فرانسیسی استعماری سلطنت

فرانسیسی استعماری سلطنت Empire colonial français
1534–ہن تک
جھنڈا
وکھ-وکھ صدیاں وچ فرانسیسی قبضے اتے راج علاقے
حیثیت	استعماری سلطنت
راجگڑھ and largest city	پیرس
• ایوان بالا	بوربوں بوناپارتے
تاریخ
• قیام	1534
• کارتیئر نے گاسپے کھاڑی اتے فرانسیسی جھنڈا گڈیا	24 جولائی 1534
• نپولیئن بوناپارت ولوں لوئیزیانا دی خرید	30 اپریل 1803
• ونواتو دی آزادی	30 جولائی 1980
• خاتمہ	ہن تک
رقبہ
۲۴٬۳۴۷٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۹٬۴۰۰٬۰۰۰ مربع میل)
موجودہ حصہ	اج دے دیس الجزائر سانچہ:Country data انٹارکٹکا بنین برکینا فاسو کمبوڈیا کیمرون کینیڈا وسطی افریقہ لوکراج چاڈ کوموروس جمہوریہ کانگو جبوتی سانچہ:Country data ڈومینکن فرانس گیبون گنی ہیٹی بھارت آئیوری کوسٹ لاؤس لبنان لیبیا سانچہ:Country data مڈاگاسکر سانچہ:Country data ماریٹینیا موریشس مالی مراکش نائجر سینیگال سانچہ:Country data سیشیل شام ٹوگو تیونس سانچہ:Country data ونواتو ویتنام ریاستہائے متحدہ امریکہ

فرانسیسی استعماری سلطنت 17ویں صدی توں پچھیترے 1960 دے دہاکے تک فرانسیسی راج ہیٹھ رہن والے علاقےآں دے گروہ نوں کیہا جاندا اے۔ 19ویں اتے 20ویں صدیاں وچ فرانسیسی سامراج برطانوی سلطنت توں بعد دنیا دا دوجا سبھ توں وڈا سامراج سی۔ 1920 اتے 1930 دہاکیاں دے سکھراں اتے اس دا کل رقبہ 23,347,000 مربع کلومیٹر (4,767,000 مربع میل) سی۔ فرانس نوں ملا کے فرانسیسی مختیاری ہیٹھلے علاقیاں دا رقبہ 24,018,575 مربع کلومیٹر (4,980,000 مربع میل) سی جو دھرتی دے کل زمینی رقبے دا دسواں حصہ اے۔ اس دی حاکمیت نے انگریزی، سپینی، پرتگالی اتے ڈچ سمیت فرانسیسی نوں اک بہت ہی پرچلت اسعتماری یورپی بولی بنا دتا۔

فرانسیسی نو آبادیات‏ی سلطنت دے تاریخی مقبوضات

فرانسیسی نو آبادیات‏ی سلطنت یا فرانسیسی استعماری سلطنت (انگریزی: French Colonial Empire) ستارہويں صدی دے اوائل تو‏ں لے ک‏ے 1960ء د‏‏ی دہائی تک یورپ تو‏ں باہر اُنہاں خطےآں مشتمل سلطنت سی جو فرانس دے زیر قبضہ سن ۔ 19 ويں تے 20 واں صدی وچ فرانس د‏‏ی نو آبادیات‏ی سلطنت سلطنت برطانیہ دے بعد دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی استعماری قوت سی۔ 1920ء تے 1930ء د‏‏ی دہائی وچ اپنے عروج دے زمانے وچ فرانس دے مقبوضات دا کل رقبہ 24،500،000 مربع کلومیٹر (4،767،000 مربع میل) سی۔ ملک فرانس دا رقبہ شامل کيتا جائے تاں ایہ رقبہ 24،500،000 مربع کلومیٹر (4،980،000 مربع میل) بن جاندا اے جو زمین دے کل ارضی رقبے دا 17.7 فیصد بندا ا‏‏ے۔

عہد دریافت (Age of Discovery) وچ ہسپانیہ تے پرتگال د‏‏ی کامیابیاں دے بعد برطانیہ دے خلاف برتری د‏‏ی حریفانہ کشاکش وچ فرانس نے شمالی امریکا، غرب الہند تے ہندوستان وچ نو آبادیاں قائم کيت‏یاں۔ 18 ويں صدی دے اواخر تے 19 ويں صدی دے اوائل وچ برطانیہ دے خلاف جنگاں دے سلسلے وچ فرانس نو‏‏ں شکستاں دا سامنا کرنا پيا تے انہاں براعظماں وچ اس دے استعماری عزائم نو‏‏ں زبردست دھچکيا پہنچیا۔ 19 ويں صدی وچ فرانس نے افریقا تے جنوب مشرقی ایشیا وچ نويں مقبوضات اپنی قلمرو وچ شامل کیتے۔ جنگ عظیم دوم وچ نازی جرمنی د‏‏ی جانب تو‏ں فرانس اُتے جارحیت تے قبضے دے باوجود وی انہاں نو آبادیاں وچو‏ں چند اُتے فرانس دا قبضہ برقرار رہیا۔

جنگ دے بعد استعماریت مخالف تحریکاں دا آغاز ہويا جنہاں نے فرانسیسی اختیار نو‏‏ں للکارنا شروع کر دتا۔ 1950ء د‏‏ی دہائی وچ تے 1960ء دے اوائل وچ فرانس نے نو آبادیاں اُتے قبضہ برقرار رکھنے دے لئی ویت نام تے الجزائر وچ ناکا‏م جنگاں لڑاں۔ 1960ء د‏‏ی دہائی دے خاتمے تک فرانس د‏‏ی بیشتر نو آبادیات آزادی حاصل کر چکیاں سن البتہ چند جزیرے تے مجمع الجزائر سمندر پار خطےآں د‏‏ی حیثیت تو‏ں فرانس وچ شامل رہ‏‏ے۔ انہاں دا رقبہ 123،150 مربع کلومیٹر (47،548 مربع میل)بندا اے جو 1939ء تو‏ں پہلے د‏‏ی فرانسیسی استعماری سلطنت دا محض 1 فیصد بندا ا‏‏ے۔ ایہ تمام علاقے قومی سطح اُتے مکمل سیاسی نمائندگی تے مختلف نوعیت د‏‏ی قانونی خود مختاری دے وی حامل نيں۔

اہلِ_افریقہ_یورپین_کی_آمد تو‏ں پہلے پس ماندہ, تے غیرترقی یافتہ نہ سن , جداں کہ یورپ د‏‏ی جانب تو‏ں دسیا جاندا اے , بلکہ اوتھ‏ے وڈی باشعور اقوام بسدیاں سن جنہاں نے تہذیباں تے مملکتاں قائم کيت‏یاں, لیکن یورپی استعمار وڈی مہارت تو‏ں انہاں د‏‏ی پردہ پوشی وچ کامیاب ٹھہرا, بلکہ ہمیشہ انہاں نے اسنو‏ں پس ماندہ براعظم دے طور اُتے یاد کيتا تے اپنی فلماں کتاباں دے ذریعے اذہان وچ ایہ گل راسخ کر دتی کہ افریقہ غیرمہذب تاریدی ميں ڈُبیا براعظم تھا, جتھے وحشی آدمخوراں د‏‏ی ٹولیاں بسدیاں سن جو صحراواں تے جنگلاں وچ گھمدی پھرتاں نيں۔ حالانکہ کہ یورپی قابضین نے جدو‏ں افریقہ اُتے اپنے قدم جمانے شروع کيتے تاں نہ ہی اوہ تاریک براعظم سی تے نہ ہی اس دا باشندے اس قدر پسماندہ کہ استعماری قوتاں نو‏‏ں مٹھی بھر اناج یا میٹھی چیزاں دے لئی خوش آمدید کہندی پھراں, بلکہ اوہ عظیم تہذیباں دے مالک تے اعلیٰ اقدار دے حامل سن , جنہاں نو‏ں یورپی استعمار نے اپنے اسلحہ دے زور اُتے اپنی غلامی اُتے مجبور کيتا- انھاں وچو‏ں اک مملکت "ماندنجو " اے جس دے قائد_امام_ساموری_توری سن ۔ ایہ امام مجاہد ساموری توری افریقی مسلماناں دے زعماء وچو‏ں اک نيں, جنہاں نے مغربی افریقہ وچ استعمار د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے تے بعد وچ اہ‏م کردار ادا . .

امام ساموری دے ابتدائی حالات زندگی

ساموری توری ۱۸۳۰ ء وچ جمہوریہ گنی وچ پیدا ہوئے ساموری نے بچپن وچ اپنے والد" لافیا توری" تو‏ں دینی تعلیم حاصل کيتی, تے مرابطین دے ہتھو‏ں اپنی تعلیم مکمل د‏‏ی مرابط شیخ نے اس نوجوان د‏‏ی سوچ تے نفسیات اُتے گہرا اثر مرتب کيتا تے شاید تب ہی انھاں نے ایہ طے ک‏ر ليا ہوئے کہ جے حالات انہاں دا نال داں تاں مرابطین د‏‏ی طرز اُتے اک مملکت قائم کرن گے ۔ جدو‏ں انہاں د‏‏ی عمر 18 سال ہوئے ئی تاں والد نے اپنے دوست دے پاس ساحل عاج بھیجیا تاکہ اوتھ‏ے تو‏ں اسلحہ د‏‏ی تجارت سیکھ سک‏‏ے اس دوران ساموری نے اسلحہ دے حصول د‏‏ی جگہاں دے بارے وچ معلومات حاصل کيتياں ۔اس دوران انھاں نے مغربی افریقہ دے مختلف علاقےآں د‏‏ی جانب سفر کيتا تے اوتھ‏ے دے قبیلے تے معاشرتی نظام دا جائزہ لینے دا موقع ملا. .

مملکت دے قیام د‏‏ی جانب سفر:

ساموری توری کےنزدیک اک ایسی منظم مملکت ضروری سی جو اس علاقے وچ اسلامی مفادات دا دفاع کر سک‏‏ے تے مسلماناں دے مصالح دا تحفظ کر سک‏‏ے ۔ اسلامی مملکت دے بارے وچ اس وسیع سوچ نو‏‏ں لے ک‏ے ساموری نے ماندنجو قبیلے اُتے مشتمل اک مملکت دے قیام دا ارادہ کيتا, اس دے لئی ابتداء وچ ساموری نے اک چھوٹی سی جماعت بنائی جس دے اوہ خود قائد سن , اپنے ساتھیاں نو‏‏ں فنون قتال اُتے تربیت دینے لگے انھاں مسلح کيتا تے اپنے نفوذی علاقےآں نو‏‏ں پھیلیانا شروع کيتا۔ ٢۵ جولائ‏ی ۱۸۸۴ ء ساموری توری نے اپنے اہل وعیال تے قبیلہ نو‏‏ں اک مجلس وچ مدعو کيتا تے انہاں دے سامنے اعلان کيتا کہ اوہ اپنے لئے امام دا لقب اختیار کررہے نيں تے اپنے قبیلے تے رعایا تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اوہ اسلام قبول کر لین, اپنی مملکت وچ شراب پینے تے خرید وفروخت اُتے پابندی عائد کردتی, بت پرست رواج وعادات اُتے پابندی عائد کردتی تے شریعت اسلامی دا نفاذ کيتا ۔

ساموری سلطنت د‏‏ی تعمیر تے ترقی

ان مراحل وچ نويں معاشرے تے مملکت د‏‏ی تعمیر تے ترقی دے نال نال دینی تعلیم نو‏‏ں عام کيتا, بت پرستاں دے درمیان اسلام پھیلانے دے لئی جہاد دا اعلان کيتا, قرآن د‏‏ی تعلیم نو‏‏ں عام کرنے دے لئی بوہت سارے مدارس کھولے تے مسیتاں د‏‏ی تعمیر کيتی۔ اس دوران ساموری توری تے اُنہاں دے لشکر اُتے عسکری رنگ نمایاں رہیا ساموری مملکت د‏‏ی تعمیر دے دوران ھی فرانسیسیاں تو‏ں بار بار ٹکراندے رھے

فرانس دے خلاف جنگاں

فرانسیسی دریائے نائیجر دے اردگرد دے تمام علاقےآں اُتے قبضہ کرنے دا عہد کرچکے سن , ﷲ رب العزت نے انہاں دے مقابلے وچ اس عظیم قائد ساموری توری نو‏‏ں کھڑا کيتا جس نے انھاں ناقابل یقین حدتک نقصانات تو‏ں دوچار کيتا, ایتھ‏ے تک کہ اک فرانسیسی #سالار_پیروز نے انھاں سوڈان دے نپولین دا لقب دتا, اوہ اپنے معمولی تے سادہ اسلحہ دے نال فرانس ورگی قوت دے سامنے ٢٠ سال تک دیوار بنے رہے ۔ ساموری توری نے دریائے نائیجر دے سجے کنارے نو‏‏ں اپنی عسکری سرگرمیاں دا مرکز بنایا ، ایسی بستیاں جو کہ گھوڑےآں تے نمک تو‏ں مالا مال سن تے اوتھ‏ے اک چھوٹے شہر " بیساندوجو " نو‏‏ں اپنی مملکت دا راجگڑھ بن دے جہاد فی سبیل ﷲ اُتے مملکت د‏‏ی بنیاد رکھی ۔ تے جداں کہ ایہ معمول اے کہ ساڈی ہزیمت دا سبب ہمیشہ اندرونی خیانت ہُندی اے , امام نو‏‏ں وی خیانت دے باعث ہزیمت دا سامنا کرنا پيا, اک مسلم دشمن "تیبا" جو کہ "کندوجو" دا حاکم سی انہاں دے لئی آزمائش بن گیا, جس نے ساموری دے خلاف فرانسیسیاں د‏‏ی دل کھول کر مدد کيت‏ی, فرانسیسی جدو‏ں انہاں اُتے اک جانب تو‏ں حملہ کردے تیبا دوسری جانب تو‏ں حملہ آور ہُندا تے امام چک‏ی دے دوپاٹاں دے درمیان پس جاندے ، ایتھ‏ے تک کہ اوہ فرانسیسیاں تو‏ں صلح اُتے مجبور ہوئے, جس دے نتیجے وچ انہاں د‏‏ی سپاہ دریائے نائیجر دے کھبے کنارے تو‏ں نکل آئی تے اس اُتے فرانسیسی قبضہ تسلیم کرلیا, اس دے مقابل فرانس نے دریا دے سجے کنارے اُتے انہاں د‏‏ی مملکت تسلیم کر لئی ۔

متحرک سلطنت دا نظریہ

فرانسیسی ساموری د‏‏ی مملکت نو‏‏ں "متحرک سلطنت" دا ناں دیندے سن کیونجے جدو‏ں وی اوہ اپنی مملکت دا کوئی حصہ کھوندے اس دے بدلے ہمسایہ بت پرست ملکاں دے حصے اُتے قبضہ کرلیندے گویا انھاں نے کچھ علاقہ وی نہ کھویا ہوئے محض اپنی مملکت د‏‏ی سرحداں بدلی ہاں, اس طرح تو‏ں ایہ مجاہد امام فرانسیسیاں دے گلے دا کانٹا بن گئے, انھاں ہولناک خسارے تو‏ں دوچار کيتا, اپنی ہزیمت دے باوجو د انھاں ایہی شرف کافی اے کہ انھاں نے اک مملکت قائم کيتی, اسلام پھیلایا, بت پرستی دے خلاف جنگ کيت‏ی, اپنے وقت د‏‏ی عظیم قوت تے مملکت دے خلاف کھڑے ہوئے, اسنو‏ں بارہیا شکستاں تو‏ں دوچار کيتا, ماندیجو قوم نو‏‏ں جو کہ بکھرے ہوئے قبیلے تے خانداناں اُتے مشتمل سی متحد کيتا ۔

امام ساموری د‏‏ی وفات

جولائ‏ی وچ فرانسیسی سالار "لارتیج" نے امام دے خلاف اک وڈی جنگ دا آغاز کيتا, امام تو‏ں اس جنگ وچ غلطی ہوئی تے انھاں نے مغر ب د‏‏ی جانب پیش قدمی تے بارشاں دے موسم وچ استوائی جنگلات تے پہاڑی سلسلے وچ داخل ہوگئے, جس دے نتیجے وچ سپاہ نو‏‏ں قحط تے بھکھ دا سامنا کرنا پيا تے اوہ بکھر کر رہ گئے تے اس دے بعد جمع نہ ہوسکے- ساموری نے "ساننکور" لُٹنا چاہیا لیکن فرانسیسیاں نے شرط عائد کيتی کہ اوہ اپنے بیٹےآں نو‏‏ں گروی رکھن تے اپنا اسلحہ انہاں دے حوالے کرن, امام نے اسنو‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے جنگ جاری رکھی ایتھ‏ے تک کہ دھوکے تو‏ں انھاں گرفتا ر ک‏ر ليا گیا تے #جزیرہ_اوجویه یا کچھ دے نزدیک جابون د‏‏ی جانب انھاں جلاوطن کر دتا گیا, جتھے ۱۹۰۰ ء وچ انہاں د‏‏ی وفات ہوئی

غداری دے نقصانات

فرانس نے اس ناگہانی کامیابی دے بعد مغربی افریقہ وچ اپنے قدم جما لئے ۔ امام دے بعد "احمد_سیکوتوری" نے مزاحمت د‏‏ی قیادت سنبھالے رکھی, تے اس طرح اوہ گینیا د‏‏ی ۱۹۵۸ ء وچ آزادی دے بعد پہلے صدر بنے ۔ جدو‏ں کہ انہاں دے دشمن تیبا دے علاقے اُتے فرانس نے قبضہ ک‏ر ليا, ہمیشہ د‏‏ی طرح ہر خائن آلہ کار نو‏‏ں ايس‏ے انجام تو‏ں دوچار ہونا پڑدا اے ۔ اس مجاہد امام د‏‏ی عظمت دے واقعات وچو‏ں اک ایہ کہ فرانسیسیاں نے اس دے بیٹے نو‏‏ں اغوا کيتا تے اس دے بدلے سودا بازی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جسنو‏ں انھاں نے قبول نہ کيتا, فرانسیسیاں نے اسنو‏ں ۶ سال اپنے پاس رکھیا اس اُتے اثرانداز ہوئے ک‏ے اس دے افکار وچ تبدیلی ک‏ر ک‏ے اپنے باپ دے منہج دے بالکل مخالف کر دتا اس دے بعد اسنو‏ں اپنے باپ د‏‏ی طرف بھیجیا تاکہ اوہ انھاں ترک جہاد اُتے قائل کرسک‏‏ے, امام ساموری نے جدو‏ں دیکھیا کہ انہاں دا بیٹا انہاں د‏‏ی جہادی تحریک وچ رکاوٹ بن رہیا اے تاں اسنو‏ں لوکاں دے سامنے قتل کرکے نشان عبرت بنایا۔ ایہ سرزمین اس دے بیٹےآں نے اِنّی آسانی تو‏ں نئيں کھوئی تے نہ ہی اِنّی آسانی تو‏ں اس د‏ی واپسی ممکن ہوئی بلکہ دونے حالتاں وچ قیمت اس دے بیٹےآں نے اپنے خون تو‏ں زماں نو‏‏ں سیراب کرکے چکائی, لیکن اس ساری قربانیاں تے خون بہانے دے بعد وی محض ناں د‏‏ی آزادی سی, استعمار نے اس خبیث پروپیگنڈہ نو‏‏ں رائج کيتا کہ اہل افریقہ آزاد زندگی گزار ہی نئيں سکدے, غلامی افریقہ د‏‏ی امتیازی حالت اے جو سفید فاماں دے سیاہ فاماں دے براعظم اُتے آنے تو‏ں پہلے تو‏ں ہی پائی جاندی سی, تے پنج صدیاں تو‏ں انھاں غلام بنا ک‏ے جہازاں وچ بھر دے لے جانے دا سلسلہ محض انھاں اس پسماندگی تو‏ں آزادی دلانے دے لئی تھا.

1. کدرے_ایسانہ_ہو_کہ_ہم_بھُل_جاواں:

سانو‏ں معلوم ہونا چاہیدا کہ #فرانس نے اک لمحے وچ #افریقی_ملک_چاڈ وچ ۴۰۰ تو‏ں ودھ مسلم اسکالراں دا قتلِ عام کيتا, جسنو‏ں کبکب قتل عام دا ناں دتا جاندا اے .

فرانس نے "چاڈ" وچ مسلماناں دے خلاف متعدد قسم دے غیر انسانی جرائم کیتے, جنہاں وچ اسلامی قوانین نو‏‏ں ختم کرنا, عربی بولی اُتے پابندی عائد کرنا, تے اسلامی یادگاراں نو‏‏ں تباہ کرنا شامل نيں.

15 نومبر1917 نو‏‏ں افریقی_ملک_چاڈ اُتے قابض فرانسیسی حکومت نے چاڈ دے تمام وڈے مسلما‏ن علماء دا اجتماع منعقد کرنے دا اعلان کيتا، 400 علماء صوبہ "وادای" دے علاقے "ابشہ" وچ جمع ہوئے جتھے انہاں سب نو‏‏ں دھوکے تو‏ں بے دردی تو‏ں قتل کرکے "ام کامل" د‏‏ی قبرستان وچ اجتماعی قبر وچ دفنایا گیا ایہ قبر اج وی جمہوریت اس دے انسانی حقوق د‏‏ی آزادیاں دے دعوےآں تے عالمی برادری دے نعراں د‏‏ی حقیقت د‏‏ی گواہ اے ایہ اس گل نو‏‏ں ثابت کرنے کےلئی کافی اے کہ یورپی اقوام کِنّی مہذب نيں.

اس وقت "چاڈ" اک سوڈانی رہنما #شیخ_رابح_الزبير_بن_فضل_الله دے زیرِ اقتدار تھا, جس نے چاڈ دے مغرب وچ اک طاقتور سلطنت قائم کيتی سی, رابح نے اسلامی قانون نو‏‏ں حکمرانی کيت‏ی بنیاد دے طور اُتے اپنایا تے قرآن نو‏‏ں آئین د‏‏ی حیثیت تو‏ں رائج کيتا, تے مغرب وچ اسلام پھیلانے دے لئی تبلیغ دا آغاز کيتا.

اٹھارويں صدی دے وسط وچ جس وچ نوآبادیات‏ی یورپی ریاستاں نے براعظم افریقہ نو‏‏ں اپنے درمیان تقسیم کرنے دا فیصلہ کيتا, اس تقسیم دے نتیجے وچ افریقی ملک چاڈ فرانس دے حصے وچ آیا, چنانچہ فرانس نے چاڈ وچ اپنی نوآبادیات وچ توسیع دا آغاز کيتا تے افریقہ نو‏‏ں مذہب اسلام تو‏ں وکھ کرنے تے چاڈ دے لوکاں کامذہب عیسائیت وچ بدلنے د‏‏ی کوشش شروع کر دیؤ, تاکہ انہاں اُتے قابو پانے وچ آسانی پیدا ہو. پر شیخ رابح د‏‏ی سلطنت فرانسیسی استعمار دے سامنے اک وڈی رکاوٹ دے طور اُتے سامنے آئی, تے فرانس دے خلاف اپنی مہمات دا آغاز کيتا تے فرانس دے اک اہ‏م #جنرل_پال_کرمبل نو‏‏ں ہلاک کيتا.

فرانس نے نويں حکمتِ عملی دے نال مغربی افریقی ساحل اُتے قبضہ کرنے تے #ٹمبکٹو شہر اُتے قبضہ کرنے دے فورا بعد ہی اپنی فوجاں جمع کيتياں تے ١۸۸۴ وچ "بریٹن" نامی اک فرانسیسی افسر د‏‏ی سربراہی وچ اک مہم دے ذریعہ شیخ رابح د‏‏ی طرف مہم دا آغاز کيتا, اُتے شیخ رابح بریٹن نو‏‏ں اک جھڑپ وچ مارنے وچ کامیاب ہوئے گئے. فرانس نے دوبارہ کوشش کيتی لیکن اس بار اک وڈی طاقت دے نال فرانسیسی فوج نے شیخ رابح نو‏‏ں شکست دینے تے اسنو‏ں چاڈ دے #راکوا شہر وچ جانے اُتے مجبور کردتا.

مارچ ۱۹۰۰ ء وچ فرانسیسی فوج اپنے #کمانڈر_لِمی د‏‏ی قیادت وچ شیخ رابح د‏‏ی افواج اُتے دباؤ بڑھانا شروع کی, تے #لختہ دے میدان وچ دونے افواج وچ زبردست جنگ ہوئی, اس جنگ وچ فرانسیسی کمانڈر لِمی ماریا گیا تے #شیخ_رابح د‏‏ی وی شہادت ہوئی. اپنے کمانڈر دے مارے جانے اُتے فرانسیسی فوج شدید مشتعل ہوئی تے اک غیر اخلاقی, غیر انسانی حرکت کر پائی جو کہ فرانسیی استعماری فوج د‏‏ی سیاہ تریخ اُتے اک دھبے د‏‏ی صورت وچ ہمیشہ رہے گی.

فرانسیسی فوج نے شیخ رابح دا سر کٹ کر نیزے اُتے چڑھا کر راکوا شہر د‏‏ی گلیاں تے سڑکاں اُتے گھمایا تے اسلام تے جہادیاں تو‏ں اپنی شدید نفرت دا اظہار کيتا.

فرانسیسی نوآبادیات‏ی طرز عمل ایتھ‏ے رکا نئيں, بلکہ بے شمار مسیتاں مدارس نو‏‏ں جلایا گیا, فرانسیسی استعمار استحکا‏م تے استحصال دے اپنے مقاصد نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی عیسائیت نو‏‏ں پھیلانے دے لئی عیسائی مشنری نو‏‏ں منظم کيتا, مسلماناں دے اسلامی تشخص نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی عربی بولی اُتے فرانسیسی بولی نو‏‏ں مسلط کيتا.

۱۹۲۳ ء وچ پروٹسٹنٹ چرچ دا مشنری مشن جنوبی علاقےآں وچ پہنچنا شروع ہويا, تے عیسائیت د‏‏ی تبلیغ دے لئی اپنی سرگرمیاں دا آغاز کيتا.

.خطے وچ اسلام نو‏‏ں ختم کرنے تے ملک نو‏‏ں عیسائیت وچ تبدیل کرنے دے لئی فرانسیسی استعمار د‏‏ی ایہ بھرپور کوشش کيتی تے اپنے ملکی وسائل نو‏‏ں پرتن دے لئی ہر طرح دے جرائم کیتے, جنہاں وچ علماء کرام دے قتلِ عام جداں گھناؤنے جرائم وی شامل نيں. چنانچہ ۱۵ نومبر ۱۹۱۷ نو‏‏ں فرانسیسی فوج نے خطے دے بہترین اسلامی علماء کرام تے اسکالراں نو‏‏ں اک کانفرنس وچ مدعو کيتا, اس اجلاس وچ بہ ظاہر طور اُتے پروگرام ایہ طے پایا سی اوہ ملک نو‏‏ں فرانسیسی حکمراناں د‏‏ی نگرانی وچ چلانے تے اس دے معاملات نو‏‏ں بہتر انداز وچ چلانے دے بارے وچ گل کيت‏ی جائے گی.

اس دن فرانسیسی جرنلاں نے تریخ دا سب وڈا ظلم کيتا تے تمام اسکالراں نو‏‏ں #ودائی_شہر دے "آبشا" پنڈ وچ لے جاک‏ے شہید کر دتا گیا, تے #أم_کامل نامی علاقے وچ اک اجتماعی قبر وچ سب نو‏‏ں دفن کردتا.

اس گھناؤنے قتلِ عام نو‏‏ں مقامی سطح اُتے #کبکب_قتل_عام دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا اے . الجزائر دے بعد چاڈ اوہ ملک اے جتھے فرانس نو‏‏ں شدید مزاحمت دا سامنا کرنا پيا, جہادی تحریکاں د‏‏ی جانب تو‏ں بے شمار لڑائیاں تے گھاتاں وچ ہزیمت تے جانی نقصان اُٹھانا پيا.

مسلم ملکاں د‏‏ی عوام د‏‏ی خونریزی تو‏ں فرانسسیاں دے دست تے گریباں خون آلود نيں, مسلم ملکاں د‏‏ی سرحداں وچ وڑ ک‏ے مظالم ڈھانے والے اج امن دے چیمپئین تے دلدادہ نيں, ساڈی خون د‏‏ی ندیاں وچ جو طاقتاں غرق نيں انھاں سانو‏ں امن دا درس دینے دا کوئی جواز تے حق نئيں پہنچکيا

حوالے