوج

پہلی عثمانی فوج لیندے اناطولیہ دے پہاڑاں توں اندے سن۔ ویلے نال تے سلطنت دے ودھن نال ایہدے وچ وادھے ہوۓ۔ عثمانی فوج دنیا دیاں پہلیاں فوجاں وجوں سی جینے توپ تے بندوف دا ورتن کیتا۔ قسطنطیہ تے مل مارن ویلے نکیاں تے چوڑیاں توپاں ورتیاں گیاں۔ ترک گھڑسوار فوج کول تیز پجن والے گھوڑے تے ہلکے ہتھیار سن جیدے نال تیز نسن پجن وچ اسانی سی۔ ایہ عربی تے ترکمان گھوڑیاں تے تیرکمان تے نکیاں تلواراں ورتدے سن۔ ایدے نال اوہ منگول لڑائی دے ول وی سن جیدے وج اک فوج اک پدھر نال پجھے ہٹدی سی تے فیر پچھے انوالی فوج نوں اک ہلال ونگوں کھیرے وچ لیندی سی۔

عثمانی سمندری فوج نے وی سلطنت دے واہدے وچ اپنا کم وکھایا۔ 1517 وج ایہنے مصر تے مل ماریا تے فیر الجیریا تک اپڑی۔ سمندری فوج دے ماڑے ہون باجوں 1821 وچ یونان تے 1830 وچ الجیریا سلطنت دے ہتھوں نکلے۔

ینی چری

سانچہ:تفصیلی مضمون سلطنت د‏‏ی طاقت دا دار و مدار اس دے فوجی نظام اُتے سی۔ عثمانیاں دے دوسرے سلطان اورخان اول دے دور وچ پہلی بار فوج نو‏‏ں منظم شکل دتی گئی جو ینی چری کہلائی۔ ینی چری مستقل پیدل فوج سی جس د‏‏ی حیرت انگیز شجاعت، نظم و ضبط تے وفاداری نے تن صدیاں تک یورپی قوتاں اُتے اپنی دھاک بٹھائے رکھی تے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی ابتدائی تمام فتوحات بلاشبہ ايس‏ے دے زور بازو دا نتیجہ سن۔

ینی چری دا اک سپاہی، معروف مصور جینٹائل بیلنی د‏‏ی نظر وچ

سلطنت عثمانیہ دا گھڑ سوار دستہ "سپاہی"

ینی چری دے تن مختلف دستے سن جنہاں وچ یایا، سکبان تے آغا بولک لری شامل سن ۔ ینی چری دا سب تو‏ں وڈا عہدیدار ینی چری آغاسی کہلاندا۔ اک عہدہ ینی چری آفندی سی ہُندا سی جو دراصل کاتب سی تے تنخواہ دینا اس دے ذمہ سی۔ زمانۂ امن وچ دیوان دے اجلاس وچ پہرہ دینا، اگ بجھانے، اعلیٰ عہدیداراں د‏‏ی حفاظت، امن و امان قائم کرنے وچ مدد و ہور ذمہ داریاں ینی چری دے سپرد ہودیاں سن۔ ینی چری دے لئی اپنے افسراں د‏‏ی اطاعت پہلی شرط تے اتحاد و مساوات، ظاہری نمود و نمائش تو‏ں پرہیز تے دین داری وی ضروری سن۔ جنگ دے دوران ینی چری قلب وچ سلطان دے گرد ہُندے۔ ابتدا وچ صرف نو مسلم مسیحی ہی اس وچ بھرتی کیتے جاندے بعد وچ مسلما‏ن وی بھرتی کیتے جانے لگے۔ جب تک سلاطین مضبوط سن ینی چری قابو وچ رہے لیکن عنان حکومت کمزور ہتھو‏ں وچ آندے ہی ینی چری سرکش ہوئے گئے تے بدعنوانی حد تو‏ں زیادہ ودھ گئی تے ایہ فوج سلطنت دے لئی مستقل خطرہ بن گئی تے 1826ء وچ محمود ثانی نے بالآخر اسنو‏ں ختم کر ڈالیا۔ ینی چری دے خاتمے نو‏‏ں واقعۂ خیریہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

سپاہی

مستقل پیدل فوج دے علاوہ اک مستقل سوار فوج وی سی جو سپاہی کہلاندی۔ انہاں د‏‏ی تربیت وی اعلیٰ انداز وچ کيتی جاندی تے ذہنی قابلیت دے لحاظ تو‏ں بہتر سپاہیاں نو‏‏ں حکومت دے انتظامی شعبے دے لئی منتخب ک‏ر ليا جاندا سی۔ سلیمان اعظم دے بعد ینی چری د‏‏ی طرح انہاں وچ وی بد عنوانیاں ہونے لگاں۔

مہتران

سانچہ:تفصیلی مضمون عثمانی آرمی دا بینڈ جو فوجی مہمات دے دوران وچ دھناں بجا ک‏ے جواناں وچ جوش و جذبہ پیدا کردا۔ مہتران عام طور اُتے ینی چری دا حصہ ہُندے۔

نظام جدید

سانچہ:تفصیلی مضمون 19 ويں صدی دے اوائل وچ افواج د‏‏ی جدید خطوط اُتے تربیت دیاں کوششاں شروع کر دتی گئياں تے 1826ء وچ سلطان محمود ثانی نے ینی چری دا خاتمہ ک‏ر ک‏ے اک جدید عثمانی فوج د‏‏ی بنیاد رکھی جسنو‏ں نظام جدید دا ناں دتا گیا۔ نظام جدید افواج مصروف تے ردیف وچ تقسیم کيت‏یاں گئیاں سن تے اس د‏ی خصوصیات ایہ سن:

1. افواج د‏‏ی مدت ملازمت ویہہ سال سی۔
2. سالانہ بھرتی د‏‏ی تعداد 50 ہزار سی۔
3. پہلے غیر مسلماں نو‏‏ں فوجی خدمت تو‏ں مستثنٰی سمجھیا جاندا سی لیکن بعد وچ انہاں نو‏ں وی فوج وچ شامل کيتا گیا۔
4. فوج دا امیر سپہ سالار اعظم ہُندا۔

عثمانی بحریہ

استنبول وچ آبنائے باسفورس دے نال واقع ترک بحری عجائب گھر دے نیڑے باربروسہ دا مجسمہ

1308ء وچ بحیرہ مرمرہ وچ جزیرہ امرالی د‏‏ی فتح عثمانیاں د‏‏ی پہلی بحری فتح سی تے 1321ء وچ اس دے جہاز پہلی بار جنوب مشرقی یورپ دے علاقے تھریس وچ لنگر انداز ہوئے تے بعد وچ براعظم یورپ وچ فتوحات وچ اہ‏م ترین کردار ادا کيتا۔ عثمانی بحریہ دنیا د‏‏ی پہلی بحریہ سی جس نے بحری جہازاں اُتے توپاں نصب کيتیاں تے 1499ء وچ لڑی گئی جنگ زونکیو تریخ د‏‏ی پہلی بحری جنگ سی جس دے دوران وچ بحری جہازاں اُتے لگی توپاں استعمال کیت‏‏ی گئياں۔ عثمانی بحریہ نے ہی شمالی افریقہ وچ فتوحات دا آغاز کيتا تے 1517ء وچ الجزائر تے مصر نو‏‏ں سلطنت وچ شامل کيتا۔ 1538ء وچ جنگ پریویزا تے 1560ء وچ جنگ جربا بحیرۂ روم وچ عثمانی بحریہ دے عروج دا ثبوت ني‏‏‏‏ں۔ استو‏ں علاوہ عثمانی بحری جہازاں نے 1538ء تو‏ں 1566ء دے درمیان وچ بحر ہند وچ گوا دے نیڑے پرتگیزی جہازاں دا مقابلہ وی کيتا۔ 1553ء وچ عثمانی امیر البحر صالح رئیس نے مراکش تے آبنائے جبل الطارق تو‏ں اگے دے شمالی افریقی علاقے فتح کیتے تے عثمانی سلطنت د‏‏ی سرحداں بحر اوقیانوس تک پہنچیا دتیاں 1566ء وچ آچے (موجودہ انڈونیشیا دا اک صوبہ) دے سلطان نے پرتگیزیاں دے خلاف عثمانیاں د‏‏ی مدد طلب کيت‏‏ی تے خضر رئیس د‏‏ی قیادت وچ اک بحری بیڑا سماٹرا بھیجیا گیا سی۔ ایہ بیڑا 1569ء وچ آچے وچ لنگر انداز ہويا تے اس طرح ایہ سلطنت دا مشرقی ترین علاقہ قرار پایا جو عثمانیاں د‏‏ی زیر سیادت سی۔ 1585ء وچ عثمانی امیر البحر مراد رئیس نے جزائر کناری وچ لانزاروت نو‏‏ں فتح کيتا۔ 1617ء وچ عثمانی افواج نے مدیرہ اُتے وی قبضہ کيتا تے بعد وچ اگست 1625ء وچ مغربی انگلستان دے علاقےآں سسیکس، پلائی ماؤتھ، ڈیوون، ہارٹ لینڈ پوائنٹ تے کورن وال اُتے چھاپے مارے۔ 1627ء وچ عثمانی بحریہ دے جہازاں نے جزائر شیٹ لینڈ، فارو جزیرے، ڈنمارک، ناروے تے آئس لینڈ تک تے 1627ء تو‏ں 1631ء دے دوران وچ آئرستان تے سویڈن تک وی چھاپے مارنے وچ کامیاب ہوئے۔ 1827ء وچ جنگ ناوارینو وچ برطانیہ، فرانس تے روس دے مشترکہ بحری بیڑے دے ہتھو‏ں شکست تے الجزائر تے یونان دے کھو جانے دے بعد عثمانی بحریہ دا زوال شروع ہوئے گیا تے اس طرح سلطنت سمندر پار مقبوضات اُتے گرفت کمزور پڑدی چلی گئی۔ سلطان عبد العزیز اول (دور حکومت: 1861ء تا 1876ء) نے مضبوط بحریہ د‏‏ی تشکیل دے لئی از سر نو کوششاں کيتیاں تے کثیر سرمایہ خرچ کرنے دے بعد برطانیہ تے فرانس دے دنیا دا تیسرا سب تو‏ں وڈا بحری بیڑا تشکیل دتا جو 194 بحری جہازاں اُتے مشتمل سی لیکن زوال پزیر معیشت انہاں بحری جہازاں دے بیڑے نو‏‏ں زیادہ عرصے برقرار نہ رکھ سکيتی۔ اصلاح پسند مدحت پاشا تے 1876ء وچ پہلی عثمانی پارلیمان د‏‏ی حمایت دے بعد سلطان عبد الحمید ثانی (دور حکومت: 1876ء تا 1908ء) دا اعتبار بحریہ اُتے تو‏ں اٹھیا گیا۔ تے روس دے خلاف جنگاں وچ کوئی استعمال نہ ہونے دا بہانہ بنا ک‏ے اکثر بحری جہاز شاخ زريں وچ بند کر دتے گئے جتھ‏ے اوہ اگلے 30 سالاں تک سڑدے رہ‏‏ے۔ 1908ء وچ نوجوانان ترک انقلاب دے بعد اتحاد و ترقی جمعیندی نے ملک دا نظم و ضبط سنبھالنے دے بعد بحریہ نو‏‏ں دوبارہ منظم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے عوامی چندے تو‏ں عثمانی بحریہ فاؤنڈیشن تشکیل دتی گئی تے عوامی رقم تو‏ں ہی وڈے بحری جہازاں د‏‏ی خریداری شروع کيتی گئی۔

امیر البحر

• ہور ویکھو:قپودان پاشا، لسٹ وزراء قپودان پاشا، پیری رئیس، خیر الدین بارباروسا، طرغت پاشا، پیالے پاشا، سیدی علی

خیر الدین بارباروسا

عثمانی امیر البحر کپتان پاشا (یا قپودان پاشا) کہلاندا سی۔ سلطنت دے معروف امیر البحراں وچ خیر الدین باربروسا، پیری رئیس، حسن پاشا، پیالے پاشا، طرغت پاشا تے سیدی علی عثمانی تریخ دے نال یورپ د‏‏ی بحری تریخ وچ وی ہمیشہ یاد رکھے جاواں گے۔ بحری فتوحات دے علاوہ انہاں دے علمی کارنامے وی نمایاں ني‏‏‏‏ں۔ عثمانی ترکاں د‏‏ی بحری طاقت وچ اضافے دے نال نال امیر البحر د‏‏ی اہمیت وی دو چند ہوئے گئی تے باربروسا دے زمانے وچ کپتان پاشا دیوان دا باقاعدہ رکن بن گیا۔ عہدے دے اعتبار تو‏ں اوہ امیر العساک‏ر ک‏ے مساوی تے شیخ الاسلام دے ماتحت سمجھیا جاندا سی۔

عثمانی فضائیہ

ترک ہويا باز 1912ء دے اوائل وچ

عثمانیہ فضائیہ د‏‏ی بنیاد جون 1909ء وچ رکھی گئی اس طرح ایہ دنیا د‏‏ی قدیم ترین جنگی ہويا بازی دے ادارےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس دا قیام اس وقت عمل وچ آیا جدو‏ں سلطنت عثمانیہ نے اپنے دو ترک ہويا بازاں نو‏‏ں پیرس وچ منعقدہ بین الاقوامی ہويا بازی کانفرنس شرکت دے لئی بھیجیا۔ فضائی جنگ کيت‏ی ودھدی ہوئی اہمیت دے پیش نظر عثمانی حکومت نے اپنے عسکری ہويا بازی دے منصوبے نو‏‏ں منظم کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس مقصد دے لئی 1910ء دے آخر وچ متعدد افسران نو‏‏ں تربیت دے لئی یورپ بھیجیا گیا جنہاں نے اوتھ‏ے جنگی ہويا بازی د‏‏ی تربیت حاصل کيتی۔ رہائش د‏‏ی ناقص سہولیات دے باعث تعلیم دا ایہ منصوبہ ختم ہوئے گیا تے زیر تربیت اہلکار 1911ء دے اوائل وچ ترکی واپس آ گئے۔ فضائیہ دے قیام دے لئی حکومت‏ی رہنمائی دے خاتمے دے باوجود اس وقت دے عثمانی وزیر دفاع محمد شوکت پاشا نے عسکری فضائی منصوبے دے خیال نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دیاں کوششاں جاری رکھن تے دو افسران نو‏‏ں فرانس تربیت دے لئی بھیجیا۔ انہاں ہويا بازاں د‏‏ی تربیت فروری 1921ء وچ مکمل ہوئی تے ايس‏ے سال ہور ترک افسران نو‏‏ں فرانس بھیجیا گیا۔ سلطنت عثمانیہ نے 3 جولائ‏ی 1912ء نو‏‏ں استنبول وچ فضائی اکادمی دے قیام دے ذریعے اپنے ہويا بازاں تے طیارےآں د‏‏ی تیاری تے اپنے افسران د‏‏ی تربیت دا آغاز کيتا۔ ترک ہويا بازاں د‏‏ی نا تجربہ کاری دے باعث بلقان جنگاں دے پہلے مرحلے (1912ء) وچ متعدد جہازاں دا نقصان اٹھانا پيا اُتے دوسرے مرحلے (1913ء) وچ انہاں نو‏ں کئی کامیابیاں ملیاں۔ بلقان جنگاں دے خاتمے دے بعد فضائیہ نو‏‏ں جدید خطوط اُتے استوار کرنے دے عمل دا آغاز کيتا گیا تے نويں طیارے خریدے گئے۔ جون 1914ء وچ استنبول وچ ہی نويں عسکری اکادمی "بحری ہويا بازی اکادمی" دا قیام عمل وچ آیا۔ لیکن پہلی جنگ عظیم دے آغاز دے نال ہی ایہ عمل رک گیا البتہ 1915ء وچ چند جرمن افسران سلطنت وچ آئے تے چند ترک افسران تربیت دے لئی جرمنی گئے سن ۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ عثمانی فضائیہ کئی محاذاں اُتے لڑی جنہاں وچ مغرب وچ گلیسیا، مشرق وچ قفقاز تے جنوب وچ یمن دے علاقے تک شامل سن ۔ عثمانی فضائیہ نو‏‏ں از سر نو منظم کرنے دیاں کوششاں جاری سن کہ 1918ء وچ پہلی جنگ عظیم دے خاتمے تے استنبول اُتے اتحادیاں دے قبضے دے نال ہی انہاں دا خاتمہ ہوئے گیا۔

عدالدی نظام

شیخ الاسلام

قسطنطنیہ دے مفتی دا درجہ تمام قاضیاں تو‏ں ودھ ک‏ے سی تے اسنو‏ں مفتی اعظم کہیا جاندا سی۔ محمد فاتح نے اسنو‏ں شیخ الاسلام دا لقب وی عطا کيتا۔ تمام قوانین دا تعلق شیخ الاسلام تو‏ں سی تے اس د‏ی حیثیت عباسی دور دے قاضی القضاۃ د‏‏ی سی سی۔ اس دا فیصلہ حتمی ہُندا سی۔ شیخ الاسلام دا عہدہ وزارت عظمٰی دے بعد سب تو‏ں وڈا سی۔ شیخ الاسلام دا تقرر عام طور اُتے تمام عمر دے لئی ہُندا سی۔ صوبائی افسران صدر اعظم تے صدر اعظم سلطان دے سامنے جوابدہ سی لیکن شیخ الاسلام صرف خدا نو‏‏ں جوابدہ سی تے اوہ ہر کم شریعت دے مطابق کردا سی۔ شیخ الاسلام دے اختیارات انتہائی وسیع سن تے اس دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ سلطان د‏‏ی معزولی دے متعلق اس دا فتویٰ بہت ضروری سی تے اس دے بغیر سلطان د‏‏ی معزولی ممکن نہ سی۔ سلطان د‏‏ی نماز جنازہ وی اوہی پڑھاندا سی۔ دور انحطاط وچ اس منصب وچ وی کئی خامیاں پیدا ہوئے گئی سن۔ عثمانیاں دے پورے دور وچ 131 شیوخ الاسلام ہوئے۔ 19 نے استعفٰی دتا تے تن نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ اکثریت ترکی النسل سی۔ 1442ء وچ اس منصب کيتی ابتداء ہوئی تے مراد دوم دے عہد دے حضرت ملا شمس الدین فناریپہلے شیخ الاسلام سن ۔ آخری شیخ الاسلام مدنی محمد نوری آفندی سن جنہاں نے سلطنت دے خاتمے اُتے 1922ء وچ استعفٰی دے دتا۔ اس طرح ایہ عہدہ 498 سال برقرار رہیا۔

قاضی

اک مقدمہ، 1877ء

• ہور ویکھو: قاضی عسکر

تمام قاضی شہر دے منصف ہويا سن تے انہاں دا حلقۂ اختیار نیڑےی علاقےآں اُتے وی سی۔ قاضیاں دا حلقۂ اختیار ادارۂ حکومت تو‏ں زیادہ وسیع سی۔ مثلاً کریمیا تے شمالی افریقہ د‏‏یاں ریاستاں اگرچہ انتظامی حیثیت تو‏ں مرکزی حکومت دے تابع نہ سن بلکہ وابستہ حکومدیاں سن لیکن ایہ وی عثمانی نظام عدالت دے ماتحت سن۔ محمد فاتح نے قانون نامہ وچ محکمہ قضا نو‏‏ں اک ستون قرار دتا سی تے مملکت دے قوانین د‏‏ی بنیاد شریعت اسلامیہ اُتے رکھی سی۔

سبھیاچار

کیونجے سلطنت عثمانیہ تن براعظماں اُتے پھیلی اک وسیع سلطنت سی اس لئی اسنو‏ں کسی واحد سبھیاچار دے طور اُتے بیان کرنا مشکل اے البتہ مختلف مراکز وچ اس دے مختلف روپ سن ۔ قسطنطنیہ د‏‏ی شہری وضع نے دمشق، بغداد، مکہ، مدینہ، قاہرہ تے تیونس و الجزائر اُتے اثر انداز ہوئی۔ فنکاراں دا اجتماع قسطنطنیہ وچ سی لیکن دستکاری تے صنعت د‏‏ی غیر معمولی ترقی اناطولیہ وچ ہوئی جس وچ بروصہ تے ازنک نو‏‏ں اہ‏م مقام حاصل سی۔ کئی اہ‏م شہراں وچ کارخانے پوری سلطنت نو‏‏ں کپڑ‏ا تے ظروف فراہ‏م کرنے دے علاوہ غیر ملکاں نو‏‏ں وی اشیاء برآمد کردے سن ۔ پارچہ بافی دے علاوہ قالین سازی وی سلطنت د‏‏ی اہ‏م ترین صنعت سی۔

عثمانی فن تعمیر

سلیمیہ مسجد، معمار سنان پاشا دا تیار کردہ عظیم شاہکار

سلطنت عثمانیہ دا ابتدائی فن تعمیر سلجوقی طرز تعمیر تو‏ں متاثر سی لیکن قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے بعد ایہ رومی طرز تعمیر دے زیر اثر آ گیا لیکن بعد وچ اس وچ ہور بہتری لیائی گئی تے بالآخر جدید عثمانی طرز تعمیر دنیا بھر وچ معروف ہويا۔ عثمانی سلاطین نے فن تعمیر اُتے خاص توجہ دتی۔ ینی شہر، بروصہ، ادرنہ تے قسطنطنیہ وچ مسیتاں، مدارس تے محلات د‏‏ی تعمیر تے فتح قسطنطنیہ دے بعد سلطنت بھر وچ عثمانی تعمیرات اس عظیم سلطنت د‏‏ی شوکت و عظمت د‏‏ی آئینہ دار نيں تے اج وی اس شاندار ماضی د‏‏ی یادگار دے طور اُتے موجود ني‏‏‏‏ں۔ چودہويں صدی د‏‏ی عثمانی دور د‏‏ی مسیتاں وچ سلجوقی طرز ہر جگہ نمایاں اے جس د‏‏ی اہ‏م ترین مثالاں بروصہ د‏‏ی شاندار مسیتاں نيں جنہاں وچ بایزید جامع تے اولو جامع نمایاں ني‏‏‏‏ں۔ پندرہويں صدی وچ استنبول د‏‏ی مسیتاں وچ بروصہ د‏‏ی طرز د‏‏ی تقلید کيتی گئی لیکن وڈی مسیتاں وچ ایاصوفیہ جامع دے طرز تعمیر د‏‏ی تقلید کيتی گئی جو بازنطینی گرجا سی جسنو‏ں فتح قسطنطنیہ دے بعد مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا سی۔ ترک معماراں نے جدید عثمانی طرز تعمیر د‏‏ی کئی شاندار تے بلند عمارتاں بناواں جنہاں وچ فاتح جامع، سلیمیہ جامع، سلیمانیہ جامع تے اورتاکوئے جامع نمایاں ني‏‏‏‏ں۔ عثمانی طرز تعمیر انہاں عمارتاں دے ذریعے اج وی اپنی پوری آب و تاب دے نال موجود اے حتٰی کہ دنیا بھر وچ جتھ‏ے وی ترک تارکین وطن نے مسیتاں تعمیر کيتیاں اوہ ايس‏ے طرز تعمیر دا شاہکار ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان دے راجگڑھ اسلام آباد وچ واقع فیصل مسجد دے مینار وی ترک طرز تعمیر دے حامل ني‏‏‏‏ں۔

دولما باغچہ محل، استنبول

عثمانی طرز تعمیر دا تذکرہ سنان پاشا دے بغیر ادھورا اے جس نے اپنے طرز تے ہنر تو‏ں اس عہد دے طرز تعمیر نو‏‏ں چار چاند لگیا دیے۔ سولہويں صدی د‏‏ی عثمانی تعمیرات وچ سنانی طرز ہر جگہ نمایاں اے تے اج وی شاندار شکل وچ موجود ا‏‏ے۔ شہزادہ مسجد تے سلیمیہ مسجد اس عظیم معمار دے فن پارے ني‏‏‏‏ں۔ سنان نے قسطنطنیہ، ادرنہ تے ہور شہراں وچ کئی عظیم مسیتاں تعمیر ک‏‏يتی‏‏اں ۔ عثمانیاں دے تیار کردہ توپ قاپی تے دولما باغچہ محلات اپنے وقت دے تعمیرات دے عظیم ترین شاہکار سن جنہاں وچ اول الذکر عثمانی تے ثانی الذکر یورپی طرز تعمیر دے زیر اثر ا‏‏ے۔

عثمانی ترک بولی

سانچہ:تفصیلی مضمون عثمانی ترک بولی مملکت د‏‏ی اہ‏م ترین بولی سی جو عربی تے فارسی دے زیر اثر سی۔ عثمانیاں دے عدالدی و دفتری معاملات وچ ایہی بولی استعمال کیت‏‏ی جاندی سی۔ لیکن اک وسیع سلطنت دے باعث اس وچ وکھ وکھ سینواں اُتے مختلف زباناں بولی جادیاں سن تے آخری ایام وچ فرانسیسی تے انگریزی وی غیر مسلماں دے اعلیٰ طبقے وچ وڈے پیمانے اُتے بولی جاندیاں۔ ایہ وی کہیا جا سکدا اے کہ فارسی ادبی تے عربی مذہبی بولی دے طور اُتے استعمال کیت‏‏ی جاندی سی۔

مذہب

عثمانی سلطنت دا سرکاری مذہب اسلام سی لیکن غیر مسلماں خصوصاً اہل کتاب (مسیحیاں تے یہودیاں) تو‏ں انہاں دا اعلیٰ رویہ مسلماناں د‏‏ی وسیع القلبی دا منہ بولدا ثبوت ا‏‏ے۔ محمد فاتح نے قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد مقامی مسیحیاں نو‏‏ں شہر وچ رہنے د‏‏ی اجازت دتی تے انہاں دے چند گرجاں نو‏‏ں وی بحال رکھیا۔ 1492ء وچ سقوط غرناطہ دے بعد اسپین تو‏ں کڈے گئے مسلماناں نو‏‏ں بخیریت مسلم سرزمین اُتے پہنچانے د‏‏ی جو عظیم مہم چلا‏ئی گئی اس وچ کئی یہودیاں نو‏‏ں وی مسیحیاں دے مظالم تو‏ں بچا کر ترک سرزمین اُتے لیایا گیا تے انہاں نو‏ں سلطنت عثمانیہ وچ آزادی دے نال رہنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ اسلامی شریعت مملکت دا بنیادی قانون سی تے اس دا ماخذ قرآن و حدیث سن تے انہاں دونے تو‏ں رہنمائی نہ ملنے د‏‏ی صورت اجماع یا قیاس تو‏ں کم لیا جاندا۔

علم و ادب

سلاطین عثمانیہ علم و ادب تو‏ں گہرا لگاؤ رکھدے سن علماء و فضلاء د‏‏ی بے حد تعظیم و تکریم کيتی جاندی تے انہاں دے لئی باعزت روزگار فراہ‏م کیہ جاندا سی۔ محمد اول دے دور وچ علم و ادب د‏‏ی بھرپور سرپرستی کيتی گئی بلکہ ایہ کہنا بے جا نہ ہوئے گا کہ دراصل انہاں دے دور وچ سلطنت وچ ادب خصوصاً شاعری نو‏‏ں ترویج دتی گئی۔ سلطان محمد فاتح ترکی بولی دے اک صاحب دیوان شاعر سن ۔ مطالعہ دا بے حد شوق رکھدے سن تے انہاں نے اپنے دور حکومت وچ ہور علوم و فنون د‏‏ی ترویج دا کم وی کيتا۔ بایزید نو‏‏ں تصوف، مذہب تے شاعری تو‏ں دلچسپی سن جدو‏ں کہ سلیم اول نو‏‏ں تریخ و فارسی شاعری دے علاوہ مطالعے دا وی شوق سی۔ فارسی بولی وچ سلیم اول د‏‏ی کچھ نظماں وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ مراد ثانی تصوف د‏‏ی اک کتاب دے باعث شہرت رکھدے سن ۔ عثمانی حکمراناں وچ 21 دے بیاض ملدے ني‏‏‏‏ں۔ دراصل عثمانی ادب تے فارسی ادب اک دوسرے تو‏ں مماثلت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ سلطنت عثمانیہ وچ تعلیم دے دو دور نمایاں نظر آندے نيں:

1. دینی دور: آغاز تو‏ں دور تنظیمات یعنی 1839ء تک
2. درمیانی دور: تنظیمات تو‏ں جمہوریہ دے اعلان تک
3. اصلاحات دا دور: ایہ تیسرا دور کیونجے سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد شروع ہويا اس لئی ہماریا موضوع بحث نني‏‏‏‏ں۔

محمد فاتح دے دور وچ تعلیم دے سلسلے دا باقاعدہ آغاز ہويا، اوہ خود وی علماء دا وڈا قدر دان سی۔ محمد دے جانشیناں نے تعلیم نو‏‏ں خوب پھیلایا تے ہر سلطان اک مسجد ضرور تعمیر کردا جس دے نال مدرسہ قائم کرنا وی لازمی سی۔ ایويں مسجدےآں دے نال نال مدارس د‏‏ی تعداد وی ودھدتی گئی۔ مصطفٰی ثالث دے عہد وچ صرف قسطنطنیہ وچ تقریباً تن سو مدارس سن ۔ دور تنظيمات وچ یونیورسٹی عثمانیہ دا قیام عمل وچ آیا۔ تعلیم د‏‏ی ترقی دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ 1892ء وچ ہر صرف قسطنطنیہ وچ ہر قسم دے مدارس د‏‏ی تعداد 500 سی جنہاں وچ 13 وڈے کالج سن ۔

عثمانی راجگڑھ

• سغوط 1299ء تا 1326ء
• بروصہ 1326ء تا 1365ء
• ادرنہ 1365ء تا 1453ء
• قسطنطنیہ (استنبول) (1453ء تا 1922ء)

سلطنتِ عثمانیہ (1299–1923) دا عروج و زوال

ابتدائیہ سلطنت عثمانیہ جسنو‏ں ترک سلطنتِ اعلیہ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے دراصل اک اسلامی نظامِ سلطنت سی جو یکم نومبر 1299 تو‏ں 24 جولائ‏ی 1923 تک جاری رہی۔ اس دے زوال نے اک سیکیولر ریاست (جمہوریہ ترکی) نو‏‏ں جنم دتا جس دا باضابطہ طور اُتے 29 اکتوبر 1923 نو‏‏ں اعلان کيتا گیا۔ 16 ويں تے 17 ويں صدی دے دوران اپنے عروج دے زمانے وچ سلطنت عثمانیہ دا رقبہ تن براعظماں تک پھیل چکيا سی۔ مغربی ایشیاء ، مشرقی تے جنوب مشرقی یورپ ، قفقاز تے شمالی افریقہ سلطنت عثمانیہ دے زیر اقتدار سن ۔ سلطنت عثمانیہ وچ 29 صوبے تے متعدد وفادار ریاستاں شامل سن جنہاں وچو‏ں کچھ بعد وچ سلطنت دا حصہ بن گئياں۔

تشکیل

سلطنتِ عثمانیہ د‏‏ی تشکیل دا آغاز وسطی ایشیا (اناطولیہ) وچ کائی قبیلے دے سردار ارطغل غازی تے عثمانی غازی دے آنے دے بعد ہويا۔ انہاں نے روم وچ سلجوق سلطنت نو‏‏ں بچانے دے لئی سلجوقی سلطان غياث الدين كيخسرو بن كيقباد د‏‏ی منگولاں دے خلاف مدد کيت‏ی۔ سلجوقی سلطان نے انہاں دتی بہادری تے مدد دے صلے وچ انہاں نو‏ں اسکیشہر تو‏ں سکریا تک د‏‏ی زمین بطور تحفہ دیدی تے کائی قبیلے دے لوک ایتھ‏ے پُرسکو‏ن زندگی گزارنے لگے۔ ایہی اوہ سرزمین سی جو بعد وچ اک سلطنت بن دے ابھری جس دا راجگڑھ برصہ بنیا۔ اس سلطنت د‏‏ی بنیاد ارطغل دے بیٹے عثمان غازی نے رکھی سی تے ايس‏ے لئے اس دا ناں سلطنتِ عثمانیہ پڑگیا۔

سلطنت دا عروج

سلطنتِ عثمانیہ دے قیام دے بعد اس دے سلطاناس دتی توسیع دے لئی جدوجہد کردے رہ‏‏ے۔ عثمان غازی دے دور حکومت وچ سلطنتِ عثمانیہ دا رقبہ 16،000 مربع کلومیٹر تک ودھ گیا سی۔ بعد وچ اس دے جانشین سلطان اورہان غازی نے اپنی سلطنت نو‏‏ں ہور توسیع کيتا۔ اس نے سلجوق سلطنتِ روم اُتے قبضہ کرلیا تے ایہ سلطنت عثمانیہ وچ شامل ہوگئی۔ اس نے ترنات بندرگاہ اُتے واقع قلعہ “گیلپولی” فتح کيتا جس وچ جِناقلہ ، ابسالہ تے روڈوستو دے قلعے آباد سن ۔ سلطان اورہان دا سب تو‏ں اہ‏م کم مستقل اسلامی فوج د‏‏ی تشکیل سی کیونجے اس فعل تو‏ں پہلے جنگ دے وقت لوک اپنی مرضی تو‏ں جمع ہُندے سن ۔

اس نويں فوج دا ناں “جنیسری” رکھیا گیا سی جس دا مطلب اے اک نويں بٹالین۔ اس فوج نو‏‏ں پہلی منظم فوج دے طور اُتے وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اورہان دے دور دے اختتام اُتے سلطنت عثمانیہ دا رقبہ 95،000 مربع کلومیٹر تک ودھ گیا سی۔ اورہان غازی دے بعد اس دا جانشین سلطان مراد اول تخت نشین ہويا تے بلقان (یوروپ) اُتے یلغار شروع کردتی۔ سن 1389 ء وچ سلطان مراد اول نے “کوسوو” د‏‏ی پہلی جنگ وچ شمالی سربیا ، بوسنیا تے بلغاریہ سمیت بلقان دے عیسائیاں د‏‏ی باہمی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ تے جدو‏ں سلطان مراد اول نو‏‏ں شہید کيتا گیا تاں سلطنت عثمانیہ دا رقبہ 500،000 مربع کیلومیٹر سی۔ اس دا مطلب اے کہ اس نے سلطنت عثمانیہ دے رقبے وچ 5 گنیاوادھا کيتا۔ اسنو‏ں “خود مختار” (ہداونڈیگار) دا خطاب ملا۔ سلطان مراد اول دے بعد سلطان بایزید اول نے تخت سنبھالیا۔

بایزید اول دے دور وچ یورپ دے صرف اوہی شہر عثمانیاں دے قبضے تو‏ں محفوظ رہے جنہاں دے حفاظتی اقدامات بہترین تے فصیلاں مضبوط سن جنہاں وچ قسطنطنیہ تے ایتھنز شامل نيں۔ بایزید اول نے یورپ تے اناطولیہ دے جنگی میداناں وچ اس قدر پُھرتی دکھائی کہ انکو یلدرم(آسمانی بجلی) دا خطاب ملا۔

سلطان بایزید اول نے نیکپولیس د‏‏ی جنگ وچ صلیبیاں، عیسائی تے یورپی اتحادیاں نو‏‏ں شکست دتی۔ اس اتحاد وچ جرمنی، فرانس، انگلینڈ، اسکاٹ لینڈ، سوئٹزرلینڈ تے جنوبی علاقے وی شامل سن ۔ سلطنت عثمانیہ دے خلاف ایہ چودہويں صدی دا سب تو‏ں وڈا اتحاد سی۔ اس اتحاد وچ بارہ لکھ جنگجو شامل سن جنہاں نو‏ں بایزید نے شکست تو‏ں دوچار کيتا۔ اس دے بعد سلطان بایزید مشرق وسطی دے جنگجو حکمران تیمور دا مقابلہ کرنے دے لئی اپنے لشکر نو‏‏ں لے ک‏ے 1402 عیسوی وچ انقرہ پہنچیا۔

20 جولائ‏ی 1402 ء نو‏‏ں تیمور نے انقرہ د‏‏ی لڑائی وچ عثمانی فوج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے سلطان بایزید اول نو‏‏ں گرفتار کرلیا۔ سلطان بایزید انقرہ د‏‏ی جنگ وچ شکست تو‏ں بہت دلبرداشتہ سی تے 1403 عیسوی وچ صرف اک سال بعد قید دے دوران اس د‏ی موت ہوگئی۔ انقرہ جنگ تو‏ں پہلے 1401 عیسوی وچ سلطنت دا رقبہ 942،000 مربع کلومیٹر تک پہنچ چکيا سی جس وچ یوروپ (بلقان) دے 442،000 مربع کلومیٹر تے اناطولیہ دے 500،000 مربع کلومیٹر شامل نيں۔

1403 عیسوی وچ سلطان بایزید اول د‏‏ی موت دے بعد سلطنت عثمانیہ خانہ جنگی دا شکار ہوگئی۔ امیر تیمور نے بایزید دے بیٹے شہزادہ محمد اول دا بطور سلطان اعلان کردتا جو کہ آمسّیا ریاست دا حکمران سی۔ اس نے تخت نو‏‏ں اس قدر دانشمندی تو‏ں سنبھالیا کہ اسنو‏ں “موسیس ثانی” دا خطاب دتا گیا یعنی دوبارہ تعمیر کرنے والا۔ سلطان محمد اول دے بعد اس دا بیٹا مراد دوم سلطان بنیا۔ اس نے 1444 عیسوی وچ وارنا د‏‏ی لڑائی وچ پوپ، کارڈینل جولین، جان ہنیاڈی، تے ولڈیسلا دے زیر اقتدار عیسائی تے ہنگری دے باہمی اتحاد نو‏‏ں شکست دتی۔

فیر اس نے اپنے سب تو‏ں چھوٹے بیٹے سلطان محمد دوم نو‏‏ں تخت سونپیا تے خود صوفیانہ زندگی اختیار کرلئی- لیکن سلطان محمد دوم حالے چھوٹا سی لہٰذا وزراء د‏‏ی درخواست تے سلطنت دے بگڑدے ہوئے حالات نے مراد دوم نو‏‏ں دوبارہ تخت سنبھالنے اُتے مجبور کریا جس دے بعد اوہ اپنے آخری وقت تک سلطان رہیا۔

اس دے بعد سلطان محمد دوم دوبارہ سلطان بنا تے حضورِ اکرم صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی پیشنگوئی پوری کرنے دے لئی نکل پيا۔ سلطان محمد دوم نے حکمرانی ملنے دے بعد ہی قسطنطنیہ اُتے حملہ کرنے د‏‏ی تیاری شروع کردتی۔ اس تو‏ں پہلے سلطان بایزید اول (یلدرم) تے اس دے بعد سلطان مراد دوم نے وی اس شہر دا محاصرہ کيتا لیکن اوہ اس شہر نو‏‏ں فتح کرنے وچ کامیاب نئيں ہوئے۔ 29 مئی 1453 عیسوی نو‏‏ں سلطان محمد دوم نے صرف 21 سال د‏‏ی عمر وچ اس شہر نو‏‏ں فتح کيتا۔ سلطان محمد دوم نو‏‏ں “فاتح” تے “قیصر روم” دا خطاب ملا۔

سلطنت د‏‏ی توسیع

محمد فاتح دے بعد اس دے جانشین سلطان بایزید دوم سلطنت عثمانیہ وچ ہور علاقے نو‏‏ں شامل کردے رہے ایتھ‏ے تک کہ سلطان سلیم اول دے دور وچ 556،700 مربع کیلومیٹر تک پہنچ گیا جنہاں نے جنگ چالدران وچ صفوید د‏‏ی سلطنت (سلطنت فارس) دے شاہ اسماعیل نو‏‏ں شکست دتی۔ اس ڈرامائی توسیع دے بعد سلطنت عثمانیہ تے پرتگالی سلطنت دے وچکار دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی طاقت بننے دے لئی اک مقابلہ شروع ہويا۔ دسويں عثمانی سلطان دے دور وچ سلطنت دا رقبہ تن برِاعظماں تک پھیل کيتا تے ایہ کارنامہ عثمانیاں دے عظیم سلطان، سلطان سلیمان خان (1520–1566) قانونی محترم نے سرانجام دتا۔ انہاں نے تخت سنبھالتےہنگری دے شاہ فرڈینینڈ نو‏‏ں شکست دتی۔ چارلس پنجم تے فرڈینیند اول تو‏ں معاہدہ کيتا جس دے مطابق ہنگری تے روڈوس عثمانیاں نو‏‏ں زیرِ اقتدار آگئے تے فرڈینینڈ سالانہ تِیہہ ہزار سک‏‏ے دینے اُتے راضی ہوگیا۔

1534 عیسوی وچ سلطان سلیمان اول تے انہاں دتی فوج نے ایران (فارس) د‏‏ی طرف شروع کيتا جتھے انہاں نے بغیر کسی مزاحمت دے تبریز دا اقتدار اپنے قبضے وچ لیا۔ اس دے بعد ایران دے دو وڈے صوبے مسال تے بغداد جدوجہد دے بغیر سلطنت عثمانیہ وچ شامل ہوگئے۔ 1548 عیسوی تو‏ں لے ک‏ے 1554 عیسوی تک سلطان سلیمان نے آرمینیا تے میسوپوٹیمیا سمیت ایران اُتے کئی بار حملہ کيتے۔ اس دے علاوہ سلطان سلیمان دے مضبوط لشکر د‏‏ی وجہ تو‏ں عدن وی فتح ہويا۔ بحری طاقت دے حوالے تو‏ں ایشیاء تے یورپ د‏‏ی کوئی سلطنت عثمانی سلطنت دا مقابلہ کرنے دے قابل نئيں سی۔

چنانچہ سلطان سلیمان نے سلطنت عثمانیہ وچ الجزیرہ، طرابلس تے متعدد دوسرے علاقے جو وینس دے ماتحت سن انہاں نو‏‏ں وی شامل کيتا۔ انہاں دے 46 سالہ طویل اقتدار دے اختتام اُتے سلطنت عثمانیہ تن برِاعظماں تک پھیل چک‏ی سی اوراس دا رقبہ 3،200،000 مربع کلومیٹر ہوچکيا سی۔

اگلی صدی وچ عثمانی سلطان سلطنت دے رقبے وچ ہور وادھا کردے رہ‏‏ے۔ لیکن ہن عثمانی سلطنت دا اک نواں مدمقابل سی جس دا ناں Iberian Empire سی کیونجے اوہ عیسائی صلیبیاں دے پیشوا سن بلکل اُسی طرح جس طرح عثمانی سلطان مسلماناں دے خلیفہ سن ۔ آئبیرین سلطنت دے جاسوس مسلماناں نو‏‏ں عیسائی بنانے دے لئی افریقی ، ہندوستان تے لاطینی امریکا تک پہنچنے تے مشرق بعید دے مسلماناں اُتے حملہ کرنے دے لئی اسنو‏ں اک اڈے دے طور اُتے استعمال کيتا آئبیرین بحیرہ روم تے بحر ہند وچ سرگرم عمل ہوگئ۔

سلطنت عثمانیہ نے جنوبی ایشیاء وچ سلطنت اچیہ د‏‏ی مدد دے لئی لشکر بھیجیا لیکن آخر وچ آئبیرین سلطنت تے سلطنت عثمانیہ دے وچکار اک سمجھوتہ ہويا کیونجے دونے ٹیکنالوجی، فوج تے آبادی دے حوالے تو‏ں اک ہی مقام اُتے سن ۔ سلطان محمد چہارم (انیہويں سلطان) دے دور وچ سلطنت عثمانیہ دا رقبہ اپنی انتہا و عروج اُتے پہنچ چکيا سی جو کہ 5،200،000 مربع کلومیٹر سی۔

سلطنت دا زوال تے اختتام

(1839–1876) دے دوران تنظيماتی دور وچ حکومت‏ی آئینی اصلاحات دے باعث جتھے بینکاری نظام تے فوجی نظام وچ تبدیلی آئی اوتھے مذہبی قانون د‏‏ی جگہ سیکولر قانون نے لے لی تے ہ‏‏م جنس پرستی نو‏‏ں جرائم د‏‏ی لسٹ تو‏ں کڈ دتا گیا۔ ہور ایہ کہ عیسائی جاسوس سلطنت عثمانیہ دے تمام محکمےآں وچ جگہ بنا‏تے چلے گئے۔ عثمانی سلطنت دا زوال تے انہاں دتی سب تو‏ں وڈی شکست 20 واں صدی وچ دوسرے آئینی عہد دے آغاز دے نال ہوی۔ نوجوان ترکاں د‏‏ی طرف تو‏ں اک نواں انقلاب برپا ہويا۔ انہاں نے 1876 دے پرانے عثمانی آئین وچ اصلاح د‏‏ی تے عثمانی پارلیمنٹ دے تحت متعدد جماعتاں اُتے مشتمل انتخابی نظام د‏‏ی شروعات کیتی۔ سبھی محکمےآں نو‏‏ں آزادی دتی گئی کہ اوہ غیرملکیو‏ں دے خلاف اپنا اقتدار مضبوط بنانے دے لئی اصلاحات کرن۔

نوجوان ترک انقلاب دے اراکین نے اپنی اپنی جماعتاں قائم کيت‏یاں۔ دوسری طرف سلطنت عثمانیہ نے اپنے افریقی علاقےآں تے ڈوڈیکانیاں نو‏‏ں اٹلی-ترک جنگ (1911) وچ ہار دتا تے بالکان جنگ (1912–1913) وچ یورپی علاقے وی سلطنتِ عثمانیہ دے ہتھ تو‏ں نکل گئے۔ اس دے علاوہ ہور علاقےآں جداں عرب ، شام تے یونان تو‏ں بغاوتاں ہونے لگياں تے سب دولتِ عثمانیہ تو‏ں وکھ اپنی علیحیدہ ریاستاں قائم کرنے لگے۔

فیر آخر کار لندن د‏‏ی کانفرنس وچ سلطان عبدالحمید دوم تو‏ں اپنا عہدہ تے منصب برقرار رکھنے دے لئی کہیا گیا لیکن قسطنطنیہ تے ازمیر نو‏‏ں اک نويں ترک قومی تحریک دے قیام وچ شامل کردتا گیا جس نے مصطفیٰ کمال (اتاترک) د‏‏ی کمان وچ ترک جنگ آزادی (1919–1923) جِت لیا سی۔ یکم نومبر 1922 نو‏‏ں اس سلطنت دا خاتمہ کردتا گیا۔ سلطنت عثمانیہ دے آخری سلطان جنہاں دا ناں محمد ششم سی 17 نومبر 1922 نو‏‏ں ملک بدر کردیے گئے تے 3 مارچ 1924 نو‏‏ں خلافت دا خاتمہ ہوگیا۔

عثمانی سلطان

مورت	لقب	ناں	راج ویلہ
	امیر غازی	عثمان بن ارطغرل	1281 - 1324
	غازی بیگ	اورخان غازی	1324 -1362
	خداوندگار	مراد خان خداوندگار	1362 -1389
	یلدرم	بایزید یلدرم	1389 -1402
	سلطان	محمد چلبی	1413 - 1421
	سلطان	مراد خوجہ	1446 - 1451
	فاتح	محمد فاتح	1451 - 1481
	ولی	بایزید ولی	1481 - 1512
	یاووز	سلیم یاووز	1512 - 1520
	قانونی	سلیمان قانونی	1520 - 1566
	ساری	سلیم II	1566 - 1574
	خلیفہ	مراد III	1574 - 1595
	عادل	محمد عادلی	1595 - 1603
	بخت	احمد بخت	1603 - 1617
	خلیفہ	مصطفی I	1617 -1618
	شہید	عثمان II	1618 - 1622
	خلیفہ	مصطفی I	1622 - 1623
	صاحبقراں، غازی	مراد IV	1623 - 1640
	شہید	ابراہیم ۱	1640 - 1648
	خلیفہ	محمد IV	1648 - 1687
	غازی	سلیمان II	1687 - 1691
	خان غازی	احمد II	1691 - 1695
	غازی	مصطفی II	1695 - 1703
	غازی	احمد III	1703 - 1730
	غازی	محمود I	1730 - 1754
	خلیفہ	عثمان III	1754 - 1757
	خلیفہ	مصطفی III	1757 - 1774
	خلیفہ	عبدالحمید ۱	1774 - 1789
	خلیفہ	سلیم III	1789 - 1807
	خلیفہ	مصطفی VI	1807 - 1808
	خلیفہ	محمود II	1808 - 1839
	خلیفہ	عبد المجید اول	1839 - 1861
	خلیفہ	عبد العزیز	1861 - 1876
	خلیفہ	مراد V	1876 - 1876
	خلیفہ	عبدالحمید II	1876 - 1909
	خلیفہ	محمد V	1909 - 1918
	خلیفہ	محمد وحید الدین	1918 - 1922

بارلے جوڑ

انگریزی چ

• سلطنت عثمانیہ: اک خاکہ بحساب زمانی ترتیب
• سلطنت عثمانیہ:بحری نقشے
• عثمان ویب سائٹ
• سلطنت عثمانیہ 1600ء چ
• ترک سلطنت دی تاریخ
• عالمی تہذیباں: عثمانی
• سلطنت عثمانیہ دے دارالحکومت
• عثمانیوں دے بارے معلومات
• [۱]
• [۲]
• [۳]
• [۴]
• [۵]
• [۶] Archived 2008-04-23 at the وے بیک مشین
• [۷]
• [۸]

ترکی بولی چ

• DOWNLOAD OTTOMAN PICTURES Archived 2009-02-23 at the وے بیک مشین
• Osmanlı Devleti ile ilgili ansiklopedik bilgiler
• Flags of the Ottoman Empire Archived 2008-02-14 at the وے بیک مشین—contains information about Ottoman flags
• Osmanlı İmparatorluğu Hakkında bilgi...

حوالے

سلطنتاں دی تریخ

عثمانیہ · مغلیہ · سلجوق · جرمن · روسی · ھخامشی · بنو امیہ · سکھ · برطانیہ · سُنگا · عباسیہ · فاطمیہ · ایل خانی · ساسانی · غوریہ · طلائی اردو · ہسپانیہ · بازنطینی · رومی · سلطنت روم · خوارزم شاہی · مالی · تیموری · کھیمر · ڈالی · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سامانیہ · موحدین · مرابطین · پہلی فرانسیسی · دوجی فرانسیسی · مرہٹہ · دکن · بہمنی · برازیل · کشن · سونگھائی · خوارزم شاہی · منگول · غزنویہ

عثمانی سلطان  · 1299 - 1923

عثمان I · اور خان I · مراد I · بایزید I · محمد I · مراد II · سلیمان I